SPIS TREŚCI
Do Czytelnika słów kilka o epoce nowożytnej
.
i pożytkach studiowania historii 10
Część I
NOWE HORYZONTY 
POWSTANIE NOWOŻYTNEGO ŚWIATA
I Wiedza słów, wiedza obrazów  humanizm
i Odrodzenie
.
1. Ku wielkim zmianom 14
.
2. Dlaczego Italia? 15
.
3. Co to jest Odrodzenie? 18
.
4. Giganci Odrodzenia 21
.
5. Poznaj samego siebie  literatura Odrodzenia 24
6. Najszlachetniejsza ze wszystkich sztuk  postęp cywilizacyjny
.
w XVI w. 26
7. Wizerunek człowieka poczciwego  humanizm renesansowy
.
w Polsce 29
.
8. Renesans wawelski 33
9. Złoty wiek Rzeczypospolitej  mecenat i kultura
.
z dala od Krakowa 39
10. Takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie 
.
o szesnastowiecznej szkole 41
II
Rozłam zachodniego chrześcijaństwa  reformacja
i odnowa katolicka
.
1. Przykład Apostołów?  okoliczności wybuchu reformacji 47
.
2. Luter przeciwko odpustom 49
.
3. Pożar się rozszerza  reformacja luterańska 50
.
4. Genewski przykład  reformacja kalwińska 54
3
SPIS TREŚCI
SPIS TREŚCI
.
5. Paryż wart jest mszy  reformacja we Francji 55
.
6. Rewolta poddanych  kalwinizm w Niderlandach 56
.
7. Zbuntowana monarchia  reformacja w Anglii 58
.
8. Poza Kościołem nie ma zbawienia  sobór trydencki 60
.
9. Reforma trydencka 61
.
10. Kontrreformacja 63
.
11. Państwo bez stosów  pierwszy etap reformacji w Polsce 64
.
12. Państwo bez stosów  drugi etap reformacji w Polsce 66
13. Uczona i wymowna pobożność  reforma trydencka
.
w Polsce 69
14. Sarmackie Ateny  reformacja, kontrreformacja i kultura
.
narodowa 71
.
15. Chrześcijaństwo wschodnie  unia brzeska 72
16. Mozaika wyznaniowa polsko-litewskiej
.
Rzeczypospolitej 74
III Poza horyzont  wielkie podróże i odkrycia geograficzne
Europejczyków
.
1. Cywilizacje pozaeuropejskie  Azja i Afryka 78
.
2. Cywilizacje pozaeuropejskie  Ameryka 80
3. W poszukiwaniu korzeni i złota  Portugalczycy wyruszają
.
na oceany 82
4. Zamiar, który zdawał się niemożliwy  odkrycie
.
Ameryki 85
.
5. Po złoto i sławę  podbój Ameryki 87
.
6. Nowy i Stary Świat 91
7. Utrapienia i rozkosze żeglarzy  życie codzienne
.
w wyprawach zamorskich 94
IV Pieniądz krąży coraz szybciej  gospodarka Europy
i Polski w XVI w.
.
1. Rewolucja cen 98
.
2. Kto zyskał?  skutki rewolucji cen 100
.
3. Kto stracił?  skutki rewolucji cen 102
4 Skowaliście ojcowskie granaty na pługi  polska szlachta zakłada
.
folwarki 104
5. Kto do Gdańska wie drogę z żytem a z popioły  produkcja
.
folwarczna i wywóz płodów rolnych 107
.
6. Gdańsk i inne miasta 109
.
7. Rzeczpospolita w przemianach gospodarczych Europy 112
V Europa w świecie, Rzeczpospolita w Europie
1. A ty, szczęśliwa Austrio, żeń się  polityka Habsburgów
.
w XVI w. 115
2. Imperium, w którym nie zachodziło słońce, i zmierzch
.
uniwersalizmu cesarskiego 117
.
3. W cieniu półksiężyca  Europa a ekspansja turecka 119
4
4. Wuj i siostrzeniec  Polska a Prusy Zakonne w początkach
.
XVI w. 121
5. W walce o porty Bałtyku  kwestia inflancka w drugiej połowie
.
XVI w. 123
6. Władcy, terytoria, stany  wzmocnienie rządów królewskich
.
w szesnastowiecznej Europie 126
VI  Nic o nas bez nas  demokracja szlachecka
w Rzeczypospolitej XVI w.
1. Nic nowego bez wspólnej zgody wszystkich  podstawy demokracji
.
szlacheckiej 130
.
2. Poddać króla prawu  ruch egzekucyjny 131
3. Chęci wielkie ku pożytkowi Rzeczypospolitej  sejmy
.
egzekucyjne 133
.
4. Jedno nierozdzielne i nieróżne ciało  unia lubelska 134
5. Bez króla, pana zwierzchniego mieszkając  trudne
.
bezkrólewie 136
.
6. Pierwsza wolna elekcja 137
.
