1. Odkrycia geograficzne.
1488 Bartłomiej Dias Opłynięcie i odkrycie Przylądka Dobrej Nadziei
1492 Krzysztof Kolumb Odkrycie Ameryki (12 X): odkrycie części Bahamów, Kuby i Haiti
1493 Krzysztof Kolumb Odkrycie Dominiki, Gwadelupy i Puerto Rico
1494 Krzysztof Kolumb Odkrycie Jamajki
1497 1498 Vasco da Gama Odkrycie drogi do Indii wokół Afryki
1498 Krzysztof Kolumb Odkrycie wybrzeży Ameryki Południowej i Trynidadu
1500 Diogo Dias Osiągnięcie Madagaskaru
1501 1502 Amerigo Vespucci Badania wschodnich wybrzeży Ameryki Południowej
1502 1504 Krzysztof Kolumb Odkrycie wschodnich wybrzeży Ameryki Centralnej
1509 żeglarze portugalscy Osiągnięcie Cejlonu i Półwyspu Malajskiego
1514 żeglarze portugalscy Osiągnięcie Chin
1519 1521 Cortes Podbój Meksyku
1519 1522 Ferdynant Magellan Pierwsze opłynięcie Ziemi
1520 Ferdynant Magellan Odkrycie Cieśniny Magellana i Ziemi Ognistej
1521 Ferdynant Magellan Odkrycie Guam w Marianach i osiągnięcie Filipin
1531 1534 Pizzaro Podbój państwa Inków
1542 żeglarze portugalscy Osiągnięcie Japonii
1770 James Cook Odkrycie wschodnich wybrzeży Australii
1772 1775 James Cook Wyprawa dookoła świata; pierwsze opłynięcie Ziemi z zachodu na wschód
2. Przyczyny odkryć geograficznych.
·ð problematyczny deficyt metali i kruszców szlachetnych,
·ð stale rosnÄ…ce ceny produktów pochodzenia Blisko i Dalekowschodniego przez problemy z krajami
tzw. Lewantu,
·ð umocnienie siÄ™ Turcji OsmaÅ„skiej w Azji Mniejszej i ograniczenie przez nich możliwoÅ›ci
handlowych,
·ð coraz liczniejsi korsarze na Morzu Åšródziemnym,
·ð chęć odkrycia morskiej drogi do Indii z pominiÄ™ciem Arabów,
·ð kryzys gospodarki feudalnej w Portugalii i Hiszpanii.
3. Skutki odkryć geograficznych.
skutki gospodarcze skutki społeczne skutki polityczne
·ð nowe uprawy i plantacje, ·ð zmiana mentalnoÅ›ciowa ·ð powstanie imperiów
Europejczyków  świat był kolonialnych,
·ð rozwój techniki morskiej,
większy niż się wydawało, były
·ð Hiszpania i Portugalia jako
·ð zwiÄ™kszenie liczby kupców,
inne ośrodki cywilizacji silnie
państwa mocarstwowe,
·ð nowe rynki zbytu,
rozwiniętej,
·ð podziaÅ‚ Å›wiata na dwie strefy
·ð eksploatacja nowych lÄ…dów -
·ð nowe sposoby nawigacji,
wpływów.
nowe z
ródła dochodów,
·ð zniszczenie cywilizacji
·ð upadek starych i rozwój
amerykańskich,
nowych potęg handlowych,
·ð chrystianizacja nowoodkrytych
·ð spadek cen zÅ‚ota  rewolucja
ziem,
cen,
·ð poczÄ…tek niewolnictwa
·ð rozwój gospodarki handlowo-
nowożytnego w Europie,
pienieżnej,
·ð poczÄ…tek globalizacji.
·ð dualizm gospodarczy w
Europie.
4. Przemiany społeczno-ekonomiczne w Europie.
·ð Demografia:
o wyraz
ny, większy niż w końcowej fazie średniowecza, przyrost naturalny w XVI
i pierwszej połowie XVII wieku, przyczyny:
żð wzrost handlu wewnÄ…trz kraju w przypadku klÄ™sk gÅ‚odu,
żð poprawa warunków higienicznych i mieszkaniowych;
o wzrost liczby wielkich miast w Europie, głównie zachodniej.
·ð Zmiany struktur spoÅ‚ecznych:
o początki burżuazji,
o poczÄ…tki klasy robotniczej,
o wyraz
ne wyodrębnienie się arystokracji dziedzicznej,
o pojawienie się elementów demokratycznych w skali europejskiej, zwiększenie roli mieszczan.
·ð Rozwój techniki produkcji:
o wzrost produkcji w sukiennictwie poprzez wynalezienie warsztatu samoprząśniczego,
o zmodernizowanie koła wodnego (umieszczenie na wodospadzie) jako formy dz
wigu,
które umożliwiało ciężką pracę w kopalniach oraz przy wytopie metali,
o udoskonalenie budowy okrętów poprzez uprzednią budowę szkieletu statku,
którą obudowano deskami, umieszczanie coraz większej ilości masztów na statku co zwiększało
jego prędkość,
o wynalezienie druku i drzeworytnictwa,
o pojawienie się pierwszych zegarów sprężynowych i początek mechaniki precyzyjnej,
o upowszechnienie siÄ™ broni palnej.
