Pomóż uzależnionym!

Integralny program

proi laktyczny w szkole

Poradnik dla nauczycieli i wychowawców

2



Marian Łakomski

Pomóż uzależnionym!

Integralny program

proi laktyczny w szkole

Poradnik dla nauczycieli i wychowawców

Oi cyna Wydawnicza �śImpuls”

Kraków 2007

3

© Copyright by Ofi cyna Wydawnicza �śImpuls”, Kraków 2007

Adiustacja:

Małgorzata Miller

Korekta:

Agnieszka Hebda

Projekt okładki:

Ewa Tatiana Beniak

ISBN 978-83-7308-811-5

Ofi cyna Wydawnicza �śImpuls”

30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5

tel. [phone], fax [phone]

www.impulsofi cyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsofi cyna.com.pl

4

Wydanie III, Kraków 2007

Spis treści

W s t p .......................................................................................................

7

R o z d z i a ł 1

Problemy alkoholowe w wieku dorastania oraz ich przyczyny ..................

11

1.

Charakterystyka

uzale nienia alkoholowego ....................................

11



2. Uwarunkowania inicjacji alkoholowej dzieci w wieku szkolnym .....

21

3.

Skutki

uzale nienia alkoholowego w wieku szkolnym .....................

29

R o z d z i a ł 2

Przyczyny małej skuteczno ci obecnie stosowanych programów profi lak-

tycznych .....................................................................................................

37

1.

Kryterium

zewn trzne oceny programów profi laktycznych ..............

39

2.

Kryterium

wewn trzne oceny programów profi laktycznych .............

48

R o z d z i a ł 3

Zało enia teoretyczne integralnego programu profi laktyki uzale nienia al-

koholowego ................................................................................................

55

1. Personalistyczna koncepcja człowieka jako punkt wyj cia integral-



nego programu profi laktycznego .......................................................

55



2. Elementy informacyjne integralnego programu profi laktycznego uza-

le nie ................................................................................................

60

2.1.

Informacje

dotycz ce ciała człowieka ........................................

61

2.2.

Informacje

dotycz ce funkcjonowania psychiki ........................

62

2.3.

Informacje

dotycz ce rozwoju moralnego .................................

63

2.4.

Informacje dotycz ce podstawowych elementów duchowo ci

w

człowieku ................................................................................

65

2.5.

Informacje

dotycz ce relacji interpersonalnych .........................

66

2.6.

Informacje

dotycz ce prawidłowej komunikacji ........................

67

5

Spis treści



3. Elementy formacyjne programu ........................................................

69



3.1. Motywacja wychowanków .........................................................

70

3.2.

Kształtowanie dojrzałych postaw dzieci w wieku szkolnym .....

71

R o z d z i a ł 4

Znaczenie komunikacji w profi laktyce uzale nie

79

1.

Społecze stwo informacyjne a komunikacja mi dzyludzka .............

79



2. Komunikacja bez przemocy ...............................................................

81



2.1. Aplikacje praktyczne ..................................................................

84

R o z d z i a ł 5

Współpraca szkoły i rodziny w realizacji integralnego programu profi lak-

tycznego ......................................................................................................

91



1. Rola rodziny w wychowaniu do trze wo ci ......................................

91

1.1.

Formowanie

dojrzało ci w sferze psychofi zycznej ....................

92

1.2.

Formowanie

dojrzało ci moralnej i duchowej ............................

94

1.3. rodowisko rodzinne a nabywanie kompetencji interpersonalnych

98

2.

Formy

współpracy rodziny i szkoły ..................................................

100

3.

Współpraca instytucji wspomagaj cych szkoł i rodzin w realizacji

programu

profi laktycznego .................... ...........................................

104

3.1.

Samorz dy lokalne .....................................................................

104

3.2.

Ko ciół ........................................................................................

105

3.3.

Słu ba zdrowia ...........................................................................

108



3.4. Poradnie psychologiczno-pedagogiczne .....................................

109



3.5. Ruchy samopomocowe ...............................................................

111

3.6.

O rodki pomocy społecznej ........................................................

113



3.7. Prokuratura, policja, s dy rodzinne ............................................

115



3.8. Mass media .................................................................................

117

R o z d z i a ł 6

Projekt integralnego programu profi laktycznego dla szkoły ......................

119

Z a k o c z e n i e .........................................................................................

