Materiały wykładów i ćwiczeń – Ortopedia Koni

Opracował: Kornel Ratajczak

Współpraca: Artur Bzorski

Andrzej Golachowski

Radomir Henklewski

Jakub Nicpoń

Zapalenia aseptyczne tworzywa (pododermatitis aseptica) można podzielić na dwie kategorie: zapalenie ograniczone i rozlane. Ograniczony proces przybiera postać nagniotu, podbitka lub słupka rogowego. Rozlany proces zapalny tworzywa nazywany jest ochwatem.

Nagniot (ododermatitis aseptica circumscripta) jest skutkiem urazu tworzywa kopytowego, może być spowodowany słabszym lub silniejszym uciskiem. Dochodzi do surowiczego lub surowiczo-krwawego zapalenia tworzywa, które może mieć przebieg ostry lub przewlekły. Schorzenie dotyczy ściany przekątnej, wsporowej lub podeszwy w okolicy ściany przekątnej, kątów podeszwy oraz części przedniej (przed strzałką), a nawet samej strzałki. W związku z tym rozróżnia się nagniecenia, zwane ściennymi, podeszwowymi (przed strzałką zwane podbitką) i strzałkowymi.

Szczególną skłonność do nagnieceń mają kopyta płaskie, wypukłe i ścieśnione. Sprzyjają wystąpieniu schorzenia nieprawidłowe postawy kończyn – zwarta, rozwarta, zbieżna, przedsiebna, podsiebna i towarzyszące tym postawom zmiany kształtu kopyta.

Wśród przyczyn wymienia się następujące:

nieprawidłowe skracanie kopyta, nierównomierne skracanie krawędzi podeszwowej oraz przestrugiwanie ścian wsporowych; wywołują nieprawidłowe rozłożenie nacisku na kopyto.

nieprawidłowe podkucie, wadliwie odkuta podkowa, za krótka i wąska z ramionami uciskającymi strzałkę rogową.

zbytnie wystruganie rogu podeszwy, zwłaszcza w kopycie płaskim (nagniecenia podeszwowe).

Patogeneza. Nagniecenie jest związane z przerwaniem ścian naczyń włosowatych i wynaczynieniem krwi. Krew przenikająca do miękkich tkanek kopyta wywołuje oddzielenie się od nich rogu. Powstają małe przestrzenie wypełnione skrzepem. Hemoglobina zabarwia róg na kolor czerwono brązowo żółty. Lekarz po oczyszczeniu podeszwy stwierdza w okolicy linii białej oraz w kątach podeszwowych ciemnoczerwone plamy rogu. Wylewy krwi w większości przypadków nie upośledzają zdolności rogotwórczej tworzywa. Przy nagnieceniu ściany przedkątnej blaszki rogotwórcze (listewki) ulegają przemieszczeniu i skrzywieniu oraz przerostowi lub zanikowi, zależnie od intensywności działającego na nie ucisku. Przy nagnieceniu podeszwowym rureczki rogowe w podobnych warunkach ulegają zagięciu i przerostowi lub zanikowi. W wyniku długotrwałego działania ucisku na tworzywo, zwłaszcza w kopycie ścieśnionym, dochodzi w uciskanym odcinku do zakłóceń krążenia i procesów zanikowych. Zaburzenia troficzne skutkują rozrzedzeniem struktury skrzydełek kości kopytowej i skostnieniem podstawy chrząstek kopytowych. Puszka rogowa kopyta wykazuje zmiany odpowiadające zmianom zachodzącym w tworzywie. Na ścianie puszki pojawiają się patologiczne pierścienie przebiegające w różnych kierunkach. Róg puszki staje się kruchy, gąbczasty, serowatej konsystencji. Dochodzi niekiedy do pękania rogu i powstania szczelin.

Objawy kliniczne. Przy rozległych nagniotach występuje kulawizna z podparcia. Przy nagnieceniu świeżym, mającym ostry przebieg oraz przy nagnieceniu przewlekłym koń przyjmuje postawę ulgową, odciążając bolesną kończynę. Przy opukiwaniu młoteczkiem i ucisku czułkami obserwuje się odruch obronny zwierzęcia.

Leczenie. Należy rozkuć kopyto, przez 2-3 dni stosować zimne okłady, odstawić konia od pracy i trzymać na miękkiej ściółce.

Słupek rogowy (keratocele). Nazwą tą określa się wałeczkowate rozrośnięcie się wewnętrznej (listewkowej) warstwy rogu, na przedniej, bocznej lub przyśrodkowej ścianie puszki kopyta. Zgrubiała warstwa rogu uwypukla się w kierunku kości kopytowej w postaci równoległobocznego wałeczka lub stożka bez uwypuklenia się na zewnątrz puszki rogowej.

Przyczyny. Słupek rogowy może się rozwinąć w przebiegu przewlekłego zapalenia tworzywa ściany lub podeszwy, przy ropnym przewlekłym zapaleniu podeszwy, przy szczelinach przenikających do tworzywa oraz przy zmiażdżeniach i urazach korony.

Objawy kliniczne. Przy oglądaniu podeszwy stwierdza się poszerzenie linii białej w stronę podeszwy. Jej poszerzenia możemy nie stwierdzić, gdy słupek rogowy znajduje się w środkowej części ściany i nie dochodzi do przyziemnej krawędzi ściany rogowej. W takich przypadkach można go rozpoznać przez opukiwanie ściany młoteczkiem ortopedycznym (słyszalny głuchy odgłos). Po odjęciu puszki rogowej ze słupkiem, oprócz wspomnianych różnorakich zgrubień wewnętrznej powierzchni ściany rogowej, można niekiedy stwierdzić ścienienie tworzywa ściennego w wyniku długotrwałego uciskania go przez słupek oraz wyżłobienie na kości kopytowej, odpowiadające kształtem i umiejscowieniem słupkowi rogowemu.

Leczenie podejmuje się tylko wtedy gdy słupek powoduje występowanie kulawizny. W przypadku kulawizny niewielkiego stopnia ścienia się róg naprzeciw słupka, dzięki czemu zmniejsza się ucisk wywierany przez uwypukloną część słupka na tworzywo i kość kopytową. Gdy mimo tych zabiegów kulawizna nie ustępuje, usuwa się słupek operacyjnie razem z pokrywającą go częścią ściany rogowej.

Ochwat kopyta (ododermatitis aseptica diffusa, laminitis).Ostre powierzchowne aseptyczne rozlane zapalenie tworzywa kopytowego może mieć postać surowiczego, surowiczo-włóknikowego, surowiczo-krwawego zapalenia miazgi twórczej. Schorzenie obejmuje tworzywo ścian przedniej, bocznej i przyśrodkowej oraz podeszwy aż do ścian wsporowych. Ochwat najczęściej dotyczy przednich kopyt, ale może występować na tylnych lub rzadziej na wszystkich czterech kopytach.

Przyczyny. Predysponowane są konie ciężkie, limfatyczne o szerokim kopycie. Zachorowania obserwuje się też na kopytach ostrokończystych, płaskich lub wypukłych, skośnych i krzywych. Zwiększa ryzyko zachorowania nadmierne obciążanie ściany przedniej (postaw podsiebna). Wśród najbardziej prawdopodobnych czynników wymienia się:

intoksykacje pokarmowe (morzyska, nagła zmiana karma wysokobiałkowa, świeże zboże),

pojenie konia po wytężonej pracy dużą ilością zimnej wody,

infekcje (układ oddechowy, rodny),

poruszanie się po twardych nawierzchniach,

nadmierne przeciążenie konia pracą.

Ochwat może mieć przebieg ostry i przewlekły. Zmiany zachodzące w kopycie zależą od czasu trwania procesu. W okresie zapalenia ostrego wydobywa się duża ilość płynu wysiękowego z rozszerzonych naczyń krwionośnych tworzywa ściennego i podeszwowego. Początkowo przepaja ono tworzywo ściany, a następnie nagromadza się stopniowo między tworzywem i puszką, oddzielając miazgę twórczą od rogu. Wysięk uciska wrażliwe tworzywo, wywołując dużą bolesność kopyta. Zwiększająca się ilość wysięku prowadzi w przewlekłym przebiegu schorzenia do zmiany położenia kości kopytowej. W wyniku oddzielenia ściany rogowej przez płyn wysiękowy, ulega osłabieniu łączność kości kopytowej z puszką rogową w jej części grzbietowej. Zawieszona na listewkach kość kopytowa opada na podeszwę. Powierzchnia podeszwowa kości kopytowej odchyla się ku tyłowi. W ciężkim długotrwałym przebiegu ściana grzbietowa kości przybiera ustawienie prostopadłe do podeszwy rogowej. Niekiedy gromadzący się płyn wysiękowy przesuwa się ku górze i uchodzi częściowo na zewnątrz w odłączonym odcinku korony. Przesunięcie kości kopytowej doprowadza do powstania wolnej przestrzeń w przedniej części kopyta. Zostaje ona po 8-10 dniach wypełniona listewkami rogowymi. Wzmożone narastanie rogu pogrubia, wydłuża ścianę przednią, która dodatkowo staje się wklęsła. Charakterystyczne jest poszerzenie linii białej. Około dziesiątego dniu schorzenia, zrotowana kość tworzy płytkie rowkowate wgłębienie nad koronową krawędzią puszki.