·ð Rolnictwo:
o zastÄ…pienie sierpa kosÄ…,
o wzrost powieszchni rolnej,
o rozwój trójpolówki i w całej Europie i początek płodozmianu.
·ð System nakÅ‚adczy:
o pojwienie się pierwszych manufaktur rozproszonych: nakładca skupował towar,
przesyłał chałupnikom do obróbki, następnie go sprzedawał.
·ð Manufaktury:
o pierwsze przedsiębiorstwa typu kapitalistycznego,
o pojawienie się pierwszych form przemysłowych.
·ð Handel i kredyt:
o rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej,
o powstawanie towarzyst handlowych, tzw. kompanii,
o pojawienie się giełd wekslowych i towarowych.
·ð Akumulacja pierwotna i rynek pracy najemnej:
o akumulacja pierwotna  zjawiska powiązane: wywłaszczenie chłopów, eksploatacja bogactw
kolonii, ekspansja Europejczyków na inne kontynenty,protekcjonizm państwowy,
o kształtowanie się rynku pracy najemnej,
o praca jako  towar .
5. Dualizm gospodarczy w Europie.
Dualizm gospodarczy - dwutorowy rozwój gospodarczy; w nowożytnej Europie polegał na powstaniu
w krajach leżących na wschód od rzeki A
aby gospodarki folwarczno-pańszczyz
nianej (rolnictwo ekstensywne),
a na zachód początków gospodarki kapitalistycznej (rolnictwo intensywne). Proces ten rozpoczął się
w XVI wieku.
Przyczyny dualizmu gospodarczego:
·ð wielkie odkrycia geograficzne,
·ð rezygnacja ze sÅ‚użby rycerskiej na rzecz wojsk zaciężnych,
·ð pierwsza w dziejach nowożytnej Europy rewolucja cen (inflacja), spowodowana napÅ‚ywem
szlachetnych kruszców a tym samym spadek realnej wartości pieniądza,
·ð dążenia szlachty do zwiÄ™kszenia swoich dochodów, w Europie po zachodniej stronie A
aby poprzez
zmniejszenie pańszczyzny i zawierania dzierżaw krótkoterminowych, natomiast w Europie na wschód
od rzeki poprzez powiększanie folwarków, tym samym odbierając ziemie chłopom.
6. Rozwój handlu europejskiego w XVI wieku.
W okresie XVI-XVII w. nastąpił znaczny rozwój gospodarki towarowo pieniężnej.
Zwiększona masa towarowa rozchodziła się na bliskie i dalekie  często zagraniczne
 rynki za pośrednictwem coraz liczniejszych i stale bogacących się kupców.
W ich rękach gromadziły się pokaz
ne środki pieniężne, zarówno dzięki wzrostowi produkcji,
jak i dzięki ciągłemu rozszerzaniu się rynku zbytu. Wzrost podaży towarów wynikał ze stale rosnącego popytu,
w czym decydującą rolę należy przypisać powiększaniu się liczby ludności. Rozwój gospodarki
towarowo-pieniężnej wymagał dalszego udoskonalania jej organizacji. Obok średniowiecznych gildii
kupieckich, coraz częściej powstawały towarzystwa handlowe, tzw. kompanie, oparte na nieco innych
zasadach. Głównym celem tych kompanii była monopolizacja handlu z dalekimi krajami.
Do tego rodzaju towarzystw należały przede wszystkim powstałe w tym okresie kompanie angielskie,
jak np. Kompania Lewantyńska (1518), Kompania Afrykańska (1536), Kompania Moskiewska (1555)
czy Kompania Wschodnia (1579). Rozwijały się banki, instytucje znane już dobrze w średniowieczu,
zaczynały pojawiać się giełdy, najpierw wekslowe, a póz
niej w ciągu XVI w. także  towarowe.
Giełdy pierwszego typu pojawiły się przede wszystkim we Włoszech, następnie zaś Włosi organizowali giełdy
w wielkich centrach handlowych Europy  Londynie, Brugii, Antwerpii, Lyonie i innych miastach
(druga połowa XV w.). Obok kompanii kupieckich w XVI w. rozkwit przeżywały również wielkie domy
kupiecko-bankierskie. Cechą charakterystyczną tych swoistych przedsiębiorstw kapitalistycznych był brak
jakiejś specjalizacji. Zajmowały się one zarówno handlem, udzielaniem kredytu,
jak i produkcją. Przedsiębiorstwa te stanowiły własność jednej rodziny i przechodziły z pokolenia na pokolenie.
Wyrosły potężne dynastie kupców-bankierów. Ważną rolę odgrywały również jarmarki,
zarówno lokalne jak i europejskie. Skupiały one handel towarami pierwszej potrzeby i wiązały często ze sobą
określone państwa i regiony ekonomicznie i towarowo.