141

B i b l i o g r a f i a .......................................................................................... 145

6

Wstęp

Obecnie jednym z najwi kszych zagro e dla dzieci i młodzie y w Polsce

jest uzale nienie od alkoholu – zło ony stan chorobowy, który wi e si zwykle

z intensywnym kryzysem we wszystkich sferach ludzkiego ycia. Alkoholizm

prowadzi nie tylko do zaburze fi zjologicznych, ale równie do psychicznych

i duchowych.

Opublikowane w 1997 roku badania ujawniły obraz zmian w spo yciu alko-

holu przez młodzie w latach osiemdziesi tych i dziewi ćdziesi tych. Z bada

tych wynika, e we wspomnianym okresie:

– nast pił gwałtowny, skokowy wzrost spo ycia alkoholu przez młodzie ;

– w ród młodzie y najwi cej pij cej utrzymał si stały trend wzrostu spo ycia

alkoholu;

– zmniejszyła si liczba abstynentów w ród dzieci i młodzie y;

– obni ył si wiek inicjacji alkoholowej, a tak e lobby proalkoholowe rozwin ło

działalno ć marketingow skierowan wprost do młodzie y, a nawet dzieci1.

Szczegółowe wyniki bada ujawniły te zale no ć zachowa młodzie y

od zachowa ludzi dorosłych. Zwi kszone picie w ród młodzie y zwi zane jest

ze wzrostem spo ycia alkoholu przez dorosłych, odnotowanym na pocz tku

lat dziewi ćdziesi tych. Szczególn uwag nale y zwrócić równie na szkody

ponoszone przez dzieci i młodzie z powodu picia alkoholu przez rodziców.

W Polsce yje około 1,5–2 milionów dzieci alkoholików. Dzieci te maj bardzo

niekorzystne warunki rozwojowe, co powoduje, e s mniej odporne i cz ciej

choruj fi zycznie. Rozwijaj si te u nich okre lone zaburzenia emocjonalne,

cz sto s ofi arami przemocy i nadu yć seksualnych ze strony najbli szych człon-

ków rodziny lub ich otoczenia. Dzieci te stanowi tak zwan grup ryzyka pod

wzgl dem prawdopodobie stwa uzale nienia. Grupa ta wymaga bardzo pilnego

stworzenia stosownych programów pomocy. Dotychczasowa pomoc jest nie-

wystarczaj ca, mimo sporych wysiłków podejmowanych przez gminy, ko cioły

i organizacje pozarz dowe.

1 Por. Profi laktyka i rozwi zywanie problemów alkoholowych w Polsce w 1997 roku, PARPA,

�śAlkohol a Zdrowie” 1998, nr 22, s. 46–48.

7

Wst p

Głównym motywem podj cia niniejszej pracy jest niepokój wychowawczy

w obliczu wielko ci zagro e i szkód alkoholowych w ród dzieci i młodzie y.

W okresie szkolnym młodzi ludzie podejmuj próby eksperymentowania z ró -

nymi rodkami odurzaj cymi, a przede wszystkim z alkoholem. Opieraj c si na

badaniach polskich i obcych, wymienia si liczne negatywne konsekwencje picia

alkoholu przez dzieci. S to: wypadki (zwłaszcza drogowe) i wynikaj ce z nich

zgony, kalectwo czy inne kłopoty ze zdrowiem, przest pstwa, gwałty, niepowo-

dzenia szkolne, konfl ikty z rodzicami i otoczeniem, łatwiejszy dost p do in nych

szkodliwych u ywek (substancji). Wczesna inicjacja alkoholowa jest uwa ana

przez specjalistów za jedn z głównych przyczyn pó niejszych trudno ci, z któ-

rymi borykaj si ludzie doro li (np. w karierze zawodowej).

Wa nym motywem zainteresowania si tym tematem jest stwierdzona mała

skuteczno ć elementarnych i najbardziej popularnych programów profi laktycz-

nych dla szkół2. Programy te w du ej mierze s wspomagane przez Pa stwow

Agencj Rozwi zywania Problemów Alkoholowych (PARPA), a od 1997 roku s

współfi nansowane przez gminy. Programy te zawieraj opracowane �śtechnologie”,

tzn. opisan strategi działania, struktur , materiały pomocnicze oraz schemat

realizacji. Wi kszo ć z nich jest stale poddawana badaniom naukowym pod wzgl -

dem ich skuteczno ci i ulepszana w miar dostarczania wyników tych bada . Na

podstawie tych bada mo na stwierdzić, e efekty stosowanych programów s

nieproporcjonalne do ponoszonych wysiłków i rodków fi nansowych3.

