BIOLOGIA DLA ZAINTERESOWANYCH
Zakres materiału do przerobienia
Literatura:
Najlepszy Henryk Wiśniewski klasa III - stary ALE DOBRY podręcznik z zieloną okładką i lilią na okładce. Od tego zacząć każdy dział.
Materiał uzupełnić lekturą Waldemar Lewiński „Molekularne podłoże biologii” rozdziały: metabolizm cukrów, tłuszczów i białek oraz akumulatory i przenośniki energii. Od tego nie zaczynać bo grozi zawałem !!!
Testy: A. Persona - Testy dla kandydatów na uczelnie medyczne.
1. Pierwiastki
Makro, mikro i ultraelementy – udział procentowy, rola.
2. Związki chemiczne
mineralne: woda (budowa i właściwości, w tym anomalia wodna i rozpuszczalność), węglan wapnia, fosforan wapnia, fosforan magnezu, chlorek sodu, kwas fosforowy V (wzór strukturalny – koniecznie), chlorek potasu itp.
organiczne:
- Cukry (funkcje w organizmach żywych)
- Monosacharydy
- triozy (wzory strukturalne i funkcje)
- aldehyd glicerynowy (izomeria optyczna, szereg D i L)
- dihydroksyaceton
- pentozy (wzory strukturalne pierścieniowe i funkcje)
- ryboza
- dezoksyryboza
- heksozy (wzory strukturalne i funkcje)
- glukoza
- galaktoza
- fruktoza
- Disacharydy (wzory strukturalne i funkcje)
- maltoza
- celobioza
- laktoza
- sacharoza
- wiązania glikozydowe alfa i beta (budowa i właściwości)
- Oligosacharydy
- dekstryny (liczba reszt glukozowych glukozowych powstawanie)
- Polisacharydy (budowa, właściwości i rola)
- Homoglikany
- skrobia (amyloza i amylopektyna)
- glikogen
- chityna
- lignina
- Heteroglikany
- pektyny
- hemicelulozy
- Tłuszcze (funkcje w organizmach żywych)
- Tłuszcze właściwe (acyloglicerole)
- glicerol (wzór strukturalny)
- kwasy tłuszczowe (liczba wiązań podwójnych i liczba węgli w łańcuchu)
- nasycone
- mirystynowy
- palmitynowy
- stearynowy
- arachidonowy
- nienasycone (ich rola w diecie – b. ważne !)
- palmitooleinowy
- oleinowy
- linolowy
- linolenowy
- wiązanie estrowe
- tłuszcze złożone
- budowa kwasu fosfatydowego
- budowa fosfolipidu i jego polarność
- Woski
- kutyna
- lanolina
- wosk pszczeli
- olbrot ( z głowy kaszalota)
- Lipidy izoprenowe (np. karotenoidy)
- Sterydy
- cholesterol (LDL i HDL – różnice)
- rola w błonach komórek zwierzęcych)
- Białka (funkcje w organizmach żywych)
- aminokwasy
- budowa ogólna
- charakter amfoteryczny
- izomeria optyczna
- szereg D i L
- aminokwasy endogenne i egzogenne (tylko nazwy bez wzorów strukturalnych)
- wzór strukturalny glicyny i alaniny
- wiązanie peptydowe
- budowa glicylo – alaniny
- oligopeptydy (liczba aminokwasów)
- białka (liczba aminokwasów)
- rzędowość białek
- struktura I rzędowa
- struktura II rzędowa
- struktura III rzędowa
- struktura IV rzędowa
- denaturacja i renaturacja (czynniki denaturujące)
3. Enzymy
- istota katalizy w ogóle
- istota katalizy enzymatycznej (obniżenie energii aktywacji)
- budowa
- apoenzym
- kofaktor
- grupa prostetyczna (np. grupa hemowa)
- koenzym
- koenzymy witaminowe
- witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (ich rola i objawy niedoboru)
- witaminy rozpuszczalne w wodzie (ich rola i objawy niedoboru
- NAD (budowa ale tylko schematycznie i sposób redukcji)
- NADP (budowa ale tylko schematycznie i sposób redukcji)
- holoenzym
- centrum aktywne
- centrum allosteryczne
- przebieg reakcji enzymatycznej
- schematyczne równanie
- istota obniżenia energii aktywacji
- dobór substancji
- konfiguracja w przestrzeni
- naprężenie wiązań (zasada indukcyjnego dopasowania)
- czynniki wpływające na szybkość reakcji enzymatycznej
- temperatura
- pH (optymalne wartości pH dla głównych enzymów człowieka !!!)
