REFERAT

Klasycyzm francuski

To dominujący kierunek w literaturze i sztuce francuskiej XVII wieku. Klasycyzm był odrębną od europejskiej formą kultury i rozwijał się we Francji w czasach polskiego baroku. Nawiązywał do sztuki antycznej i renesansowej. Prezentował nowatorski sposób myślenia w tradycyjnej, klasycznej formie. U jego podłoża był racjonalizm (kierunek filozoficzny gloryfikujący wartość rozumu). Za jego twórcę uważa się filozofa Kartezjusza, który istotę swoich przemyśleń zawarł w zdaniu "Cogito ergo sum" (myślę, więc jestem). Klasycyzm pod wpływem racjonalizmu zakładał: jasność myśli, przejrzystość konstrukcji utworu, umiar, równowagę między formą a treścią, przedstawianie uniwersalnych elementów natury ludzkiej. Klasycyzm XVII w. stanowił zaprzeczenie barokowej ekspresji. Zachowano zasadę trzech jedności. Klasycyści uważali, że dzieło sztuki może powstać tylko dzięki ciężkiej pracy, a nie natchnieniu. Indywidualizm twórczy nie jest niczym pożądanym - nad zgodnością sztuki z wymogami klasycystycznymi czuwała powołana do życia w 1635 r. Akademia Francuska. Klasycyzm francuski został ukształtowany przez światopogląd zwany krytycyzmem. Charakteryzują go dydaktyzm, utylitaryzm i komizm. Jedną z ważniejszych zasad była "uczyć, bawiąc", dlatego dominujące gatunki tego kierunku to komedia, satyra, bajka, powiastka filozoficzna, utopia. Twórcy tego okresu w swoich dziełach, w myśl krytycyzmu, poddawali świat ocenie i, wykorzystując estetykę komizmu, skłaniali odbiorcę do refleksji nad obecnym stanem rzeczy, zachęcając jednocześnie do jego poprawy. Z antycznego wzorca tragicznego obficie czerpał Jean-Baptiste Racine tworząc niezwykle dramatyczne sylwetki kobiet uwikłanych w psychologiczne, społeczne i moralne zależności. Monumentalizm klasycznego dramatu wykorzystywał do pełnej ekspozycji charakterologicznej kunsztownie skonstruowanych bohaterek, ukłanych w rozmaite zależności społeczno-moralne charakterystyczne dla zanurzonej w kontrreformacyjnym szale XVII-wiecznej Francji. O szczególnym zainteresowaniu problematyką kobiecą świadczą choćby tytuły jego najważniejszych dzieł: „Fedra”, „Andromacha”, „Ifigenia” „Estera”, czy „Berenika” – których inspiracją stały się wątki zaczerpnięte z mitologii lub literatury klasycznej.

Klasyczny wzorzec umiaru, ładu, jasności i stosowności przyświecał również innym formom literackim, w tym wyniesionej przez Moliera na wyżyny gatunku komedii. Realizowała ona postulaty dydaktyzmu poprzez umiejętne napiętnowanie najbardziej drażliwych wad francuskiego społeczeństwa XVII wieku i uczynienie ich posiadaczy śmiesznymi, jednocześnie nie przekraczając nigdy granic dobrego smaku i życiowego prawdopodobieństwa. W myśl zasady krytycyzmu autor „Świętoszka” czy też „Skąpca” poddawał ocenie otaczający go świat, za pośrednictwem komizmu zachęcając odbiorców do refleksji nad wykładanym problemem i podjęcia próby jego niwelacji.