Załamanie się kosmków rogotwórczych w koronie ku dołowi oraz ich rozciągnięcie przy zapadaniu się wywołuje stan zapalny w koronie. Wzmaga się produkcja rogu, a ściana rogowa grubieje i pokrywa się patologicznymi pierścieniami, zbliżającymi się w przedniej części ściany puszki i oddalającymi się od siebie w tylnej (wachlarz).

Ucisk szczytowej części opuszczonej kości kopytowej na tworzywo oraz na podeszwę rogową, powoduje zaburzenia w odżywianiu miazgi twórczej i wolniejsze narastanie rogu. Podeszwa rogowa staje się cieńsza, płaska, a nawet przed grotem strzałki ulega uwypukleniu na zewnątrz. Róg podeszwy jest kruchy, zbutwiały i łamliwy. Dołączają się zapalne zmiany w tworzywie, które stanowi okostną kości kopytowej, doprowadzające do rozmiękania i zaniku kości. Niekiedy dochodzi do martwicy tworzywa podeszwowego oraz do przebicia podeszwy rogowej przez pionowo ustawioną kość kopytową.

Objawy kliniczne. W ostrym ochwacie dominuje bardzo silna kulawizna, intensywne poty, niepokój, żółte spojówki przyspieszone oddechy i tętno (mocne na pęcinie), wzrost ciepłoty kopyta. Kończyny przednie są wysunięte do przodu (postawa przedsiebna), tylne znajdują się pod tułowiem (podsiebna). Zwierzę może kołysać zadem odciążając przody kopyt przednich, może mieć także dreszcze i pokładać się. Ochwat ostry trwa 2-3 tygodnie.

Leczenie: Odstawić konia od pracy! Zastosować schładzanie kończyny (okłady zimne na kopyto, polewać zimną wodą), rozkuć kopyta, przestawić na miękką ściółkę, ścisła dieta, podawać niewielkie ilości dobrej jakości siana i zapewnić stały dostęp do wody, podawać leki przeciwzapalne, antybiotykoterapia przy infekcjach bakteryjnych. W przypadkach wywołanych czynnikami żywieniowymi podać sondą 3-4 L parafiny w celu redukcji absorpcji toksyn i przyspieszenia pasażu treści przez przewód pokarmowy. Przy objawach wstrząsu (wzrost częstotliwości tętna, oddechów, wydłużony CRT, nastrzykane błony śluzowe itp.) podać płyny izotoniczne wieloelektrolitowe 20‑40 ml/kg (roztwór Ringera). Aby zapobiec rotacji k. kopytowej podnieść tył kopyta – gips z drewnianym klockiem, zeszlifować ścianę przednią kopyta, okuć podkową pełną (pantoflową).

W chronicznych przypadkach podstawowym leczeniem jest kucie ortopedyczne przy pomocy podkowy w kształcie serca, z równoczesnym podwyższeniem ścian wsporowych, co umożliwia znaczne zmniejszenie stopnia rotacji kości kopytowej. W przewlekłym okresie choroby można stosować okłady rozgrzewające; nie podawać sterydów, obkurczają naczynia włosowate, powodując pogłębienie zaburzeń w odżywianiu tworzywa kopyta. W odniesieniu do tego problemu, warto zapobiegać wystąpieniu DIC przez podanie heparyny iv w dawce 40 IU/kg/12-24h.

Wskazane są zawsze leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, inhibitory syntezy prostaglandyn: fenylobutazon (Butapirazol: 2-4 mg/kg/12-24h), lub flunixin meglumine (Finadyne: 1 mg/kg/12-24h), lub kwas meklafenamowy (2,2 mg/kg/12h). Flunixin dodatkowo przeciwdziała rozwojowi endotoksemi. W pierwszych 2-4 dniach stosuje się maksymalne dawki, kontynuuje się terapię przez kolejne 7-21 dni w zależności od reakcji na leczenie.

Dodatkowo zaleca się znieczulenia okołonerwowe nerwów palca, które prócz osłony przeciwbólowej poprawią ukrwienie. Ważne są ponadto warunki bytowania konia: bezwzględny spokój, boks z podłożem piaskowym (ochronę podeszwy, stymulacja perfuzji). Przy braku rezultatów leczenia farmakologicznego, można zastosować zabieg fenestracji puszki kopytowej polegający na resekcji dorsalnej części puszki kopytowej lub/i przecięcie ścięgna mięśnia zginacza głębokiego palca w celu zapobieżenia rotacji kości kopytowej.

Przy ochwacie prognoza jest zawsze ostrożna. Po odklejeniu się puszki kopytowej lub przebiciu podeszwy przez kość kopytową konieczna jest eutanazja.

Zapalenie ropne tworzywa (pododermatitis purulenta)

Zapalenie ropne powierzchowne tworzywa (pododermatitis purulenta superficialis). Proces zapalny dotyczy powierzchownej warstwy tworzywa podeszwowego i jest wynikiem zakażenia z zewnątrz.

Przyczyny:

Zagwożdżenie – błąd przy kłuciu konia;

bezpośrednie – przy wbijaniu podkowiak od razu uszkadza tworzywo,

pośrednie – podkowiak wbity bardzo blisko tworzywa, podczas ruchu następuje jego przemieszczanie.

Nagwożdżenie – przypadkowe rany podeszwy i strzałki

Ubytki w okrywie rogowej kopyta – szczeliny, rozpadliny.

Objawy. Najczęściej występuje kulawizna z podparcia, pojawiająca się nagle, zwiększająca się po spoczynku. Występuje przy tym wzmożone tętnienie tętnic palcowych, wzrasta ciepłota puszki kopytowej. W celu zlokalizowania ogniska ropnego należy użyć do badania czułek kopytowych.

Przy umiejscowieniu się procesu przy ścianie puszki, zawarty pomiędzy blaszkami (listewkami) rogotwórczymi i rogowymi wysięk przemieszcza się w dół, ku linii białej, odłączając tworzywo od puszki. W przypadku gdy nie znajdzie ujścia w podeszwie, przesuwa się do góry w okolicę korony i może otworzyć się samoistnie, uwalniając mniejszą lub większą ilość ropy. Umiejscowienie procesu na podeszwie, powoduje gromadzenie się ropy wzdłuż linii białej i odłączenie podeszwy od tworzywa. Przy umiejscowieniu procesu chorobowego na strzałce, następuje odłączenie strzałki rogowej od tworzywa i uwolnienie ropy w okolicy piętek.

Postępowanie. Konia należy rozkuć. Po zdiagnozowaniu czułkami kopytowymi bolesnego miejsca, wycinamy w podeszwie rogowej (w okolicy linii białej lub strzałki) okrągły, lejkowaty otwór. Wydostająca się ropa ma charakter wodnisty i jest koloru szarego do czarnego, brak przykrej woni (nie cuchnie). Po tym zabiegu kulawizna ustępuje lub zmniejsza się. Po ewakuacji ropy należy usunąć pozostałe martwe kosmki, w otworze umieścić gazik nasączony eter-jodoformem, jodyną lub rozcieńczonym vagotylem, mocując go opatrunkiem (pod opaską), opatrunkiem listewkowym lub specjalną podkową opatrunkową. Należy pamiętać o profilaktyce przeciw tężcowej.

Rokowanie jest raczej korzystne; po 7‑10 dniach koń wraca do pełnej formy. W przypadku gromadzenia się ropy przez dłuższy czas i braku jej ujścia na zewnątrz, powierzchowne ropne zapalenie tworzywa może przekształcić się w głębokie zapalenie tworzywa.

Zapalenie ropne głębokie tworzywa (pododermatitis purulenta profunda). W przypadku długotrwałego procesu, ropa doprowadza do martwicy tworzywa, ścięgna zginacza głębokiego palca, strzałki gąbczastej. Obserwuje się niekiedy ropne zapalenie i martwicę kości kopytowej oraz zapalenie kaletki maziowej. Może też dojść do wykopycenia (exungulactio) puszki kopytowej. Innym powikłaniem jest ropne zapalenie stawu kopytowego.