- sole metali ciężkich
- liczba obrotów enzymu
- powinowactwo do substratu (stała Michaelisa Menten (KM))
- obecność inhibitorów
- inhibicja kompetycyjna
- inhibicja niekompetycyjna
- inhibicja allosteryczna
4. Przenośniki i akumulatory energii
- ATP (budowa i schematy fosforyzacji AMP do ADP i ATP)
- przenośniki wodoru - NAD i NADP - schematy reakcji redoks
Kształty i wielkość komórek (bakteria, plemnik, włókno lnu, kom. miękiszowa)
Założenia teorii komórkowej Schleidena i Schawanna,
Organelle komórkowe
Plazmatyczne
Błona komórkowa (plazmalemma) budowa i właściwości (półprzepuszczalność, selektywność, wrażliwość (polaryzacja), osmoza, plazmoliza i deplazmoliza, mechanizmy transportu (dyfuzja prosta dyfuzja wspomagana, transport aktywny, fagocytoza i pinocytoza)),
Cytoplazma (skład chemiczny, stany koloidowe (zol i żel oraz jony które zmieniają te stany), mikrotubule i mikrofilamenty,
Jądro komórkowe (błona jądrowa z porami, kariolimfa, euchromatyna i heterochromatyna, budowa chromatyny( nukleosomy i sposób spiralizacji) jąderko, budowa i rodzaje chromosomów ze względu na położenie centromeru, rodzaje funkcjonalne DNA (unikalny, powtarzalny, satelitarny) chromosomy jąderkotwórcze),
Retikulum szorstkie i jego funkcje oraz w jakich tkankach jest dobrze rozwinięte i dlaczego,
Retikulum gładkie i jego funkcje oraz w jakich tkankach jest dobrze rozwinięte i dlaczego,
Aparat Golgiego (budowa i funkcje oraz w jakich tkankach jest dobrze rozwinięty i dlaczego)
System GERL jako całość funkcjonalna,
Mitochondria budowa i funkcje,
Plastydy – rodzaje i podział na aktywne w procesie fotosyntezy i nieaktywne w procesie fotosyntezy,
Dokładna budowa chloroplastów,
Mitochondria i plastydy jako organella półautonomiczne (własne DNA i rybosomy),
Lizosomy – 3 funkcje (trawienie wewnątrzkomórkowe, odżywianie komórki kosztem cytoplazmy w czasie głodu, autoliza komórki (apoptoza)), enzymy hydrolityczne w stanie latencji,
Mikrociałka (peroksysomy z katalazą i oksydazą D-aminokwasową oraz glioksysomy u roślin szczególnie oleistych),
Centrosomy z centriolami (budowa centrioli wg schematu „9 x 3 + 0”,
Rybosomy – twory nieobłonione (małe 70 S w kom. Prokariotycznych oraz mitochondriach i plastydach, zaś duże 80 S w cytoplazmie kom. Eukariotycznych, polirybosomy (polisomy)),
b. Nieplazmatyczne
Ściana komórkowa – budowa ściany pierwotnej oraz wtórnej, modyfikacje: inkrustacje i adkrustacje, jamki proste i lejkowate, powstawanie ściany komórkowej w trakcie podziału komórki roślinnej (przegroda pierwotna, fragmoplast),
Wakuole w komórkach zwierzęcych (pokarmowe i tętniące) oraz w komórkach roślinnych (skład: woda , sole mineralne, cukry, białka (ziarna aleuronowe), kryształy szczawianu wapnia(druzy i rafidy), glikozydy barwne(antocyjany i flawony) oraz glikozydy nasercowe (digitalina i strofantyna), alkaloidy (rodzaje), garbniki (funkcje)).
Przedziałowość (kompartmentacja) i jej znaczenie,
Cykl komórkowy – fazy G1, S, G2, G0 i co się w nich dzieje,
Podziały komórek (kariokinezy)
Mitoza – przebieg, zastosowanie i rezultaty,
Mejoza – przebieg, zastosowanie, rezultaty, crossing over i losowa segregacja chromosomów jako momenty wpływające na rekombinację materiału genetycznego,
Amitoza (podział prosty) u kogo i kiedy na stępuje.