·ð Handel lokalny
Handel śródziemnomorski pomiędzy wschodem i zachodem został zdominowany przez Francuzów, Holendrów
i Anglików. Podobnie nastąpił rozwój handlu morskiego na Bałtyku, do którego włączyła się Anglia.
Szybko został jednak przejęty przez Holendrów. Dominował tutaj wówczas handel zbożem
oraz drewnem i produktami pochodnymi (smołą i potażem).
·ð Handel Å›wiatowy
Szybki i gwałtowy rozwój w handlu zaliczyła Portugalia, która zdominowała w XVI wieku handel morski
z Indiami, Chinami i Japonią. Był on intensywny, w Indiach przybierając postać rabunkowego.
Prowadzono wówczas równocześnie ewangelizację tych ziem co spowodowało zamknięcie Japonii
na jakiekolwiek kontakty z Europejczykami od 1639 r. Jedynie Holandia pozostawiła sobie takie prawo,
gdyż nie wysyłała misjonarzy. Dominowali oni również w handlu z Azją Południowowschodną. Hiszpania
choć miała monopol na korzystanie z zasobów amerykańskich nie rozwinęła handlu z tą częścią świata.
Wykorzystali tę sytuację Francuzi, Anglicy i Holendrzy. Podczas hiszpańskiego wyzysku w Ameryce rozwinął
się handel niewolnikami, którego monopol posiadała Portugalia.
7. Przyczyny reformacji w Europie.
Na rozwój reformacji wpłynie kilka przyczyn:
·ð nowe struktury ekonomiczne, wojny, upadek nauki i szerzenie siÄ™ zabobonu,
·ð kryzys polityczny  osÅ‚abione cesarstwo,
·ð różnice w życiu mieszkaÅ„ców wsi i miast; chęć uzyskania przez chÅ‚opów wolnoÅ›ci ekonomicznej
i społecznej,
·ð zróżnicowanie sytuacji materialnej duchowieÅ„stwa (zÅ‚e wynagradzanie przez beneficjatów,
 korzystanie z papiestwa ); pochodzenie biskupów wyłącznie ze stanu szlacheckiego;
obniżenie wymagań dla kandydatów do stanu duchownego,
·ð brak zrozumienia dla wykonywania obowiÄ…zków duszpasterskich  brak odniesieÅ„ do SÅ‚owa Bożego,
·ð upadek życia zakonnego; ustanawianie opatów komendatoryjnych  biorÄ…cych dochody,
a nie przebywających w klasztorach; demoralizacja zakonników,
·ð subiektywizm pobożnoÅ›ci ludowej; religia sÅ‚abo ksztaÅ‚towaÅ‚a postawÄ™ życiowÄ…  religijność formalna
(uczęszczanie na msze i nabożeństwa, fundacje, odpusty, relikwie, pielgrzymki)
 zamiast przyjmowania sakramentów i rozumienia duchowych wartości
·ð fiskalizacja i komercjalizacja religii,
·ð upadek życia zakonnego,
·ð humanizm,
·ð postawa reprezentantów wÅ‚adzy duchowej i Å›wieckiej (papieża i cesarza).
8. Sytuacja Kościoła w XVI wieku.
Kościół XVI wieku działał na wielu frontach oraz miał poważne problemy:
·ð misje:
o wspólne dzieło Kościoła i państwa;
o monarcha odpowiedzialny za zbawienie nowych poddanych, ma prawo posługiwania się wobec
nich kościelnymi przywilejami, jakie posiadał dotychczas w swoim państwie;
o bulla Juliusza II przypominała królowi hiszpańskiemu obowiązek wysyłania misjonarzy
i ich utrzymania, jak również fundowania kościołów i biskupstw, ale też obdarzała
go przywilejem erygowania diecezji i wszystkich beneficjów, wraz z prawem ich obsadzania
i mianowania biskupów;
o Paweł III wydał bullę Sublimis Deus o prawach Indian;
o obrona Indian przez zakonników, np. Bartłomiej de Las Casas;
·ð mecenat sztuki:
o wielkie pieniÄ…dze przeznaczane na rzez
bę, architekturę i malarstwo kosztem innych dzieł
Kościoła oraz zaniedbania duszpasterskiego;
o pesymizm duchowy znajdujący swe odzwierciedlenie w końcowym etapie renesansu;
o rozbudowany system fiskalny nakładający na państwa ogromne podatki;
·ð duchowieÅ„stwo:
o brak realizacji postanowień soboru laterańskiego V oraz zaniedbania papieży w kształtowaniu;
o humanizm, który zrodził głos krytyczny wobec niedostosowanych struktur Kościoła
oraz rozdz
więku pomiędzy głoszonymi prawdami a życiem kleru;
o zamknięcie stanu biskupiego dla szlachty;
·ð reformacja:
o początkowo niejasny status zwolenników Lutra;
o strach papieży przed reformami i zbytnie zwrócenie uwagi na sprawy Państwa Kościelnego;
o reformacja kalwińska i zwinglińska;
o schizma angielska;
o powstanie zakonu jezuitów;
·ð sobór trydencki i jego skutki:
o reforma duszpasterska oraz liturgiczna Kościoła;
o odnowa życia duchowego;
o dysputy z protestantami;
o powstanie seminariów duchownych oraz regulacja sprawy małżeństw;
o system akomodacji misyjnych;
o powstanie Świętej Inkwizycji oraz ujednolicenie dykasterii rzymskiej;
o unie z kościołami wschodnimi (m.in. unia brzeska).