Objawy. Obserwuje się nasiloną kulawiznę, pojawiającą się stopniowo. Kończyna jest ustawiona w pozycji ulgowej, tzn. odstawiona w bok i wysunięta do przodu. Wzrasta ciepłota puszki kopytowej, występuje wzmożenie tętnienia tętnic palcowych.

Postępowanie: jak przy powierzchownym, konia należy rozkuć, oczyścić róg podeszwy nożem kopytowym, zlokalizować bolesne miejsce i przed otworzeniem puszki, obmyć kopyto wodą z dodatkiem środka odkażającego. Następnie upuścić ropę, która jest biała lub białawo-żółta o nieprzyjemnym cuchnącym zapachu. Po jej upuszczeniu kulawizna nie zmienia się. Gdy stwierdza się obecność ropnia na koronie, należy go naciąć i zrobić przeciwotwór w linii białej. Opatrunek jak w powierzchownym, antybiotyki stosuje się ogólnie i miejscowo. W ciężkich przypadkach w celu uniknięcia martwicy warstwy twórczej rogu kopytowego należy zastosować zabieg zdjęcia ściany puszki kopytowej.

Rokowanie: mniej korzystne, leczenie długie do 3 m-cy. Po wyzdrowieniu róg narasta w innym kierunku, mogą wystąpić deformacje kopyta.

Nagwożdżenie, zagwożdżenie. Etiologia – schorzeniepowodowane jest przez podkowiaki (zagwożdżenie) lub inne kłujące ciała obce (nagwożdżenie), wbijające się przez podeszwę do miękkich części kopyta i wywołujące ograniczone, ropne zapalnie.

Objawy. Nagła, silna kulawizna z podparcia, nie jest związana z obciążeniami treningowymi. Koń przyjmuje postawę odciążającą chorą nogę (kończyna stale uniesiona), w początkowej fazie infekcji wzrost ciepłoty kopyta, wzmożone tętnienie tętnic palcowych. Po kilku dniach spada ciepłota kopyta i zmniejsza się tętnienie – może wystąpić obrzęk pęciny i nadpęcia. Badanie czułkami kopytowymi (chwyt za podeszwę i ścianę kopyta) w pierwszym stadium choroby wykazuje reakcję bólową całego kopyta, w dłużej trwających przypadkach odpowiedź na ucisk jest obecna tylko w określonym miejscu. Źle rokujące przypadki charakteryzuję się przetokami otwierającymi się w okolicy koronki.

Leczenie. Rozkuć konia, zlokalizować czułkami kopytowymi miejsce dające najsilniejszą reakcję bólową i tam otworzyć ropień przez podeszwę kopytową zachowując kontakt z linią białą. Przy silnej bolesności wskazane znieczulenie okołonerwowe palca.Po otwarciu ropnia zapewnić dobry drenaż, ranę przepłukiwać przez kolejne 3-7 dni środkiem dezynfekcyjnym (jodyna, rivanol, lub Vaghotyl 5%). Stosować opatrunek uciskowy ze środkami dezynfekcyjnymi w miejscu otwarcia podeszwy (waciki nasączone środkiem dezynfekcyjnym do kanału wystruganego w podeszwie). Dodatkowo prowadzić kąpiele chorego kopyta w ciepłej wodzie z dodatkiem środków dezynfekcyjnych np. chloramina 2,5%, Virkon, itp. Przy uogólnionym zakażeniu tworzywa kopytowego antybiotykiem z wyboru jest penicylina prokainowa podawana w dawce 15mg/kg przez 5 dni. Konia odstawić od pracy, zapewnić lekki ruch po miękkim podłożu, uwzględnić profilaktykę przeciwtężcową.

Rzekomy rak kopyta. Przewlekła hipertrofia tkanek produkujących róg strzałki kopyta.Etiologia schorzenia nie jest do końca poznana, bierze się pod uwagę przewlekłe infekcje bakteryjne, wirusowe, grzybicze, jak również proces nowotworowy miejscowo złośliwy. Czynnikami predysponującymi są: wilgotne, ciepłe środowisko, brak właściwej higieny i pielęgnacji kopyt.

Objawy kliniczne. Odnotowuje się postrzępiony, kruchy róg strzałki i silny, gnilny zapach, widoczne są ogniska martwicy przykryte serowatym, kremowym wysiękiem.Choroba najczęściej występuje na tylnich nogach, w zaawansowanych przypadkach może być przyczyną kulawizny.

Leczenie. Operacyjnie usuwa się wszystkie zainfekowane i zmienione tkanki. Po operacji codzienne kąpiele kopyta w ciepłej wodzie z dodatkiem środków dezynfekcyjnych (kreolina, chloramina, Virkon). Ważnym elementem leczenia jest opatrunek uciskowy. Założony w miejscu usuniętych tkanek, zawiera środki ściągające (Vaghotyl 10-30%, „kwaśną wodę”: 50,0 siarczanu cynku, 20,0 octanu ołowiu w 500 ml wody) lub antybiotyk (chloramfenikol). Kąpiele i opatrunki należy stosować do czasu pełnego wygojenia się kopyta. Ponadto wskazanym jest zapewnić zwierzęciu czysty, suchy boks i w dalszej perspektywie poprawić warunki zoohigieniczne. Rokowanie przy raku kopyta jest ostrożne, obserwuje się częste nawroty.

Gruda. Choroba ma niewyjaśnioną etiologię, brane są pod uwagę zakażenia bakteryjne, wirusowe oraz predyspozycje osobnicze.Częściej występuje u koni przebywających w wilgotnym środowisku, w złych warunkach higienicznych.

Objawy. W początkowym stadium zmiany występują nad piętkami, w zgiętku pęcinowym, a przy dłużej trwającej chorobie mogą się rozprzestrzeniać na okolicę pęciny i nadpęcia. We wczesnych stadiach mamy do czynienia z łagodnym zapaleniem skóry, potem pojawia się opuchlizna okolicy zgiętka pęcinowego i brodawkowate narośle pokryte suchymi strupami. Przy długo trwającej chorobie skóra staje się cieńsza, występują rozpadliny, nadżerki, owrzodzenia. Kulawizna występuje w zaawansowanych stadiach.

Leczenie. Należy dokładnie oczyścić i wygolić chorą okolicę i zastosować miejscowo maści antybiotykowe i roztwory ściągające. Przy rozległych zmianach konieczne jest leczenie pod opatrunkiem oraz ogólne podawanie antybiotyków (penicylina).

Szczelina, rozpadlina. Tymi terminami określa się przerwy w ciągłości rogu puszki, głównie jej ściany. Szczelina to pęknięcie rogu puszki kopytowej biegnące pionowo do podłoża, zaczynające się przy brzegu koronowym (szczelina zstępująca), lub od podeszwy (wstępująca). Szczelina przechodząca to taka, która łączy dwa brzegi puszki, zwana także koronowo-podeszwową lub wołową. Rozpadlina jest poziomą przerwą łączności rogu.

Przyczyna pękania rogu to rezultat odwodnienia rogu, przez co staje się on kruchy i łamliwy. Bierze się również pod uwagę takie czynniki jak: urazy w okolicy koronki, podkowę za krótką lub za wąska, niskie lub za wysokie wspory, postawy (zwarta, rozwarta), kopyta (strome, skośne, krzywe), zranienia (zatrat).

Oba typy przerw ciągłości puszki (szczelina, rozpadlina) mogą mieć charakter pęknięcia rogu powierzchownego lub głębokiego, kiedy sięgają tworzywa. Te ostatnie są bolesne, powodują krwawienie tworzywa i jego ropienie.

Objawy. Pęknięcia dotyczą głównie ścian przednich i bocznych na kopytach przednich kończyn. Szczeliny i rozpadliny pojawiają się rzadko na strzałce i ścianach wyporowych. Rokowanie w ich przypadku jest niepomyślne. W większości wypadków pęknięcia rogu nie powodują kulawizn. Jednak gdy sięgają głębszych warstw kopyta mogą być bramą wejścia drobnoustrojów i dawać objawy septycznego zapalenia tworzywa, wywoływać ropowicę korony, martwicę i przetoki chrząstki. Konsekwencją pęknięć często jest korowaty rozrost rogu lub słupek rogowy.