1. Tkanki roślinne
merystemy pierwotne (zarodkowy, wierzchołkowy, interkalarny),
merystemy wtórne (kambium, fellogen, kallus),
merystem archesporialny,
okrywająca
pierwotna
epiderma i jej wytwory (aparaty szparkowe i mechanizm otwierania, włoski żywe i martwe)
ryzoderma i jej wytwory (włośniki i ich funkcja)
wtórna
korek (w tym przetchlinki)
miękiszowa
miękisz zasadniczy (parenchyma)
miękisz asymilacyjny (chlorenchyma)
palisadowy
gąbczasty
wielościenny (u szpilkowych)
miękisz spichrzowy
miękisz przewietrzający (aerenchyma)
miękisz wodonośny
wzmacniająca
kolenchyma (zwarcica)
płatowa
kątowa
sklerenchyma (twardzica)
włókna
sklereidy (komórki kamienne)
przewodząca
żywa (floem)
komórki sitowe
rurki sitowe (komórki przyrurkowe)
martwa (ksylem)
cewki
naczynia (w tym słoje przyrostu rocznego, promienie rdzeniowe)
2. Tkanki zwierzęce
Listki zarodkowe (ektoderma, endoderma i mezoderma oraz mezenchyma) i jakie układy oraz tkanki z nich powstają
Nabłonkowa (z przykładami występowania tkanek w narządach)
Podział ze względu na kształt
płaski jednowarstwowy
kostkowy (sześcienny)
cylindryczny jednorzędowy
cylindryczny wielorzędowy
płaski wielowarstwowy (przejściowy)
migawkowy
szczoteczkowy
podział ze względu na funkcje
okrywająco-wyściełający
gruczołowy (rodzaje gruczołów: apokrynowe, merokrynowe, holokrynowe, cewkowate, pęcherzykowate cewkowato-pęcherzykowate)
zmysłowy
rozrodczy
Tkanka łączna właściwa (rola substancji międzykomórkowej, komórki tkanki łącznej: fibroblasty)
tkanka łączna zarodkowa
tkanka łączna zbita (ukształtowana)
tkanka łączna wiotka
tkanka łączna tłuszczowa (brunatna i żółta)
Tkanka chrzęstna (zrąb substancji międzykomórkowej - chondromukoid, komórki chrząstki, chondron), przykłady w różnych narządach np. małżowinie, przegrodzie nosowej, powierzchniach stawowych
tkanka chrzęstna włóknista
tkanka chrzęstna sprężysta
tkanka chrzęstna szklista
Tkanka kostna (substancja międzykomórkowa – osseomukoid, węglan i fosforan wapnia, komórki kości, regeneracja kości)
kość zbita
kość beleczkowata
osteon
okostna
kostnina
kanały Haversa
rodzaje kości ze względu na kształt (z przykładami)
długie
płaskie
wielokształtne
Krew
osocze (ilość procentowa, skład, skład po odwirowaniu: surowica i włóknik)
elementy morfotyczne (komórki krwi)
erytrocyty: liczba w 1 mikrolitrze u kobiet i mężczyzn, budowa, czas życia oraz produkty rozpadu, miejsce powstawania (erytropoezy) oraz szlak powstawania erytrocytu począwszy od komórki szpiku
leukocyty (miejsce powstawania, liczba w mikrolitrze, co to jest leukocytoza oraz leukopenia (leukocytopenia))
granulocyty ogólna budowa (wiele ziarnistości i podzielone jądro komórkowe)
neutrofile: rola
eozynofile: rola
bazofile: rola
agranulocyty
limfocyty (ogólna budowa, wielkość jądra komórkowego)
limfocyty T (grasicozależne): ogólnie rola a w szczególności:
Th: rola (limfokiny)
Tc (T NK): rola
Ts: rola
limfocyty B (szpikozależne): rola
monocyty: rola
trombocyty: liczba w mikrolitrze, rola, sposób powstawania, co zawierają,
znaczenie pojęć i wartości: Ht (hematokryt), Hb (hemoglobina całkowita), OB (odczyn Biernackiego), czas krzepnięcia
mechanizm krzepnięcia krwi (osoczowy i płytkowy), konieczne czynniki krzepliwości, rola serotoniny, wapnia, witaminy K, tromboplastyny, trombiny, fibryny, odrzucanie skrzepu (fibrynoliza)
Tkanka mięśniowa: włókienka aktyny i miozyny
Mięsień gładki: cechy budowy( pojedyncze komórki, liczba jąder, ułożenie włókienek), odporność na zmęczenie, występowanie u kręgowców (np. w mięśniówce jelit) oraz u bezkręgowców
Mięsień poprzecznie prążkowany: budowa (włokno a nie komórka, jednostka funkcjonalna – sarkomer), budowa sarkomeru, ułożenie włókienek, liczba i ułożenie jąder, kanaliki T, sarkolemma i sarkoplazma, mechanizm skurczu mięśnia (teoria ślizgowa: rola aktyny i miozyny, wapnia oraz ATP)
Mięsień sercowy: budowa (rozwidlenie, 1 – 2 jądra i ich położenie, ułożenie włókienek, wstawki, polaryzacja komórek (brak unerwienia), cechy (połączenie siły m. p. pr. oraz wytrzymałości m. gł.)
