ZAKRES MATERIAŁU DO MATURY – JĘZYK POLSKI

STAROŻYTNOŚĆ

1. Wybrane mity greckie, np.: o Prometeuszu, Syzyfie, Orfeuszu

i Eurydyce, o Tezeuszu, o Narcyzie, mit o wojnie trojańskiej, Historia rodu Labdakidów;

• cechy i funkcje mitycznych opowieści;

• ponadczasowe wartości mitów;

• postaci mitologiczne – archetypami zachowań i postaw ludzkich;

• związki frazeologiczne pochodzące z mitów i ich współczesne, przenośne znaczenia;

1. Homer – fr. „Iliady”

   • funkcjonowanie mitu o wojnie trojańskiej w eposie greckim;

   • postawy etyczne bohaterów;

   • herosi i bogowie w świecie Homera;

   • cechy eposu antycznego;

   • cechy charakterystyczne stylu homeryckiego.

2. Dramat i teatr antyczny – Sofokles -„KRÓL EDYP”

• budowa i cechy dramatu greckiego;

• tragizm tytułowego bohatera.

1. Liryka rzymska – Horacy

• echa filozofii stoickiej i epikurejskiej w pieśniach Horacego;

• refleksje o szczęściu i przemijaniu;

• motyw „exegi monumentum” w utworach Horacego;

• poetyckie przesłanie Horacego (rola twórcy i poezji).

5. Antyczne gatunki literackie.

6. Dialog z tradycją antyczną ( przykłady):

• esej Z. Herberta – „Historia Minotaura” (fragm.);

• Zbigniew Herbert, „Apollo i Marsjasz”;

• L. Staff – „Odys“;

• Inne przykłady: fragment opowiadania z kręgu literatury mityzującej rzeczywistość np. Olgi Tokarczuk, wybór prozy J. R. R. Tolkiena lub A. Sapkowskiego;

7. Biblia

• antyczne i biblijne opowieści o początku świata i końcu świata;

• obraz miłości i cierpienia jako wartości życia ludzkiego;

• uniwersalne treści przypowieści i opowieści biblijnych;

• związki frazeologiczne utrwalone w Biblii;

• charakterystyczne cechy stylu biblijnego

• miejsce Biblii w kulturze europejskiej.

8. Dialog z tradycją biblijną (przykłady):

• W. Szymborska – „Wieża Babel”;

• A. Kamieńska – „Powrót Hioba”;

• Cz. Miłosz – „Piosenka o końcu świata”:

• opowiadanie z kręgu literatury mityzującej rzeczywistość np. Olgi Tokarczuk

WYJAŚNIJ, ZASTANÓW SIĘ, PRZEMYŚL…

• Zastanów się, jaka jest rola kultury śródziemnomorskiej w kształtowaniu światopoglądu współczesnego Europejczyka. Uzasadnij swoje sądy.

• Wskaż postacie mitologiczne, które są symbolami wartości uniwersalnych.

• Wskaż wzory zachowań i postaw ludzi utrwalone w mitach.

• Ukaż wyobrażenia starożytnych Greków o świecie, bogach i ludziach odzwierciedlone w wybranych mitach.

• Odwołując się do wybranych mitów przedstaw obraz ludzkich marzeń, pragnień, leków, tęsknot, oczekiwań…

• Zastanów się nad rolą fatum w świecie mitów.

• Mitologia jako źródło inspiracji twórców różnych epok – podaj kilka nawiązań (literatura, muzyka, malarstwo…)

• Wyjaśnij, na czym polega istota konfliktu tragicznego w dramacie Sofoklesa.

• Główni bohaterowie „Iliady” (lub „Odysei) – przedstaw charaktery i postawy życiowe.

• Wyjaśnij, na czym polega istota konfliktu tragicznego w dramacie Sofoklesa.

• Tragedia Edypa to jego niewiedza, klęska – to poznanie. Rozwiń myśl wykazując, że Edyp jest postacią tragiczną.

• Kreacja bohatera tragicznego. Omów zagadnienie, odwołując się do dramatu Sofoklesa.

• Zastanów się, jaką wartość dla współczesnego człowieka mają myśli, problemy występujące w „Królu Edypie” Sofoklesa.

• Biblia – uniwersalną księgą mądrości…rozwiń myśl.

• Przedstaw różne oblicza miłości zawarte w Biblii.

• Na czym polega uniwersalny charakter wybranych opowieści i przypowieści biblijnych?

• Wskaż nawiązania do Biblii w literaturze późniejszych epok.

NAUKA O JĘZYKU

• Wymień i scharakteryzuj gatunki literackie charakterystyczne dla Biblii.

• Wyjaśnij pojęcia: stały i luźny związek frazeologiczny. Podaj przykłady.

• Wskaż charakterystyczne cechy języka i stylu wypowiedzi biblijnej.

• Wskaż ślady Biblii i mitologii w języku polskim.

ŚREDNIOWIECZE

1. „Bogurodzica”

   • średniowieczna idea hierarchii i pośrednictwa;

   • motyw maryjny.

   • porównaj ujęcie motywu maryjnego w „Lamencie świętokrzyskim”

2. „Pieśń o Rolandzie” (fragmenty)

   • cechy rycerza średniowiecznego na przykładzie Rolanda (lub innego rycerza średniowiecznego);

   • „Pieśń o Rolandzie” – przykładem epiki rycerskiej.

1. Człowiek średniowiecza wobec śmierci

• „Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią” – motyw tańca śmierci;

• „Pieśń o Rolandzie” - heroizm w chwili śmierci;

• motyw danse macabre w ikonografii średniowiecznej.

1. Średniowieczne wzorce osobowe:

• Święty w „Legendzie o świętym Aleksym” i w „Kwiatkach św. Franciszka”;

• Rycerz w „Pieśni o Rolandzie” (przypomnienie z gimnazjum),

• Władca w „Kronice polskiej” Galla Anonima.

1. Dialog z tradycją:

   • A. Mickiewicz – „Konrad Wallenrod”- etos rycerza

   • Z. Herbert- „ Przesłanie pana Cogito”,

   • K. K. Baczyński – „Modlitwa do Bogurodzicy”;

   • S. Grochowiak – „Święty Szymon Słupnik”;

WYJAŚNIJ, ZASTANÓW SIĘ, PRZEMYŚL….

