FITOTERAPIA SCHORZEŃ UKŁADU MOCZOWEGO
W leczeniu schorzeń nerek i dróg moczowych stosuje się zabiegi chirurgiczne, środki chemiote-rapeutyczne i antybiotyki. Niemałą rolę odgrywa także fitoterapia, którą należy stosować dopiero po dokładnym zdiagnozowaniu choroby i zapoznaniu się z dotychczasowym przebiegiem leczenia . Ziołolecznictwo wspomaga przede wszystkim leczenie stanów zapalnych i kamicy układu moczo-wego oraz chorób gruczołu krokowego → patrz andropauza.
Roślinne leki urologiczne dzielimy na:
-akwaretyki (śr.moczopędne, diuretyki)
-środki dezynfekujące drogi moczowe
-środki przeciwkamicowe
Akwaretyki
Zaliczamy tu surowce, które wywołują wzmożone wydzielanie moczu i elektrolitów (saluretyki) oraz akwaretyki , które powodują głównie wzmożoną diurezę wodną, mogą okazać się one pomocne w leczeniu zakażeń bakteryjnych, stanów zapalnych dróg moczowych i kamicy moczowej -> przepłukując drogi moczowe.
Środkami roślinnymi można leczyć podstawowo lub wspomagać chemioterapię, antybiotykoterapię, zabiegi operacyjne, dializy, terapię kamicy nerkowej, zaburzenia w oddawaniu moczu, podrażnienia pęcherza, zapalenia dróg moczowych, nawroty zakażeń dróg moczowych oraz kataboliczne zaburzenia przemiany materii , otyłość.
Kuracje odtruwające (przepłukujące) mają na celu usunięcie produktów rozkładu ksenobiotyków (leków) czy toksyn bakteryjnych, zwłaszcza po zakończonej antybiotykoterapii czy chemioterapii (liść brzozy czy pokrzywy). Podawanie roślinnych akwaretyków w obrzękach sercowych, nerkowych czy wątrobowych oraz nadciśnieniu tętniczym czy niewydolności nerek → wymaga stałej kontroli lekarskiej!!!!
Terapia przepłukująca jest na ogół akceptowana w praktyce urologicznej. Celem terapii jest usunięcie bakterii oraz zapobieganie rozszerzaniu się infekcji na inne obszary. W przypadku kamieni moczowych terapia przepłukująca zmniejsza stężenie moczu, przeciwdziałając krystalizacji kamieni w obrębie odprowadzających dróg moczowych, a zatem również kolkom nerkowym ->profilaktyka przeciwkamicowa.
W większości tych surowców występują flawonoidy i olejki eteryczne, odpowiedzialne za działanie alwaretyczne. Prawdopodobnie zwiększaja one ukrwienie nerek, nasilają filtrację kłębuszkową, hamują zwrotna resorbcję wody oraz oddziaływują na endokrynologiczne mechanizmy regulacji w układzie renina-aldosteron.
Dzienna dawka zależy od surowca i postaci; często są to odwary;
Musi być dostateczna podaż płynów-minimum 2 litry na dobę.