Tkanka nerwowa
tkanka glejowa: budowa i rola (szczególnie komórek gwiaździstych)
tkanka nerwowa
budowa neuronu (perikarion, dendryty, neuryt
rodzaje neuronów oraz ich rola (jednobiegunowe, dwubiegunowe, wielobiegunowe, rzekomojednobiegunowe
rodzaje włókien nerwowych: jednoosłonkowe, dwuosłonkowe (bezrdzenne i rdzenne)
rola komórek Schwanna i Lemocytów (otoczka mielinowa (sfingomielina), przewężenie Ranviera)
synapsy
elektryczne (połączenia szczelinowe): ich sposób przewodzenia i miejsce występowania
chemiczne
budowa (kolbka presynaptyczna i postsynaptyczna, pęcherzyki i receptory synaptyczne)
mediatory synaptyczne
pobudzające
hamujące
zaburzenia pracy synaps chemicznych (LSD, jad żmiii, jad kiełbasiany (botulinotoksyna))
obróbka sygnałów: sumowanie czasowe i przestrzenne bodźców, blokowanie bodźców poniżej progu wrażliwości (bodźce podprogowe)
polaryzacja błony komórkowej neuronu: sposób polaryzacji (gdzie + a gdzie – i za sprawą jakich jonów), mechanizm polaryzacji (pompa sodowo-potasowa), rodzaje polaryzacji (spoczynkowa i czynnościowa), hiperpolaryzacja, czas refrakcji (niewrażliwości)
przewodzenie impulsów nerwowych (falowe w włóknach bezosłonkowych i osłonkowych bezrdzennych (jednoosłonkowych) oraz skokowa w włóknach rdzennych (dwuosłonkowych)
1. Układ pokarmowy
Składniki pokarmowe i ich rola
białka (aminokwasy endogenne i egzogenne),
węglowodany
tłuszcze (kwasy tłuszczowe nasycone i nienasycone (NNKT), cholesterol (jego rodzaje (LDL i HDL) oraz rola: składnik hormonów oraz błon komórkowych)
witaminy
sole mineralne
błonnik
dieta wegetariańska a deficyt aminokwasów egzogennych (produkty zastępcze)
zapotrzebowanie energetyczne człowieka w zależności od wieku i wysiłku.
Funkcje układu pokarmowego: Rozdrabnianie, trawienie mechaniczne i chemiczne, wchłanianie, wydalanie nie strawionych resztek i niektórych produktów przemiany materii (np. bilirubina i biliwerdyna (prod. rozpadu erytrocytów)),
Budowa układu pokarmowego
jama ustna
zęby
budowa zęba (warstwy: szkliwo, zębina, miazga, budowa morfologiczna: korona, szyjka, korzeń)
zęby stałe i mleczne: liczba poszczególnych rodzajów zębów i wzory zębowe
lakowanie: na czym polega i jaka jest jego rola
ślinianki: rodzaje ślinianek oraz skład śliny a także rola poszczególnych składników śliny
język i jego rola
gardło: jako wspólny element układu pokarmowego i oddechowego
przełyk: jego długość i rodzaje wykonywanych ruchów
żołądek
części (wpust, trzon, odźwiernik)
warstwy (śluzówka, mięśniówka i błona surowicza) oraz ich rola
substancje wytwarzane przez dno żołądka (kwas solny oraz enzymy: jakie enzymy i jaka jest ich rola, do jakich grup enzymów należą)
dwunastnica (funkcje)
jelito cienkie (funkcje oraz budowa kosmków i mikrokosmków)
jelito ślepe (z wyrostkiem robaczkowym)
jelito grube z podziałem na trzy części (rola mikroflory, jaka bakteria tu żyje i jaka jest jej rola)
wątroba (wszystkie funkcje oraz budowa)
trzustka (sok trzustkowy) jako gruczoł dualistyczny
Trawienie oraz wchłanianie składników pokarmowych, półprodukty i produkty ostateczne trawienia
Cukrów: jama ustna, dwunastnica, jelito cienkie; amylaza ślinowa, trzustkowa, sacharaza, maltaza, laktaza,
Białek: żołądek, dwunastnica, jelito cienkie; endopeptydazy: pepsyna, podpuszczka, trypsyna, chymotrypsyna, enterogastron; egzopeptydazy: aminopeptydaza oraz karboksypeptydaza; dipeptydazy oraz trójpeptydazy
Tłuszczów: żołądek (walenie), dwunastnica, jelito cienkie (mechanizm wchłaniania i transportu do krwi i limfy !!!)