7. Rozdwojone elekcje 1575 i 1587 r. 138
8. Rzeczpospolita Obojga Narodów  państwo
.
i społeczeństwo 140
Część II
WIEK ROZUMU
I
W manufakturze, obserwatorium i na operowej scenie  gospo-
darka i kultura Europy w XVII w.
1. Każdy ma prawo handlować  kolonie Europejczyków
.
w XVII w. 148
2. Kompanie i manufaktury  organizacja handlu
.
i produkcji 151
3. Oto z
ródło wielkości i potęgi państwa  rynek kapitałowy
.
i merkantylizm 154
.
4. Miasto i wieś 156
.
5. Myślę, więc jestem  poznawanie świata 158
6. Aby wszystko było fikcyjne, ale zdawało się rzeczywiste  sztuka
.
barokowa 161
.
7. Na operowej scenie  teatr i muzyka w epoce Baroku 165
8. Z wizytą w Amsterdamie  sztuka i życie codzienne kraju
.
mieszczan i protestantów 166
II Europa w XVII w.  różne wzory organizacji państwa
i społeczeństwa
1. Podobna do potwora  Rzesza Niemiecka po wojnie
.
trzydziestoletniej 171
5
SPIS TREŚCI
SPIS TREŚCI
.
2. Państwo to ja  rządy absolutne Ludwika XIV we Francji 174
3. Od absolutyzmu do monarchii konstytucyjnej  Anglia
.
w XVII w. 176
4. Bez grozy nie można utrzymać państwa  Wielkie Księstwo
.
Moskiewskie w XVI XVII w. 179
III  Kto ojczyz
nie swej służy, sam sobie służy 
polsko-litewska Rzeczpospolita w XVII w.
.
1. W walce z państwem carów 184
.
2. Przeciw nawałom z Północy  wojny szwedzkie 188
3. W kleszczach Hohenzollernów  Brandenburgia i Prusy Książęce
.
a Rzeczpospolita 194
4. Powstanie kozackie  problem wewnętrzny
.
i międzynarodowy 195
5. Pod grozą półksiężyca  Rzeczpospolita w wojnach
.
z Turkami 198
6. Królestwo i Rzeczpospolita  kryzys państwa i społeczeństwa
.
w XVII w. 201
IV Między Wschodem i Zachodem  kultura barokowa polsko-
-litewskiej Rzeczypospolitej
1. W kościołach, pałacach i dworkach  mecenat i architektura
.
epoki Baroku 211
2. Między Wschodem i Zachodem  kultura polska doby
.
Baroku 216
3. Pan na zagrodzie równy wojewodzie  sarmatyzm i sarmackie
.
obyczaje 218
4. Nauka wszędzie człowieka zdobi  rodzina i wychowanie
.
młodzieży 223
Część III
WIEK OŚWIECENIA
I Wolność czynienia użytku z rozumu  cywilizacja XVIII w.
.
1. Eksplozja demograficzna w XVIII w. 230
.
2. Prymat Anglii  rewolucje agrarna i przemysłowa 231
.
3. Pozwólcie im działać  liberalizm gospodarczy 234
4. Miej odwagę posługiwać się swym własnym rozumem  przełom
.
umysłowy Oświecenia 235
5. Wolność jest darem nieba  idee Oświecenia i władza
.
polityczna 237
.
6. Duch badawczy  odkrycia i wynalazki oświeceniowe 240
7. W stylu polskim i angielskim  sztuka i obyczajowość epoki
.
Oświecenia 241
6
II Rosja, Prusy, Austria i Rzeczpospolita do połowy XVIII w.
.
1. Przyspieszona europeizacja  Rosja w XVIII w. 247
2. Państwo zmilitaryzowanego absolutyzmu  Prusy
.
w XVIII w. 251
3. Wszystko dla ludu, nic dzięki ludowi  reformy w monarchii
.
Habsburgów w XVIII w. 254
4. Jedni do Sasa, drudzy do Lasa  rządy Wettinów w polsko-
.
-litewskiej Rzeczypospolitej 256
.
5. Nie rządem Polska stoi  polityczne skutki rządów saskich 260
6. Za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa  gospodarka i kultura
.
czasów saskich 262
III
Wolność, ale czy równość?  rewolucje amerykańska
i francuska
.
1. Kolonie angielskie w Nowym Świecie 267
.
2. Zjednoczyć się lub umrzeć  konflikt kolonii z metropolią 268
.
3. Życie, Wolność, Szczęście  wojna o niepodległość 271
4. My, Naród Stanów Zjednoczonych...  konstytucja nowego
.
państwa 274
.
5. Stan trzeci tworzy naród  wybuch rewolucji we Francji 276
6. Nie ma już odtąd żadnej szlachty  od monarchii konstytucyjnej
.
do republiki 278
7. Biada wrogom rewolucji  terror jakobiński i zmiany
.
społeczne 281
8. Naprzód dzieci Ojczyzny  zwycięstwa armii rewolucyjnej
.
i rządy Dyrektoriatu 283
IV Odrodzenie w upadku  Rzeczpospolita w dobie reform
stanisławowskich
1. Poniatowski na tronie  ostatnia elekcja
.
w Rzeczypospolitej 288
2. W obronie wiary i wolności  konfederacja barska i pierwszy
.
rozbiór 289
3. Daremny gest Rejtana  sejm rozbiorowy i jego
.
postanowienia 292
4. Cztery sprężyny szczęśliwości państwa  przemiany gospodarczo-
.