Leczenie powinno uwzględnić rehydratację rogu kopytowego, zastosowanie preparatów w postaci maści do kopyt na bazie dziegciu i oleju. Obecnie na rynku są gotowe komercyjne preparaty. Ważna jest suplementacja biotyny, mikroelementów (cynk, selen) i witamin w paszy. Zapobiec wydłużaniu się pęknięcia, można poprzez wykonanie głębokiego rowka (do białego rogu) nożem kopytowym, biegnącego prostopadle do szczeliny lub podebranie brzegu podstawowego. W niektórych przypadkach konieczne jest pogłębienie szczeliny przy pomocy szlifierki kątowej i wypełnienie jej klejem akrylowym, aby wzmocnić ścianę puszki kopytowej i zapobiec dalszemu pękaniu. Stosowanie jest również klamrowanie lub agrafkowanie pękniętej ściany.

Ściana oddzielona to odłączenie ściany rogowej od podeszwy w linii białej. Najczęściej pojawia się na granicy ścianybocznej z przekątną. Występuje zwłaszcza na kończynie przedniej i u koni ciężkich o szerokich kopytach. Sprzyjają tej anomalii nieprawidłowe postawy i kopyta, struganie nadmierne brzegu podstawowego, mogą być skutkiem przebytego ochwatu lub martwicy tworzywa

Objawy. Pojawia się bruzda wypełniona kruchym rogiem i wypuk jawny ściany. Głęboka ściana oddzielona jest bolesna przy sondowaniu.

Rokowanie jest pomyślne przy powierzchownej zmianie, wątpliwe przy głębokiej, sprzyjającej ropnemu zapaleniu tworzywa. Leczenie polega na oczyszczeniu mechanicznym i wypełnieniu ubytku wałeczkami z pakuł i dziegciu. Kucie konia wymaga użycia podkowy pantoflowej. Przy ropnym zapaleniu odsłaniamy tworzywo, wycinając części ściany oddzielone od niego.

Ściana pusta to inaczej szczelina wewnątrzścienna, czyli oddzielenie rogu rureczkowego od listewkowego. Widoczna jest w postaci przerwy między linia białą i pozostałą częścią krawędzi ściany, zwykle na przedniej lub przednio-bocznej ścianie. To rozłączenie może posuwać się ku górze.

Przyczyny tego typu pęknięć to nierównomierne obciążania kopyta, urazy, nagwożdżenia, złej jakości róg (suchy, zbutwiały) oraz praca na twardym podłożu.

Objawy. Koń kule tylko przy dużych rozłączeniach, które najczęściej powikłane są ropnym zapaleniem tworzywa. Symptomatyczny może być jawny wypuk. Po oczyszczeniu podeszwy przez zestruganie starego rogu napotykamy w ścianie na wydrążoną bruzdę, sięgającą nieraz korony.

Leczenie zestruganiu brzegu podstawowego pustej ściany, tak by nie dotykał podkowy. Kucie przeprowadza się podkową szerokoramienną. Można zastosować, cięcie obarczające, np. Bayera (półkolisty rowek). Jego dolny odcinek dochodzi do górnego brzegu ściany pustej.

Martwica i przetoka chrząstek kopytowych (ossificationecrosa et fistula cartilaginis ungulae). Chrząstki kopytowe. przyrastają do skrzydełek k. kopytowej. Posiadają kształt nieregularnej płytki i sięgają od skrzydełek do połowy k. koronowej. Z przodu sięgają prawie do ścięgna m. ext. digitalis comm., ku tyłowi brzegi obu chrząstek zaginają się ku sobie, obejmują strzałkę gąbczastą i tworzą podkład dla piętek gąbczastych. Ich rolą jest ochrona stawu kopytowego i niwelacja wstrząsów doznawanych przez kopyto w chwili oparcia i nacisku na trzeszczkę. Kość trzeszczkowa przyjmuje ucisk ciężaru ciała i przenosi go za pośrednictwem więzadeł chrząstkowo-trzeszczkowych na chrząstki. Ich podstawową strukturę stanowi tkanka chrzęstna włóknista, odżywiana tylko naczyniami ochrzęstnej. Stąd podatność chrząstek kopytowych na zakażenie i martwicę.

Do tego typu procesów usposabiają rany korony (zatrat, strychowanie),nagwożdżenia, szczeliny głębokie, infekcje (corynobacterium, gronkowce, paciorkowce) ochrzęstnej, W chrząstce pojawiają się zielonkawe ogniska martwicy pokryte szaro-czerwoną ziarniną, a potem przetoki ropne korony lub linii białej. Zaburzone narastanie rogu ujawnia się patologicznymi zgrubieniami na ścianie przekątnej. Rozszerzeniu ulega brzeg koronowy. Leczenie polega na ekstyrpacji chrząstki.

Kostnienie chrząstek kopytowych (ossificatio cartilaginum ungulae) notuje się u koni pracujących na twardej nawierzchni, źle kutych, z wadami postawy lub zniekształconymi kopytami. Proces ten częściej dotyka kończyn przednich, spotykany jest przy nagniotach, obrączkach, zapaleniu kaletki trzeszczkowej, wiąże się go także z naderwaniem więzadeł chrząstki lub zapaleniem ochrzęstnej. Kostnienie zwykle jest jednostronne. Zauważyć można wypchnięcie piętki wydłużonym, za sprawą skostniałej chrząstki, ramieniem kości kopytowej. Kulawizna jest największa w czasie kostnienia, reakcje dodatnie spotyka się raczej przy opukiwaniu, niż przy uciskaniu czułkami. Później patognomiczne stają się pierścieniowe zgrubienia rogu ściany przekątnej.

Leczenie polega na wykonaniu cieć odciążających, które mają za zadanie zmniejszyć nacisk chrząstki na ścianę przekątną.

Zapalenie trzeszczki nieparzystej i jej kaletki (bursitis podotrochlearis s. podotrochlitis).Schorzenie potocznie nazwane podotrochleozą, jest częstą przyczyną kulawizn kończyn piersiowych u koni sportowych. Proces chorobowy ma charakter zapalno-zwyrodnieniowy i obejmuje trzeszczkę kopytową, przyczep dalszy ścięgna mięśnia zginacza głębokiego palca i kaletkę maziową. Tłem choroby jest przeciążenie narządu ruchu. Przyczyną może być również wadliwa postawa kończyn piersiowych, nieprawidłowe kucie, nieprawidłowa budowa kopyta (kopyto wąskie). Choroba może wystąpić u koni 5-7 letnich. Objawia się ogólnymi zaburzeniami ruchowymi – skróconym wykrokiem z kulawizną w fazie nawrotu i obarczaniem bocznych ścian kopyt w fazie podparcia. U 50% przypadków występuje obustronnie.

Do zdiagnozowania choroby, wykorzystywanych jest wiele metod:

lonżowanie konia po okręgu,

próby zgięciowe palca,

opukiwanie podeszwy kopyta w okolicy grotu strzałki,

próba klinowa ,

„próba z deską”,

znieczulenia okołonerwowe palca,

badanie radiologiczne,

badanie scyntygraficzne.

Badaniem radiologicznym, możemy stwierdzić poszerzenia kanałów naczyniowych trzeszczki kopytowej (canales sesamoidales), a także kolbowatego kształtu ubytki w strukturze kostnej trzeszczki, wyglądające jak lizak (lollypop).

Choroba jest nieuleczalna. Można jedynie łagodzić jej skutki i zapobiegać dalszemu rozwojowi procesu chorobowego. W celu złagodzenia bólu stosuje się podkucie ortopedyczne- szeroką podkową, ze zwiększoną powierzchnią podparcia i miękką podkładką, np. kucie według Hertscha, lub egg – bar shoes. Zaleca się również przerwanie treningu na 4-6 tygodni.

Leczenie farmakologiczne polega na podawaniu środków rozszerzających naczynia obwodowe (np. isoxsuprin hydrochlorid). Leczenie operacyjne: neurektomia – nn.digitales palmares; desmotomia – lig.collaterale mediale et laterale.

Zapalenia trzeszczek pęcinowych (sesamoiditis, Gleichbeinlamheit). Tę jednostkę chorobową definiuje się jako patologię miejsc przyczepu ścięgna mięśnia międzykostnego do trzeszczek pęcinowych. Dominuje proces zapalny trzeszczek pęcinowych. W obrębie mięśnia międzykostnego i więzadeł trzeszczek można w trakcie badania zidentyfikować miejsca zwapnienia. Wyodrębnia się dwie formy: pozastawową i stawową i schorzenia. Pierwsza wyróżnia się powiększeniem i zwiększeniem ilości kanałów odżywczych. Druga dotyczy wierzchołkowej części trzeszczek, gdzie pojawiają się osteofity.

