Cnota- dawniej: prawność, szlachetność.
Łan- 16-25 hektarów.
Poradlne- w dawnej Polsce podatek płacony od uprawianej ziemi.
Przywilej- dokument królewski, nadający szczególne uprawnienia jakiejś osobie lub grupie ludzi.
Unia Personalna- połączenie dwóch lub więcej państw, w których wspólna jest jedynie osoba władcy; poza tym zachowują one odrębne instytucje państwowe .
Ustrój Polityczny- sposób organizacji i działania władzy państwowej.
Chorągiew- tu: oddział wojska.
Herold- tu: poseł.
Kontrybucja- danina pieniężna, nakładana przez zwycięzcę na pokonane państwo.
Odwody- rezerwowe oddziały wojska.
Autonomia- niezależność, samodzielność w sprawach wewnętrznych jakiegoś miasta, regionu itp.
Dukat- złota moneta, bita od XIII wieku w Wenecji, potem rozpowszechniona w całej Europie.
Janczar- żołnierz piechoty tureckiej, który w dzieciństwie został odebrany chrześcijańskim rodzicom i wychowany na fanatycznego muzułmanina.
Kuria- tu: urzędy papieskie lub biskupie.
Magnat- możnowładca.
Monarchia Elekcyjna- taka monarchia, w której władca pochodzi z wyboru.
Rada Królewska- grupa możnowładców, doradzająca królowi w sprawach państwa.
Sułtan- władca Turcji.
Ćwiczyć- tu: bić, chłostać.
Flamand- mieszkaniec północnej Belgii.
Koniunktura- splot warunków, wywierających zwykle korzystny wpływ na coś.
Łaszt- miara objętości, równa ok. 3000 litrów.
Nuncjusz- stały przedstawiciel papieża przy rządzie jakiegoś państwa.
Rajca- członek rady miejskiej.
Szkud- (właściwie: eskudo) złota moneta hiszpańska z XVI wieku.
Teza- zdanie lub twierdzenie, które należy udowodnić.
Kanon- tu: zasada, reguła.
Kanonik- duchowny będący członkiem kapituły (tj. zespołu duchownych) przy katedrze albo kolegiacie.
Kolegiata- kościół katolicki, przy którym istnieje kolegium (tzn. rada) kanoników.
Monumentalny- tu: mający wielką i trwałą wartość.
Ormianin- człowiek pochodzący z Armenii.
Sakra- święcenia biskupie.
Fraza- tu: zdanie, zwrot.
Mecenat- opieka nad naukowcami i artystami, zwłaszcza finansowa.
Nacja- narodowość.
Saracen- europejskie określenie muzułmanów na Wschodzie.
Teoria Heliocentryczna- pogląd, według którego centrum wszechświata stanowi Słońce, a wokół niego krąży Ziemia i inne planety.
Kacyk- wódz plemienia.
Mila Morska- 1852 metry.
Plantacja- duży obszar zajęty pod uprawę jednej rośliny, np. kawy.
Szkorbut- inaczej gnilec; choroba wywołana brakiem witaminy C, objawiająca się m.in. krwawieniem z nosa, owrzodzeniem dziąseł, a nawet wypadaniem zębów.
Floren- złota moneta, bita od XIII wieku we Florencji, potem w całej Europie.
Inflacja- wzrost cen towarów, spowodowany nadmiarem pieniędzy na rynku.
Krosno- ręczny warsztat tkacki.
Morga- miara powierzchni ziemi, równa ok. 0,5 hektara.
Popyt- zapotrzebowanie na jakieś towary lub usługi.
Weksel- dokument, który gwarantuje wypłacenie okazicielowi danej sumy pieniędzy przez wystawcę.
Elektor- książę niemiecki, jeden z siedmiu mających prawo wyboru cesarza.
Kacerz- odstępca od wiary, heretyk.
Nawarra- kraina na pograniczu Francji i Hiszpanii, w XVIwieku królestwo.
Tłuszcza- pogardliwie: tłum, motłoch.
Kaznodzieja- duchowny wygłaszający kazania.
Kleryk- student seminarium duchownego.
Kolegium- tu: szkoła średnia z internatem.
Mistyczny- odnoszący się do nadnaturalnego zjednoczenia duszy z Bogiem.
Skasować- tu: zlikwidować.
Chan- tatarski władca.
Sobór- tu: prawosławna katedra.
Socha- prymitywne narzędzie do orki, mające rozdwojony rylec.
Zagon- tu: oddział wojska, który najeżdża obce terytorium.
Etykieta- ustalony sposób zachowania się w niektórych środowiskach, np. na dworach królewskich.
Fanatyk- człowiek ślepo oddany jakiejś religii lub ideologii, nietolerancyjny wobec innych.
Fasada- elewacja budynku, głównie frontowa; przenośnie: pozory.
