Śladami Secesji

w Bielsku-Białej

Secesja

• Secesja [fr. sécession < łac. seccesio

‘odejście’] – styl w sztuce europejskiej
ostatniego dziesięciolecia XIX wieku i
pierwszego XX wieku, zaliczany w ramy
modernizmu. Istotą secesji było dążenie
do stylowej jedności sztuki dzięki łączeniu
działań w różnych jej dziedzinach, a w
szczególności rzemiosła artystycznego,
architektury wnętrz, rzeźby i grafiki.
Charakterystycznymi cechami stylu
secesyjnego są: płynne, faliste linie,
ornamentacja abstrakcyjna bądź roślinna,
inspiracje sztuką japońską, swobodne
układy kompozycyjne, asymetria,
płaszczyznowość i linearyzm oraz subtelna
pastelowa kolorystyka.

Secesja, dążąca do stworzenia nowego stylu i zerwania z historyzmem, odcięła się

od stosowanych dotychczas tradycyjnych form architektonicznych, np. antycznych porządków
i pragnęła nowości oraz innowacji, stosując nowe sposoby ujęcia, nowe tworzywa, metody
konstrukcji i techniki.

Artyści chcieli, by objąć nią wszystkie dziedziny: od

malarstwa, rzeźby i architektury po meble, ceramikę, biżuterię,
ubiory i tkaniny, nobilitując tym samym sztuki stosowane i
zdobnictwo oraz tworząc dzieła o charakterze dekoracyjnym. Tę
ozdobność uzyskiwano - tak jak i wcześniej - za pomocą
ornamentu, ale nowego, nieodwołującego się już do antycznych
meandrów czy palmet, lecz budowanego na bazie roślin (czy to
egzotycznych, czy zupełnie pospolitych) i motywów zwierzęcych.

Charakterystycznym środkiem, jakiego używali artyści,

była wspomniana już płynna linia. Według jednych teorii
zaczerpnięta została ze świata roślin: łodyg, wici itp.; według
innych było odwrotnie – to właśnie zamiłowanie secesji do giętkiej
linii wywołało zainteresowanie motywami roślinnymi. Innym
środkiem była płaska plama, oznaczająca rezygnację z efektów
iluzjonistycznych i sugestii przestrzeni za pomocą dotychczas
stosowanych metod: perspektywy linearnej i powietrznej oraz
światłocienia. Artyści szczególnie chętnie podkreślili pion: obrazy
często miały formę wąskich, wysokich prostokątów, stosowali
motywy wertykalne i strzeliste (wysmukłe postacie, długie łodygi
roślin), akcentowali elementy pionowe. Charakterystyczna była
także asymetria oraz kolory: głównie jasne, delikatne, takie jak biel
czy lila.

Secesja w Bielsku- Białej

Biała przed rozbiorami należała do

Rzeczypospolitej, Bielsko zaś w tym okresie było częścią
Śląska Austriackiego. Większość w obu miastach stanowił
żywioł niemieckojęzyczny. Ok. 1900 roku oba miasta leżały w
obrębie Austro-Węgier.

Zabudowa miasta z przełomu XIX i XX wieku

powstawała pod wpływem architektury wiedeńskiej, dlatego
zyskało ono przydomek "mały Wiedeń". Twórcami
secesyjnych obiektów byli zarówno architekci wiedeńscy
(m.in. uczniowie Ottona Wagnera - Max Fabiani i Leopold
Bauer), jak i architekci miejscowi (Karol Korn, Emanuel Rost,
Andrzej Walczok). Bielsko-bialska secesja często łączona jest
z historyzmem, czasem jednak jest bardzo nowoczesna,
bliska już modernizmowi.

Oglądając architekturę kamienic po obu brzegach Białej, można zobaczyć

wszystkie założenia stylu, inspirujące twórców do formowania kształtu budynków i
umieszczania na nich określonych ozób. Artyści prześcigali się w oryginalnych
pomysłach, chcąć za ich pomocą osiągnąć oszałamiający efekt i zadziwić odbiorców.

Kamieniczki znajdujące się w Bielasku-Białej świadczą o zamiłowaniu

projektantów do wymyślnej stylizacji, asymetrii i wprowadzania fantazyjnie
pofalowanej linii krzywej. Budynki mają często nieregularne bryły, wzbogacone są w
wieżyczki, mają asymetrycznie rozmieszczone okna, ozdobione fantazyjnymi
wykrojami, mają nad wejściami wykusze.

Secesyjni architekci lubowali się też w roślinnych ozdobnikach i

umieszczali na kamienicach wieńce, festony, gałązki, pnącza, źdźbłą trawy, kwiaty
stylizując je na wiotkie i lekkie.