Do surowców o właściwościach akwaretycznych zalicza się :
|
Nazwa surowca |
Roślina macierzysta |
Główne składniki |
|
1.Liść brzozy -Folium Betulae |
Betula verrucosa-Brzoza brodawkowata |
flawonoidy, w tym hiperozyd; saponiny, garbniki, niewielkie ilości olejków eterycznych Prep: Succus Betulae * Ostoła-naturalny sok z brzozy * smoła brzozowa (dziegieć)-zewn. antyseptyk |
|
2.Liść mącznicy -Folium Uvae ursi |
Arctostaphylos uuae ursi -Mącznica lekarska |
glikozydy fenolowe, flawonoidy, garbniki, kwasy organiczne, monotropeina Prep:Uverex, Uversan
|
|
3.Liść pokrzywy-Folium Urticae |
Urtica
dioica-Pokrzywa zwyczajna |
związki mineralne (sole, kwas krzemowy), acetylocholina, serotonina, pochodne kumarynowe, np. skopoletyna Prep:Nefrolcaps |
|
4.Ziele janowca barwierskiego-Herba Genistae. |
Genista tinctoria -Janowiec barwierski |
flawonoidy, izoflawonoidy (genistyna, genisteina), alkaloidy typu sparteiny, garbniki |
|
5.Pericarpium Phaseoli- Strąki fasoli zwyczajnej |
Phaseolus vulgaris-Fasola zwyczajna |
kwas krzemowy, flawonoidy, fazeolina, fltoaleksyna, glikoproteiny,kwas guanidyno-aminowalerianowy |
|
6.Ziele nawłoci-Herba Solidaginis virgaurea |
Solidago virgaurea-Nawłoć pospolita |
flawonoidy, saponiny triterpenowe, lejokarpozyd (glikozyd fenolowy), wirgaureozyd Prep:Diurecol, Diureticol,Diuronis Diuroflos, Nefrobonisol,Nefrol,Urogran... |
|
7. Ziele owsa- Herba Avena |
Auena satiua -Owies |
związki mineralne, flawonoidy, saponiny |
|
8. Korzeń lubczyka-Radix Levistici |
Levisticum officinale -Lubczyk ogrodowy. |
olejek z ok. 70% alkiloftalidów, cis-5- i trans-ligustylid, furanokumaryny (bergapten, psoralen) Prep: Urogran |
|
9. Korzeń wilżyny-Radix Ononidis) |
Ononis spinosa- Wilżyna ciernista |
izoflawonoidy (ononina, trifoliryzyna), saponiny triterpenowe, niewiele olejku Prep.-Diuronis *Betasol-łuszczyca |
|
10. Kwiat mniszka-Flos Taraxaci, |
Taraxacum officinale -Mniszek lekarski |
gorycze (laktukopikryna), sterole roślinne, flawonoidy, pochodne kwasu cynamonowego, związki mineralne |
|
11. Liście ortosyfonu-FoliumOrtho-siphoni |
Orthosiphon aristatus , Orthosiphon stamineus -Ortosyfon groniasty |
lipofilne flawonoidy (synensetyna, tetrametloeter skutelareiny, eupatoryny), olejek, sole potasowe Prep: Nefrofit, Ginjal,Uromix |
|
12. Ziele ,korzeń i owoc pietruszki - Herba et radix et fructus Petroselini |
Petroselinum crispum – Pietruszka zwyczajna |
olejek z apiolem i mirystycyną, furanokumaryny (bergapten, izoimperatoryna), połyiny (w świeżym zielu falkarinol) * nie stosować w ciąży!!!! |
|
13. Kłącze perzu -Rhizoma Agropyri |
Agropyron repens-Perz właściwy |
polisacharydy, olejek, saponiny, sterole roślinne, zw. krzemu Prep.Fitolizyna *p/cukrzycowe-Diabetosan *p/reumatyczne |
|
14. Ziele skrzypu-Herba Equiseti |
Eguisetum aruense -Skrzyp polny |
substancje mineralne (kwas krzemowy), flawonoidy, saponiny Prep:Nefrobonisan, Urosan, Urovit, Diurflos,Neofitolizyna,Urogran *prep. na włosy i skórę!!!! |
|
15. Liście czarnej porzeczki -Folium Ribis nigri. |
Ribes nigrum -Porzeczka czarna |
flawonoidy (pochodne kwercetyny i kemferolu, glikozydy izoramnetyny), olejek, diterpeny, antocyjanidyny |
|
16. Owoc jałowca-Fructus juniperi |
Juniperus communis-Jałowiec pospolity |
olejek z węglowodorami monoterpenowymi i seskwiterpenowymi oraz alkoholem mono-terpenowym, terpinen-4-oleum, fermentujące cukry, żywica, garbniki katechinowe Prep:Diurflos * dłuższe stosowanie-uszkodzenie przew. pok.i nerek!!! |
|
17.Ziele wrzosu-Herba Callunae |
Calluna vulgaris-Wrzos zwyczajny |
Flawonoidy,procyjanidyny,garbniki,glikozydy fenolowe-arbutyna, zw. mineralne. |
Ogólnie p/wskazaniem do stosowania tych surowców są: ciąża, nadwrażliwość, obrzęki w przebiegu niewydolności krążenia i nerek i wiek(poniżej 12 lat).