• Jakie idee i jakie nurty filozoficzne ukształtowały tę epokę?

• Jakie funkcje w kształtowaniu światopoglądu średniowiecznego człowieka pełniły sztuki plastyczne?

• Zastanów się nad stwierdzeniem: katedra gotycka jest tekstem kultury średniowiecznej.

• Jakie były dążenia i pragnienia ludzi średniowiecza? Odpowiedz, odwołując się
  do wybranych utworów.

• Przedstaw motyw cierpienia w literaturze średniowiecznej.

• Przedstaw motyw maryjny w literaturze (i sztuce) średniowiecza.

• Oceń średniowieczne wzorce osobowe z pozycji człowieka współczesnego.

• Stosunek człowieka średniowiecza do śmierci. Omów na wybranych przykładach.

• Uzasadnij, że Bogurodzica jest najstarszym polskim zabytkiem narodowym
  i językowym.

• Znajdź w „Bogurodzicy” elementy, które wskazują na jej modlitewny charakter.

• Jakie idee i jakie nurty filozoficzne ukształtowały tę epokę?

• Wskaż nawiązania do średniowiecza we współczesnej literaturze.

NAUKA O JĘZYKU

• Omów pochodzenie języka polskiego.

• Przedstaw cechy języka i stylu utworów średniowiecznych.

• Jakie znasz funkcje tekstów językowych?

RENESANS

1. Jan Kochanowski - Pieśni (wybór)

• renesansowa koncepcja godności człowieka;

• renesansowa koncepcja artysty;

• spojrzenie człowieka renesansu na świat i życie.

1. Jan Kochanowski -„Treny” (wybór)

• kryzys światopoglądowy humanisty;

• „człowiek nie kamień…” – dramat ojca, artysty, człowieka;

• nowe cechy antycznego gatunku;

1. Motyw ojczyzny w twórczości Jana Kochanowskiego (Pieśni: V, XII, XIV, XIX)

2. Jan Kochanowski – różnorodna tematyka fraszek (np. „Do gór i lasów, „O żywocie ludzkim”, „Na dom w Czarnolesie”…)

3. Piotr Skarga – „ Kazania sejmowe” ( fragm.)

• metaforyka utworu;

• retoryka „Kazań”;

• obraz społeczeństwa polskiego

Dialog z tradycją:

• J. Tuwim -„Rzecz czarnoleska”;

• L.Staff - „Lipy”;

• Z. Herbert –„Pan Cogito a perła”, „Dlaczego klasycy”;

• Cz. Miłosz - „Ars poetica”.

WYJAŚNIJ, ZASTANÓW SIĘ, PRZEMYŚL…

• Na czym polegało nowe spojrzenie na świat i człowieka w kulturze renesansu?

• W wybranych pieśniach Jana Kochanowskiego wskaż elementy epikurejskie
  i stoickie.

• Światopogląd renesansu i jego odbicie w poznanych utworach.

• Przedstaw obraz człowieka, świata i Boga w literaturze (i sztuce) renesansu.

• Przedstaw nową wizję świata i człowieka wykreowaną w twórczości Kochanowskiego.

• Ukaż przeżycia i przemyślenia filozofa w „Trenach” J. Kochanowskiego.

• Przedstaw refleksje na temat relacji jednostki i państwa w twórczości Kochanowskiego.

• Z pozycji człowieka współczesnego dokonaj oceny ideałów człowieka renesansu.

• Cierpienie jako sytuacja graniczna. Twoje uwagi po lekturze „Trenów”
  J. Kochanowskiego.

• Ideały człowieka renesansu w ocenie współczesnego człowieka.

• Przedstaw motyw państwa i odpowiedzialności za jego losy na podstawie

„Odprawy posłów greckich” J. Kochanowskiego oraz „Kazań sejmowych” P. Skargi.

• Dokonaj porównania ideałów średniowiecznych i renesansowych. Odwołaj się
  do wybranych utworów literackich.

• Uroda życia ziemianina polskiego w utworach Reja i Kochanowskiego. Rozwiń myśl w oparciu o utwory.

• Wymień i scharakteryzuj gatunki literackie uprawiane w renesansie.

NAUKA O JĘZYKU

• Dokonaj ogólnej charakterystyki polszczyzny epoki odrodzenia.

• Scharakteryzuj język wybitnych twórców epoki renesansu.

• Co to jest zapożyczenie językowe? Odwołaj się do języka doby renesansu.

BAROK

1. Poezja baroku (wybór)

• Mikołaj Sęp - Szarzyński ( wybrane sonety np.: Sonet I, Sonet IV)

- pytania o śmierć i przemijanie;

- stosunek do Boga i świata;

- problemy egzystencjalne.

• Jan Andrzej Morsztyn (wybór wierszy,np.: „Do trupa”, „Niestatek”, ”Cuda miłości”)

- Morsztyn – reprezentantem nowego stylu literackiego

- cechy poetyki marinistycznej;

- miłość jako uczucie zmysłowe.

• Daniel Naborowski (wybór wierszy, np.: „Krótkość żywota”, „Marność”, „Na oczy królewny angielskiej”)

- nurt metafizyczny;

- motyw czasu i przemijania..

1. Wiliam Szekspir - „ Makbet”

• tragizm losów bohaterów dramatu;

• wiodące motywy dramatu: władza, losy władców, problem odpowiedzialności…

• nowatorstwo dramatu Szekspira;

• tragedia antyczna a dramat Szekspirowski.

1. W. Potocki („Pospolite ruszenie”, ”Zbytki polskie”) i J.Ch. Pasek („Pamiętniki”)

• dwa oblicza sarmatyzmu;

• nurt sarmacki jako odbicie kultury szlacheckiej;

• cechy stylu utworów sarmackich.

4. Dialog z tradycją:

• J. M. Rymkiewicz – „ Epitafium dla Rzymu”, „Na trupa”;

• S. Grochowiak – „Lekcja anatomii”, „Do pani”;

• W. Szymborska – „Kobiety Rubensa”;

• A. Stasiuk - „Opowieści galicyjskie” (fragm.).

