FITOTERAPIA SCHORZEŃ WĄTROBY I DRÓG ŻÓŁCIOWYCH
Wątroba – wielofunkcyjny gruczoł obecny u wszystkich kręgowców, a także u niektórych innych zwierząt. Stanowi część układu pokarmowego położoną wewnątrzotrzewnowo. U większości zwierząt dzieli się na dwa płaty. U człowieka jej masa wynosi ok. 1500–1700 g u dorosłego mężczyzny, a u kobiety 1300–1500 g.
U ludzi znajduje się pod przeponą. Jej większa część jest w prawym podżebrzu. Zajmuje również górne części nadbrzusza i lewego podżebrza, sięgając aż do linii sutkowej. U osoby dorosłej niepowiększona wątroba jest w całości przykryta prawym łukiem żebrowym, jednak u dzieci może wystawać, a u noworodków zajmuje dużą część jamy brzusznej. Od góry i z przodu graniczy z przeponą, z dołu i z tyłu z jelitami i żołądkiem.
W budowie wątroby można wyróżnić łącznotkankowy zrąb oraz miąższ, który tworzą podstawowe jednostki strukturalno-czynnościowe wątroby –hepatocyty. Hepatocyty układają się następnie w blaszki (płytki, beleczki) wątrobowe oplecione naczyniami krwionośnymi i przewodami żółcio-wymi śródpłacikowymi. Kolejną jednostką strukturalno-czynnościową jest płacik czynnościowy, a następnie gronko wątro-bowe .
Krew do wątroby doprowadzana jest na dwa sposoby:
Żyła wrotna wątroby (układ wrotny) – płynie nią odtlenowana krew (tzw. krew czynnościowa) ze śledziony, żołądka i jelit, jest bogata w składniki odżywcze i sole mineralne, które wątroba przechwytuje i przetwarza.
Tętnicą wątrobową właściwą doprowadzającą krew bogatą w tlen (tzw. krew odżywcza)
Warto jednak zauważyć, że pomimo iż żyła wrotna zawiera odtlenowaną krew, więcej tlenu jest dostarczone właśnie przez żyłę wrotną a nie tętnicą wątrobową – ze względu na stosunek ilości dostarczanej krwi (3:1).Odprowadzana jest natomiast trzema żyłami wątrobowymi poprzez żyłę główną dolną do prawego przedsionka serca.
Wątroba ma duże zdolności regeneracyjne. Obecnie przeprowadza się zabiegi polegające na usunięciu jednego z płatów wątroby (jako materiału do przeszczepu bądź z przyczyn leczniczych). Usunięty płat zostaje zregenerowany. Jednak zbyt duże i powtarzające się uszkodzenia (przyczyną mogą być substancje hepatotoksyczne lub wirusy) prowadzą do zaburzeń w regeneracji, w wyniku czego zostaje zniszczona architektura narządu, zwłóknienie tkanki, a co za tym idzie – dochodzi do utraty funkcji (marskość wątroby).
syntezę
syntetyzuje czynniki krzepnięcia krwi
wytwarza żółć (do 1,5 litra na dobę), która emulguje tłuszcze i powtórnie wykorzys-tuje zużytą sól żółciową
produkuje i magazynuje niektóre białka surowicy krwi(np:albumina,protrombina, fibrynogen)
wytwarza polisacharyd - heparynę,
wytwarza i magazynuje enzymy
syntetyzuje cholesterol i trójglicerydy
syntetyzuje angiotensynę
metabolizm
przekształca puryny w kwas moczowy
węglowodany przekształca w łatwo przyswajalną dla organizmu glukozę, a jej nadmiar w glikogen lub w tłuszcze (które magazynuje)
aminokwasy metabolizuje w tłuszcze
magazynowanie
Jednym z zadań wątroby jest filtracja krwi:
neutralizuje toksyny (np. alkohol i inne używki, a także niektóre leki) – głównie barbiturany
toksyczny amoniak przekształca w mocznik (cykl ornitynowy)
sprzęga metabolity wielu substancji chemicznych (takich jak bilirubina, sterydy, leki) z kwasem glukuronowym
Poza tym wątroba:
buforuje poziom glukozy we krwi
produkuje ciepło, bierze udział w termoregulacji (krew wypływa cieplejsza o 1 °C)
zachowuje w organizmie substancje nadające się do ponownego wykorzystania, zbędne – wydala
u płodu pełni funkcję krwiotwórczą (erytrocyty)
Podsumowując, wątroba spełnia cztery funkcje:
detoksykacyjną
metaboliczną
filtracyjną
magazynującą.
zatrucia (rozpuszczalnikami,metalami ciężkimi-Pb,gazami przemysłowymi, komunikacyjnymi, grzybami->muchomory, niektórymi składnikami leków, śr. spożywczych
zaś stany zapalne przez:
infekcje wirusowe (np.WZW typu A, B, C, cytomegalia i bakteryjne).
Istnieją też zaburzenia wrodzone (zespół Gilberta, niedrożności wewnątrzwątrobowe, hemochroma-toza).