Do surowców roślinnych działających diuretycznie, zwalczających infekcje bakteryjne, a tym samym hamujących stany zapalne należą wymienione wyżej liście mącznicy lekarskiej, liście brzozy, ziele pokrzywy, korzeń wilżyny, ziele skrzypu i ziele nawłoci. Surowce te stosujemy w postaci mieszanek ziołowych lub w postaci monoherbatek albo po obróbce przemysłowej jako krople lub tabletki.
Do gotowych preparatów kroplowych należą: Nefrol, Urosan, Urovit. Również krople lub herbatki z nawłoci pobudzają czynność nerek.
Istnieje grupa roślinnych leków moczopędnych, eliminujących chlorki. Należą do nich kofeina i teobromina, które znajdują się w kawie, herbacie i orzeszkach Cola. Środki te wzmagają również wydalanie sodu. W przypadku zwężeń tętnic oraz u chorych na nadciśnienie tętnicze należy je stosować bardzo ostrożnie.
Środki przeciwzapalne i antyseptyczne
Zapalenia dróg moczowych (kłębuszków nerkowych, miedniczek nerkowych, moczowodów i pęcherza moczowego) wywołują bakterie-najczęściej pałeczka okrężnicy (Escherichia coli), paciorkowce (Streptococcus haemoliticus i S. faecalis), gronkowce...pochodzące z wewnętrznych ognisk zapalnych lub zewnątrzpochodne. Bakterie i ich toksyny uszkadzają nabłonek dróg moczowych i wywołują stany zapalne.
Ryzyko zakazeń dróg moczowych zwiększają: cukrzyca, schorzenia neurologiczne z zaburzeniami mikkcji, zabiegi na drogach moczowych, cewnikowanie, współżycie seksualne, ciąża, okres postmenopauzalny->zmiany zanikowe w błonie śluzowej pochwy , wywołane niedostatkiem estrogenów.
Ostrym stanom zapalnym towarzyszą: wysoka gorączka, bóle w okolicy nerek, nudności , wymioty i bóle brzucha.
Objawy przewlekłego zapalenia są mniej charakterystyczne, przebiegają z bakteriurią, leukocyturią, bolesną, palącą mikcją, częstym parciem na mocz i bólami podbrzusza.
Zakażenia i zapalenia dróg moczowych występują często w przypadku kamicy nerkowej, również po usunięciu zabiegowym kamieni lub wydaleniu przez chorego złogów.
Leczenie zakażeń dróg moczowychma na celu eradykację drobnoustrojów, usunięcie ognisk zakażenia, zapobieżenie przejścia ostrych stanów w przewlekłe i powstaniu niewydolności nerek i powikłań.
Preparaty ziołowe wykazujące obok właściwości moczopędnych->samooczyszcanie dróg moczowych z bakterii, działanie odtruwające, rozkurczowe, regenerujące nabłonek oraz przeciwzapalne i bakteriobójcze (->zmieniają też pH moczu) , co wykorzystuje się w leczeniu stanów przewlekłych i oraz jako leczenie uzupełniające również ostrych stanów zapalnych.
Do tej grupy zaliczamy następujące surowce: owoce żurawiny błotnej,liść brzozy, borówki brusznicy, berberysu, strąki fasoli, korzeń łopianu i pietruszki a także ziele skrzypu, nawłoci, marzanki, liście mącznicy lekarskiej, korzeń mniszka, liść ruty, porzeczki czarnej, ziele rdestu ptasiego, kwiat tarniny, ziele tasznika.
Ostatnio wielkie nadzieje sawiązane z owocami żurawiny błotnej -Vaccinium oxycoccus.
Owoce
żurawiny zawierają substancje kwaśne, m.in. kwas benzoesowy,
działający jak naturalny konserwant, który obniża pH moczu,
czyniąc środowisko dróg moczowych nieprzyjaznym dla patogenów.
Nowsze badania wykazały, że w soku żurawin występuje
wysokocząsteczkowa, nieulegająca dializie substancja NDM
(non-dializable material), utrudniająca adhezję drobno-ustrojów
chorobotwórczych do błon śluzowych człowieka. Trwają badania nad
zastosowaniem żurawin w stomatologii (ochrona dziąseł) oraz
gastrologii (śluzówka żołądka w kontekście obecności H.
pylori).