9. Reformacja luterańska i kalwińska.
·ð luteraÅ„ska
o przyczyna: spór o sprzedaż odpustów nie o praktykę,
o poczÄ…tek: 95 tez o odpustach przekazanych miejscowemu biskupowi Magdeburksiemu 31.10.1517r.
oraz przyjaciołom dotyczących nadużyć i wyjaśniających teologię odpustów,
o konflikt z Rzymem:
żð wydanie bulli PowstaÅ„ Panie w 1520 r. nakazujÄ…cej Lutrowi odwoÅ‚ać swoje tezy, publiczne
jej spalenie przez reformatora razem z innymi dokumentami kościelnymi,
żð ekskomunika reformatora bullÄ… Decet Romanum Pontificem 03.01.1521r.,
o przebieg:
żð 1521r.  sejm sÄ…downiczy w Wormancji, odmowa Lutra odwoÅ‚ania swoich tez,
skazanie na banicjÄ™,
żð 1521r.  zamkniÄ™cie przez elektora saskiego Marcina Lutra w zamku w Wartburgu
i tłumaczenie tam PŚ na język niemiecki,
żð 25.12.1521r.  pierwsza Msza w jÄ™zyku niemieckim,
żð 1529r.  sejm w Spirze, protest reformatorów przeciwko ochronie katolików
 przyczyna nazwy protestanci,
żð 1530r.  ogÅ‚oszenie konfesji augsburskiej,
o poglÄ…dy:
żð zasada sola gratia  tylko Å‚aska, która usprawiedliwia czÅ‚owieka darmowo,
bez jakiejkolwiek zasługi,
żð zasada sola fides  tylko wiara, usprawiedliwienie czÅ‚owiek otrzymuje tylko dziÄ™ki wierze,
której jest beneficjentem, a nie współpracownikiem,
żð zasada solus Christus tylko Chrystus  tylko Chrystus, usprawiedliwienie nastÄ™puje
tylko dzięki zasługom Chrystusa,
żð PÅš jako jedyne z
ródło prawdy objawionej,
żð Å›wiÄ™ci jako wzór do naÅ›ladowania oraz element wspomnieÅ„ liturgicznych, brak ich kultu,
żð predestynacja do Królestwa Bożego,
żð brak celibatu,
żð konsubstancjacja  CiaÅ‚o i Krew PaÅ„ska istnieje równoczeÅ›nie z chlebem
i winem eucharystycznym;
·ð kalwiÅ„ska
o przyczyna: śmierć ekskomunikowanego ojca, kontakt z luteranizmem oraz nagłe oświecenie
ok. 1533r.;
o poczÄ…tek: rezygnacja z beneficjium w Nyon w 1533 r.;
o poglÄ…dy:
żð cztery urzÄ™dy: ministrów (pastorów) do gÅ‚oszenia SÅ‚owa Bożego i uprawiania
duszpasterstwa, nauczycieli (doktorów) do publicznego nauczania, starszych (seniorów)
do czuwania nad obyczajami i diakonów do opieki nad szpitalami i ubogimi,
żð konsystorz jako organ paÅ„stwowo-koÅ›cielny dla kontrolowania życia mieszkaÅ„ców,
żð zakazano rozrywki, jak taÅ„ce, towarzyskie przyjÄ™cia, noszenie biżuterii,
oglÄ…danie sztuk teatralnych,
żð tylko PÅš, którego interpretatorem jest DÅš,
żð podwójna predestynacja  ludzie jeszcze przed narodzeniem sÄ… przeznaczeni do piekÅ‚a
i do nieba,
żð każdy czÅ‚owiek ma swoje powoÅ‚anie, które winien odkryć,
żð chleb i wino na Mszy ÅšwiÄ™tej to jedynie znak wspólnoty czÅ‚owieka wierzÄ…cego
z Chrystusem,
żð KoÅ›ciół  znak Bożego panowania na ziemii,
żð należy walczyć za wiarÄ™ z wÅ‚adzÄ…, która jej nie sÅ‚ucha,
żð religia nie jest sprawÄ… prywatnÄ… lecz publicznÄ….