Choroba najczęściej występuje u koni wyścigowych, myśliwskich i koni skaczących w wieku między 2‑5 rokiem życia. Możliwym jest, iż pierwotną przyczyną może być zapalenie więzadeł trzeszczki lub mięśnia międzykostnego.

Diagnoza. Ucisk na trzeszczki wywołuje ból, bolesność może także występować przy ucisku mięśnia międzykostnego. Próba zginania stawu śródręczno – palcowego jest także dodatnia. Rtg powinno być wykonane trzy tygodnie od wystąpienia pierwszych objawów. W diagnozie różnicowej uwzględnić należy: pęknięcie, złamanie trzeszczki, tenosynovitis, zapalenie mięśnia międzykostnego.

Dla celów terapeutycznych lepiej podzielić patologię trzeszczek pęcinowych na następujące dwie kategorie. Pierwsza występuje przeważnie u młodych 2‑3 letnich koni w treningu wyścigowym. Kulawizna pojawia się po wysiłku, a ustępuje po odpoczynku. Znieczulenie okołonerwowe palca jest pozytywne, natomiast znieczulenie stawu śródręczno – palcowego jest negatywne. Rtg (projekcja skośna) uwidacznia kanały naczyniowe (vascular chanels) na końcach bliższych trzeszczek pęcinowych. Bardzo pomocne jest badanie scyntygraficzne za pomocą radioaktywnego izotopu (Technet 99m).

Druga postać – chroniczna, występuje u koni starszych i dotyczy głównie jednej trzeszczki kończyny przedniej. Rtg ujawnia narośla (enthesophytes), linie przejaśnień (radioluceny lines) oraz nieregularny obrys tej kości. Dodatkowo w Usg widoczne jest zapalenie m. interosseus oraz nieregularne kontury trzeszczki pęcinowej (enthesis).

Postępowanie. W pierwszej postaci choroby, przerywa się trening i pozostawia konia 30‑90 dni na paddock’u. Korzystne efekty uzyskać można unieruchomieniem palca na 2‑3 tygodnie. Miejscowo stosuje się wcieranie maści rozgrzewających i nakładanie łagodnie działających blisterów. Kucie ortopedyczne uwzględniać winno podkowy otwarte; farmakoterapia – leki usprawniające krążenie obwodowe. Kontrolny radiogram może być podobny do wyjściowego, pomimo ustąpienia bolesności i kulawizny Lepszą ocenę dynamiki schorzenia daje scyntygrafia.

W drugiej postaci choroby konia kujemy lekką podkową ortopedyczną otwartą (aluminiowa); miejscowo ordynujemy DMSO, maści, płyny rozgrzewające, blistry, ewentualnie kauteryzację lub krioterapię. Uważa się, że dobre wyniki terapeutyczne uzyskać można poprzez ruch konia w wodzie w czasie pływania. Neurektomia wysoka nn palmares/plantares, n ulnaris. Korzystna jest również dłuższa przerwa w użytkowaniu konia.

Rokowanie: ostrożne do niepomyślnego, zależnie od wielkości odczynu okostnowego i obszaru objętego zapaleniem mięśnia międzykostnego.

Złamania trzeszczek. Trzeszczki są kośćmi narażonymi na przeciążenia, ponieważ anatomicznie są silnie zespolone ze ścięgnami lub więzadłami. Ich rolą jest wzmacnianie stawu.

Złamanie trzeszczki kopytowej może nastąpić w czasie wytężonej pracy lub po skoku konia wskutek przyciśnięcia trzeszczki do kości kopytowej przez silnie napięte ścięgno zginacza głębokiego palca. Spotyka się także złamania trzeszczek kopytowych przy podotrochleozie, po neurektomii, po głębokim nagwożdżeniu.

Objawy. Występuje silna kulawizna, palpacją stwierdza się pulsację w okolicy pęciny, silną reakcję przy opukiwaniu podeszwy i uciskaniu czułkami ortopedycznymi okolicy grotu strzałki.

Rozpoznanie możemy oprzeć na badaniu radiologicznym kopyta, wykonanym w pozycji Oxspring. W przypadku złamania trzeszczki z powodu nagwożdżenia rokowania są niepomyślne. Zależnie od rodzaju złamania stosuje się: kucie ortopedyczne, artrodezę stawu kopytowego.

Złamania trzeszczek pęcinowych, zdarzają się przeważnie u koni wyścigowych, kłusaków, skoczków, natomiast u koni zaprzęgowych uszkodzenia te spotyka się dosyć rzadko. Trzeszczki pęcinowe należą do aparatu zawieszającego pęcinę. Stanowią one połączenie między elastycznym mięśniem międzykostnym, a mało elastycznymi więzadłami dalszymi trzeszczek. Podczas ruchu konia poddawane są one dużemu obciążeniu z jednoczesnym silnym dociskiem do kości śródręcza.

Objawy kliniczne są zależne od postaci złamania. Przy złamaniu górnego odcinka kości zwierzę w stojącej pozycji spoczynkowej zgina silnie staw pęcinowy i opiera kończynę na przedniej części kopyta. W czasie ruchu stępem pojawia się kulawizna z podparcia. Stwierdza się w okolicy pęciny silny obrzęk, bolesny i gorący w dotyku. Rozstrzygające jest badania radiologiczne. W przypadku złamań trzeszczek pęcinowych rokowania są ostrożne ze względu na ich słabe ukrwienie, fizjologiczną funkcję oraz obciążenia jakim są poddawane. W zakres działań terapeutycznych wchodzą zarówno postępowania zachowawcze jak i operacyjne.

Złamania rzepki u koni spotyka się rzadko. Powstają one po silnych urazach (uderzenie w przeszkodę, kopnięcie, wypadek lokomocyjny). Może dojść do złamań pionowych, poprzecznych lub gruzowych.

Objawy kliniczne są łatwe do zauważenia i patognomiczne. Widoczna jest silna kulawizna i bolesny obrzęk okolicy stawu kolanowego. Potwierdzeniem rozpoznania jest badanie radiologiczne.

Leczenie operacyjne przeprowadza się według ogólnie przyjętych zasad osteosyntezy.

Złamanie kości kopytowej. Złamania tej kości palca najczęściej występują u koni sportowych i zwykle dotyczy bocznego skrzydła kości kopytowej. Najbardziej bolesne są złamania z linią przełomu przebiegającą śródstawowo. Etiologia – kontuzja podczas pracy.

Objawy kliniczne. Kulawizna pojawia się bezpośrednio po urazie i narasta w ciągu 30-60 min, koń nie obarcza chorej nogi. Badanie czułkami kopytowymi i opukiwanie młoteczkiem ortopedycznym wywołuje bardzo silną reakcję bólową. Znieczulenie okołonerwowe nn. dłoniowych (podeszwowych) zmniejsza kulawiznę, ale nie znosi jej całkowicie. W diagnostyce decydujące jest RTG w kilku projekcjach, aby ustalić linię złamania i jej przebieg.

Leczenie. Gdy złamanie nie przebiega wewnątrzstawowo stosuje się leczenie konserwatywne. Okucie konia zamkniętą podkową (przyspawany płaskownik do ramion podkowy). Podkowa powinna być zmieniana co 6 tygodni. Wygojenie złamania następuje zazwyczaj po 6-7 miesiącach, czasami leczenie trwa rok. Podczas pierwszych 2-3 miesięcy leczenia koń powinien pozostawać w boksie, w kolejnych miesiącach wskazany jest lekki, kontrolowany ruch (oprowadzanie stępem). W złamaniach wewnątrzstawowych u koni do 3 lat stosuje się zamknięte podkowy ortopedyczne przez 6-12 miesięcy, u starszych koni stosuje się stabilizację złamania śrubami kostnymi. Stabilizację wewnętrzną stosuje się łącznie z wyżej opisanym kuciem ortopedycznym. Powikłaniem zabiegu jest osteoliza, spowodowana zakażeniem bakteryjnym.

Złamanie wyrostka wyprostnego kości kopytowej. Przyczyną jest uraz, a złamanie najczęściej łączy się z oderwaniem przyczepu prostownika wspólnego palca. Objawy kliniczne zależne są od typu złamania. Niewielkie złamania mogą nie wywoływać kulawizny. Różny jest przebieg choroby; może występować nagła, narastająca, dużego stopnia kulawizna bezpośrednio po urazie lub przebieg przewlekły z kulawizna małego stopnia. Przy złamaniach dużych fragmentów widać obrzęk dorsalnej, środkowej części koronki. Znieczulenie stawu kopytowego i okołonerwowe znosi objawy kulawizny. Złamanie dobrze widoczne jest na bocznym RTG kopyta

Leczenie. Długo trwających przypadków, u koni nie kulejących nie leczy się. Gdy koń kuleje to w zależności od wielkości odłamu stosuje się następujące metody leczenia: małe odłamy usuwa się artroskopowo, rokowanie jest na ogół dobre; duże odłamy stabilizuje się śrubami kostnymi. Częstym powikłaniem zabiegu stabilizacji jest wtórne zapalenie stawu, rokowanie jest ostrożne. Trudne jest postawienie rokowania gdy złamanie wyrostka wyprostnego jest rozpoznawane przy rutynowym badaniu RTG do umowy kupna-sprzedaży.

