Pola Szolka
III rok gr. D
Temat:Gospodarka narodowa i jej struktura. Ludność i zasoby czynnika pracy.
Gospodarka narodowa w swoim zakresie pojęciowym obejmuje gospodarstwa zespołowe i indywidualne w sferze usług, produkcji, obrotu, podziału i konsumpcji na terenie państwa. Jest ona przedmiotem oddziaływania państwa, które jest tutaj podmiotem, w dziedzinie regulowania stosunków społeczno-gospodarczych. Jako że gospodarkę narodową nazywa się często wielkiim systemem społecznym, jak każdy system składa się ona z wielu elementów, między ktorymi zachodzą relacje i sprzężenia. Specyfika tych wydarzeń charakteryzuje daną gospodarkę i stanowi o jej odrębności, dzięki której gospodarka krajowa jest układem względnie odosobnionym. Państwo nie znajduje się w próżni polityczno gospodarczej, tak więc do zadań państwa należy także regulacja stosunków z otoczeniem zewnętrznym gospodarki krajowej, czyli gospodarką swiatową, której jest częścią. W ramach gospodarki światowej, poszczególne krajowe mogą łączyć się ze sobą tworząc międzynarodowe wspólnoty o jednym obszarze gospodarczym. Takie wspólnoty przynoszą wiele korzyści gospodarkom krajowym, jednak na dłuższą metę obroty między gospodarką krajową a otoczeniem muszą się równoważyć, gdyż nie da się żyć długi czas na cudzy rachunek. To stan gospodarki krajowej a nie światowej rozstrzyga w większości o poziomie zapsokajania potrzeb obywateli. Dlatego też działania podejmowane na rzecz gospodarki krajowej muszą być dokładnie przeanalizowane. W badaniu i opisywaniu gospodarki narodowej stosuje się dwa ujęcia.
Badanie zasobów czynników produkcji społecznej. Są to zasoby naturalne, majątkowe oraz potencjalny zasób pracy, czyli czynnik ludzki. Wartości tych zmiennych niezależnych warunkują potencjalne produkcyjne możliwości gospodarkki narodowej.
Koncentracja na stanie faktycznym prowadzonej na terytorium państwa działalności gospodarczej, rozmiarach i strukturze. Tutaj rolę odgrywaja gospodarstwa indywidualne oraz zespołowe i rozmiar strumieni wytwarzanych dóbr i usług.
Określenie struktury gospodarki narodowej polega na uporządkowaniu jej zbiorów elemntów w uklady. Z punktu widzenia polityki ekonomicznej wyróżnia się cztery układy strukturalne:
rodzajowy, przedmiotowy, wyróżnia rodzaje działalności gospodarczeji prezentuje relacje zachodzące między nimi. Układ ten przekształca się w działowo-gałęziowy, ze względu na dużąliczbę rodzajów działalności.
przestrzenny, grupuje elementy na podstawie ich rozmieszczenia na terrytorium kraju.
Własnościowo-podmiotowy, grupuje elementy według rodzaju własności
instytucjonalny, grupuje podmioty gospodarcze według sektorów instytucjonalnych.
ad.1
Wprowadza się tutaj podział na sektory gałęziowe, z których wyróżnia się trzy następujące:
I. produkcja pierwotna, uzyskiwanie dóbr przez człowieka z otaczającej go przyrody: rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo
II. przemysł przetwórczy: wydobywnictwo, budownictwo
III. usługi
Cecha charakterystyczną państw wysoko rozwiniętych jest przewaga sektora trzeciego w gospodarce.
ad.3
Struktura własnościowa gospodarki jest z reguły zależna od doktryny grupy panującej. Teoretycznie grupa z poglądami lewicowymi jest za nacjonalizacją a prawicowcy za prywatyzacja i ograniczeniem ingerencji sektora publicznego w gospodarkę. Jednak w praktyce w ostatnich czasach to właśnie ugrupowanie postkomunistyczne dokonywały prywatyzacji a z kolei prawica opowiadała się za pozostawieniem części przedsiębiostw w rękach państwa w obawie, przed ich dostaniem się w obce posiadanie. Ustalenie własności firm czy spółek często przysparza wielu problemów, gdyż kapitał może być mieszany zudziałami osób pryawtnych i korporacji zarówno z danego kraju jak i zza granicy. Coraz częściej jest teraz spotykana praktyka upowszechniania własności poprzez sprzedawanie części akcji przedsiębiorstw ich pracownikom.
ad. 4
Przy układzie instytucjonalnym wyodrębnia się:
sektor przedsiębiorstw – jednostki wytwarzające produkty i usługi
sektor instytucji finansowych i ubezpieczeniowych
sektor instytucji rządowych i samorządowych– jednostki budżetowe oraz np. uniwersytety
sektor gospodarstw domowych
sektor instytucji niekomercyjnych – związki zawodowe, fundacje, organizacje społ. i polit.
sektor „zagranica: - otoczenie kraju
Wszystkie te sektory wpływają na siebie wzajemnie i działają we wzajemnych współzależnościach jako elementy całego systemu (lub podsystemu).