WYJAŚNIJ, ZASTANÓW SIĘ, PRZEMYŚL…

• Wymień charakterystyczne cechy baroku jako formacji kulturowej.

• Zastanów się, dlaczego określa się barok epoką kontrastów.

• Przedstaw różnorodność nurtów w poezji barokowej; omów jeden z nich.

• Przedstaw J. A. Morsztyna jako polskiego marinistę.

• Przedstaw motyw śmierci i przemijania w wybranych utworach barokowych.

• Na przykładzie poezji D. Naborowskiego omów nurt refleksyjny w literaturze baroku.

• Na przykładzie poezji J.A.Morsztyna wymień cechy poezji barokowej.

• Czy warto znać swoją przyszłość? Rozważ problem, odwołując się do dramatu Szekspira.

• Jakie refleksje nasuwają się Tobie po przeczytaniu dramatu Szekspira „Makbet”?

• Na czym polega uniwersalizm problemów egzystencjalnych w dramacie Szekspira „Makbet”?

• Na czym polega tragizm Makbeta? Zbierz argumenty, odwołaj się do tekstu dramatu.

• Przedstaw dwa oblicza sarmatyzmu w literaturze barokowej.

• Przedstaw krytyczny obraz Sarmaty w literaturze baroku.

• Rozterki i wątpliwości człowieka baroku. Rozwiń myśl, odwołując się do poezji Sępa Szarzyńskiego.

• Na przykładach przedstaw cechy stylu barokowego.

• Barok – epoka kontrastów i sprzeczności – rozwiń tę myśl, odwołując się do wybranych utworów.

• Dokonaj analizy sonetu J.A.Morsztyna „Do trupa”.

• Przedstaw cechy barokowej estetyki.

• Wyjaśnij znaczenia pojęć: konceptyzm, antyteza, oksymoron, hiperbolizacja,paradoks, anafora, „vanitas”.

• Ukaż różnorodność realizacji motywu miłości w literaturze renesansu i baroku.

• Przedstaw barokową realizacje motywu „vanitas”.

NAUKA O JĘZYKU

• Scharakteryzuj język wybitnych twórców okresu baroku.

• Wyjaśnij rolę środków językowych w poezji barokowej.

OŚWIECENIE

1. Ignacy Krasicki - wybór satyr np.: „Do króla”, „Żona modna” (przypomnienie
z gimnazjum), „Świat zepsuty”, „Pijaństwo”

• dydaktyczny charakter utworów;

• demaskatorskie treści satyr;

• obraz szlachty sarmackiej.

2. Ignacy Krasicki – „Hymn do miłości ojczyzny”

• kształtowanie obywatelskiej postawy patriotycznej.

3.Ignacy Krasicki – bajki (wybór)

(np.: „Dewotka”, „Wół minister”, „Ptaszki w klatce”, „Wstęp do bajek”)

• dydaktyczny charakter bajek;

• portret społeczeństwa;

• wizja świata w bajkach;

• krytycyzm.

1. S. Staszic - „Przestrogi dla Polski” (fragm.) (matura od 2010 roku)

• patriotyczny charakter publicystyki oświeceniowej.

1. Sentymentalizm w liryce Franciszka Karpińskiego

• kreacja podmiotu lirycznego w liryku „Do Justyny. Tęskność na wiosnę”.

1. J. Molier –„Świętoszek”

• ponadczasowość problematyki komedii;

• rodzaje komizmu w ujęciu Moliera;

• komizm sytuacyjny i komizm słowny;

• prezentacja uniwersalnych cech bohaterów komedii;

• cechy komedii nowożytnej.

1. D. Defoe – „ Robinson Crusoe” (matura od 2010 roku)

• pojęcie „robinsonady”; motyw przewodni utworu;

• typ powieści oświeceniowej.

Dialog z tradycją:

• W. Szymborska - „Odkrycie”;

• M. Jastrun- „Pijaństwo”;

• K. I. Gałczyński- „ Grób Krasickiego”;

• M. Pawlikowska-Jasnorzewska – „Laura i Filon”;

• Cz. Miłosz – „Piosenka pasterska”.

WYJAŚNIJ, ZASTANÓW SIĘ, PRZEMYŚL…

• Scharakteryzuj oświecenie jako formację kulturową.

• „I śmiech niekiedy może być nauką…” – jak tę myśl wykorzystał Krasicki w swoich utworach?

• Przedstaw I.Krasickiego jako obserwatora i krytyka społeczeństwa polskiego XVIII wieku.

• Omów egzystencjalną zadumę nad człowiekiem i światem w „Bajkach” I.Krasickiego.

• Krytyka wad ludzkich w bajkach I. Krasickiego.

• Walka o odnowę moralną społeczeństwa. Omów na przykładach.

• Na czym polegał dydaktyzm utworów doby oświecenia? Odwołaj się do wybranych utworów.

• Zacofany Sarmata i światły obywatel to typowi bohaterowie utworów oświecenia. Uzasadnij stwierdzenie, odwołując się do przykładów.

• Przedstaw gatunki literackie charakterystyczne dla oświecenia, wskaż ich charakterystyczne cechy.

• Podaj przykłady utworów i uzasadnij ich dydaktyczny charakter.

• Komedie Moliera nie tylko śmieszą… Rozwiń myśl, odwołując się do „Świętoszka” (lub innego utworu).

• Czy znajdujesz w komediach Moliera ponadczasowe problemy? Uzasadniając odwołaj się do treści utworu.

NAUKA O JĘZYKU

• Przedstaw charakterystyczne cechy języka okresu oświecenia.

• Wskaż zasady budowania komunikatywnej wypowiedzi.

• Dowcip i parodia w utworach oświecenia.

ROMANTYZM

1. Johan Wolfgang Goethe – „Faust” (fragm.)

• bunt człowieka przeciw własnej niedoskonałości;

• poszukiwanie sensu zycia;

• cechy romantyczne (nastrojowość, rola przyrody, kompozycja);

• nawiązania do utworu w muzyce i literaturze późniejszych epok.

2. Johan Wolfgang Goethe – „Cierpienia młodego Wertera”

• postawa werteryczna i jej cechy;

• stosunek bohatera do świata i siebie samego;

• gatunek powieści;

• bunt bohatera przeciw światu;

• stosunek do miłości.