Żabka, obrączka (periartritis chronica deformans). Terminem tym określa się artrozę stawu kopytowego lub koronowego u koni, przebiegającą z tworzeniem się narośli kostnych w okolicy stawu. Przyczyną powstania artrozy, jest naciąganie i drażnienie torebki stawowej i więzadeł.

Jeżeli proces ten obejmuje staw dookoła, mówi się o obrączce, jeśli umiejscawia się tylko z jednej strony – o żabce. Diagnostyka obejmuje badanie kliniczne i radiologiczne. Leczenie we wczesnym stadium choroby, polega na dostawowym podawaniu kortykosterydów, niesterydowych leków przeciwzapalnych i korekcji kopyta. W przypadkach zaawansowanych leczenie wymaga doprowadzenia do całkowitej ankylozy stawu koronowego.

Zapalenie ścięgien zginaczy palca (tendinitis). Proces ma charakter aseptyczny i przebiega bez uszkodzenia skóry. Ścięgno może ulec zapaleniu w wyniku urazu mechanicznego – po uderzeniu, lub w wyniku przeciążenia. Czynnikami usposabiającymi są: miękka pęcina, niskie ściany przedkątne, wysoki przodek. Adams podaje, że wydłużenie ścięgna o 3% jest dopuszczalne bez żadnych konsekwencji. Wydłużenie o 6% wiąże się z rozerwaniem włókien kolagenowych, co prowadzi w konsekwencji do zapalenia ścięgna. OGOLNA

Schorzenie najczęściej dotyczy ścięgna mięśnia zginacza palca powierzchownego. Można powiedzieć, że jest chorobą zawodową koni wyścigowych i koni biorących udział w skokach przez przeszkody. Konie ciężkie pociągowe narażane są raczej na uszkodzenia ścięgna mięśnia zginacza głębokiego palca, zwłaszcza jego głowy dodatkowej. Kłusaki i wierzchowe częściej niż pociągowe, dotknięte są zapaleniem mięśnia międzykostnego Zapalenia jednak tego ścięgna i zginacza głębokiego obserwuje się rzadziej niż powierzchownego. Schorzenia urazowe ścięgien dotykają raczej przednich kończyn. Predyspozycje do zapaleń na tylnych nogach wykazują konie w trenowane do konkursów ujeżdżenia.

Generalnie, przy ostrych stanach występuje bolesność i kulawizna z podparcia. Przewlekłe zmiany zapalne objawiają się rozrostem tkanki włóknistej, doprowadzającym do powstania deformacji na śródręczu (śródstopiu) i przykurczy. Poniżej przedstawiono szczegółowe objawy ukazujące się przy zapaleniach poszczególnych ścięgien.

Ostre zapalenie zginacza palca powierzchownego (ozzpp):

obrzęk skóry w połowie lub 1/3 dolnej nadpeciny,

guzowate zgrubienia, łukowate uwypuklenia nadpęciny,

wzrost miejscowy ciepłoty, bolesność uciskowa,

obrzęk 1/3dalszej podramienia – caput tendineum,

pęcina stroma, st. pęcinowy zgięty, zlewne poty i drżenia włókienkowe mięśni.

Przewlekłe zapalenie zginacza palca powierzchownego (pzzpp):

brak kulawizny, niepewny ruchem,

zgrubiałe, niewrażliwe na ucisk ścięgno.

Ostre zapalenie zginacza palca głębokiego (ozzpg):

zgięcie w st. pęcinowym,

obrzęk ciastowaty,

bolesność w górnej ½ nadpęciny-caput tendineum,

kulawizna podporowa lub mieszana.

Przewlekłe zapalenie zginacza palca głębokiego (pzzpg)

kulawizna zazwyczaj tylko w kłusie,

ścięgno niebolesne, zgrubiałe

przykurcze garstka i st. palcowych,

k. pęcinowa i koronowa stroma

kopyto strome lub koślawe

Ostre zapalenie mięśnia międzykostnego (ozmmk) tzw. kulawizna trzeszczkowa:

przykurcze garstka i st. pęcinowego,

kończyna wysunięta do przodu,

zgrubienia bolesne lub obrzęk w ramionach mięśnia,

często z ozzpp,

zejście – zgrubienia węzadeł trzeszczkowych.

Rokowanie zależne od wielu czynników (rodzaju ścięgna, stopnia uszkodzenia, przebiegu choroby).

ozzpp – pomyślne,

pzzpp -ostrożne, rzadziej wątpliwe,

ozzpg et caput tendinei – ostrożne, leczenie 1‑2 lat,

pzzpg z przykurczem – wątpliwe lub niepomyślne,

mmk oba ramiona – ostrożne lub wątpliwe, leczenie 3‑6 m‑cy.

Diagnostyka obejmuje wywiad, oglądanie w ruchu, oglądanie w spoczynku, badanie palpacyjne, badanie Usg, a ostatnio także termografię, tendowaginoskopię, kseroradiografię i rezonans magnetyczny.

Zdarzają się uszkodzenia ścięgien, przy których nie występuje kulawizna. Czasami jednak uszkodzenie jest tak bolesne, że pojawiają się nawet zlewne poty i drżenia włókienkowe mięśni. Przeważnie występuje obrzęk śródręcza/śródstopia, który prawie zawsze jest bolesny przy uciskaniu palcami okolicy ścięgien zginaczy.

Badaniem dającym ostateczne rozpoznanie jest sonografia. Przy badaniu struktur ścięgnowych najlepiej zdają egzamin głowice o częstotliwościach od 7.5 do 10 MHz, liniowe, z wbudowaną lub nakładaną podkładką dystansującą. Badamie echograficzne doskonale uwidacznia prawidłowe ułożenie włókien kolagenowych jak i ich patologie. Dzięki niemu możemy dokładnie określić miejsce urazu, stopień uszkodzenia (na przekroju podłużnym i poprzecznym) i jego charakter (rozerwanie włókien, wylew krwawy). W ten sposób identyfikujemy zapalenie ścięgna lub wylew okołościęgnowy, skutki obrażenia ścięgna charakteryzujące się podobnymi objawami klinicznymi. USG ułatwia ponadto kontrolę procesów naprawczych (gojenia). W ten sposób lekarz ma możliwość lepszego sterowania czasem gojenia się ścięgna i wpływania na jakość powstałej blizny.

Dla procesów gojenia bardzo ważne jest unaczynienie uszkodzonego narządu. Ścięgna posiadają skromnie rozwiniętą sieć naczyń. Unaczynienie ścięgna pochodzi z:

mięśnia,

kości, z która jest ono połączone,

krezki ościęgnej pochewki ścięgnowej,

z pochewki ścięgnowej,

Vinculum tendineum.

Fazy gojenia uszkodzonego ścięgna:

„faza zapalna”: 0‑10 dni od urazu, przebiega jak każdy inny proces zapalny,

„faza proliferacyjna”: 4‑21 dni od urazu, pojawia się blizna fibrowaskularna.

„faza dojrzewania”: 28‑120 dni po urazie, działanie fibroblastów zaczyna się już po 45 dniach, po 90 przebudowa blizny jest widoczna, po 120 dniach pojawiają się pęczki nowego kolagenu.

Powstająca blizna zawsze osłabia ścięgno. Dlatego bardzo ważne jest by była „dobrej jakości”. Reef twierdzi, że 55‑60% koni z kontuzją jednej nogi wraca do treningu z czego tylko 25% bierze udział w gonitwach bez powtórnego uszkodzenia (reinjury). Tylko 25% koni z uszkodzeniem ścięgna występującym na obu przednich kończynach kończy się sukcesem.

Należy zawsze pamiętać, że koń z uszkodzonym ścięgnem mięśni zginaczy może powrócić do pełnego treningu dopiero po dwunastu miesiącach!