10. Kontrreformacja.
Terminu kontrreformacja użyje po raz pierwszy (1776) J. Pütter. WspółczeÅ›nie pojÄ™cia kontrreformacja używa
siÄ™ w trojakim znaczeniu:
·ð najszerszym - odbieranym jako opór przed protestantyzmem, atak na reformacjÄ™ i odnowÄ™ wewnÄ™trznÄ…
Kościoła;
·ð częściowym - rozumianym jako walka ideologiczna o  rzÄ…d dusz , prowadzona w sojuszu ze szlachtÄ…,
toteż traktowana jako ideologia klasowa, tudzież zacofanie społeczne, nietolerancja i fanatyzm;
·ð najwęższym  pojmowanym tylko jako akty obrony i ataku na protestantyzm, a z wyÅ‚Ä…czeniem odnowy
wewnętrznej Kościoła katolickiego.
Określeniami wymiennymi do kontrreformacji są: reakcja katolicka, kontrrewolucja katolicka,
restauracja katolicka, renesans katolicki, reformacja katolicka, reforma katolicka. Hubert Jedin,
katolicki historyk, uważa, że  reforma katolicka jest ciągiem wydarzeń reformatorskich wewnątrz Kościoła
od średniowiecza, zaś  kontrreformacja jest elementem reakcji na protestantyzm.
W najszerszym znaczeniu:
·ð użycie przez wÅ‚adze Å›wieckie swojej siÅ‚y politycznej, w tym także zbrojnej i ustawodawczej,
w celu przywrócenia wyznania katolickiego na terenach, gdzie przenika i utrwala się protestantyzm;
·ð edykt restytucyjny - 6 III 1629 r. - cesarz Ferdynand II Habsburg  wszystko zarzÄ…dzane przez
protestantów ma wrócić do katolików;
·ð próby przywracania siÅ‚Ä… dla religii katolickiej terytoriów zajÄ™tych przez protestantów i mieszkajÄ…cych
tam wiernych;
·ð przejawy wewnÄ™trznej odnowy KoÅ›cioÅ‚a katolickiego, dokonanej przez Sobór Trydencki,
papiestwo i jezuitów;
·ð konfesjonalizacja - dyscyplinowanie duchowieÅ„stwa i wiernych oraz uintensywnienie duszpasterstwa 
utrwalanie zasad wiary; wyraz
nego zdefiniowania dogmatów, widoczne w konfesjonałach, katechezie,
systemie szkolnictwa i kształcenia teologów oraz religijnym wychowaniu.
11. Etykieta i kształtowanie dworów monarszych w Europie Nowożytej.
·ð Etykieta:
o cel: kult władcy i oddanie właściwego szacunku zagranicznym delegacjom;
o etykieta dworska kształtowana na wzór królów francuskich Ludwika IV i Ludwika XV;
o język francuski językiem ogólnoeuropejskim arystokracji;
o plan dnia ułożony co do minuty;
o absurd ceremoniału w wielu aspektach życia, np. trwająca około dwóch godzin procedura wstawania
króla z łóżka, która odbywała się w milczącej obecności kilkudziesięciu wymieniających
siÄ™ dworzan;
o złamanie etykiety było równoznaczne z obrazą majestatu króla;
o ośrodki królewsie stały się nośnikiem etykiety dla innych (bogatych) warstw społeczeństwa.
Monarchie europejskie:
·ð absolutyzm klasyczny  monarcha utożsamiony z paÅ„stwem dążący do peÅ‚ni wÅ‚adzy ustawodawczej,
wykonawczej i sądowniczej; sprawnie funkcjonujący centralizm i biurokratyzm; np. Francja Ludwików;
·ð monarchia parlamentarna  monarcha współdzieli wÅ‚adzÄ™ z parlamentem, ich wzajemne relacje sÄ… ustalone
przez konkretne akty prawne; np. Wielka Brytania;
·ð monarchia elekcyjna  monarcha wybierany przez uprzywilejowanÄ… część spoÅ‚eczeÅ„stwa ograniczajÄ…cÄ…
władzę króla; np. Rzeczpospolita Obojga Narodów, Państwo Kościelne;
·ð absolutyzm oÅ›wiecony  monarcha teoretycznie sÅ‚ugÄ… narodu; jego rolÄ… jest sÅ‚użyć narodowi w każdej
kwestii życia przez co rzeczywiście stanowił kontrolę nad każdym elementem życia publicznego
poddanych.
12. Higiena i medycyna w Europie Nowożytnej.
Aż do XVIII wieku najgroz
niejszą z chorób była dżuma. Miała dwa rodzaje: dymieniczna
(przenoszona przez pchły na szczurach) i płucna (przenoszona drogą kropelkową). Druga występowała
rzadziej. Podczas takich zagrożeń powoływano lekarzy morowych (charakterystyczna maska ptasia).
Próbowano walczyć ziołami i alkoholem, ale najlepsza okazała się izolacja dokonana
pierwszy raz w 1720r. w Marsylii. Obok dżumy występowała również czarna ospa, która swoje złote żniwa
zebrała w XV i XVI wieku w amerykach (75% Indian) oraz w XVIII wieku w Europie.
W 1721r. po raz pierwszy zastosowano szczepionkÄ™ w Bostonie (na czarnÄ… ospÄ™).