Galery- tu: ciężka kara, polegająca na wiosłowaniu na okręcie wojennym.
Koalicja- związek państw, zawierających sojusz w celu wspólnego prowadzenia wojny.
Konfiskata- pozbawienie kogoś całości lub części majątku przez państwo.
Liwr- dawna moneta francuska.
Szambelan- wysoki urzędnik na dworze francuskim.
Adopcja- uznanie cudzego dziecka za własne.
Kadencja- okres pełnienia urzędu, pochodzącego z wyboru.
Kasztelan- wyższy urzędnik państwowy, zasiadający w senacie.
Marszałek- w sejmie: przewodniczący izby poselskiej, który prowadził obrady w imieniu króla.
Sesja- posiedzenie.
Analogiczny- bardzo podobny.
Powolny- tu: posłuszny.
Arkadowy- wypełnionymi łukami architektonicznymi.
Kanclerz- tu: jeden z najwyższych urzędników królestwa, kierujący kancelarią państwa, gdzie powstawały dokumenty państwowe.
Pascha- święto obchodzone przez Żydów na pamiątkę wyjścia z Egiptu.
Tumult- tu: rozruchy, zamieszki.
Urbanistyka- nauka o budowie, rozbudowie i planowaniu miast.
Armata- tu: flota.
Bakałarz- tu: nauczyciel.
Konfederacja- zbrojny związek szlachty, mieszczaństwa lub duchowieństwa, związywany dla osiągnięcia jakiegoś celu; konfederacje albo zastępowały władzę państwową, albo starały się wymusić na niej jakieś ustępstwa.
Pretendent- człowiek ubiegający się o coś, kandydat.
Sromota- wstyd, hańba.
Szopa- tu: wielki namiot, w którym gromadzili się senatorowie podczas elekcji króla.
Alchemia- średniowieczna „chemia”, której głównym celem było wyprodukowanie złota.
Kresowy- pochodzący z kresów, czyli z terenów przygranicznych, zwłaszcza na wschodzie Rzeczypospolitej.
Schizmatyk- dawne (pogardliwe) określenie wyznawcy prawosławia.
Smuta- z rosyjskiego: „zamęt”, „bunt”.
Szarża- atak konnicy.
Uzurpator- osoba, która bezprawnie zgarnęła władzę lub prawa do czegoś.
Czambuł- oddział tatarski.
Fantasta- człowiek nieliczący się z rzeczywistością, marzyciel.
Jasyr- tatarska niewola.
Orda- tu: wojska tatarskie.
Rebelia- bunt, powstanie.
Abdykacja- zrzeczenie się władzy przez monarchę.
Dewaluacja- spadek wartości pieniądza.
Mennica- państwowa wytwórnia monet.
Puszkarz- artylerzysta.
Banicja- wygnanie.
Cyrulik- golibroda i domorosły lekarz.
Czeladź- służba u magnatów i szlachty.
Giaur- niewierny; pogardliwa nazwa nadawana chrześcijanom prze wyznawców islamu.
Haracz- danina, którą składali muzułmańskim władcą chrześcijańscy poddani.
Konfuzja- dawniej: zamieszanie, nieporządek.
Padyszach- sułtan.
Salwator- zbawca, wybawiciel.
Wezyr- tu: wielki wezyr, pierwszy minister w dawnej Turcji.
Alias- inaczej, czyli.
Cenzura- kontrola pism, widowisk, filmów itd., zwykle przez urząd państwowy, mająca usunąć z nich treści szkodliwe politycznie lub obyczajowo.
Elokwencja- umiejętność pięknego i jasnego wysławiania się.
Kompendium- podręczne dzieło, zawierające podstawowe wiadomości z jakieś dziedziny wiedzy.
Wolumin- tu: tom dzieła.
Dyspensa- zwolnienie od przepisu prawa kościelnego.
Ekspansja- podboje obcych terytoriów, dokonywane przez jakieś państwo.
Germanizacja- narzucanie komuś języka i kultury niemieckiej, zmuszanie do przyjęcia niemieckiej narodowości.
Militaryzm- system rządów, w którym szczególny wpływ organizację i politykę państwa wywiera armia.
Semiramida- legendarna królowa starożytnej Asyrii, słynąca z niezwykłej mądrości.
Elektor- wyborca.
Indygo- niebieski barwnik, używany do barwienia bawełny, lnu i wełny, uzyskiwany dawniej z liści indygowca.
Konwencja- tu: zgromadzenie ustawodawcze.
Milicja- tu: lokalne oddziały zbrojne, często ochotnicze, złożone z przeszkolonych wojskowo obywateli.
Suwerenny- niepodległy.
Tomahawk- indiański topór wojenny.
Deputowany- poseł.