1. Adam Mickiewicz – wybór poezji

a. „Oda do młodości”

• wizja dwóch światów;

• Mickiewiczowskie pojęcie młodości;

• tradycje klasyczne i romantyczne;

• kreacja romantycznego indywidualizmu;

• cechy gatunkowe ody.

b. „Romantyczność”

• ballada jako utwór programowy;

• nowe spojrzenie na świat;

• cechy gatunkowe ballady.

c. „Sonety krymskie”, np. „Stepy akermańskie”, „Burza”

• romantyczny kult podróży;

• postać pielgrzyma, wędrowca w sonetach;

• motyw tęsknoty za ojczyzną;

• bogactwo poetyckiego obrazowania;

• cechy gatunkowe sonetu.

1. Adam Mickiewicz – „ Konrad Wallenrod”

• historyzm maski w powieści poetyckiej;

• pojęcie „wallenrodyzmu”;

• tragizm Konrada Wallenroda.

1. Adam Mickiewicz – „Dziady” cz. IV (przypomnienie z gimnazjum)

• Widmo - Pustelnik - Gustaw: kreacja bohatera romantycznego;

• monolog Gustawa – wykładem o miłości;

• romantyczna filozofia miłości.

1. Adam Mickiewicz – „Dziady” cz. III

• geneza utworu;

• przemiana bohatera Mickiewiczowskiego;

• idea prometeizmu w Wielkiej Improwizacji; idea mesjanizmu w Widzeniu księdza Piotra;

• martyrologia młodzieży w scenach realistycznych;

• charakterystyka społeczeństwa polskiego;

• cechy dramatu romantycznego.

1. Adam Mickiewicz – „Pan Tadeusz”

• „Pan Tadeusz” – poematem nadziei; okoliczności powstania utworu;

• „historia szlachecka” – rola podtytułu;

• Soplicowo – obraz „raju utraconego”;

• historia wpisana w epopeję;

• nowa kreacja bohatera;

• cechy epopei.

1. Juliusz Słowacki –„Kordian”

• portret romantycznego wędrowca;

• ocena powstania listopadowego w dramacie;

• idea winkielriedyzmu;

• budowa dramatu.

1. Zygmunt Krasiński – „Nie- Boska komedia” (cz. I i II –sceny w obozie rewolucji; cz.IV – scena w obozie arystokracji i scena finałowa)

• obraz rewolucji i stosunek Krasińskiego do niej;

• wyjaśnienie tytułu dramatu;

• dramat o rozpadzie ładu społecznego.

1. Juliusz Słowacki – wybrane liryki

a. „Smutno mi, Boże”

• liryczne podsumowanie losów polskich wygnańców, pielgrzymów;

• kompozycja liryku.

b. „Testament mój” – poetycki testament poety- tułacza;

c. „Grób Agamemnona”

• funkcja motywu mitycznego w przesłaniu utworu;

• rozrachunek z historią;

• motyw tułacza, pielgrzyma;

d. „Rozłączenie”

• romantyczne widzenie natury;

• topos podróży.

1. Cyprian Kamil Norwid – wybór poezji; cechy charakterystyczne poetyki twórcy;

a. „ W Weronie”

• nawiązanie do Szekspira w romantyzmie;

• romantyczna liryka miłosna.

b. „Moja piosnka [ II ]”

• motyw tęsknoty za ojczyzną;

c. „Fortepian Szopena”, „Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie…”, „Bema pamięci żałobny rapsod”

• wielcy ludzie i wielkie idee

Dialog z tradycją:

• H. Poświatowska – „ ***[Jestem Julią…]”

• W. Szymborska – „Prospekt”

• T. Różewicz – „Kartoteka rozrzucona. Salon warszawski” (fragm.)

• J. Kaczmarski – „Mury”

• A. Świrszczyńska – „Bunt”

• R. Wojaczek – „Życiorys”

• E.Stachura – „Zobaczysz”

WYJAŚNIJ, ZASTANÓW SIĘ, PRZEMYŚL…

• Przedstaw romantyzm jako formację kulturową. Wskaż charakterystyczne cechy tej epoki.

• Uzasadnij bunt Fausta przeciwko racjonalizmowi oświecenia.

• Uzasadnij, że „Faust” Goethego jest dziełem filozoficznym i utworem romantycznym.

• „(…) nic na świecie nie czyni człowieka potrzebnym, jeno miłość” – słowa te uczyń mottem refleksji dotyczących historii Wertera.

• Zastanów się, dlaczego Werter popełnił samobójstwo. Odwołuj się do tekstu.

• Czym dla bohatera powieści Goethego jest miłość?

• Na podstawie „Ody do młodości” A. Mickiewicza przedstaw człowieka realizującego cel przebudowy dotychczasowego porządku świata.

• Dlaczego ballada „Romantyczność” A. Mickiewicza jest manifestem polskiego romantyzmu?

• Jaką rolę pełnią prawdy „żywe” zawarte w wybranych balladach A.Mickiewicza?

• Wyjaśnij na wybranym przykładzie, że ballada jest synkretycznym gatunkiem literackim.

• Uzasadnij, że dramat Krasińskiego jest utworem o rewolucji jako rozpadzie ładu społecznego.

• Wyjaśnij, odwołując się do treści dramatu Karasińskiego, znacznie sceny finałowej.

• Przeanalizuj rozmowę Pankracego z Mężem, przedstaw argumenty bohaterów, wyciągnij wnioski.

• Przedstaw motyw pielgrzyma w wybranych sonetach A. Mickiewicza.

• Analizując realistyczne sceny w III cz. „Dziadów” A. Mickiewicza przedstaw martyrologię młodzieży polskiej.

• Odwołując się do sceny zatytułowanej „Widzenie księdza Piotra” (IIIcz. „Dziadów”), wyjaśnij pojęcie mesjanizmu.

• Odwołując się do wybranych scen z III cz. „Dziadów” A. Mickiewicza, przedstaw obraz społeczeństwa polskiego.

• Uzasadnij,że III cz. „Dziadów” A. Mickiewicza jest dramatem o cierpieniu, tyranii
  i nadziei…

• Na wybranym przykładzie wskaż cechy charakterystyczne dramatu romantycznego.