Leczenie. Faza ostra. Przez pierwsze 48 godz. należy ścięgno chłodzić! Prosty sposób to bieżąca zimna woda, aplikowana kilka razy dziennie przez 23‑30 min. Można zakładać okłady z Altacetu, glinki chłodzące lub tzw.„cold packi”. W fazie ostrej podaje się także sterydowe i niesterydowe leki przeciwzapalne, leki homeopatyczne. Miejscowo można zastosować DMSO, heparynę, kwas hialuronowy, krioterapię oraz odpowiednie ortopedyczne podkucie konia.

Faza przewlekła. W tym okresie można stosować ciepłe okłady i blistrowanie. Dyskutowana jest zasadność przyżegania (kauteryzacji), wymagająca wyłączenia konia z pracy przez okres 3‑4 m‑cy. W leczeniu uwzględnić należy ortopedyczne podkucie. Włączanie do treningu winno być stopniowe, zależne od postępu gojenia, ocenianego, m.in. przez badanie USG. Dawkowanie ruchu ma wpływ na jakość blizny powstającej w czasie gojenia.

Leczenie chirurgiczne. Zmiany pozapalne (pourazowe) ścięgien palcowych można leczyć następującymi zabiegami: rozwarstwienie ścięgna (tendon splitting), przecięcie głowy dodatkowej (ścięgnistej) ścięgna mięśnia zginacza palca powierzchownego lub głębokiego, przecięcie więzadła pierścieniowego.

Przykurcz (contractutra) dotyczy zwykle przedniej lub obu przednich kończyn i u koni określany jest jako szczudłowatość. Objawia się przykurczowym ustawieniem i zesztywnieniem stawów palcowych w zgięciu dłoniowym (flexio volaris). Zgięcie grzbietowe (flexio dorsalis) jest utrudnione. Pęcina ustawia się pionowo. Ściany przekątne wyrastają nadmiernie, kopyto staje się tępokończyste, może przechodzić w koślawe. Przykurcz może mieć tło więzadłowo-ścięgnowe (contractura tendogen), np. jako stan po zapaleniu ścięgna zginacza palca głębokiego. Przykurcz może być również stawowy (contractura arthrogen) jako odległy skutek zwichnięć lub złamań kości palca.

Szczudłowatość kończyn. Schorzenie dotyczy kończyn koni, rzadziej występuje u bydła. Dolegliwość ta może występować jako przykurcz wrodzony u nowo narodzonych źrebiąt lub też nabyty, pojawiający się w kilka tygodni lub miesięcy po urodzeniu, a czasem dopiero w wieku ok. dwóch lat lub u koni starszych..

Wczesna wrodzona szczudłowatość może być spowodowana skróceniem ścięgien zginaczy, niedoborami mineralnymi (Ca, P) i brakiem witamin (A, D).

Przykurczem dotknięty jest z reguły mięsień i ścięgno zginacza głębokiego palca. Występujący u starszych źrebiąt przykurcz nabyty może być spowodowany brakiem dostatecznego ruchu, np. przy dłuższym przebywaniu zwierząt w stajni, a nadto niewłaściwym żywieniem lub krzywicą. Zależnie od stopnia przykurczu dostrzega się większe lub mniejsze zgięcie dłoniowe stawu pęcinowego.

Leczenie przykurczu u młodych źrebiąt polega na kilkuminutowym masażu z napinaniem ścięgna przez ekstenzje stawu pęcinowego. Masaż wykonuje się kilka razy dziennie. W bardziej zaawansowanych przypadkach zakładamy łupki lub opatrunek gipsowy, także kucie podkową z kabłąkiem i wysokimi hacelami. Do paszy dodaje się preparaty fosforowo-wapniowe i witaminowe.

Szczudłowatość nabyta, późna, spotykana u młodych dwuletnich i starszych koni, występuje w czasie przedwczesnej lub nadmiernej eksploatacji koni roboczych albo też w okresie zaprawy u koni wyścigowych lub skoczków. Proces ten polega na przykurczu ścięgnowym.

W okresie wytężającej pracy ulegają uszkodzeniu włókna ścięgien lub więzadeł palca. Naderwane włókna zrastają się za pomocą tkanki łącznej, która następnie zbiega się, dając w wyniku przykurczenie lub skrócenie ścięgna i zmiany w ustawieniu palcowego odcinka kończyny.

Przy szczudłowatości nabytej późnej, we wczesnych przypadkach, zauważa się jakby wypchnięcie stawu pęcinowego ku przodowi oraz ulgową postawę kończyny. W przypadkach zadawnionych widoczne jest opieranie się na ścianie przedniej i silne zgięcie dłoniowe. Przy oglądaniu chorej kończyny z przodu dostrzega się wyraźne zarysy silnie napiętego ścięgna prostownika wspólnego palca. Rokowanie jest niepomyślne, leczenia nie stosuje się rzadko i polega ona na tenotomii.

Zapalenie pochewek ścięgnowych. (tendovaginitis). Pochewka ścięgnowa wspólna, występuje na wysokości stawu śródręczno – członowego (pęcinowego), otaczając ścięgna mięśni zginaczy palca powierzchownego i głębokiego. Górna granica pochewki znajduje się 8‑10 cm nad stawem pęcinowym, dolna sięga do połowy kości koronowej.

Przyczyny zapalenia to:

przeciążenie kończyny przy pracy,

przejście procesu zapalnego z sąsiednich tkanek,

podłoże infekcyjne: bruceloza, schorzenia grypopochodne,

zapalenia ścięgna,

czynnik reumatyczny.

Rodzaje.

ostre surowicze zapalenie pochewki (tendovaginitis serosa acuta),

infekcyjne zapalenie pochewki ścięgnowej (tendovaginitis tuberculoza),

ropne zapalenie pochewki ścięgnowej (tendovaginitis purulenta. suppurativa),

reumatyczne zapalenie pochewki ścięgnowej (tendovaginitis digitalis rheumatica),

przewlekłe aseptyczne zapalenie pochewki (tendovaginitis aseptica chronica).

Diagnoza. Charakterystycznie podwyższona jest ciepłota skóry i dochodzi do zmiany obrysu w okolicy stawu pęcinowego. Sporadycznie może występować nawracająca kulawizna niewielkiego stopnia. Na początku procesu flexia stawu pęcinowego jest bolesna. Pomocne okazuje się badanie USG, dzięki którego możemy stwierdzić „jakość” i ilość płynu w pochewce oraz potwierdzić lub wykluczyć uszkodzenie ścięgna w obrębie zmienionej zapalnie pochewki ścięgnowej. W stanach trwających dłużej obserwuje się złogi włóknika (uwaga zrosty!).

Leczenie. Konia należy zwolnić z treningu – zmniejszyć obciążenie ruchowe. Ogólnie stosuje się niesterydowe leki przeciwzapalne, a do pochewki podaje preparat sterydowy, którego drugą iniekcję należy powtórzyć po 7 dniach. Na zmienioną zapalnie okolicę kończyny nakładamy przez pierwsze dwa dni okład chłodzący, później rozgrzewający. Krioterapia stanowi nową obiecującą metodę leczenia. W stanach przewlekłych stosować można „wcierki” rozgrzewające, lub blistry.

Rokowanie. Raczej korzystne, jeżeli interwencja terapeutyczna zostanie podjęta szybko.

Bukszyny. Tym terminem opisuje się deformację na grzbietowej powierzchni kości śródręcza. Jej przyczyną jest przeciążenie kości i okostnej. Dochodzi do zapalenia okostnej, czasami złamania, czy mikrozłamania warstwy korowej. Źródłem tego fenomenu mogą być także krwiaki podokostnowe. Bukszyny są choroba koni wyścigowych.

Ważniejsze zabiegi chirurgiczne stosowane w ortopedii dużych zwierząt

Zdjęcie ściany puszki kopytowej.Zabieg chirurgiczny Ficka, wykonuje się na koniu leżącym w znieczuleniu miejscowym. Wskazaniem są: martwica i ropne głębokie zapalenie tworzywa oraz słupek rogowy. Przed zabiegiem należy założyć opaskę Esmarcha.Za pomocą noża kopytowego wycinamy 2 zagłębiające się rowki w ścianie puszki aż do tworzywa. Rowki biegną od korony do krawędzi podeszwowej ściany, równolegle do siebie. Należy wykonać 3 rowek w linii białej, tak aby połączyć oba poprzednie. Odłączony w ten sposób róg (fragment ściany) podważa się z boku i usuwa kleszczami dziobowymi. Po zabiegu należy zastosować uciskowy opatrunek aseptyczny.

Otwieranie puszki kopytowej.Zabieg ma podobne znaczenie jak w odniesieniu do tkanek miękkich nacięcie ropnia. Otwarcia puszki również dokonujemy w celu upuszczenia ropy. Wycinanie rogu nożem kopytowym ma miejsce w linii białej lub w okolicy strzałki. Otworowi nadajemy kształt lejka okrągłego (20 gr) lub owalnego, usuwając róg aż do odsłonięcia tworzywa. Otwór nie powinien być zbyt mały.