Sposób pobrania i wprowadzenia do krwioobiegu zaprezentował niewolnik  sposób ten był znany
już od dawna w Afryce. Co kilkanaście lat wybuchały też epidemie cholery, tyfusu, czerwonki,
odry i duru brzusznego roznoszone przez żołnierzy. Epidemiom sprzyjały fatalne warunki sanitarne
i higieniczne w miastach  brak czystej wody i kanalizacji, zaduch, wszechobecny brud,
ciasnota w mieszkaniach biedoty oraz niski poziom higieny osobistej.
Uważano wówczas, że mycie się powoduje różnego typu problemy zdrowotne.
Poważnym problemem okazały się również, pochodzące z Ameryki, choroby weneryczne.
Dopiero w 1745r. rozpoznano grypę i jej objawy. Zazwyczaj stosowano izolację, która stanowiła prewencję
przed roznoszeniem się chorób.
Zwykłymi chorymi opiekowali się cyrulicy (zajmował się goleniem, kąpaniem, rwaniem zębów, czyszczeniem
uszu, puszczaniem krwi, nieskomplikowanymi operacjami, leczeniem lekkich chorób) i aptekarze,
natomiast członkowie rodziny królewskiej sprowadzali lekarzy z zagranicy. Na wsiach dominowali balwierze
trudzący się medycyną ludową. Częstą praktyką  leczniczą było upuszczanie krwi.
13. Wojny i zmiany w sposobie ich prowadzenia.
Jednym z głównych motorów postępu w czasach wczesnonowożytnych było zastosowanie
w działaniach wojennych na wielką skalę prochu strzelniczego. W Europie proch ziarnisty
wynaleziono w 1420r. W drugiej połowie XV i w XVI wieku rozpowszechniło się użycie artylerii ruchomej
z działami różnego kalibru. Już w XVI wieku pojawiły się one na okrętach. W wyposażeniu armii państw
europejskich pojawiły się od XVI wieku arkebuzy, muszkiety i fuzje, które stały się bronią podstawową
wypierając broń dzrewcową (pikę). Ostateczną klęske pice zadały wynaezione w 1670r. papierowych naboi
oraz uzbrojenie fuzji w bagnet. U schyłku XVII wieku pojawił się karabin skałkowy.
W tym też czasie powstały działa polowe. Kawaleria straciła dawne znaczenie. Została wprowadzona taktyka
linearna (znana nam z filmów). Broń palna i nowy sposób wojen wymusił wprowadzenie koszar co w sposób
pozytywny odbiło się na mieszkańcach, którzy nie byli obciążeni przez wojsko jak dawniej.
Zaczynał się system rekrutacji wojskowej nawiązujący do systemów mówiących o obronie ziem
przez zamieszkujące je stany społeczne.
14. Rozwój dyplomacji europejskiej.
Najstarszą formą dyplomacji znaną na świecie były misje specjalne, które miały zaradzić konkretnej sytuacji.
Kolejną formą dyplomacji są stałe misje dyplomatyczne wraz z nowożytną dyplomacją zawodową,
która to znajduje swój początek w drugiej połowie XV wieku, rodząc się w miastach-republikach włoskich.
Stamtąd też wywodzi się praktyka ustanawiania stałych poselstw, która następnie rozpowszechniła się w całej
Europie. Pierwsze stałe ambasady w nowoczesnym rozumieniu zostały utworzone przez państwa włoskie
w latach 1450-1460 . Zadania stałych ambasad, poselstw i misji rozciągały się na całokształt stosunków między
państwami, wykraczały poza realizację jednego, określonego zadania. Mimo szybkiego rozwoju tej formy
dyplomacji napotykała ona na wiele przeszkód, między innymi związanych z postawą ambasadorów.
Ich poziom moralny często wykraczał poza przyzwoite normy; trudnili się oni szpiegostwem,
co często budziło obawy i niechęć państw, na których terytorium stałe misje dyplomatyczne miały stacjonować.
Polska zaczęła wysyłać pierwsze długotrwałe poselstwa w XVI w. , jednak dopiero za panowania
Stanisława Augusta zaczęła zakładać stałe placówki poza granicami. Rozpowszechnienie stałych misji
dyplomatycznych w Europie przypadło na wiek XVII, głównie po zawarciu traktatu westfalski w 1648r.
Misje dyplomatyczne w wyniku wielkich odkryć geograficznych przekroczyły kontynent europejski
 głównie wysyłane były na najstarsze dwory azjatyckie, m.in. Japonię i Chiny. Nie istniały jednak normy
ogólne jak dyplomacja miała funkcjonować. Sprawę tą uregulował dopiero w XIX wieku kongres wiedeński.