• Uzasadnij stwierdzenie: Jacek Soplica jest nowym typem bohatera romantycznego.

• „Pan Tadeusz” A. Mickiewicza – epopeją narodową i romantyczną.Dlaczego?

• Przedstaw obraz „raju utraconego” w „Panu Tadeuszu”.

• Zastanów się, jaką rolę pełni pejzaż w liryce romantycznej?

• Przedstaw Kordiana, bohatera dramatu J.Słowackiego,jako człowieka poszukującego swojego miejsca na ziemi.

• Przedstaw motyw pielgrzyma, emigranta, tułacza w wybranych lirykach romantycznych.

• Uzasadnij sens hołdu złożonego wybitnym indywidualnościom w liryce
  C. K. Norwida.

• „Więcej widzą i głębiej czują”. Przedstaw i oceń postawy polskich bohaterów romantycznych.

• Przedstaw różne wizje wolności ojczyzny zawarte w poznanych utworach romantycznych.

• Uzasadnij, że przemiana wewnętrzna jest szczególną cechą bohatera romantycznego.

• Przedstaw i scharakteryzuj pielgrzyma romantycznego wykreowanego wybranych lirykach romantycznych.

• Przedstaw motywy i oceń postępowanie bohaterów romantycznych.

• Przedstaw koncepcje romantycznego patriotyzmu.

• Wyjaśnij pojęcie i podaj przykłady synkretyzmu w literaturze romantycznej.

• Jakie gatunki literackie są charakterystyczne dla literatury romantycznej? Podaj przykłady.

• Przekaż swoje refleksje na temat adaptacji filmowych wielkich dzieł romantycznych.

NAUKA O JĘZYKU

• Przedstaw cechy stylu romantycznego.

• Wyjaśnij – na przykładach – pojęcie neologizmu.

• Co oznaczają pojęcia: ”kultura języka” i „kultura słowa”?

POZYTYWIZM

1. Bolesław Prus – „Lalka”

• nowi bohaterowie „Lalki” (porównaj z bohaterami romantycznymi);

• S. Wokulski – człowiekiem wielkiego formatu;

• bohater widziany z różnych perspektyw w powieści;

• obraz społeczeństwa polskiego w II połowie XIX wieku ;

• kult przeszłości narodowej w powieści;

• powieść realizmu krytycznego;

• narracja w powieści;

• znaczenie tytułu.

2. Eliza Orzeszkowa – „Nad Niemnem” (fragmenty)

• nowe kryteria oceny człowieka (kult wiedzy i pracy);

• różnorodność konfliktów w powieści;

• symbolika mogił.

3. Henryk Sienkiewicz – „Potop”

• powieść – dziełem wielogatunkowym;

• zbiorowy portret szlachty;

• powieść „ku pokrzepieniu serc”;

• panorama społeczeństwa.

4. Henryk Sienkiewicz – „Quo vadis” (matura od 2010 roku)

• charakterystyka dwóch różnych światów w powieści;

• wpływ motywu miłości na przemianę bohaterów;

• cechy powieści historycznej.

5.Wybór nowel i opowiadań:

• Bolesław Prus – „Katarynka” lub „Kamizelka”

- geneza i cechy charakterystyczne noweli jako gatunku literackiego.

• Henryk Sienkiewicz – „Szkice węglem”

- obraz polskiej wsi pouwłaszczeniowej;

- wyjaśnienie sensu tytułu.

• Maria Konopnicka „Mendel Gdański”

- ponadczasowy problem tolerancji, nie tylko religijnej;

• Eliza Orzeszkowa „Gloria victis”

- motyw powstania styczniowego;

- narracja w noweli;

- interpretacja tytułu.

6. Poezja czasów niepoetyckich:

• Maria Konopnicka – wybór wierszy;

• Adam Asnyk – wybór wierszy.

7. Fiodor Dostojewski – „Zbrodnia i kara”

• problem wyboru moralnego w powieści;

• charakterystyka Raskolnikowa i Soni;

• psychologiczny portret bohatera;

• wątek kryminalny i jego rola w powieści;

• motyw miasta;

• „Zbrodnia i kara” jako nowy typ powieści.

Dialog z tradycją:

• Olga Tokarczuk – „,Lalka’ i perła”;

• Cz. Miłosz – „Rozbieranie Justyny”;

• R. Kapuściński – „Lapidarium” (fragm.);

• Fragment współczesnej literatury feministycznej.

WYJAŚNIJ, ZASTANÓW SIĘ, PRZEMYŚL…

• Ukaż wpływ filozofii zachodnioeuropejskiej i myśli krytycznej na ukształtowanie się ideologii pozytywizmu w Polsce (jej założenia, hasła).

• Przedstaw obraz Warszawy w „Lalce” B.Prusa.

• Co zainteresowało Prusa: wielkie miasto, wydarzenia, ludzie?

• Ukaż trzy pokolenia – trzy dramaty ludzkie w „Lalce” B.Prusa.

• Zastanów się nad postacią Wokulskiego i uzasadnij, że powieść Prusa stanowi studium samotności człowieka w społeczeństwie.

• Przedstaw i scharakteryzuj bohatera nowel i opowiadań pozytywistycznych, człowieka z ludu.

• Ukaż różnorodność tematyczną noweli pozytywistycznej.

• Przedstaw życie polskich dworków zagubionych gdzieś nad Niemnem…

• Podaj przykłady romantycznych odniesień w utworach pozytywistycznych.

• Rozważ, jakie wątki myśli pozytywistycznej zachowały aktualność do naszych czasów, a jakie wydają Ci się przebrzmiałe.

• Przedstaw dwa nurty polskiego pozytywizmu (realizm i naturalizm).

• W wybranych utworach ukaż dramat narodu po klęsce powstania.

• Uzasadnij myśl: pozytywiści – to zwolennicy nowych wartości społecznych, przeciwnicy feudalnej przeszłości.

• Uzasadnij, że „Potop” H. Sienkiewicza jest powieścią historyczną
  z elementami westernu, baśni i eposu.

• Przedstaw Andrzeja Kmicica jako bohatera podlegającego metamorfozie.