-społeczne czasów porozbiorowych 294
5. Królewska nauk i sztuk siedziba  Warszawa czasów
.
stanisławowskich 299
6. Wolni od hańbiących obcej przemocy nakazów  okoliczności
.
zwołania Sejmu Wielkiego 305
7. Poznawszy zadawnione rządu naszego wady  stronnictwa
.
polityczne w sejmie i pierwsze reformy 306
8. Los nas wszystkich od konstytucji narodowej zawisł  druga
.
kadencja sejmu i uchwalenie Konstytucji 3 maja 307
7
SPIS TREŚCI
SPIS TREŚCI
V
 Finis Poloniae  targowica, insurekcja i likwidacja państwa
polskiego
1. Z samych panów zguba Polaków  konfederacja targowicka
.
i wojna w obronie konstytucji 313
2. Przeciw  zarazie jakobińskiej w Rzeczypospolitej
.
 drugi rozbiór 315
3. Wolność przeciw despotyzmowi  okoliczności wybuchu
.
powstania kościuszkowskiego 315
4. Ci, co nie wiedzieli, że ojczyznę mają  bitwa pod Racławicami
.
i uniwersał połaniecki 318
.
5. Insurekcja w Warszawie 319
6. Wolność  Równość  Całość  Niepodległość  działania
.
wojenne w drugiej fazie powstania 321
.
7. Finis Poloniae  trzeci rozbiór Polski 325
VI  Dał nam przykład Bonaparte...  Europa i Polacy
w czasach napoleońskich
1. Wielka kariera małego generała  Francja od konsulatu
.
do cesarstwa 327
2. Jeszcze Polska nie umarła...  Legiony Polskie
.
we Włoszech 329
3. Wasz stwórca się zjawił  ekspansja napoleońskiej Francji
.
i zmiany w Europie 331
4. Co nam obca moc wydarła, szablą odbijemy...  Księstwo
.
Warszawskie 334
5. Bitwa! gdzie? w której stronie?  schyłek epopei napoleońskiej
.
i klęska w Rosji 338
.
6. Koniec epoki napoleońskiej 341
Część IV
WIEK PARY
I Nie tylko para  rozwój gospodarczy i przemiany
społeczne Europy i Ameryki w pierwszej połowie XIX w.
1. Tworzyć zobopólne bogactwo  poznawanie świata,
komunikacja i wynalazki naukowo-techniczne w pierwszej połowie
.
XIX w. 346
2. Między erą rolniczą i erą przemysłową  przemiany demograficzne
.
i gospodarcze w Europie w pierwszej połowie XIX w. 352
.
3. Blaski i cienie kapitalizmu 355
4. Lekarstwa na nędzę i recepty na szczęście  socjalizm,
.
komunizm i liberalizm 360
.
5. W królestwie ducha  Europa romantyków 364
8
II Jeden kontynent, dwa światy  ład międzynarodowy
i siły go rozsadzające w pierwszej połowie XIX w.
.
1. Restauracja, czyli pokusa  świętego spokoju 368
2. Żandarmi Europy  główne zasady polityki mocarstw
.
w latach 1815 1830 371
.
3.  Młoda Europa 375
4. Praga i Budapeszt  budzenie się naszych południowych
.
sąsiadów 377
.
5. Gmach restauracji kruszy się  niepodległość Grecji 378
6. Wolność wiedzie lud na barykady  pierwsze rewolucje
.
w Europie 380
7. Domena wolności  Stany Zjednoczone i wyzwalanie się państw
.
Ameryki Południowej 382
III Podzielone społeczeństwo  Polacy pod trzema
zaborami 1815 1830
.
1. Trzy zabory, wiele światów 387
2. Liberalny eksperyment  Królestwo Polskie
.
w latach 1815 1830 390
3. Naród żyje tak długo, jak długo żyje jego kultura  życie duchowe
.
i artystyczne Polaków 394
.
4. Wsi spokojna, wsi wesoła? 397
.
5. Początki  epoki pary w Królestwie Polskim 399
6. Hej, kto Polak, na bagnety!  powstanie listopadowe
.
1830/1831 r. 401
.
7. Na paryskim bruku  Wielka Emigracja 406
IV Wiosna Ludów
.
1. Przed  trzęsieniem ziemi  przyczyny Wiosny Ludów 412
.
2. Wiosna Ludów w krajach Europy 413
.
3. Za naszą i waszą wolność  rewolucja na Węgrzech 416
.
4. Słowianie i Włosi w dobie Wiosny Ludów 418
5. Synowie jednej matki Ojczyzny  próby powstańcze na ziemiach
.
polskich w 1846 r. 419
.
6. Wiosna Ludów na ziemiach polskich 421
.
y
ródła cytowanych fragmentów 424
.
Indeks 426
.
y
ródła fotografii 432
9