Rola żyły wrotnej
Poziomy cukru w naczyniach wchodzących i wychodzących z wątroby.
Sposoby wstępnej obróbki i magazynowania produktów trawienia
glikogenogeneza,
transaminacja i dezaminacja,
synteza triglicerydów,
Regulacja hormonalna pracy układu pokarmowego: hormony tkankowe układu pokarmowego, miejsce ich wydzielania oraz działanie: sekretyna, gastryna, enterogastron, cholecystokinina, prostaglandyny.
Choroby: żółtaczka (rodzaje), nadkwaśnośc i niedokwaśność, choroba Addisona, kamica żółciowa.
2. Układ Krwionośny
Rola i zadania
Czynnik homeostazy poprzez tworzenie środowiska dla komórek o stałych parametrach temperatury, pH, stężenia glukozy, O2, CO2, itp.
Transport i wymiana substancji,
Regulacja temperatury,
Ochrona integralności organizmu (krzepnięcie krwi, oraz grupy krwi)
Ochrona przed infekcjami – mechanizmy obronne krwi
Tętnice – w tym główne tętnice,
Żyły – w tym główne żyły (zastawki)
Sieci naczyń włosowatych
zwykła (przykłady)
wrotna (przykłady)
dziwna (przykłady)
serce
części,
zastawki,
naczynia wchodzące i wychodzące,
automatyzm pracy serca (włókna Purkinjego (co to za rodzaj tkanki), węzły zatokowo- przedsionkowy oraz przedsionkowo – komorowy, pęczek Hissa,
pojemność wyrzutowa oraz minutowa,
EKG – które załamki czemu odpowiadają (i tylko tyle),
efekty inotropowy, dromotropowy i chronotropowy przyśpieszenia pracy serca,
tony serca,
tętno w spoczynku i po wysiłku,
regulacja tętna w zależności od natlenienia krwi i poziomu glukozy (ośrodek kontroli pracy serca – lokalizacja).
Chemizm krwi
budowa hemoglobiny (łańcuchy α i β oraz schemat porfiryty),
rodzaje hemoglobiny (zwykła, sierpowata, zarodkowa - właściwosci),
połączenia hemoglobiny z gazami oddechowymi (oksyhemoglobina, karboksyhemoglobina, karbaminohemoglobina, methemoglobina),
liczba przyłączanych cząsteczek tlenu,
Odporność
Bierna
Czynna
Wrodzona
Nabyta
Swoista (rodzaje i budowa przeciwciał)
Nieswoista
Typu komórkowego
Typu humoralnego
Krótkotrwała
Długotrwała
Pamięć immunologiczna
Układ ABO (antygeny, przeciwciała, aglutynacja, schematy transfuzji),
Układ Rh (rodzaje grup Rh, konflikt serologiczny)
3. Układ oddechowy
A. Rola układu oddechowego
B. Budowa układu oddechowego
budowa i rola jamy nosowej (nawilżanie, ogrzewanie i oczyszczanie powietrza oraz węch,
budowa i rola krtani (struny głosowe, częstotliwość i siła dźwięku, nagłośnia i jej rola),
tchawica – budowa i położenie,
oskrzela i oskrzeliki,
budowa i powierzchnia płuc.
od czego zależy kierunek i tempo wymiany gazowej,
chemizm wymiany gazowej
sposób przenoszenia poszczególnych gazów oddechowych (w połączeniu z porfiryną hemoglobiny, w połączeniu z resztami aminokwasów hemoglobiny, wodorowęglany, forma rozpuszczona fizycznie w osoczu),
rola anhydrazy węglanowej w wytwarzaniu kwasu węglowego i wodorowęglanów (mechanizm buforujący pH krwi (homeostaza krwi),
wymiana Hamburgera,
4. Układ wydalniczy
Zbędne i szkodliwe produkty przemiany materii (woda, dwutlenek węgla, amoniak, zasady azotowe) oraz niestrawione resztki.