Sou- drobna moneta francuska; 20 sous składało się na 1 liwra.
Dekada- 10 dni (rzadziej miesięcy lub lat).
Dekret- ważne zarządzenie władz wykonawczych.
Drakoński- zbyt surowy, okrutny.
Kontrofensywa- przeciwnatarcie.
Lojalność- tu: przestrzeganie prawa, postępowanie zgodne z polityką rządu.
Radykalny- domagający się gruntownych zmian, skrajnie reformatorski.
Rekwirować- zabierać czyjąś własność z polecenia władz.
Spekulant- człowiek zarabiający na kupowaniu i gromadzeniu towarów, a potem sprzedawaniu ich z dużym zyskiem (np. z powodu trudności w zaopatrzeniu).
Żołdak- pogardliwie: żołnierz.
Dysydent- w Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku: różnowierca, człowiek wyznający inną religię niż katolicka.
Inspirować- wpływać na coś, dawać impuls do czegoś.
JCW- Jej Cesarska Wysokość.
JKM- Jego Królewska Mość.
Klika- grupa osób popierających się wzajemnie dążących do osiągnięcia jakichś korzyści.
Nuworysz- człowiek od niedawna wzbogacony, nowobogacki.
Obligowany- zobowiązany.
Protektorat- kraj o własnym rządzie i administracji, który znajduje się pod kontrolą obcego państwa.
Egzystencja- istnienie.
Lektor- tu: osoba czytająca komuś głośno.
Oracja- ozdobna, napuszona przemowa.
Prezydencja- przewodnictwo.
Programat- program.
Przyrodzony- tu: przyrodniczy.
Publicysta- autor artykułów prasowych, dotyczących aktualnych problemów politycznych, gospodarczych, kulturalnych itp.
Zamach Stanu- nielegalna akcja, której celem jest obalenie rządu i zagarnięcie władzy przez jednostkę albo grupę.
Formacja- tu: samodzielny oddział wojskowy.
Insurekcja- powstanie zbrojne.
Korpus- tu: duża jednostka wojskowa.
Uniwersał- w dawnej Polsce: list władz do społeczeństwa, wydawany w ważnej chwili dziejowej.
Wiktoria- zwycięstwo.
Precedens- przypadek poprzedzający inne, podobne wydarzenie.
Inwazja- zbrojny najazd na obce terytorium.
Usamowolnienie- tu: usamodzielnienie.
Profanować- bezcześcić, hańbić.
Szwadron- pododdział jazdy.
Uniform- tu: mundur.
Nacjonalizm- postawa lub przekonanie podkreślające odrębność własnego narodu i nadrzędność jego interesów w stosunku do interesu jednostek, grup albo innych narodów.
Protekcja- poparcie, pomoc wpływowej osoby.
Uwłaszczenie- tu: nadanie chłopom na własność ziemi przez nich użytkowanej.
Wiorsta- miara długości w carskiej Rosji: 1067 metrów.
Kalkulacja- tu: rozważanie, przemyśliwanie, obliczanie szans.
Agrarny- rolniczy.
Mila- tu: mila angielska- 1609 metrów.
Populacja- liczba ludności, zaludnienie.
Stabilny- stały, trwały, niezmienny.
Cholera- zakaźna choroba atakująca jelita, powodująca odwodnienie organizmu i często śmierć.
Fekalia- ludzkie odchody.
Irracjonalny- nieracjonalny, niedający się udowodnić rozumowo.
Lord- dziedziczny tytuł, noszony przez wyższą szlachtę angielską.
Uncja- tu: 28,35 grama.
Uposażenie- pensja.
Departament- tu: jednostka administracyjna Księstwa Warszawskiego (odpowiednik województwa).
Dyktator- przywódca państwa lub wódz naczelny, posiadający absolutną, nieograniczoną władzę.
Filomata- po grecku: „miłośnik wiedzy”; członek tajnego towarzystwa, które pragnęło wzmocnić siły narodu przez samokształcenie i szerzenie postępowych haseł.
Internować- przymusowo umieścić w wyznaczonym miejscu osoby podejrzane.
Lżyć- obrzucać obelgami, znieważać.
Modła- tu: wzór, sposób, wedle.
Modły- na sposób.
Represje- surowe środki odwetu, prześladowania.
Bukowina- kraina między Karpatami a środkowym Dniestrem, dziś częściowo w Rumunii, częściowo w Ukrainie.
Gubernia- jednostka administracyjna w Rosji.
Integralny- nierozdzielnie związany z całością, będący jej nienaruszalną częścią.
Kanon- tu: zbiór najważniejszych książek, filmów itp.
Kolportować- rozpowszechniać wśród odbiorców książki, gazety itp.
Konspiracyjny- tajny, nielegalny, spiskowy.
Margrabia- tu: tytuł arystokratyczny.