Skuteczno ć tych programów jest niewielka z kilku przyczyn. Po pierwsze,

opieraj si one na fragmentarycznej koncepcji wychowanka, bior c pod uwag

głównie jego sfer emocjonaln . Po drugie, w zbyt małym stopniu uwzgl dniaj

negatywny dla ycia w wolno ci i abstynencji kontekst społeczny i kulturowy4.

Programy te skupiaj si na uczeniu wychowanka asertywnego wyra ania emocji

oraz sztuki odmawiania w obliczu szkodliwej presji otoczenia. Tymczasem okazuje

si , e najwa niejsz przyczyn zagro e si gania po substancje uzale niaj ce

przez dzieci i młodzie nie jest ani zła wola, ani lekkomy lno ć czy przypadkowa

ciekawo ć, ani skłonno ci czy uwarunkowania genetyczne organizmu, lecz kryzy-

sy – bolesne stany emocjonalne. Z tego wła nie wzgl du substancje uzale niaj ce

nie s jednakowo atrakcyjne dla wszystkich. Okazuj si one atrakcyjne w stopniu

2 J. Szyma ska, Programy profi laktyczne. Podstawy profesjonalnej psychoprofi laktyki, Warszawa 2000, s. 51–73.

3 Por. K. Bobrowski, K. Ostaszewski, Ocena skuteczno ci programów profi laktyki alkoholowej

�śNoe + Drugi Elementarz” , �śProblemy Alkoholizmu” 1997, nr 7, s. 6–9.

4 Por. Z. Sareło, Postmodernistyczny styl ycia i my lenia [w:] Postmodernizm: wyzwanie dla chrze cija stwa, red. Z. Sareło, Pozna 1995, s. 9–27.

8

Wstęp

proporcjonalnym do kryzysu, którego do wiadcza wychowanek. Kryzys ten ob-

jawia si bolesnymi prze yciami, wobec których rodzi si pokusa, by �śpoprawić”

sobie nastrój albo �śuciec” od problemów5.

Fakt powi zania kryzysu ycia z inicjacj alkoholow i wchodzeniem na

drog uzale nie powinien być uwzgl dniany we wszystkich rodzajach działa

profi laktycznych.

Celem niniejszej publikacji jest opracowanie zało e integralnego progra-

mu profi laktycznego dotycz cego wychowania w trze wo ci dzieci i młodzie y.

Taki program b dzie nie tylko przekazywał informacje o substancjach uzale -

niaj cych i uczył kompetentnych zachowa wobec własnych emocji, lecz tak-

e kształtował u wychowanków dojrzałe postawy wobec siebie i wiata zewn -

trznego.

Warunkiem opracowania integralnego programu wychowania w trze wo ci

jest cało ciowe i realistyczne rozumienie wychowanka i jego sytuacji egzy-

stencjalnej. Tego typu spojrzenie na wychowanka oznacza, e jego ewentualne

problemy z alkoholem lub zdolno ć do zachowania abstynencji wynikaj nie

ze skłonno ci biologicznych czy emocjonalnych, ale przede wszystkim s uwa-

runkowane jako ci jego wi zi mi dzyosobowych i jego dojrzało ci etyczn .

W tej perspektywie profi laktyka uzale nie polega nie tylko na promowaniu

zdrowia fi zycznego i psychicznego, lecz tak e, a nawet przede wszystkim na

poprawianiu jako ci wi zi mi dzyosobowych oraz pogł bianiu etycznej wra li-

wo ci wychowanka i jego najbli szego rodowiska: rodzinnego, rówie niczego,

szkolnego i społeczno-kulturowego. Skuteczna profi laktyka polega bowiem na

takim wychowaniu, które pozwala na odró nienie tego, co rozwija, od tego, co

deprecjonuje, aby budować umiej tno ć kierowania własnym yciem w sposób

wiadomy i odpowiedzialny.