• „Kwestia żydowska” w literaturze pozytywizmu. Omów na kilku reprezentatywnych przykładach.

• Rozważ problem winy i kary w powieści Dostojewskiego.

• Czy człowiek ma prawo tworzyć nowe normy moralne? Rozwiń myśl odwołując się do powieści Dostojewskiego.

• Przedstaw obraz Petersburga jako współczesnej Sodomy.

NAUKA O JĘZYKU

• Wyjaśnij pojęcie stylu i przedstaw odmiany stylistyczne języka.

• Scharakteryzuj język literatury i publicystyki II połowy XIX wieku.

• Wyjaśnij pojęcie stylizacji (archaizacja, stylizacja gwarowa…).

MŁODA POLSKA

1. Stanisław Wyspiański – „Wesele”

• obraz społeczeństwa polskiego u schyłku XIX wieku;

• realizm w „Weselu”;

• dramat symboliczny;

• rodzaje i znaczenie symboli.

2.Stefan Żeromski – „Ludzie bezdomni”

• droga życiowa głównego bohatera, jego postawa, wybory moralne;

• interpretacja tytułu w odniesieniu do losów bohaterów powieści;

• cechy powieści modernistycznej.

3. Władysław Stanisław Reymont – „Chłopi” (tom I –„ Jesień”)

• sylwetki wybranych bohaterów, ich miejsce w społeczności wiejskiej;

• relacja między człowiekiem a przyrodą;

• realizm i naturalizm w powieści;

• impresjonizm i symbolizm w powieści;

• dialektyzacja i jej rola.

4. Joseph Conrad – „Jądro ciemności” (matura do 2009 roku)

• metaforyka tytułu;

• postać Kurtza jako symbol zła;

• subiektywizacja narracji;

• rola impresjonistycznych opisów;

• motyw światła i ciemności i jego rola w wymowie ideowej utworu;

• motyw podróży wpisany w biografię bohaterów.

5.Joseph Conrad – „Lord Jim” (matura od 2010 roku)

• problem wyboru i odpowiedzialności w kreacji głównego bohatera;

• świat przedstawiony w powieści Conrada;

• motyw podróży;

• powieść marynistyczna.

6. Wybór poezji młodopolskiej:

- Kazimierz Przerwa-Tetmajer („Koniec wieku XIX”, „Nie wierzę w nic”, „Melodia mgieł nocnych”, ”Eviva l’arte!”)

- Jan Kasprowicz („Krzak dzikiej róży”, „Hymny”),

- Leopold Staff („Deszcz jesienny”, „Kowal”, „Przedśpiew”);

- charakterystyczna postawa życiowa człowieka końca wieku;

- koncepcja dekadentyzmu;

- koncepcja i znaczenie sztuki;

- symbolizm w poetyckiej wizji życia;

- zastosowanie techniki impresjonistycznej w poezji;

- katastroficzna wizja świata w hymnach.

WYJAŚNIJ, ZASTANÓW SIĘ, PRZEMYŚL…

• Przedstaw Młodą Polską jako formację kulturową, uwzględniając filozofię, prądy
  i kierunki artystyczne.

• Symbolizm w literaturze młodopolskiej. Omów, odwołując się do utworów poetyckich i prozy.

• Impresjonizm w literaturze i sztuce modernizmu. Omów na przykładach.

• Na czym polega nowatorstwo dramaturgiczne „Wesela”
  S. Wyspiańskiego?

• Wyjaśnij rolę symboliki w dramacie Wyspiańskiego.

• Przedstaw cechy stylizacji gwarowej na przykładzie „Chłopów”
  W. Reymonta.

• „Chłopi” Reymonta –powieścią - epopeją. Uzasadnij.

• Jaką funkcję pełnią trzy typy narratora w powieści Reymonta?

• Odwołując się do treści opowiadania Conrada „Jądro ciemności” podejmij próbę odczytania metaforycznego tytułu.

• Skomentuj słowa: „Kurtz zajął wysokie miejsce wśród szatanów tego kraju”.

• Zastanów się, w jaki sposób postaci lekarza i urzędników reprezentują
  w afrykańskim buszu europejską cywilizację.

• Wyjaśnij pojęcia:modernizm, dekadentyzm, neoromantyzm.

• Omów na wybranych przykładach związki literatury z malarstwem
  w okresie modernizmu.

• Przedstaw katastroficzny obraz końca wieku XIX w wybranych utworach młodopolskich.

• Symbolika w „Weselu” S. Wyspiańskiego i jej znaczenia dla wymowy ideowej dramatu.

• „Wesele” S.Wyspiańskiego – dramatem o polskich marzeniach
  i polskiej niemocy. Uzasadnij tę myśl.

• Rozwiń myśl: Judym to romantyk czy „młodszy brat” Wokulskiego?

• Czy bohaterowie Żeromskiego są ludźmi szczęśliwymi? Odpowiadając, odwołaj się do poznanych utworów.

• Co nowego wprowadzili pisarze okresu Młodej Polski do – odziedziczonego po poprzednikach – modelu powieści?

• Folklor w literaturze Młodej Polski. Odwołując się do tekstów literackich zgromadź materiał do tematu.

• Ukaż bogactwo i różnorodność środków artystycznych w liryce młodopolskiej.

• Odwołując się do przykładów, omów cechy poezji młodopolskiej.

NAUKA O JĘZYKU

• Przedstaw cechy języka twórców młodopolskich.

DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE

1. Bolesław Leśmian - wybrane wiersze („Dziewczyna”, „Dusiołek”, „W malinowym chruśniaku”, Urszula Kochanowska”)

• filozoficzna zaduma nad życiem, Bogiem i światem;

• prawdy o przemijaniu;

• świat fantazji i marzeń;

• niezwykłość języka poetyckiego.

1. Julian Tuwim - wybrane wiersze („Życie codzienne”, „Chrystus miasta”)

• cechy poezji okresu skamandryckiego w wybranych utworach;

• codzienność i sprawy zwyczajne jako tematy poetyckie;

• nowy bohater: szary człowiek i tłum.

3.Julian Przyboś – wybrane wiersze („Na kołach”, „Wieczór”)

• poetyka awangardy

• wyobraźnia poety awangardowego;

• językowe eksperymenty np. „spiętrzona” metafora, elipsa.