Innym motywem były ludzkie twarze, najczęściej kobiece, często

oplecione roślinami, dziwaczne maski oraz całe postacie ludzkie. Są również bydynki
wyposażone w sterczyny z wieżyczkami, herbowe tarcze,pokręcone żeliwne
balustrady, imitacje kroksztynów.

Secesja bardzo lubiła też owadzie ozdobniki dlatego na wielu

kamienicach spotyka sie chrząszcze, ale najbardziej popularne były ważki.

Najsłynniejszym secesyjnym detalem architektonicznym Białej są

figury dwóch żab nad portalem kamienicy przy ul. Targowej 2 i

pl. Wojska Polskiego 11 (kamienica narożna).

Ubrane są w przykrótkie fraki i spodnie. Jedna z żab gra na mandolinie, druga kurzy długą

fajkę i trzyma kielich, opierając się o beczułkę, co zapewne ma związek z faktem, że

mieściła się tu dawniej winiarnia.

Po ścianie tej kamienicy chodzą dwa ogromne chrząszcze. Na

ścianie znajdują sie również stylizowane herby.

pl. Wojska Polskiego 12

Architekt nieznany. Bryła budynku nieregularna, z wieżą, w której górnej części znajduje się imitacja konstrukcji sztachulcowej. Bardzo charakterystyczne dla secesji

okna, o wybujałych kształtach, nieregularnie rozmieszczone w elewacji od strony ul. Targowej. Ładnie opracowane wejścia (portale mają kształt omegi), zarówno od
strony pl. Wojska Polskiego, jak i od strony ul. Targowej. Dom nazywany "Pod Żabami" z powodu dyskusyjnej urody figurek żab, umieszczonych na bocznej elewacji.

Jedna z żab trzyma kieliszek i opiera się na beczułce, co zapewne ma związek z faktem, że mieściła się tu dawniej winiarnia Rudolfa Nahowskiego.

pl. Wojska Polskiego 13

Kamienica zbudowana przed 1907 rokiem. Secesyjne drzwi. Charakterystyczny dla secesji motyw roślinny w górnej części fasady. Szczyt fasady ozdobiony maskami.

Teatr Polski w Bielsku-Białej – założony w 1890

r. teatr dramatyczny, znajdujący się w Bielsku-Białej,

w zabytkowym gmachu w centrum miasta, na

historycznym Dolnym Przedmieściu, przy ul. 1 Maja.

pl. Wolności 4

Kamienica z 1905 roku, o asymetrycznej fasadzie. Jedno z
okien secesyjne, zaokrąglone u góry, zwieńczone łukiem i

maską kobiecą. Secesyjne są też drzwi i balustrady balkonów.

Na szczycie dekoracja klasycyzująca.

Bielsko-Biała, Barlickiego 11

Kamienica prawdopodobnie autorstwa Emanuela Rosta jun., jej właściciela.

Powstała ok. 1910 roku. Ciekawa plastyczna bryła, z wykuszami, boniowanymi

w dolnej części. Dekoracja w postaci sitowia "obrastającego" wykusze.

Zróżnicowane wykroje okien. Charakterystyczne dla secesji łączenie

materiałów budowlanych: dolna część elewacji ceglana.

Komorowicka 6

Kamienica o dość urozmaiconej bryle, z malowniczo zaokrąglonymi narożnikiem i wykuszem. Część elewacji

wyłożona ceramicznymi płytkami (to taki trochę znak szczególny Bielska-Białej - ozdobione nimi są także

obiekty przy Komorowickiej 54 oraz pl. Kościelnym 1). Niektóre dekoracje są historyzujące, ale część -

wyraźnie secesyjna (motyw słonecznika, wiedeńskie koła i pionowe listwy).

Komorowicka 54

Pełna wdzięku jest ta kamienica, z elewacją wyłożoną częściowo błękitnymi, glazurowanymi płytkami. Jej skrajna lewa część jest wyższa niż

reszta i najciekawiej opracowana. Okna różnej wielkości, niewielki balkonik, ładne balustrady, zwieńczenie w postaci jakby (może to niezbyt

poetyckie porównanie...) bananów z rozchylonymi skórkami oraz bardzo delikatny sztukateryjny motyw kwiatowy - wszystko to jest bardzo

secesyjne. Także maska kobieca oraz kwiatowe dekoracje nad oknami i drzwiami niższej części elewacji pochodzą z secesyjnego wzornika.

pl. Kościelny 1

Dom mieszkalny wzniesiony ok. 1903 roku według projektu wiedeńskiego architekta, Leopolda Bauera. Jego bryła jest bardzo prosta, zapowiadająca modernizm (tak samo jak pokazanego wcześniej obiektu przy ul.

Barlickiego 1 autorstwa Maxa Fabianiego, także ucznia Ottona Wagnera). Ciekawą secesyjną dekorację tworzą swobodnie rozmieszczone różowe, kwadratowe płytki ceramiczne oraz mocno przestylizowane palmetowe wici.