Strukturę ludności można określać w wieloraki sposób: np.: według wieku, miejsca zamieszkania czy grup zawodowch. Takei okreśłenie struktury jest bardzo ważnym czynnikiem w badaniach nad gospodarką, gdyż ludność jest nośnikiem zasobów czynnika pracy. Jest ona zorganizowana w gospodarstwa konsumpcyjne domowe lub zbiorowe. Istnieją dwa podstawowe czynniki wpływające na liczbę oraz strukturę ludności: przyrost naturalny oraz ruchy migracyjne. W 2004 roku w Polsce żyło 38,2 mln ludzi, co jest wielkością średnią na tle innych krajów. Prognozy z przeszłości mówiły o znacznym wzroście liczby ludności na początku XXI wieku, jednak teraz już wiadomo, że nastąpiło zahamowanie przyrostu demograficznego, liczba zgonów przekroczyła liczbe urodzeń i przyrost naturalny przybrał wartość ujemną. Współczynnik płodności kobiet wynosi dziś 1,3 i jest to wartość najniższa od II wojny światowej, która nie gwarantuje zastępowalności pokoleń. Zmiany na tym polu powodują zmiany w strukturze wiekowej (teraz mamy społeczeństwo starzejące się), które to wpływają na sferę konsumpcji oraz rynku pracy, czyli zasobów czynnika pracy. Zaliczamy do nich ludność w wieku produkcyjnym czyli mężczyzn w wieku 18-64 oraz kobiety 18-59 lat. Zadaniem państwa jest dobre rozplanowanie polityki zatrudnienia aby zmaksymalizować abosrbowanie zasobów pracy w gospodarce. Mający teraz miejsce proces starzenia się społęczeństwa powoduje wzrost nakładów na świadzcenia socjalne dla osób starych podczas gdy młodych nie przybywa, więc ta mała liczba pracujących ma na utrzymaniu coraz większą liczbę osób w wieku poprodukcyjnym. Z drugiej strony na niektórych terenach świata istnieje również problem przeludnienia, kiedy to zwiększa się liczba urodzeń ale nie miejsca czy żywności. Z tego powodu państwo podejmuje politykę ludnościową. Może ona byc pr lub antynatalistyczna. Politykę antynatalistyczną, czyli nastawioną na ograniczanie liczby urodzeń, prowadzono np. w Chinach, gdzie ustalono dopuszczalną ilość posiadanych dzieci. Z kolei polityka pronatalistyczna ma odwrotne założenia i ma na celu zachęcenie ludzi do rozmnażania poprzez szereg udogodnień dla rodziców czy młodych małżeńswt jak np. preferencyjne stawki kredytowe, „becikowe” czy udostępnianie lokalu małżeństwom. Polityka ta jest z reguły częścią zakrojonej na szerszą skalę polityki prorodzinnej, prowadzonej w państwach, gdzie zgodnie z ideologią komórka rodzinna jest podstawą społeczeństwa. Alternatywą dla polityki prorodzinnej jest polityka imigracyjna, polegająca tworzeniu dogodnych warunków dla pzrybywającej siły roboczej. Charakterystyczna formą tej polityki jest „drenaż mózgów” czyli ściąganie do swojego kraju wykształconych fachowców zza granicy. Prowadzi to jednak do zagrożenia bezrobociem, jeżeli gospodarka nie będzie w stanie absorbować potencjału ludzkiego. Wysokość bezrobocia określa się stosunkiem osób bez pracy ale jej poszukujących do ogółnej liczby pracujących plus poszukujących pracy. W sytuacji gdy gospodarka nie pochałnia zasobów pracy mamy do czynienia z bezrobociem strukturalnym (trwałym), które jest groźniejsze od bezrobocia frykcyjnego, którego mianem określa się sytuację, w której zjawisko to ma charakter przejściowy. Zjawisko to jeśli występuje w dużej skali, prowadzi do wielu patologii zarówno społecznych oraz gospodarczych.
Bibliografia:
Winiarski B., Polityka gospodarcza, Warszawa 2006.