4.Maria Pawlikowska – Jasnorzewska – wybrane wiersze („Film amerykański”)

• świat widziany z perspektywy kobiety;

• specyfika stylu Pawlikowskiej - Jasnorzewskiej.

5. Stefan Żeromski – „Przedwiośnie”

• obraz polskiej rzeczywistości początku lat 20 międzywojnia;

• trzy drogi rozwoju Polski;

• obraz rewolucji w „Przedwiośniu”;

• kreacja bohatera poszukującego własnej tożsamości.

6.Zofia Nałkowska – „Granica”

• zasada kompozycyjna powieści (inwersja czasowa);

• obraz polskiej rzeczywistości lat 30 dwudziestolecia międzywojennego;

• psychologiczny charakter powieści;

• postawy bohaterów wobec rzeczywistości;

• interpretacja tytułu powieści.

7. Witold Gombrowicz – „Ferdydurke” (fragm.)

• człowiek i jego relacje ze światem, forma i słowa – klucze (pupa, gęba, łydka) ;

• rola parodii w demaskowaniu schematów („Lekcja języka polskiego”);

• groteska jako sposób prezentacji świata;

• specyfika powieści awangardowej.

8. Bruno Schulz – „Sklepy cynamonowe” (fragm.) (matura od 2010 roku)

• mityzacja rzeczywistości (oniryzm);

• sposób kreacji bohaterów;

• motyw miasta.

9.Maria Dąbrowska – „Noce i dnie” (matura od 2010 roku)

• świat przedstawiony w powieści;

• motyw dworku i rodziny;

• postawy głównych bohaterów;

• powieść - saga.

WYJAŚNIJ, ZASTANÓW SIĘ, PRZEMYŚL…

• Przedstaw dwudziestolecie międzywojenne jako formację kulturową.

• Wskaż specyficzne cechy poezji międzywojennej.

• Poeci dwudziestolecia międzywojennego w poszukiwaniu nowych motywów tematycznych i oryginalnego wyrazu artystycznego.

• Rozwiń myśl: Cezary Baryka – bohaterem poszukującym swojego miejsca
  w życiu.

• Ukaż wpływ historii na postawę życiową C.Baryki, bohatera powieści S.Żeromskiego.

• Umiejętność dokonywania wyborów w życiu… Snując refleksje na ten temat, odwołaj się do kreacji poznanych bohaterów Żeromskiego i Z. Nałkowskiej.

• Analizując treści „Przedwiośnia” i „Granicy” - zinterpretuj tytuły powieści.

• Zastanów się nad symboliczną wymową ostatniej sceny „Przedwiośnia”.

• Przedstaw swój sąd o filmowej adaptacji powieści Żeromskiego pt:”Przedwiośnie”
  w reżyserii F.Bajona.

• Uzasadnij,że „Ferdydurke” Gombrowicza jest powieścią awangardową.

• Józio K., bohater powieści W. Gombrowicza, poszukuje tożsamości. Rozwiń myśl, odwołując się do treści utworu.

• Jaką rolę w wizji świata pełnia parodia i groteska? Odpowiadając, odwołaj się
  do powieści Gombrowicza.

• Zastanów się, jakie ważne problemy porusza proza międzywojenna.

NAUKA O JĘZYKU

• Scharakteryzuj poetyckie środki stylistyczne.

• Przedstaw eksperymenty językowe twórców dwudziestolecia międzywojennego.

LITERATURA OKRESU WOJNY I OKUPACJI

1. Wybrane utwory Krzysztofa Kamila Baczyńskiego (na przykład:, „Pokolenie”, „Wyroki” „Ten czas”, „Historia”)

• poetyckie pejzaże wojny w wybranych utworach;

• katastroficzna wizja świata, pokolenia i jednostki;

• stosunek Baczyńskiego do doświadczeń wojennych i okupacyjnych.

2. Tadeusz Borowski – Opowiadania („Pożegnanie z Marią”, „U nas w Auschwitzu”, „Proszę państwa do gazu…”, „Bitwa pod Grunwaldem”)

• obraz okupacyjnej Warszawy;

• destrukcyjny wpływ faszyzmu na psychikę człowieka – człowiek zlagrowany;

• obóz jako system zagłady człowieczeństwa;

• obozy przejściowe;

• specyficzne cechy narracji i jej rola w wymowie ideowej opowiadań.

3. Gustaw Herling - Grudziński - „Inny świat”

• degradacja człowieczeństwa za drutami łagrów sowieckich – człowiek złagrowany;

• siła i godność człowieka w warunkach nieludzkich;

• przejawy heroizmu w sytuacjach ekstremalnych;

• próba określenia narratora (autobiografizm);

• funkcja motta

4. Hanna Krall – „Zdążyć przed panem Bogiem”

• tragedia warszawskiego getta;

• różne postawy ludzkie wobec Holocaustu;

• specyfika utworu (deheroizacja)

• interpretacja tytułu.

WYJAŚNIJ, ZASTANÓW SIĘ, PRZEMYŚL…

• W oparciu o wybrane utwory K.K.Baczyńskiego ukaż przyczyny tragizmu pokolenia Kolumbów.

• Przedstaw obraz okupacyjnej rzeczywistości w oparciu o opowiadania Tadeusza Borowskiego.

• Na podstawie wybranych utworów II połowy XX wieku ukaż mechanizmy zniewalania człowieka.

• Różne spojrzenia na człowieka w sytuacjach krańcowych.Omawiając, odwołaj się do wybranych tekstów.

• Uzasadnij,że literatura lat wojny i okupacji jest obrazem siły i słabości człowieka.

• Scharakteryzuj bohatera-narratora opowiadań obozowych T.Borowskiego.

• Odwołując się do opowiadań T.Borowskiego wyjaśnij pojęcie; „Człowiek zlagrowany”.

• Przedstaw związek motta i tytułu książki G.Herlinga Grudzińskiego „Inny świat” z jej treścią.

• Przedstaw obrazy lub przykłady walki o ocalenie moralne w „Innym świecie” G.Herlinga Grudzińskiego.

• Ukaż odmienność postawy narratora w opowiadaniach T. Borowskiego i „Innym świecie” G.Herlinga Grudzińskiego.

