Chronologia- nauka pomocnicza historii, zajmująca się określaniem dat wydarzeń oraz ustalaniem ich kolejności.
Cytra- starożytny instrument strunowy.
Eter- próżnia, w przeszłości uważana za substancję wypełniającą wszechświat.
Hipoteza- przypuszczenie naukowe wymagające sprawdzenia.
Kolumnada- rząd (albo kilka rzędów) kolumn połączonych ze sobą.
Ksant- inaczej Skamander, rzeka przepływająca w pobliżu Troi.
Mit- fantastyczna opowieść o bogach i bohaterach, próbująca wyjaśnić naturę oraz przeznaczenie świata i człowieka.
Poemat- długi utwór poetycki o tematyce historycznej, satyrycznej, dydaktycznej itp.
Weryfikować- sprawdzać, czy jakiś pogląd jest zgodny z prawdą.
Zbezczeszczony- znieważony, pohańbiony.
Laponia- kraina geograficzna na północy Półwyspu Skandynawskiemu.
Lądolód- gruba pokrywa lodowa na wielkim obszarze ziemi.
Myślenie Abstrakcyjne- myślenie, w którym używa się pojęć ogólnych, takich jak dobro, przyjaźń, piękno itp.
Bliski Wschód- tereny południowo-zachodniej Azji i północno-wschodniej Afryki.
Polewka- zupa otrzymywana przez rozpuszczenie czegoś (np. mąki) w płynie.
Bazalt- czarna skała magmowa, obecnie często używana do budowy dróg.
Kodeks- zbiór przepisów prawnych.
Mina- babilońska jednostka wagi (około 0,5 kilograma).
Semicki- dotyczący Semitów, tj. ludów południowo-zachodniej Azji, z których do dziś żyją Arabowie i Żydzi.
Delta- teren leżący u ujścia rzeki do morza lub jeziora, utworzonych z naniesionych przez nią osadów i pocięty jej odnogami.
Dzierżawić- używać jakiejś rzeczy w zamian za opłatę uiszczaną właścicielowi.
Ewoluować- zmieniać się, rozwijać.
Grobla- wał ziemny, usypany w celu rozdzielenia wody.
Łokieć- 60,96 cm.
Dolina Królów- dolina w Egipcie, w której odkryto 62 skalne grobowce (głównie faraonów).
Ławnik- członek sądu, wraz z sędzią decydujący o wyroku.
Rampa- pochyłe podwyższenie z desek lub innego materiału, umożliwiające dostęp do położonego wyżej miejsca.
Rydwan- dwukołowy wóz otwarty z tyłu.
Sarkofag- bogato zdobiony grobowiec w kształcie trumny, zwykle kamienny.
Soda- związek chemiczny będący naturalną solą; występuje w postaci białego proszku.
Bałwochwalca- człowiek oddający cześć pogańskim bożkom.
Jahwe- Bóg Izraelitów, po hebrajsku: „Jestem, który jestem”.
Pomazaniec- osoba namaszczona (pomazana), tj. wybrana przez Boga do spełnienia jakiejś misji.
Psalm- biblijny utwór poetycki, będący zarazem modlitwą.
Syjon- wzgórze w Jerozolimie, którego nazwą określano też samą Jerozolimę.
Antyczny- starożytny (tylko w odniesieniu do Grecji i Rzymu).
Libia- dla starożytnych Greków Afryka.
Nawigacja- wiadomości i umiejętności potrzebne, by doprowadzić statek
do wybranego celu.
„Odyseja”- poemat będący kontynuacją „Iliady”; opowiada dzieje 10-letniej tułaczki króla Odyseusza, wracającego spod Troi na ojczystą wyspę Itakę.
Węzeł- 1 mila morska (1852 metry) na godzinę.
Kult- cześć religijna, oddawana bóstwom, osobom lub rzeczom.
Pola Elizejskie- kraina wiosny i szczęścia, w której przebywały dusze błogosławionych zmarłych.
Sanktuarium- miejsce uważane za święte, zwykle jakaś budowla lub jej część.
Agora- rynek w greckim mieście.
Dieta- wynagrodzenie za pełnienie określonej funkcji.
Kompetencje- zakres uprawnień lub zakres działania.
Kwarc- pospolity minerał, stosowany m.in. w jubilerstwie.
Nubijczycy- dla starożytnych Greków czarnoskórzy mieszkańcy Afryki.
Portyk- część budowli przed głównym wejściem, z rzędem kolumn; w starożytnej Grecji czasem osobny budynek.
Strateg- jeden z 10 generałów, będącymi najwyższymi dowódcami wojskowymi w Atenach.