Cechy klasycyzmu francuskiego:

1. Racjonalizm – jest to termin najczęściej stosowany jako równoważnik słowa klasycyzm.

2. Intelektualizm - stworzyć dzieło, które bedzie przemawiało chłodem, ale też namietnością.

3. Bezosobowość i uniwersalizm - należy ukryć swoje 'ja'

4. Natura i prawda - posiadanie wewnętrznej prawdy, świat klasyka nie może być światem fantastyki.

5. Reguły - są po to, żeby wyrazić przez nie to, co w regułach się mieści.

6. Sztuka i moralność - pokazywanie prawdy o świecie, która poprzez moralność dopiero się ujawnia

7. Związek ze starożytnością.

Największy rozwój literatury klasycystycznej przypadł na lata panowania Ludwika XIV (we Francji tworzyli wówczas Piotr Comeille, Jean Racine, Molier, Błażej Pascal, La Rochefoucald, J. La Fontaine). Jego rządy były dla kraju czasem rozkwitu zarówno w sferze politycznej, społecznej, jak i ekonomicznej. Światły władca dbał o dobrobyt cenionych przez siebie artystów, toteż okres jego panowania pozostawił po sobie imponujący – zarówno ilościowo, jak i jakościowo – plon w postaci modelowych dla literatury klasycyzmu całej Europy dzieł oraz wspaniałych dokonań architektonicznych – w tym m.in. pałacu w Wersalu i frontonu Luwru.

U schyłku XVII wieku zasady klasycyzmu zaczęły ulegać stopniowym przemianom, by w XVIII wieku wystąpić w nieco zmienionej postaci (Wolter, Rousseau).

Jean Baptiste Racine

Jean-Baptiste Racine ( ur. 22 grudnia 1639 w La Ferté-Milon zm. 21 kwietnia 1699 w Paryżu) – francuski dramaturg, główny przedstawiciel późnobarokowego klasycyzmu. Autor przesiąkniętych pesymizmem sztuk, uważanych za mistrzowskie w przedstawianiu kobiecej psychiki. Malował w swych utworach głębokie psychologicznie sylwetki kobiet (role w dramatach Racine'a należą do najważniejszych i najbardziej wymagających dla aktorek tragicznych). Zaliczany do trójki wielkich francuskich dramatopisarzy XVII wieku (obok Moliera i Corneille'a). Członek Akademii Francuskiej.

Fedra Racinea

Postacie:

Tezeusz – syn Egeja, Król Aten

Fedra – żona Tezeusza, córka Minosa i Pasifae

Hipolit – syn Tezeusza i Antiopy, królowej Amazonek

Arycja – księżniczka królewskiej krwi ateńskiej

Teramenes – ochmistrz Hipolita

Enona – piastunka i powierniczka Fedry

Ismena – powiernica Arycji

Panope – jedna z dworek Fedry

Strażnicy.

Klasycystyczna tragedia napisana przez Jeana Racine’a w 1677 roku. Treść utworu zaczerpnięta została z mitologii greckiej i opowiada o nieszczęśliwej miłości, jaką tytułowa bohaterka zapałała do własnego pasierba.

TREŚĆ:

Akcja rozgrywa się w Trezenie, mieście na Peloponezie. Główną bohaterką jest Fedra, żona Tezeusza i zarazem macocha Hipolita. Zapałała ona miłością do swego pasierba Hipolita. Młodzieniec ten uchodzi za całkowicie nieczułego na wdzięki kobiet, w rzeczywistości jednak potajemnie, z wzajemnością kocha Arycję, potomkinię wrogiego Tezeuszowi rodu, która przebywa w więzieniu.