Drogi wydalania poszczególnych produktów przemiany materii
Płuca,
Jelito grube,
Układ moczowy
Budowa nerki (kora, rdzeń i miedniczka),
Budowa nefronu (kłębuszek nerkowy, kanalik kręty bliższy i dalszy, pętla Henlego, kanalik zbiorczy),
Funkcjonowanie nefronu (proces produkcji moczu):
filtracja i mocz pierwotny (w tym przyczyna filtracji, skład moczu pierwotnego i jego ilość),
resorpcja zwrotna obowiązkowa i nadobowiązkowa (w tym mechanizm resorpcji wody w pętli Henlego – w części zstępującej i wstępującej),
sekrecja kanalikowa (substancje chemiczne dodatkowo wydalane oraz skład i ilość moczu ostatecznego),
porównanie składu moczu pierwotnego do osocza krwi i do moczu ostatecznego,
Rola wątroby w wydalaniu
cykl mocznikowy – umiejscowienie, przebieg, substraty i produkty),
wydalanie hormonów i leków
Rola skóry w wydalaniu
5. Układ nerwowy
Budowa tkanki nerwowej, synapsy, mediatory synaptyczne, sposób przewodzenia impulsów,
Podział anatomiczny układu nerwowego:
Układ centralny
Mózg
części (kresomózgowie, międzymózgowie, śródmózgowie, tyłomózgowie (móżdżek), rdzeń przedłużony – budowa (położenie istoty białej i szarej), funkcje,
szczegółowa lokalizacja ośrodków mowy, ruchu, pamięci, słuchu, wzroku w kresomózgowiu,
komory mózgu
opony mózgowe – nazwy, położenie i rola,
płyn mózgowo – rdzeniowy rola (zapalenie opon mózgowych)
ośrodki regulacyjne położone w międzymózgowiu,
nerwy czaszkowe – nazwy i unerwiane narządy,
Rdzeń kręgowy
położenie istoty białej i szarej, funkcje, ośrodki rdzeniowe,
b. Nerwy obwodowe
liczba i budowa nerwów obwodowych (część czuciowa i ruchowa, korzonki przednie i tylne)
łuk odruchowy (receptor, droga czuciowa, neuron pośredniczący, droga ruchowa, efektor),
C. Podział funkcjonalny układu nerwowego:
układ somatyczny
szczegółowa lokalizacja ośrodków mowy, ruchu, pamięci, słuchu, wzroku w kresomózgowiu,
układ wegetatywny (autonomiczny)
współczulny (lokalizacja zwojów, długość włókien przedzwojowych i zazwojowych, mediatory synaptyczne oraz unerwiane narządy i działanie układu na te narządy),
przywspółczulny (lokalizacja zwojów, długość włókien przedzwojowych i zazwojowych, mediatory synaptyczne oraz unerwiane narządy i działanie układu na te narządy),
Odruchy bezwarunkowe mechanizm działania (np. kolankowy i Babińskiego),
6. Układ dokrewny
Definicja hormonu i budowa chemiczna hormonów (polipeptydowe i sterydowe), rodzaje hormonów ze względu na narząd docelowy (tropowe i obwodowe), hormony podwzgórza (liberyjny i statyny) hormony tkankowe i neurohormony,
Definicja i rodzaje i rozmieszczenie gruczołów dokrewnych
Gruczoły nadrzędne (podwzgórze i przysadka nerwowa),
Gruczoły podrzędne (tarczyca, trzustka, gonady, nadnercza)
Nazwy, miejsce wytwarzania oraz działanie hormonów (wraz ze skutkami nadmiaru i niedoboru),
Regulacja wydzielania hormonów na zasadzie sprzężenia zwrotnego ujemnego pojedynczego i podwójnego na przykładzie hormonów tarczycy,
Szczegółowa regulacja hormonalna cyklu rozrodczego kobiety,
Sposób i mechanizm działania hormonu polipeptydowego i sterydowego na komórkę,
Przykłady hormonów tkankowych układu pokarmowego oraz nerek,
7. Układ rozrodczy
Sposoby rozmnażania się organizmów żywych:
Wegetatywne (mitoza, fragmentacja, zaszczepki, odkłady, rozłogi),
Bezpłciowe (mejoza, spory, izospory, heterospory, zoospory, aplanospory, konidiospory, basidiospory, askospory, endospory, egzospory),
Płciowe
izogamia, anizogamia, oogamia,
rodzaje jaj ze względu na ilość i ułożenie żółtka,
sposoby bruzdkowania jaj w zależności od ilości i ułożenia żółtka,
sposoby gastrulacji przez: inwaginację, delaminację, imigrację biegunową, kawitację,
Budowa układu rozrodczego męskiego (jądra, najądrza, nasieniowody, gruczoł Cowpera, prostata, przewód wytryskowy, mechanizm erekcji,
Budowa układu rozrodczego żeńskiego (jajniki, jajowody, macica, pochwa, łechtaczka, wargi sromowe,
Funkcjonowanie układu rozrodczego męskiego – spermatogeneza, budowa plemnika, zdolność nasienia do zapłodnienia,
Funkcjonowanie układu rozrodczego żeńskiego – oogeneza, budowa owulatu, zdolność owulatu do zapłodnienia, cykl menstruacyjny, rola śluzu szyjkowego,
Mechanizm zapłodnienia – rola otoczki przejrzystej i akrosomu,
Przebieg ciąży – etapy rozwoju zarodka, czas rozwoju najważniejszych układów i narządów,
Przebieg porodu,
Higiena ciąży,
8. Pokrycie ciała
Funkcje pokrycia ciała:
oddzielenie środowiska wewnętrznego od zewnętrznego,
odbieranie bodźców ze środowiska zewnętrznego (komunikacja),
regulacja temperatury,
ochrona przed infekcjami (pot i łój, pH),
wydalanie (co wydala i w jakich mniej więcej ilościach - %).