Tyran- władca, który rządzi samowładnie i okrutnie; w starożytnej Grecji i Rzymie tak nazywano tych, którzy objęli władzę przemocą i rządzili bezwzględnie.
Urząd Honorowy- pozbawiony rzeczywistej władzy, przyznawany najczęściej za jakieś wybitne zasługi.
Ustrój Polityczny- sposób organizacji państwa i sprawowania w nim władzy.
Garnizon- oddział wojska przebywający w jakimś mieście lub twierdzy.
Miasta Jońskie- greckie miasta na wybrzeżu Azji Mniejszej, np. Milet, Efez.
Prowincja- część kraju.
Satrapa- zarządca prowincji w starożytnej Persji, posiadającą ogromną władzę, jednak podległy królowi.
Taran- wystająca z dziobu okrętu zaostrzona belka, umieszczona pod linią wody lub tuż nad nią, służąca do przebijania burt wrogich okrętów.
Filozofia- nauka obycie, ludzkim poznaniu, sensie istnienia świata i człowieka.
Kwestia- wypowiedź aktora w teatrze.
Doktryna- zbiór poglądów, teoria.
Etyka- nauka o moralności, tj. o zasadach dobrego postępowania.
Logika- nauka o regułach poprawnego rozumowania.
Partowie- jeden z ludów starożytnego Iranu.
Prymat- pierwszeństwo, przewodzenie w czymś.
Słupy Herkulesa- Gibraltar, cieśnina łącząca Morze Śródziemne z Oceanem Atlantyckim.
Bród- płycizna rzeki, umożliwiająca przejście na drugi brzeg.
Cieśla- rzemieślnik zajmujący się obróbką drewna.
„Eneida”- poemat rzymskiego poety Wergiliusza, opisujący przygody Trojańczyka Eneasza, który według legendy przybył do Italii i dał początek Rzymianom.
Katapulta- machina wojenna służąca do miotania ciężkich pocisków, np. kamieni.
Kunszt- tu: umiejętność, zajęcie.
Piędź- dawna miara długości (około 20cm).
Wiarołomność- złamanie słowa, przysięgi.
Żołd- pensja żołnierza.
Administracja- zarządzaniem jakimś terenem lub instytucją.
Idy- w kalendarzu rzymskim 13. dzień miesiąca (jedynie w marcu, maju, lipcu i październiku- 15. dzień).
Janus- staroitalski bóg drzwi oraz bram, wejścia i wyjścia, początku i końca.
Kuria- tu: budynek zgromadzeń publicznych w Rzymie.
Triumf- uroczysty pochód zwycięskiego wodza ulicami Rzymu, w otoczeniu żołnierzy, z jeńcami i łupami.
Pumeks- bardzo lekka, porowata skała wulkaniczna.
Sakralny- służący kultowi religijnemu.
Willa- obszerny dom podmiejski lub wiejski.
Apostoł- jeden z dwunastu uczniów wybranych przez Chrystusa do głoszenia Ewangelii.
Bluźnierca- człowiek, który uwłacza temu, co jest uważane za święte przez daną religię.
Damaszek- miasto w Syrii (dziś jej stolica).
Heretyk- wyznawca poglądów religijnych uznanych za niezgodne z zasadami panującej religii.
Judaizm- religia żydowska.
Prokurator- w starożytnym Rzymie: namiestnik prowincji.
Sobór- ogólne zgromadzenie biskupów w sprawach ważnych dla całego Kościoła.
Synagoga- świątynia żydowska.
Insygnia- odznaki władzy lub dostojeństwa.
Kolon- wolny chłop rzymski, dzierżawiący ziemię w zamian za czynsz składany w pieniądzach lub w naturze.
Libityna- rzymska bogini pogrzebów.
Spiż- brąz, z którego wykonywano m.in. pomniki.
Westalka- kapłanka bogini Westy.
Car- tytuł dawnych władców Bułgarii, Rosji i Serbii.
Celibat- bezżenność.
Dogmat- niepodlegająca krytyce prawda wiary, obowiązująca wszystkich wyznawców dawnej religii, np. dogmat o prymacie (tj. pierwszeństwie) papieża.
Ekskomunika- klątwa, kara kościelna, która wyklucza kogoś ze wspólnoty wiernych.
Kontrowersja- różnica zdań, spór.
Krużganek- korytarz o łukowatych oknach, biegnący np. wokół dziedzińca.
Orientalny- wschodni, charakterystyczny dla Wschodu.
Patriarcha- we wczesnym chrześcijaństwie tytuł biskupów kilku najważniejszych miast; potem w Kościele prawosławnym, najwyższa godność duchowa.