W owocach żurawiny amerykańskiej Vaccinium
macrocarpon (w literaturze pojawia się tylko ten gatunek, a nie
nasza żurawina błotna) wykryto proantocyjanidyny (PAC), związki z
grupy flawonoidów, posiadające tzw. podwójne wiązania
cząsteczkowe typu A (A-type linkage). Również one budują
niewidzialną warstwę na powierzchni naszych nabłonków,
uniemożliwiając przyleganie bakteriom E. coli, często powodującym
infekcje układu moczowego. Uniemożliwia to im namnażanie się,
jednocześnie zwiększając wydalanie z moczem. W świetle badań
prof. Terri Camesano, PAC zmieniają też kształt cząsteczek
bakterii z pałeczkowatych na kuliste oraz ich ściany komórkowe, co
także uniemożliwia patogenom rozwój. Przy wyborze żurawinowego
suplementu warto więc zwrócić uwagę na zawartość PAC w
preparacie, jeśli zdecydujemy się na gotowy produkt.
Żurawiny
nie są same w sobie środkiem leczniczym w stanach zapalnych dróg
moczowych, mogą jednak wspomagać terapię. Głównym ich zadaniem
jest profilaktyka, w której sprawdzają się bardzo dobrze.
Produkty
Żurawiny
można spożywać w postaci domowych przetworów, soków, suszonych
owoców lub gotowych preparatów, oferowanych przez firmy
farmaceutyczne. Rozwiązanie to jest korzystniejsze, np. u pacjentów
cierpiących na cukrzycę. Świeże owoce można przechowywać w
zamrażarce do około 9 miesięcy. Jeśli nie ma przeciwwskazań,
możemy zjadać garstkę żurawin dziennie lub wypijać szklankę
soku. Żurawiny spożywa się zwykle z posiłkiem. Jeśli stosujemy
je wspomagająco w toczącej się infekcji, warto, jeśli nie ma
przeciwwskazań, dołączyć do terapii witaminę C, w celu większego
zakwaszenia moczu, oraz pić duże ilości płynów (przez kilka dni
nawet do 5 l na dobę), aby wspomóc wypłukiwanie bakterii. W
aptekach dostępne są złożone preparaty ziołowe, działające
łagodnie moczopędnie oraz ściągająco, co można wykorzystać w
terapii. Preparaty gotowe:Żura Sept, Żurawit, Urostmin, Uroval
manosa, Urinal, Urinatin....
Przeciwwskazania
- podczas zazywania warfaryny - prawdopodobny wzrost ryzyka krwawień.
- cukrzyca
- kamica nerkowa-> ze względu na obecne w surowcu szczawiany .Są też jednak doniesienia o hamującym wpływie tych owoców na formowanie się kamieni nerkowych
- osteoporoza->szczawiany hamują jelitowe wchłanianie wapnia, więc żurawina nie jest wksazana u osób cierpiących na jego niedobór -
- zwężenie dróg moczowych (np. rak prostaty)-> ryzyko niedrożności.
Większość wymienionych wcześniej ziół zawierają popularne leki, takie jak:Urosept, Urogran, Uverex, Nefrol, Nefrosept, Ginjal i Fitolizyna.
Fitolizyna-działa moczopędnie i w pewnym stopniu saluretycznie, przeciwzapalnie, przeciw-bakteryjnie i przeciwskurczowo. Jest skuteczna zarówno w leczeniu, jak i zapobieganiu kamicy moczowej. Zaletą tego leku jest zdolność stopniowego, chociaż bardzo powolnego, rozpuszczania niektórych złogów. Lek stosuje się przede wszystkim profilaktycznie w zapobieganiu krystalizacji składników mineralnych moczu, zwłaszcza wtedy, gdy ich stężenie jest zwiększone, a kamicy jeszcze nie stwierdza się.
Nefrol-wpływa podobnie na skład chemiczny moczu, zmniejszając ryzyko powstawania kamieni. Preparat stosuje się przede wszystkim po rozpoznaniu kamieni szczawianowych, moczanowych, fosforanowych lub mieszanych, gdy odczyn moczu jest lekko kwaśny albo co najmniej obojętny.