Budowa skóry
Naskórek (szczelna powłoka)
Błona podstawna, rodzaj tkanki nabłonkowej, złuszczanie,
Wytwory (pazury, paznokcie, włosy, gruczoły (łojowe, potowe, mleczne)),
Funkcje i budowa włosa wraz z mechanizmem poruszania włosem (na jaki hormon wrażliwy jest ten machanizm)
Receptory położone w naskórku
Skóra właściwa
Znaczenie (elastyczna powłoka),
Co w niej leży (jakie receptory oraz jakie wytwory naskórka są w niej zanurzone),
Jakie włókna ją budują i jaka jest rola tych włókien,
warstwa podskórna (tłuszczowa)
rola,
grubość i znaczenie u różnych ssaków (szczególnie u wodnych),
tkanka tłuszczowa brunatna u noworodków i ssaków hibernujących.
9. Układ ruchu
Szkielet
rodzaje kości ze względu na kształt oraz przykłady
długie,
płaskie,
wielokształtne.
krwiotwórcza rola szkieletu,
połączenia kości i ich przykłady
nieruchome (kościozrosty (szwy)),
półruchome (spojenia i chrząstkozrosty),
ruchome (stawy)
panewkowy(siodełkowy),
zawiasowy,
budowa torebki stawowej (błona maziowa i błona stawowa, powierzchnie stawowe, więzadła stawowe).
d) Wady szkieletu
krzywica,
skolioza,
lordoza,
kifoza.
Uszkodzenia układu kostnego
Złamania
zamknięte,
otwarte (które bardziej niebezpieczne i dlaczego)
sposób postępowania (zasady unieruchamiania kości i stawów)
zwichnięcia
skręcenia
sposób postepowania i unieruchamiania stawów i kości przy zwichnięciach i skręceniach)
Układ mięśniowy
budowa mięśnia (brzusiec, głowy i ścięgna),
rodzaje mięśni (zginacze i prostowniki, podnośniki i obniżacie, przywodziciele i odwodziciele – przykłady),
układy mięśni antagonistycznych,
lokalizacja ważniejszych mięśni człowieka na schemacie,
skurcze mięśnia (izometryczny i izotoniczny),
zmęczenie mięśnia (metabolizm beztlenowy - glukoneogeneza),
mięśnie czerwone i białe (ukrwienie – zawartość mioglobiny),
trening mięśni.
Pojęcie metabolizmu, anabolizm i katabolizm, przykłady reakcji anabolicznych i katabolicznych, powiązania przemian anabolicznych i katabolicznych.
Przenośniki i akumulatory energii
ATP budowa i schematy fosforyzacji AMP do ADP i do ATP,
NAD i NADP – schematy reakcji redoks,
Acetylo-Co A jako kluczowy metabolit różnych szlaków metabolicznych,
3. Fotosynteza – przykład szlaku anabolicznego
Submikroskopowa budowa chloroplastu (dwie błony, stroma tylakoidy stromy, tylakoidy gran, DNA małe rybosomy,
Budowa fotosystemów PS I i PS II (rodzaje barwników oraz pierwotne akceptory elektronów),
Faza jasna – fosforylacja cykliczna i niecykliczna z fotolizą wody,
Efekty fazy jasnej – fosforyzacja fotosyntetyczna, siła asymilacyjna,
Faza ciemna – cykl Calvina-Bensona (karboksylacja, redukcja i regeneracja),
Produkty wtórne fotosyntezy,
Fotooddychanie,
Fotosynteza u roślin cyklu C4 – cykl Hatcha i Slacka (kukurydza i trzcina cukrowa),
Fotosynteza u roślin gruboszowatych,
Natężenie fotosyntezy w zależności od:
Siły światła (skiofity i heliofity - wykres),
Temperatury – wykres,
Stężenia dwutlenku węgla – wykres,
Nustawienie chloroplastów w miękiszu w zależności od siły światła,
4. Oddychanie komórkowe
Glikoliza miejsce, przebieg, substraty, produkty, fosforyzacja substratowi, efekt energetyczny (samej glikolizy),
Fermentacja alkoholowa efekt energetyczny – utleniacz i sposób odtworzenia utleniacza,
Reakcja pomostowa substraty i produkty,
Cykl Crebsa – substraty, produkty (w tym liczba wytworzonych NAD, FAD oraz ATP), fosforyzacja substratowi. Etapy kluczowe: szczawiooctan, cytrynian, α ketoglutaran, jabłczan, szczawiooctan.