Cięcia odbarczające.Uelastyczniają puszkę kopytową, umożliwiają rozszerzanie tylnych części kopyta w trakcie jego opierania się o podłoże, zmniejszają ucisk na ścianę przekątną i leżącą pod nią chrząstkę. Wykonywane są przede wszystkim w ostrej fazie kostnienia chrząstek kopytowych. Wskazaniem właściwej głębokości rowka jest kolor rogu. Wystruguje się rowek do momentu ukazania się białego, czyli listewkowego rogu.

Metoda Colina. Należy przy pomocy noża kopytowego wyciąć 3 rowki, których przebieg jest następujący: rowek I rozpoczyna się w odległości 2 cm. od krawędzi koronowej, na granicy ściany przedniej i bocznej, biegnie prostopadle do krawędzi podeszwowej. Rowek II rozpoczyna się w odległości 2 cm od krawędzi koronowej i 1,5 cm.od kąta kopyta, biegnie zgodnie z kierunkiem rurek rogowych. Rowek III łączy równolegle 2 pozostałe, w odległości 1 cm od brzegu koronowego.

Metoda Smitha. Należy wyciąć nożem kopytowym kilka rowków biegnących równolegle do siebie oddalonych o 1 cm, które przebiegają od korony do podstawy puszki, zgodnie z kierunkiem przebiegu rurek rogowych.

Metoda Lungwitza. Należy wyciąć nożem kopytowym 1 rowek, biegnący równolegle do korony, 1 cm. poniżej. Rowek biegnie od kąta kopyta do granicy między ścianą przednią i boczną.

Przezskórne rozwarstwianie ścięgna (percutaneous tendon splitting). Zabieg opisany przez Asheim’a i Kundsena w 1967 r., wskazany jest przy schorzeniach chronicznych ścięgien, tydzień do miesiąca po kontuzji. Technika zabiegu polega na przecinaniu uszkodzonego odcinka ścięgna podłużnie z odsłonięciem skóry lub bez (przezskórnie). Ta ostatnia metoda może być przeprowadzone na koniu stojącym odpowiednio uspokojonym i znieczulonym miejscowo (n. ulnaris). Bardzo pomocne okazuje się wykorzystanie aparatu ultrasonograficznego i przeprowadzenie zabiegu pod jego kontrolą. Staw pęcinowy w czasie zabiegu jest przeprostowany. Operator unieruchamia ścięgno ręką i wprowadza w jego brzusiec od boku przez skórę specjalny nóż o dwu ostrzach (double-dged). Nóż musi dotrzeć w miejsce uszkodzone i przejść przez ościęgną strony przeciwnej. Wtedy to porusza się nożem kilkakrotnie w kierunku nadgarstka i w kierunku pęciny utrzymując oś narzędzia na wysokości zmian chorobowych ścięgna. Ranę skóry zamyka się szwem pojedynczym (materiał niewchłanialny 2‑0) i zakłada okład chłodzący jałowy. Koń pozostaje 12 dni w boksie. Po 2 tygodniach oprowadzania w ręku zwierzę może przebywać przez 1 miesiąc na małym okólniku, na koniec pozwala mu się poruszać na rozleglejszej łące.

W okresie 1‑3 miesięcy po kontuzji, gojenie ścięgna pozostaje w fazie reparacyjnej. W tym okresie trzeba zapewnić warunki dla powstającej tkanki. Ruch odpowiednio dawkowany sprzyja budowie blizny o właściwej wytrzymałości. Oprowadzanie konia w ręku powinno mieć miejsce zaraz po ustąpieniu fazy ostrej. Każde pogorszenie wyniku w Usg stanowi sygnał zmniejszenia dawki ruchu, albowiem w tej fazie ścięgno jest jeszcze bardzo słabe.

Przecięcie głowy dodatkowej ścięgna mięśnia zginacza głębokiego palca (distal check desmotomy; Tenotomie des Unterstutzungsbands der tiefe Beugesehne). Zabieg przeprowadzamy na koniu w znieczuleniu ogólnym. Dojście od strony bocznej lub przyśrodkowej nadpęcia. Nożem należy nad zpg wykonać cięcie skóry długości około 6 cm, tak że przebiega ono od ¼ górnej śródręcza/śródstopia do jego ½. Teraz na tępo preparujemy tkanki miękkie leżące pod skórą, a potem rozcinamy pochewkę ścięgnową docierając do epitendineum. Należy znaleźć charakterystyczny rozstęp caput tendineum – zpg. Wsuwamy pod przyczep ścięgna kleszczyki naczyniowe, a po przeprostowaniu nogi, przecinamy skalpelem ten przyczep, na narzędziu aby nie uszkodzić leżącego poniżej ścięgna. Pochewkę ścięgna zszywamy nicią wchłanialną 2‑0, szwami pojedynczymi węzełkowymi. Skórę zamykamy rutynowo. Po zabiegu koń stoi około 3 dni w boksie. Po tym czasie rozpoczyna się stopniowo wdrażać go do ruchu. Szwy należy zdjąć po 14 dniach. Opatrunek zostawiamy jeszcze przez 2‑3 dni.

Przecięcie głowy dodatkowe ścięgna mięśnia zginacza powierzchownego palca (proximal check desmotomy). Zabieg przeprowadzamy na koniu w znieczuleniu ogólnym, z dostępu po przyśrodkowej stronie kończyny (podramienia) na wysokości kasztana. Cięcie skóry przeprowadzamy dogłowowo od żyły – vena cephalica. Następnie przecinamy powięź przedramienia i pochewkę ścięgnową m. flexor carpi radialis. Głowę ścięgnistą przecinamy na całej długości. Należy uważać na przebiegające w tej okolicy naczynia odżywiające ścięgno mięśnia zginacza powierzchownego palca. Po operacji koń stoi w boksie przez dwa tygodnie, przez kolejne dwa tygodnie powinien spacerować przez 30‑40 min. dziennie. Po dwóch miesiącach od zabiegu operacyjnego można rozpocząć delikatną pracę pod siodłem. Średni okres powrotu konia do pełnej pracy, np. udziału w wyścigach, wynosi 37‑45 tygodni.

Przecięcie więzadła pierścieniowego – Ligg. annularia – retinacula (palmar/plantar annular ligament division; Durchtrennung des palmaren/plantaren Fesselringbandes). Cięcie skóry 10 cm wykonujemy w połowie odległości miedzy naczyniami i nerwem palcowym a płaszczyzną strzałkową (w osi, wyczuwalnej podeszwowej krawędzi trzeszczki) na wysokości stawu pęcinowego. Przecinamy pochewkę wspólną ścięgien zginaczy (wycieka synowia) łącznie z więzadłem pierścieniowym. Zabieg umożliwia rewizję obu zginaczy, także splitting. Zakładamy szwy pojedyncze z nici wchłanialnych 2‑0 na podskórze i skórę. Po operacji, przez kilka dni konia należy oprowadzać w ręku (ruch kontrolowany), szwy zdejmujemy po 14 dniach. Opatrunek pod opaską pozostaje do 3 tygodni.

Przecięcie nerwu dłoniowego palca (neurectomia digitalis palmaris; palmar digital neurectomy). Wskazania: chroniczne aseptyczne nieuleczalne schorzenia st. koronowego i kopytowego, podotrochleozy, skostnienie chrząstki, stany po złamaniach kości palca. Zabieg na koniu leżącym, na stronie zależnej od nerwu, który zaplanowano do operacji. Cięcie skóry i podskórza przeprowadzamy na długości 4 cm w 1/3 dolnej pęciny, bocznie od zpg. Odpreparowujemy naczynia od nerwu. Wycinamy 2‑3 cm nerwu. Tkankę podskórną i skórę zamykamy szwami pojedynczymi niewchłanialnym 3‑0. Po zabiegu zakładamy jałowy opatrunek uciskowy na dwa tygodnie. Przez 2‑3 dni podajemy pacjentowi niesterydowe leki przeciwzapalne. Szwy usuwamy po 10 dniach. Trening rozpoczyna się po sześciu tygodniach. Naturalnym zjawiskiem są formujące się zgrubienia na końcach usuniętego nerwu, wyczuwalne, a czasami nawet zauważalne pod skórą. Mogą tworzyć się także bolesne zgrubienia – neuroma. Lekarz powinien zapoznać się z następstwami zabiegu i szczegółowo omówić je z właścicielem zwierz