Ginjal (tabletki powlekane) - moczopędny preparat indonezyjski pochodzenia naturalnego, ułatwia wydalanie moczu i odkaża drogi moczowe. Lek ten, podobnie jak większość roślinnych środków antyseptycznych dostępny był w aptekach bez recepty.
Celowe jest łączenie środka działającego odkażająco z akwaretycznym gdyż wówczas uzupełniają się efekty: moczopędny i bakteriostatyczny/bakteriobójczy.
Do antyseptyków układu moczowego należy zaliczyć wszystkie rośliny zawierające arbutynę i inne glikozydy fenolowe. Związki te hydrolizują w moczu uwalniając hydrochinon o właściwościach dezynfekujących i silnie przeciwbakteryjnych.
Podstawowy skład wielu antyseptycznych mieszanek i preparatów ziołowych stosowanych w fitoterapii dróg moczowych stanowią trzy rośliny:mącznica lekarska, wrzos zwyczajny i borówka brusznica, ortosyfon groniasty.
Liście mącznicy - Folium Uvae-ursi
-zawiera glikozydy fenolowe (arbutyna i wolny hydrochinon), flawonoidy, garbniki, kwasy organiczne, monotropeina,
-działa moczopędnie, ściągająco i antyseptycznie.
Odwary stosuje się przy łagodnych zakażeniach dróg moczowych, a także przy kamicy nerkowej, przeroście gruczołu krokowego, moczeniu się nocnym, ropomoczu, białkomoczu i bezmoczu. Często stosowana jest do tego celu w mieszance ze skrzypem polnym. Do skutecznego działania niezbędny jest alkaliczny odczyn moczu, który uzyskuje się pijąc podczas kuracji wodę mineralną lub roztwór sody.
Ze względu na różne przeciwwskazania i możliwe skutki uboczne(podrażnienie nerek,przew.pok.,uszkodzenie wątroby) kurację można przeprowadzać tylko pod kontrolą lekarza i przez krótki czas.Najbezpieczniej w mieszankach.
Preparaty: Uverex, Uversan
Liście Borówki brusznicy - Folium Vitis idaeae,
-zawiera glikozydy: arbutynę, metyloarbutynę, erykolinę; kwasy organiczne, garbniki katechinowe, antocyjany, witaminy: B1, B2, PP, C.
działanie: moczopędne, przeciwbiegunkowe, antyseptyczne i ściągające.
Owoce działają regulująco na czynności trawienne, stosowane raczej jako środek dietetyczny. Ułatwia usuwanie nadmiaru jonów sodowych i chlorkowych.
Przeciwskazania-j/w. Dodatkowo-działanie mutagenne.
Ziele wrzosu zwyczajnego – Herba Callunae
-zawiera garbniki, flawonoidy, kwercytynę i mirycetynę, arbutynę, olejki eteryczne, kwasy organiczne, sole mineralne z dużą zawartością krzemionki.
działanie : przeciwzapalne, moczopędne, przeciwreumatyczne i uspokajające.
Stosuje się go przy schorzeniach dróg moczowych, chorobach nerek i przewodu pokarmowego oraz pomocniczo przy chorobach reumatycznych.
Liść ortosyfonu->patrz tabela.
Wyciąg z korzenia chrzanu->olejek działałający p/bakteryjnie, w lecznictwie ludowym.
Środki przeciwkamicowe
Przyczyny: Kamienie (złogi) powstają, gdy organizm wydala nadmierne ilości wapnia, szczawianów lub kwasu moczowego lub gdy przez długi czas brakuje magnezu lub utrzymuje się zakażenie dróg moczowych. Przyczyną może też być utrudniony odpływ moczu wywołany np. zwężeniem moczowodu lub przerostem prostaty.