Praca składa si z sze ciu rozdziałów. Rozdział pierwszy ukazuje natur

uzale nie oraz przyczyny i skutki inicjacji w wieku szkolnym. Rozdział dru-

gi podaje przyczyny małej skuteczno ci dotychczas stosowanych programów

profi laktycznych. Rozdział trzeci przedstawia personalistyczn koncepcj czło-

wieka jako podstaw w opracowaniu integralnego programu profi laktycznego,

którego stosowanie stwarza skuteczniejsz ni dot d ochron dzieci i młodzie y

przed uzale nieniami. Rozdział czwarty dotyczy funkcjonowania społecze stwa

informacyjnego i przedstawia metod komunikacji bez przemocy i jej aplikacje

praktyczne. Rozdział pi ty zawiera zasady współpracy rodziny i szkoły oraz

ró nych instytucji wspieraj cych szkoł i rodzin w realizacji integralnego pro-

gramu. W rozdziale ostatnim przedstawiony jest projekt integralnego programu

5 Por. M. Dziewiecki, Młodzie wobec alkoholu, �śAteneum Kapła skie” 1997, nr 1, s. 61.

9

Wst p

profi laktycznego, metody i formy pracy oraz spodziewane osi gni cia na ró nych

etapach edukacji.

Niestety, chocia na przestrzeni ostatnich kilku lat rodowisko szkolne zosta-

ło obj te szerokimi oddziaływaniami profi laktycznymi, to oddziaływania te nie

uwzgl dniaj szeroko rozumianego charakteru profi laktyki. Zdecydowana bowiem

wi kszo ć programów profi laktycznych, które s obecnie stosowane w polskich

szkołach i innych placówkach wychowawczych skupia si jedynie na cielesno ci

i emocjach, natomiast pomija inne wymiary osoby ludzkiej. Z tego wła nie powodu

konieczne jest opracowanie zało e programu profi laktycznego, który dostrzegał-

by wszystkie uwarunkowania inicjacji alkoholowej oraz uwzgl dniał bioetyczny

wymiar pracy wychowawczej w dziedzinie wychowania do trze wo ci.

Publikacja ta jest przeznaczona w szczególny sposób dla nauczycieli i wy-

chowawców, a tak e rodziców, którzy nie maj profesjonalnego przygotowania

w zakresie profi laktyki uzale nie , a którzy mog pomagać innym, zwłaszcza

dzieciom i młodzie y, w ochronie zagro onej wolno ci.

10

Rozdział 1

Problemy alkoholowe w wieku dorastania

oraz ich przyczyny

Problemy alkoholowe oznaczaj ró norodne zagro enia oraz negatywne

zjawiska zwi zane z nadu ywaniem alkoholu i chorob alkoholow . Prowadz

one do degradacji psychofi zycznej, a tak e duchowej, społecznej i ekonomicznej

poszczególnych osób, rodzin i całych rodowisk. Tego typu problemy dotycz

wielu krajów, niezale nie od istniej cych w nich ustrojów społeczno-politycznych

czy warunków ekonomicznych. W Polsce rozmiary szkód spowodowanych piciem

alkoholu s tak wielkie, i mo na je traktować jako epidemi społeczn , która

bezpo rednio czy po rednio dotyczy wi kszo ci Polaków.

1. Charakterystyka uzależnienia alkoholowego

Najbardziej dramatycznym skutkiem inicjacji alkoholowej w wieku dora-

stania jest wchodzenie na drog uzale nienia od alkoholu. Charakterystycznym

zjawiskiem we współczesnym wiecie jest wyst powanie patologicznych form

zachowania, które przez WHO okre lane s jako uzale nienia. Uzale nienia ko-

jarzone s zwykle z długotrwałym u ywaniem i nadu ywaniem takich substancji

chemicznych, jak: alkohol, narkotyki i leki, co prowadzi z jednej strony do nawyku

ich za ywania, z drugiej za – ma negatywne skutki biologiczne, psychiczne,

duchowe i społeczne dla człowieka, który im ulega.

Istnieje wiele ró norodnych defi nicji uzale nienia. Jedne z nich stwierdzaj ,

e o uzale nieniu mo na mówić wtedy, gdy jaki rodek lub czynno ć przestaj

słu yć człowiekowi zgodnie z jego przeznaczeniem, a staj si dla niego celem

samym w sobie. Inne podkre laj , e uzale nienie to nawykowe zachowanie

ograniczaj ce wolno ć ludzkich pragnie .

11

Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment

pełnej wersji całej publikacji.

Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.

Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie

rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez

NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym można

nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione są

jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody

NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej

od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.

Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie

internetowym Nexto.pl.