Te i inne problemy z wątrobą prowadzą do różnych rodzajów komplikacji: niewydolności wątroby, marskości wątroby, raka, pourazowych ropni żółtaczki.Choroby wątroby są jednymi z najczęs-tszych schorzeń i stanowią poważny problem społeczny. Większość osób ze schorzeniami wątroby nie jest w ogóle świadoma choroby, aż do bardzo zaawansowanego stadium.
FITOTERAPIA CHORÓB WĄTROBY
W postępowaniu terapeutycznym w toksycznych uszkodzeniach wątroby wstępnym zaleceniem jest unikanie s-cji toksycznych, stosowanie odpowiedniej diety(niskotłuszczowej) i przyjmowanie wybranych leków.
Działanie ochronne na miąższ watroby wykazuje wiele surowców roslinnych-> hepatoprotectiva, , pomocniczo w przewlekłych ,zapalnych chorobach wątroby (hepatitis), marskości wątroby (cirhosis), zwłóknieniu kolagenowym (fibrosis).
Należą tu:owoce ostropestu plamistego, wyciągi z karczocha, owoce cytryńca chińskiego, korzeń szałwii czerwonosocznej, karzeń tarczycy bajkalskiej, korzeń lukrecji uralskiej, korzeń kudzu.
• Fructus Silybi mariani-Owoc ostropestu plamistego
Silybum marianum – Ostropest plamisty:
- zawiera flawonolignany-sylimarynę (sylibina, sylibinina...), flawonoidy, olejek lotny, gorycze, białka, olej tłusty, cukry, sterole, witaminę E
- działanie: cytoprotekcyjne na błone śluzową żołądka i komórki wątrobowe (sylimaryna), spazmolityczne, żółciotwórcze, zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, poprawia łaknienie i trawienie.Główne działanie → sylibina- ochronne i regenerujące na miąższ wątroby.Wyciągi alkoholowe- żółciopędne.
Mechanizm: uszczelnienie błon hepatocytów, pobudzenie regeneracji przez aktywowanie enzymu wytwarzającego białka, działanie antyoksydacyjne i przeciwwolnorodnikowe->wysokie stężeni glutationu, zmniejsza syntezę cholesterolu, hamuje uwalnianie histaminy-> efekt p/zapalny.
Wskazania:
-zapalenie i marskość wątroby, osłabienie jej czynności wydzielniczej i odtruwającej,uszkodzenie wątroby toksynami.
- preparaty:->wyciągi z surowca lub sylimaryna
Lagosa – drażetki; chroni wątrobę przed toksynami;
Legalon – drażetki; chroni wątrobę przed toksynami, stosow. w st. zapaln. wątroby;
Silimax – tabl. powlek.; chroni wątrobę przed toksynami, stosow. w st. zapaln. wątroby;
Sylimarol – drażetki; płyn -chroni wątrobę przed toksynami;
Sylicaps, Sylvit, Sylicynar-drażetki j/w
Legalon Sil – fiolki; przy zatruciu muchomorem sromotnikowym;
Revitan-mieszanka ziołowa
Syligran-granulat
Przeciwskazania: ciąża, karmienie piersią, dzieci poniżej 12 roku życia.
• Cynara scolymus- Karczoch zwyczajny
-zawiera fenolokwasy -cynarozydy, kwasy organiczne-kw.dikawoilochinowy= cynaryna, triterpeny, sterole, flawonoidy, witaminy A, B, C
-działanie: hepatoprotekcyjne ( przed substancjami toksycznymi, np. przed rozpuszczalnikami ) , przeciwoksydacyjne, przeciwwolnorodnikowe, żółciotwórcze, żółciopędne.
Wskazania;
-osłabienie f-cji wątroby (cholagogum, cholereticum), zaburzenia trawienne, podwyższony poziom cholestrolu
- preparaty:
Cynarex – tabl.; stosow. w niestrawności i zaburz. wydzielania żółci;
Hepacynar-j/w
Cynacholin – płyn doustny; zwiększa wydzielanie żółci, zaburzenia trawienia;
Cynarein – drażetki; żółciotwórcze, żółciopędne, przeczyszczające, ochraniające komórki wątroby
Hepason complex- karczoch + witaminy
Raphacholin C, Sylicynar, Hepacynar->preparaty złożone
Przeciwskazania: ostre zapalenie wątroby, ropień wątroby czy pęcherzyka żółciowego, mechaniczna niedrożnośćdróg żółciowych
Drogi żółciowe – >zespół przewodów odprowadzających żółć z wątroby do dwunastnicy. Nadmiar żółci jest magazynowany w pęcherzyku żółciowym. Rozróżnia się drogi żółciowe wewnątrzwątrobowe oraz zewnątrzwątrobowe.
Żółć jest produkowana w komórkach wątroby- hepatocytach. Przewodziki międzyzrazikowe łączą się w przewodziki żółciowe .Następnie kierują się one do wnęki wątrobowej tworząc przewód wątrobowy prawy oraz przewód wątrobowy lewy, które we wnęce łączą się w przewód wątrobowy wspólny.