• Uzasadnij myśl, iż obozy hitlerowskie były miejscem deprawacji człowieka.

• Autobiografizm jako cecha prozy XX wieku. Przedstaw na przykładach.

• Problem holocaustu w literaturze współczesnej i filmie. Odwołaj się do znanych tekstów kultury.

• Na podstawie wybranych utworów ukaż zmiany w ludzkiej psychice jako konsekwencje faszystowskich zbrodni.

• Przedstaw motyw zagłady Żydów w relacji Marka Edelmana.

NAUKA O JĘZYKU

• Scharakteryzuj cechy językowe narracji behawioralnej;

• Wymień cechy języka tematycznie związanych z wojną.

LITERATURA WSPÓŁCZESNA

1.Współcześni poeci polscy:

• Tadeusz Różewicz – wybór wierszy („Ocalony”, „Matka powieszonych”, „Spadanie”, „Strach”,” „Drewno”);

- obraz zdruzgotanego świata w ujęciu poety

- refleksje nad kondycją współczesnego człowieka

• Czesław Miłosz – wybór wierszy („Campo di Fiori”, „Który skrzywdziłeś”, „Świat (poema naiwne):Wiara, Nadzieja, Miłość”, „Zaklęcie”)

- przesłanie moralne utworów - postaw ironiczna w wierszach Miłosza;

- klasyczne pojęcie rozumu jako mocy tworzenia wartości i przeciwstawiania się rozpaczy.

• Zbigniew Herbert – wybór wierszy („Potęga smaku”, „Raport z oblężonego miasta”, „Tamaryszek”, „Powrót prokonsula”, „Przesłanie pana Cogito”);

- reinterpretacja motywów mitologicznych i biblijnych;

- poetyka kontemplacji;

- ocena kondycji współczesnego człowieka;

- klasycyzm jako znak postawy moralnej Herberta.

• Miron Białoszewski – wybór wierszy ( na przykład: „Kabaret Kici Koci”, „szare eminencje zachwytu”, „ Sprawdzone sobą”,”wywód jestem’u”, „namuzowywanie”)

- tradycja awangardowa w poezji współczesnej: nurt lingwistyczny;

- stosunek Białoszewskiego do tradycji;

- język Białoszewskiego jako sposób widzenia rzeczywistości np. Fascynacja banałem i szczegółem codzienności;

- gry i eksperymenty językowe.

• Wisława Szymborska – wybór wierszy ( „Utopia”, „Obmyślam świat”, „*** [Nicość…])

- zaduma nad życiem i współczesnym światem;

- zmienność i trwanie, istnienie i nicość jako filozoficzne pytania poezji Szymborskiej;

- sytuacja człowieka pozbawionego hierarchii wartości;

- właściwości języka poetyckiego (sarkazm, ironia, parodia).

• Jan Twardowski – wybór wierszy („za szybko”, „samotność”, „przezroczystość”, „szukam”)

- współczesna poezja wiary;

- relacja między nadawcą i adresatem monologu Bogiem;

- stylistyka rozmowy, środki stylistyczne (apostrofy, paradoksy, powtórzenia, epitety);

- postawa afirmacji świata

• Stanisław Barańczak – wybór wierszy („Spójrzmy prawdzie w oczy”, „Jakieś Ty”)

- poezja przeciwko zniewoleniu umysłów i zakłamaniu języka w PRL- u;

- specyficzne cechy języka.

2.Sławomir Mrożek – „Tango”

• cechy tragikomedii rodzinnej

• uniwersalne treści dramatu, motyw buntu pokoleniowego;

• przyczyny klęski Artura;

• rola parodii i groteski – świat w krzywym zwierciadle;

• cechy dramatu awangardowego.

3. Albert Camus – „Dżuma”

• interpretacja motta;

• świat przedstawiony w „Dżumie”

• zróżnicowane postawy bohaterów w sytuacjach ekstremalnych;

• nawiązanie do filozofii egzystencjalizmu;

• filozoficzna parabola ukazująca tragizm ludzkiej egzystencji i postawy ludzkie wobec zła.

WYJAŚNIJ, ZASTANÓW SIĘ, PRZEMYŚL…

• Przedstaw bohatera lirycznego wierszy T.Różewicza, człowieka obciążonego wojną.

• Zilustruj naszą współczesność poetyckimi obrazami T.Różewicza.

• Przemyśl przesłanie moralne poezji Cz.Miłosza.

• Przedstaw swoje refleksje po lekturze wierszy Wisławy Szymborskiej.

• Jak odbierasz grę z językiem Mikrona Białoszewskiego?

• Uzasadnij rolę świata antycznego w reinterpretacjach poetyckich Zbigniewa Herberta.

• Czy „Pan Cogito” Z.Herberta może być dekalogiem współczesnych?

• Uzasadnij,że „Tango” S.Mrożka jest dramatem o różnorodnych przesłaniach.

• Wskaż funkcje parodii i groteski w wymowie ideowej dramatu S.Mrożka.

• Uzasadnij,że poezja polska II połowy XX wieku jest zapisem przeżyć i niepokojów współczesnego człowieka.

• Omów wybraną adaptację filmową dzieła literackiego.(Pamiętaj o cechach adaptacji).

• Przedstaw swoje zdanie na temat idei człowieczeństwa w „Dżumie” A.Camusa.

• Dokonaj recenzji wybranego przez Ciebie tekstu kultury. (Pamiętaj o cechach recenzji).

• Uzasadnij, że liryka współczesna to także mowa uczuć i refleksji.

• Przedstaw tendencje awangardowe i tradycje w literaturze XX wieku.

NAUKA O JĘZYKU

• Zapożyczenia we współczesnej polszczyźnie.Twój stosunek do „inwazji” obcych form językowych we współczesnej polszczyźnie.

• Wyjaśnij pojęcie normy językowej i wskaż podstawowe kryteria poprawności językowej.

• Wyjaśnij pojęcie błędu językowego i wskaż typy błędów.

• Wskaż przykłady nowomowy jako dwudziestowiecznego zwyrodnienia języka.

• Wyjaśnij, na czym polega manipulacja językowa.

• Scharakteryzuj język reklamy.