Ryzyko zachorowania: Wzrasta przy nadużywaniu soli, piciu małej ilości płynów; wyższe u osób z przypadkami kamicy nerkowej w rodzinie.
moczanowe (kwas moczowy) — tzw. kamienie bezcieniowe, niewidoczne w badaniu RTG
struwitowe — powstające w przebiegu przewlekłych zakażeń układu moczowego bakteriami wytwarzającymi ureazę (czyli rozkładającymi mocznik) takimi jak Proteus, Pseudomonas, Serratia.
kamica nerkowa
kamica moczowodowa
kamica pęcherza moczowego
kamica wielomiejscowa
Objawy kamicy nerkowej: ostre, promieniujące w kierunku krocza przerywane bóle w boku (trwające zazwyczaj wiele godzin); uczucie potrzeby oddania moczu, czasami krew w moczu; ból, nudności i wymioty
Diagnostyka: Badanie ogólne moczu, USG nerek, rentgen jamy brzusznej, urografia (rentgen dróg moczowych po podaniu kontrastu), analiza składu wydalonych kamieni. Przy podejrzeniu infekcji - posiew moczu. W razie nawracających napadów kolki nerkowej należy oznaczyć we krwi stężenie wapnia, fosforu, magnezu oraz kwasu moczowego. W nawrotowych atakach kamicy konieczne jest zbadanie czynności nerek (poziom kreatyniny) oraz dobowe wydalanie w moczu wapnia, fosforu, kwasu moczowego. Ułatwi to dalsze leczenie.
U chorych z nawrotową kamicą moczową należy określić ryzyko nawrotu i zastosować odpowiednie postępowanie diagnostyczno-lecznicze, mogące zapobiegać następnym nawrotom lub prowadzić do rozpuszczenia istniejących złogów. Podstawowe znaczenie dla wdrożenia skutecznego postępowania prewencyjnego ma analiza składu kamienia oraz ocena metaboliczna, polegająca na sprawdzeniu diety oraz wykonaniu badań moczu i surowicy krwi w celu wykrycia czynników prowadzących do powstawania złogów w drogach moczowych.
Ziołolecznictwo dysponuje znaczną ilością ziół i preparatów dających dobre wyniki w najczęściej spotykanych rodzajach kamic. Działająone moczopędnie, przeciwzapalnie, rozkurczowo i bakteriobójczo i regenerująco na nabłonekdróg moczowych oraz, co jest najważniejsze, mogą przywrócić zachwianą równowagę metaboliczną i zapobiec nawro-tom kamicy.
Kamica szczawianowa jest najczęściej spotykaną i łatwo wykrywalną, gdyż w moczu pojawia się dużo kryształów szczawianu wapnia. Dla łatwiejszegoich rozpuszczenia korzystne jest, aby w trakcie leczenia kwasowość moczu (pH) wynosiła5,5-6,4. W kamicy fosforanowej złogi zawierają fosforany wapnia i węglan wapnia. Korzystne pH moczu wynosi 5,2-5,6. W kamicy moczanowej złogi zawierają sole kwasu moczowego,a korzystne pH wynosi 6,5-7,0. Niekiedy tworzą się kamice mieszane, które są trudniejsze w leczeniu niż wyżej podane. Bardzo rzadko występuje kamica cystynowa i ksantynowa, wówczas korzystne pH wynosi 7,5-8,0, Istnieją trudności w zachowawczym leczeniu kamicy moczowej i zbyt często zaleca się zabieg chirurgiczny.Osoby szczególnie zagrożone kamicą mogą stosować odpowiednie preparaty ziołowe jako środki zapobiegające, nawet przez długi okres.
Surowce ( wg Ożarowskigo): liść berberysu , kwiat bzu czarnego , liść borówki brusznicy , liść brzozy, kwiat chabru bławatka , strąki fasoli, ziele fiołka trójbarwnego , owoc jałowca, ziele koniczyny czerwonej , kwiat koniczyny czerwonej , znamię kukurydzy, ziele marzanki , kłącza marzany barwierskiej , liść mącznicy lekarskiej ,ziele nawłoci, ziele ostrożenia warzywnego , ziele owsa , słoma owsiana, kłącze perzu , kwiat robinii akacjowej , ziele skrzypu , kwiat tarniny , ziele uczepu trójlistkowego , kwiat wiązówki , korzeń wilżyny ciernistej .
Specyfiki i mieszanki ziołowe: Fitolizyna , Urogran , Cystenal , Rubinex , Rubiolizyna ,Uralyt , Uvasol , Olimetin, Urologicum , Enatin , Urosan.