Nieświadoma tego Fedra, targana grzeszną miłością do pasierba, chce popełnić samobójstwo. Przedtem jednak zwierza się swojej piastunce, Enone. W tym czasie pojawia się Panope,jedna z dworek Fedry i oznajmia, że krąży pogłoska o rzekomej śmierci Tezeusza. Fedra ożywia się na tę wieść, wiedząc, że w takiej sytuacji nie musi dłużej się kryć ze swym uczuciem. Pogłoska stała się na tyle przejmująca, że należało wybrać nowego władcę. Na tron mogli wstąpić – Hipolit, syn zmarłego króla Tezeusza, bądź jego małżonka, Fedra. Tak na prawdę Hipolit jednak kocha Arycję, która jest dawną rywalkę Aten, wtrąconą do niewoli przez Tezeusza i to jej chce oddać tron. Spotykają się i wyznaje jej swoje uczucie i zamiary. Zjawia się Fedra i prosi Hipolita o spotkanie. Wyjawia mu swoją miłość, lecz Hipolit nie pała zachwytem. Jest przerażony grzeszną namiętnością macochy i czym prędzej chce wyruszyć z Aten. W międzyczasie rozchodzi się pogłoska, że pomimo wcześniejszych informacji, król żyje i właśnie przybył do Aten. Kiedy Fedra i jej powiernica Enona, dowiadują się o tym, piastunka postanawia zapobiec możliwemu skandalowi, ze strony Hipolita, który wyjawiając nieczyste uczucia Fedry skarze ją na zniesławienie. Knuje intrygę, na którą Fedra przystaje. Tymczasem przygnębiony brudną miłością macochy Hipolit spotyka się z ojcem, Tezeuszem. Oznajmia mu swoją chęć wyprawy z powodu hańby, jaką zesłała Fedra na ich rodzinę. Hipolit nie chce więcej widzieć macochy. Nie zdradza jednak ojcu dlaczego, chcąc oszczędzić mu bólu, oznajmia jedynie, by wypytał o wszystko swą żonę, on tymczasem szykuje się do drogi. Rozstają się, a do Tezeusza przybywa Enona. Opowiada mu o rzekomych nieczystych planach jego syna wobec Fedry i o miłości, jaką miał do niej żywić, z której się zdradził na wieść o śmierci ojca.

Tezeusz daje wiarę kłamstwom Enony, konfrontując jej słowa ze zmieszaniem i smutkiem Hipolita oraz jego niechęcią do wyznania mu bolesnej prawdy. Po tym zajściu wzburzony Tezeusz wzywa Neptuna o ukaranie niewdzięcznego syna. Gani go i każe opuścić kraj. Przy okazji Hipolit zdradza się też ze swej miłości do Arycji i odchodzi, by się z nią pożegnać. Tymczasem zjawia się Fedra, słysząc wzburzony gniew ojca i prosi go o łaskę dla syna. Fedrę dręczą wyrzuty sumienia z powodu intrygi Enony, na którą wyraziła zgodę. Dowiaduje się też od ojca o miłości Hipolita do Arycji. Fedra wpada w rozpacz, obwinia Enonę za kłamstwo. Ta, widząc żal królowej do niej za jej występki, rzuca się do morza. W tym czasie Hipolit spotyka się z Arycją. Wyznają sobie miłość. Ustalają, iż Hipolit wyruszy, a za nim Arycja z przewodnikiem, który ją do niego poprowadzi. Arycja uświadamia Tezeusza, iż dał się okłamać swej żonie, ona zaś wyruszy z jego synem, skoro ojciec wygnał go z ojczyzny. Tezeusz jest zdezorientowany, nie wie, komu wierzyć. Zjawia się Teramenes i oznajmia królowi o śmierci Hipolita i jego ostatnim życzeniu, by uchował od nieszczęścia jego ukochaną, Arycję. Teramenes opowiada ponadto, jak gniew Neptuna zesłał śmierć na Hipolita, a Tezeusz dziwi się, gdyż zapomniał, że wzniósł wcześniej modły o ukaranie syna. Wpada w rozpacz, obwiniając się za śmierć syna, i udaje się do żony. Fedra wyznaje prawdę o kłamstwie i umiera na oczach męża, gdyż jeszcze przed jego przybyciem wypiła truciznę. Tezeusz w szeregu nieszczęść pragnie wypełnić choć wolę syna przygarniając do siebie Arycję.

Bibliografia:

1. Henri Peyre – Co to jest klasycyzm?, Warszawa 1985

2. Jean Racine – Fedra, Warszawa 2011

3. http://pl.wikipedia.org

Agnieszka Steblik

filologia polska rok I, sem. II