Łańcuch oddechowy – fosforyzacja oksydacyjna, przenośniki elektronów – umiejscowienie, kolejność, efekt energetyczny,
Hipoteza hemiosmotyczna Mitchela (dotyczy sposobu fosforyzacji oksydacyjnej i fotosyntetycznej),
Efekt energetyczny całego oddychania tlenowego brutto i netto (skąd się bierze różnica),
5. Glikogenogeneza - lokalizacja, substraty, produkty, zastosowanie, regulacja,
6. Glikogenoliza - lokalizacja, substraty, produkty, zastosowanie, regulacja,
7. Glukoneogeneza - lokalizacja, substraty, produkty, zastosowanie,
8. Szlak pentozofosforanowy – lokalizacja, substraty, produkty, zastosowanie.
9. β-oksydacja - lokalizacja, substraty, produkty, zastosowanie, regulacja,
10. Synteza kwasów tłuszczowych - lokalizacja, substraty, produkty, zastosowanie,
11. Biosynteza białka - lokalizacja, substraty, produkty, regulacja,
12. Cykl mocznikowy – umiejscowienie, substraty, produkty, przebieg, zastosowanie.
13. Gospodarka wodna roślin,
14. Fitohormony,
15. Ruchy roślin (taksje, nastie, tropizmy),
Podstawowe definicje (ekologia, sozologia, gatunek, populacja, biocenoza, biotop, siedlisko, nisza ekologiczna, stanowisko, ekosystem, sukcesja ekologiczna, klimaks, relikt, endemit)
Gatunek – przykłady gatunków, nazwy gatunkowe – pisownia,
Populacja i jej cechy:
liczebność,
zagęszczenie,
rozmieszczenie (równomierne, skupiskowe, losowe),
struktura wiekowa (piramidy wiekowe i krzywe przeżywania),
struktura płciowa,
rozrodczość (reprodukcja netto),
śmiertelność,
Biocenoza – zależności pomiędzy populacjami
Antagonistyczne: drapieżnictwo, pasożytnictwo, konkurencja, amensalizm, allelopatia,
Nieantagonistyczne: neutralizm, mutualizm, komensalizm, protokooperacja,
Zależności pokarmowe w biocenozach – łańcuchy i sieci troficzne,
Znaczenie zróżnicowania gatunkowego biocenozy,
Ekosystem
Definicje – składniki (biocenoza i biotop),
Czynniki biotopu (podłoże: skład i struktura, nasłonecznienie, opady, wilgotność, temperatura, nachylenie, wystawa, wiatry),
Produktywność ekosystemów: produkcja pierwotna i wtórna, netto i brutto,
Zależność piramidy produkcji od piramidy biomasy,
Zależność produkcji od długości cyklu życiowego organizmów,
Przepływ energii przez ekosystem,
Krążenie materii w ekosystemie – cykle obiegu:
tlenu,
węgla,
azotu
Ekosystem klimaksowy,
Sukcesja ekologiczna pierwotna i wtórna – przykłady),
Definicje: parku narodowego, parku krajobrazowego, rezerwatu przyrody, pomnika przyrody,
Parki narodowe w Polsce (szczególnie parki Województwa Małopolskiego) – elementy chronione, cechy charakterystyczne,
Wszystkie gatunki chronione roślin i zwierząt w Polsce, wymienione w podręcznikach,
Cechy zbiorowisk roślinnych: tundra, tajga, step, las mieszany, bór, ols (oles), łęg, murawa kserotermiczna, zarośla twardolistne, sawanna, pustynia, półpustynna,
Strefy ekologiczne w morzach (litoral, pelagial, abysal, bental) i jeziorach (litoral, pelagial, profundal, bental),
Zbiorowiska wodne: nekton, neuston, pleuston, peryfiton, psammon, bentos,
hhh