Wielki miłośnik kultury włoskiej Stanisław Miński w Sposobie odprawowania poselstwa,
ceremoniji zachowania posłowi z obedyjencyją od K.J.M. do Rzymu spisanym pod koniec XVI w. sugeruje, iż
poseł winien zaliczać się do cavaleri di capa e spada i przyjmować kardynałów oraz posłów u siebie w domu
 nie w ciamarze, ale w płaszczu i z szpadą . Gaspare Bragaccia w swoim L ambasciatore (Padwa 1626) zaleca,
by dyplomata co do zasady dostosował swój strój do zwyczajów panujących na dworze, przy którym przyszło
mu pracować. Rozeznanie posła/ambasadora co do obyczajów, jakie panowały na zagranicznych dworach,
budziło respekt i zwiększało skuteczność argumentacji.
15. Kultura renesansu.
·ð granice: 1453r. upadek Konstantynopola/1492r. odkrycie Ameryki do 1517r. wystÄ…pienie Lutra/1563r.
zakończenie prac soboru trydenckiego;
·ð idea dominujÄ…ca: humanizm;
·ð główne oÅ›rodki: Florencja i Rzym;
·ð mecenasi: papieże, KoÅ›ciół, bogate rody szlacheckie (m.in. Medyceuszy);
·ð dziaÅ‚alność mistrzów:
o wszystkich sztuk  Leonarda da Vinci,
o rzez
biarza  Michała Anioła (Madonna przy schodach, Pieta, Dawid),
o malarzy  Rafaela (Madonna Sykstyńska, Papież Juliusz II) i Tycjana
(Maria Magdalena, Salome z głową Jana Chrzciciela),
o grafika  Albrechta Dürera (grafika Adam i Ewa);
·ð przebieg:
o rozkwit języków narodowych, którymi zaczynali się posługiwać literaci;
o wynalezienie czcionki ruchomej przez Gutenberga ok. 1455r. co znacznie szybciej
upowszechniło nową literaturę oraz nowe idee;
o ograniczenie motywów religijnych w sztuce i ich reinterpretacja;
o wynalezienie i korzystanie z płótna na południu Europy, a na północny malowanie na desce;
o uwolnienie artystów z ograniczeń cechowych  początek mecenatu;
o nawiÄ…zanie w architekturze do cech budowli antycznych;
o początek manieryzmu, czyli nawiązywania do sztuki wcześniejszych mistrzów.
16. Kultura baroku.
·ð okres wpÅ‚ywów i rozkwitu: od koÅ„ca XVI do poÅ‚owy XVIII wieku;
·ð idea dominujÄ…ca: sceptycyzm zwiÄ…zany z możliwoÅ›ciami poznawczymi czÅ‚owieka;
motyw wanitatywny;
·ð główne oÅ›rodki: Rzym, Paryż;
·ð główni mecenasi: papieże, królowie fancuscy;
·ð dziaÅ‚alność mistrzów:
o dramatu: Szekspir; Molier (Świętoszek);
o prozy: Cervantes (Don Kichot);
o malarstwa: Caravaggio (Głowa Meduzy, Powołanie św. Mateusza, Kosz z owocami);
Rubens (Portret księcia Leny, Porwanie córek Leukippa); Rembrandt
(Lekcja anatomii doktora Tulpa, Autoportret);
o rzez
by: Bernini (Apollo i Dafne, Baldachim nad grobem św. Piotra, Nagrobek Urbana VIII);
o architektury: Borromini (przebudowa bazyliki św. Jana na Lateranie,
Kościoła świętej Agnieszki);
o muzyki: Vivaldi, Bach, Händel;
·ð przebieg:
o powstanie teatru elżbietańskiego  inaugurowanego w 1576r. przez otwarcie  The Theatre
w Londynie - Å‚amiÄ…cego zasady teatru antycznego;
o podejmowanie tematyki wanitatywnej oraz erotycznej w sztuce; schematyzacja malarstwa
katolickiego, ekspresja uczuć w rzez
bie;
o wariabilizm w architekturze (indywidualność, oryginalność), korzystanie z krzywizn;
o powstanie i rozwój francuskiej sztuki ogrodowej;
o ekspresyjność, indywidualizacja i kontrastowanie akcentów w muzyce;
o powstaniem nowych form muzyczych: koncert, symfonia, sonata, kantata, oratorium;
o powstanie z eksperymentu florenckiego teatru opery;
o nastawienie na syntezÄ™ sztuk;