Przewód wątrobowy prawy zbiera żółć z płata prawego i płata czworobocznego wątroby, zas przewód wątrobowy lewy zbiera żółć z płata lewego i płata ogoniastego wątroby i przechodzą w przewód wątrobowy wspólny.
Pęcherzyk żółciowy– narząd mający na celu magazynowanie i zagęszczanie żółci w przerwie pomiędzy okresami trawienia.
Przewód pęcherzykowy doprowadza i odprowadza żółć z pęcherzyka żółciowego. W normalnych warunkach, przewód jest drożny w obie strony. Na skutek skurczu mięśniówki przewodu przepływ żółci może zostać zahamowany.
ostre i przewlekłe zapalenie pęcherzyka zółciowego
kamica żółciowa.
Najczestrzym zaburzeniem jest dyskineza pęcherzykażółciowego i dróg żółciowych->zwolniony odpływ żółci ->zaburzenia trawienne lub uszkodzenie miąższu wątroby(żółtaczka mechaniczna).
Srodki pobudzające odpływ żółci dzielimy na:
pobudzające wytwarzanie żółci - choleretica
pobudzające wydzielanie żółci – cholaga.
Środki pobudzające, zwiększające i przyspieszające wytwarzanie oraz wydzielanie żółci, ułatwiają też, przez zmianę jej właściwości, odpływ żółci do dwunastnicy. Ułatwiają też opróżnianie pęche-rzyka żółciowego i przeciwdziałają zastojom .Wzmożone wydzielanie żólci powoduje oczyszczanie dróg żółciowych->usuwanie niewielkich osadów. Niektóre z nich działają hepatoprotekcyjnie.
FITOTERAPIA SCHORZEŃ DRÓG ŻÓŁCIOWYCH
• Rhizoma Curcumae- Kłącze ostryżu długiego
Curcuma longa, Curcuma xanthorrhiza – Ostryż długi (kurkuma jamajska, ostryż jawajski):
- zawierają mieszaninę żółtych barwników (kurkuminoidów, głównie kurkuminę), olejek lotny, skrobię, sole mineralne
- działanie: żółciopędne, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, antyoksydacyjne, żółciotwórcze, ułatwia przepływ żółci przez drogi żółciowe, przywraca kurczliwość pęcherzyka żółciowego (dzięki czemu zapobiega powstawaniu kamieni żółciowych)
Wskazania: dyspepsja z uczuciem pełności, wzdęciami i zaparciami na tle niedostatecznego wydzielania żółci oraz dyskinezy dróg żółciowych; dodatkowo wyciągi alkoholowe-> działanie żólciotwórcze w zapaleniu, uszkodzeniu czy marskości wątroby, zapaleniu pęcherzyka i dróg żólciowych, kamicy żółciowej.
preparaty: Solaren – krople; zaburz. pracy dróg żółciowych, zapalenie wątroby;
główny składnik przyprawy curry.
• Folium Boldo- Liśc boldo,
Peumus boldus – boldo (boldoa aromatyczna)
- zawiera alkaloidy izochinolinowe- boldynę, olejek eteryczny, flawony, kwasy cytrynowy, cukry, sole mineralne
- działanie: żółciotwórcze, żółciopędne, przeciwskurczowe, pobudza wydzielanie soku żołądkowego
- preparaty: Boldaloin – tabl.; zaburz. pracy dróg żółciowych, zaburz. trawienia, działanie przeczyszczające
• Inflorescentia Helichrysi- Kwiatostan kocanki piaskowej
Helichrysum arenarium – Kocanka piaskowa
- zawiera flawonoidy, arenol- żółty barwnik, karotenoidy, olejek lotny
-dziłanie: przeciwskurczowe i przciwzapalne na drogi żółciowe,zaburzenia trawienia, kamica żólciowa.
-preparaty:Cholesol, Gastrochol, Hepason
• Radix Raphani nigri recens- Korzeń rzodkwi czarnej świeży
Raphanus sativus var. niger – rzodkiew czarna:
- zawiera związki siarki (glikobrassycynę), rafaninę, rafanol, witaminę C, z grupy B, sole mineralne, cukry, białka, fenolokwasy
- działanie: pobudza wydzielanie soku żołądkowego i żółci, przeciwbakteryjne na przewód pokarmowy i drogi żółciowe; jarzyna na surówki.
- działanie- stosowany w stanach zap. wątroby i pęcherzyka żółciowego, w kamicy ,żółtaczce, wzdęciach, zaparciach; zewnętrznie-wzmacnia cebulki włosowe, p/łojotokowi i p/ łupieżowi.
- Preparaty:
Raphacholin C, Raphacholin AC – drażetki; zwiększają wydzielanie żółci, ułatwiają przepływ żółci przez drogi żółciowe, zapobiegają powstawaniu kamieni żółciowych, pobudzają właściwą perystaltykę jelit