Przaśny- niekwaszony.
Splendor- przepych, świetność, wspaniałość.
Synod- regionalny zjazd duchownych.
Teolog- uczony zajmujący się teologią, tzn. nauką o Bogu.
Jałmużna- ofiara dla ubogiego.
Kalifat- państwo arabskie rządzące przez kalifa.
Meczet- muzułmańska świątynia.
Boży Pomazaniec- tu: władca, który uzyskiwał godność królewską przez namaszczenie poświęconym olejem.
Donacja- darowizna.
Etniczny- właściwy grupie ludzi o odrębnej kulturze, języku, obyczajach itp.
Kopista- człowiek, który kopiuje (przepisuje) teksty.
Udzielny- niepodlegający nikomu, niezależny, samodzielny.
Chomąto- część uprzęży wkładana na szyję zwierzęcia pociągowego.
Kapitularz- ustawa królewska w państwie Karolingów.
Kolczuga- zbroja wykonana ze splecionych drucianych pierścieni.
Komendacja- umowa zawierana między seniorem a wasalem.
Oktawa- osiem dni po święcie kościelnym.
Przeorysza- przełożona żeńskiego klasztoru.
Ascetyczny- dotyczący ascezy, tj. wyrzeczenia się przyjemności, umartwianie się.
Bezecny- podły, haniebny, nikczemny.
Chorał Gregoriański- łaciński, jednogłosowy śpiew kościelny, wykonywany bez akompaniamentu instrumentów.
Dyktat- nakaz, rozkaz.
Inkwizycja- instytucja kościelna, powołana przez papieża w XIII wieku do tępienia herezji; znana ze stosowania tortrur w śledztwie i surowych wyroków.
Kardynał- najwyższy po papieżu dostojnik w Kościele.
Pastorał- długa laska zakończona spiralą, oznaka władzy biskupów i opatów.
Sentencja- zwięzłe zdanie wyrażające jakąś głębszą myśl.
Włosiennica- pokutna koszula albo suknia wykonana z ostrego włosia.
Antysemityzm- uprzedzenie lub wrogość w stosunku do Żydów.
Muł- zwierzę będące krzyżówką konia i osła.
Obediencja- posłuszeństwo.
Pątnik- pielgrzym.
Saracen- europejskie określenie muzułmanów na Wschodzie.
Szykany- stawianie przeszkód, utrudnianie czegoś.
Pławić- tu: wrzucać do wody.
Remedium- lekarstwo, środek zaradczy.
Trybut- danina składana zwycięskiemu władcy przez pokonanych.
Bulla- dokument papieski dotyczący spraw wielkiej wagi.
Diecezja- obszar kościelny administrowany przez biskupa.
Komes- wysoki urzędnik w średniowiecznym państwie.
Łyko- włókna biegnące między którą a twardym środkiem pnia drzewa.
Metropolia- prowincja kościelna obejmująca kilka diecezji; na jej czele stoi arcybiskup metropolita.
Stołeczny- będący stolicą lub znajdujący się w stolicy.
Zhołdować- zmusić kogoś do złożenia hołdu, uzależnić.
Anarchia- brak zorganizowanej władzy w państwie, nieład.
Beneficjum- ziemia przyznawana wasalowi przez seniora jako wynagrodzenie.
Korzenie- przyprawy egzotyczne, np. imbir, cynamon.
Żarna- urządzenie do mielenia ziarna, złożone z dwóch płaskich, kolistych kamieni; na dolny, nieruchomy, sypano ziarno, górny obracano ręcznie.
Konfrater- dosłownie „współbrat”; członek tego samego zakonu albo bractwa, towarzysz.
Zapusty- ostatnie dni karnawału, poprzedzające środę popielcową.
Anachroniczny- przestarzały, będący przeżytkiem.
Arbiter- sędzia, rozjemca.
Bojar- możnowładca na Rusi.
Dialekt- język mieszkańców jakiegoś regionu kraju, będący odmianą języka narodowego.
Fortyfikacja- umocnienie obronne.
Gangrena- choroba często spowodowana zanieczyszczeniem rany ziemią; w jej wyniku gniją części organizmu.
Monarchia Stanowa- ustrój państwa, w którym władca króla jest ograniczona przez przywileje poszczególnych stanów.
Statut- zbiór przepisów albo praw.
Wszechnica- wyższa uczelnia.
Monogamia- jednożeństwo, związek jednego mężczyzny z jedną kobietą.
Monopol- tu: wyłączność.
Tur- duże zwierzę o potężnych rogach, wymarłe w XVII wieku.
Uposażyć- zaopatrzyć kogoś w środki materialne.