17. Kultura oświecenia.
·ð okres wpÅ‚ywów i rozkwitu: od poÅ‚owy XVIII wieku do poczÄ…tku XIX wieku;
·ð idea dominujÄ…ca: sekularyzacja  dziaÅ‚anie zmierzajÄ…ce do ograniczenia lub caÅ‚kowitego usuniÄ™cia
religii ze sfery życia społecznego;
·ð główne oÅ›rodki: Paryż;
·ð główni mecenasi: wÅ‚adcy paÅ„stwowi, rzadziej koÅ›ciół;
·ð dziaÅ‚alność mistrzów:
o muzyki  Haydn, Mozart, Beethoven;
o powieści  Defoe (Przypadki Robinsona Cruzoe);
o poetyce i dramaturgii  Wolter (Dziewica orleańska);
·ð przebieg:
o niespotykane wcześniej rozbicie nurtu dopasowującego się do konkretnego kraju;
o rokoko  styl dekoracyjny przeciwstawny w stosunku do baroku określany mianem wkwintnego,
subtelnego i intymnego;
o klasycyzm  styl nawiązujący do twórczości antyku oraz stylizujący wydarzenia bierzące
na wzór antyczny;
o sentymentalizm  styl w malarstwie cechujący się uczuciowymi i nastrojowymi pejsażami;
o santymentalny styl ogrodowy  pochodzÄ…cy od stylu angielskiego;
o rozwój budownictwa użyteczności publicznej, takiego jak: urzędy, teatry, szpitale, szkoły,
zakładane wówczas muzea;
o czas wielkich encyklopedystów pragnących uporządkować całość dorobku europejskiego;
o uporzÄ…dkowanie i formalizm literatury klasycystycznej (mimesis i zasada decorum).
18. Przewrót umysłowy oświecenia.
Oświecenie było epoką obejmującą czas od końca XVII do początków XIX w.  Wiek świateł charakteryzował
się otwarciem człowieka na wiedzę, dążeniem do samokształcenia, praktycznego poznania otaczającego
go świata. Oświecenie sięgało swoimi korzeniami przewrotu naukowego XVII w.
Ludzie Oświecenia z dużym dystansem podchodzili do otaczającego świata - próbowali zbadać i opisać
zjawiska, które obserwowali w przyrodzie. Charakterystyczna była w tym czasie postawa zwana krytycyzmem.
Z takich założeń wypływał empiryzm - prąd, który na pierwszym miejscu stawiał doświadczenie,
będące narzędziem do poznania prawdy.
Dla człowieka oświecenia wszystko musiało być podporządkowane naturze, temu, co naturalne i oczywiste
dla większości ludzi. Odrzucano to, co nie było uznawane przez  wszystkich za rozumne i potrzebne.
Taka postawa prowadziła do negacji wielu instytucji np. Kościoła, a w konsekwencji do kwestionowania w
ogóle religii, wiary. Z drugiej strony rodziły się nowe nurty społeczno-religijne. Deizm narodził się w Anglii,
za twórcę uważa się Edwarda Herberta lorda of Cherbury (1583-1648). Deiści uważali, że Bóg jest jedynie
pierwszym z
ródłem ruchu, istnieje osobowo, nie ingeruje w życie człowieka, działa jedynie według rozumu
ludzkiego. Deiści uważali zjawiska nadprzyrodzone za legendy, odrzucali Kościół i jego strukturę.
Chcieli usunąć z religii wszystko to, co nadprzyrodzone a niezrozumiałe. Kierowali się racjonalizmem -
rozumowym podejściem do religii. Deizm znalazł bardzo wielu zwolenników nie tylko w Anglii,
ale także na kontynencie: Francja, Niemcy.
Wiek XVIII nazywany jest  wiekiem rozumu . Przemiany gospodarcze i społeczne szły w parze z przemianami
myśli filozoficznej i społeczno-politycznej. Wielcy myśliciele epoki korzystali z dorobku swoich wielkich
poprzedników żyjących na przełomie XVII i XVIII w. Isaac Newton (1642-1727), Anglik, uczony i filozof,
przez badanie i eksperymenty doszedł do ogólniejszych ustaleń, czyli potrafił formułować ogólne prawa.
Newtonowi zawdzięczamy rozwój mechaniki, a szczególnie powstanie prawa powszechnego ciążenia.
John Locke (1632- 1704), Anglik, obok zagadnień społeczno-politycznych zajmował się filozofią.
Nacisk położył na poznanie i psychologię człowieka. To on przyrównał umysł ludzki do nie zapisanej tablicy
(tabula rasa), który w czasie rozwoju, dorastania, doświadczenia zewnętrznego i dzięki zmysłom nabiera
wiedzy i umiejętności. Wychodząc z takiego założenia Locke stwierdził, że nie ma wrodzonych zasad
moralnych. Jako pisarz polityczny był zwolennikiem monarchii konstytucyjnej i współtwórcą koncepcji
państwa jako wytworu umowy społecznej. W jego rozumieniu państwo miało dbać o bezpieczeństwo
i własność obywateli. Był zwolennikiem tolerancji i liberalizmu, także gospodarczego.
Locke owi można przypisać współautorstwo koncepcji rozdzielenia państwa od Kościoła.
Thomas Hobbes (1588-1679) żył w Anglii, był autorem dzieła zatytułowanego Lewiatan oraz teorii prawa
naturalnego. Uznał on, iż pierwotnie panował chaos i wojna wszystkich przeciw wszystkim
(bellum omnium contra omnes). Podstawa państwa to konieczność wprowadzenia ładu i bezpieczeństwa.
Ludzie dla własnego bezpieczeństwa zrezygnowali z części swojej wolności na rzecz władcy absolutnego,
który zgodnie z umową ma stać na straży bezpieczeństwa ludzi.