New Criticism
początki w Anglii lat 20. XX wieku
1919 Tradycja i talent indywidualny Thomasa Stearnsa Eliota
działalność amerykańskich krytyków uniwersyteckich
1940-1970
Cleanth Brooks i John Crowe Ransom
1941 The New Criticism Ransoma (ale po raz pierwszy tego terminu użył Spingarn w 1910 na określenie krytyki, która rozpatruje dzieło sztuki jako doskonałe samo w sobie)
esej
Tło historyczne:
Anglia i USA państwami industrialnymi, liberalno-demokratycznymi
niechęć wobec mieszczańskiego stylu życia
weryfikacja tradycji romantycznej:
a) pod względem politycznym – romantyzm był podłożem, z którego wyrosła znienawidzona klasa mieszczańska o niskich ideałach: utylitaryzm, purytanizm, dydaktyzm literatury
b) pod względem estetycznym – wolność twórcza, indywidualizm, ekspresja, które nie są dobre
trzeba zatem znaleźć inną tradycję, z której można czerpać --> nowy klasycyzm
* norma
* harmonia
* doskonałość
Poeta musi mieć zmysł historyczny, czyli rozumieć, że przeszłość istnieje też współcześnie i nie przemija, a nowe dzieła nie mogą być analizowane w oderwaniu od tradycji.
Inne postulaty tekstu Eliota:
rola tradycji i zmysłu historycznego (w/w)
wiersz nie ma wyrażać osobistych uczuć poety, a uczucia codzienne i zwyczajne, które zostały przerobione przez jego umysł
uczucia są cechą poezji, a nie biografii --> brak empirycznego autora
Rozwój artysty to bezustanne poświęcanie samego siebie i stała zagłada swojej osobowości.
1923 Ivor A. Richards "The Meaning of Meaning":
podział na język symboliczny i emotywny
a) symboliczny – odnoszenie się do rzeczywistości i pretendowanie do przekazywania prawdy (zdania naukowe); wtedy tworzy się sąd, który można rozpatrywać kategoriami logicznymi
b) emotywny – wyrażanie ludzkich postaw; tworzy się pseudosądy (jak quasi-sądy u Ingardena), których nie można weryfikować przez odnoszenie do rzeczywistości, przez co są ważne same w sobie; to język poezji
scalająca działalność umysłu poety, której efektem jest spójne wewnętrznie dzieło
wieloznaczność wypowiedzi językowej - dzieło nie jest jednoznaczne, znaczenie jest uzależnione od wewnętrznych relacji między słowami, dlatego też należy badać utwór jako całość.
Konwencja – "rytm narzucony zewnętrznemu światu", konieczny warunek stworzenia dzieła sztuki.
Przedmiotowy odpowiednik – obiektywnie istniejący symbol lub obraz, który odsyła do (nierzeczywistego) nastroju poety i wywołuje nastrój u czytelnika.
Uważne czytanie (close reading) – pozbawienie dzieła zewnętrznych kontekstów i skrupulatna analiza jego retorycznych mechanizmów. Wiersz staje się "autonomicznym artefaktem słownym".
Herezja parafrazy – błąd omawiania tekstu literackiego innymi słowami, w poezji forma i treść są ze sobą zespolone.
Poetyka obiektywna – eliminowanie z procesu lektury prywatnych doświadczeń czytelnika, kontekstu spoza wiersza i teoretycznych presupozycji.
Ironia – podstawowy chwyt poetycki (ale nie figura retoryczna!), napięcie między elementami dzieła; wiersz jest zatem strukturą ironiczną.
Błąd afektywności – uczucia czytelnika są nieważne.
Błąd intencji – błędne przekonanie, że intencja autora ma znaczenie przy odczytywaniu dzieła.
Poezja a proza:
proza to struktura, a poezja to struktura + tekstura, czyli naddatek retoryczno-językowy, którego nie można zredukować do struktury
poezja jest autonomiczna i harmonijna, czyli jej elementy tworzą zgodną, organiczną jedność (zaczerpnięte z Coleridge'a)
krytyk ma dążyć do odsłonięcia tej jedności
Cechy Nowej Krytyki (wykład):
nastawienie antypozytywistyczne i antyromantyczne
autonomia literatury
ahistoryzm – istnieją nadrzędne ideały piękna (?)
abiografizm – nieważne są intencje autora
organiczność utworu – wewnętrzna spójność
język poetycki jest czymś odrębnym i wyjątkowym
antyreferencjalizm – poezja jest niemimetyczna i nie można jej falsyfikować
antysubiektywizm – poeta nie mówi o sobie, to kultura przez niego przemawia (odwrotnie niż w romantyzmie)
poeta nie jest nieograniczony, respektuje reguły formy, ale to go nie hamuje
poezja intelektu i wyobraźni
utwór jest autonomiczną całością zbudowaną z wewnętrznych napięć (ironii)
język poetycki zrywa z funkcją potocznej komunikacji i jest autoteliczny
ważna jest przyjemność a nie rozumienie, bezinteresowna i kontemplatywna lektura
Podsumowując: oczyszczenie z przeżycia + utwór to całość.