CZYNNIKI TERATOGENNE I WADY ROZWOJOWE PŁODU
Czynniki teratogenne
czynniki pochodzące ze środowiska zewnętrznego, działające na organizm kobiety i płodu, wywołujące wady wrodzone u płód.
Picie alkoholu w czasie ciąży zwiększa ryzyko poronienia, porodu przedwczesnego czy też wewnątrzmacicznego obumarcia płodu. Każda dawka alkoholu przyjęta przez kobietę ciężarną może niekorzystnie wpłynąć na płód. Alkohol przedostaje się do płodu poprzez łożysko i nie ulega metabolizmowi, gdyż płód nie posiada odpowiednio wykształconych enzymów odpowiedzialnych za jego trawienie. Picie alkoholu może być przyczyną niedorozwoju fizycznego i umysłowego u dzieci. Szczególnie narażony na niekorzystne działanie alkoholu jest rozwijający się mózg płodu, gdyż alkohol może doprowadzić do obumarcia części komórek mózgowych. Alkohol przyjmowany w czasie ciąży może spowodować skurcz naczyń pępowinowych, zaburzając przepływ składników odżywczych i tlenu do płodu, zwiększając ryzyko jego niedotlenienia i niedożywienia. Dzieci matek pijących alkohol w czasie ciąży częściej rodzą się przedwcześnie, z wadami rozwojowymi (głównie wadami twarzoczaszki i serca). Alkoholowy syndrom płodu (FAS) charakteryzuje się między innymi: spowolnienie wzrostu ciała, charakterystyczny wygląd twarzy w wieku noworodkowym i niemowlęcym, uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, upośledzenia czynności intelektualnych, a także zniekształcenia czaszki i mózgu.
Równie szkodliwe jak alkohol jest także palenie papierosów. Nałóg ten jest niebezpieczny dla dziecka zwłaszcza od 4 miesiąca ciąży. Może spowodować poronienie lub też stać się przyczyną powstania wad rozwojowych u płodu. Dzieci kobiet palących duże ilości papierosów w czasie ciąży zazwyczaj rodzą się o wiele mniejsze aniżeli wynikałoby to z wieku ciążowego. W ciąży dochodzi do tzw. hipotrofii płodu, co znaczy, że dziecko jest mniejsze i waży mniej niż powinno a także rozwija się niesymetrycznie. Zdarza się, iż dzieci palaczek rodzą się z tzw. zespołem ponikotynowym. Zwiększone jest również ryzyko porodu przedwczesnego, nieprawidłowego położenia płodu, przedwczesne oddzielenie łożyska i innych patologii. Nierzadko może dojść do zaburzeń łożyskowych, mogących doprowadzić do niewydolności łożyska będącego niebezpiecznym stanem zagrażającym nawet życiu płodu. U dzieci palaczek częściej obserwuje się nadpobudliwość, obniżoną odporność, zwiększone ryzyko alergii, częste choroby układu oddechowego, gorszy rozwój jak również częściej zdarza się śmierć łóżeczkowa.
Kolejnym czynnikiem są narkotyki. Zażywanie ich przez kobiety podczas ciąży wpływa na opóźnienie rozwoju płodu, stwarza ryzyko przedwczesnego porodu, a także jest przyczyną wysokiej śmiertelności okołoporodowej. Najbardziej niebezpiecznym narkotykiem dla kobiet w ciąży jest kokaina. Bardzo często używanie tego środka odurzającego jest przyczyną urodzenia martwych płodów. Dziecko w łonie matki może doznać porażenia na skutek nagłego wzrostu ciśnienia krwi. Zwężenie naczyń krwionośnych w obrębie łożyska i macicy sprawia, że do płodu dociera znacznie mniej tlenu oraz substancji odżywczych. Jest to jedną z przyczyn odklejenia się łożyska od ścianki macicy, porodu przedwczesnego lub urodzenia martwego płodu. Dzieci uzależnionych matek od kokainy łatwo się denerwują, dostają drgawek oraz nie reagują na przytulanie. Podobne działanie ma amfetamina, jednakże dodatkowo może ona powodować zaburzenia rozwoju serca i układu żółciowego. Przypuszczalnie przyczynia się także do powstania u dziecka rozczepu podniebienia oraz zaburzenia rozwoju uzębienia i wzrostu. Narkotyk przenikając przez łożysko może je uszkadzać i przez to zaburzać dopływ krwi do płodu. Wszystko to spowoduje zmniejszony dowóz potrzebnych dziecku składników i niekorzystnie wpłynie na jego rozwój. Może spowodować powstawanie różnych wad u dziecka, może też być przyczyną różnych powikłań w trakcie trwania ciąży. Zażywając regularnie narkotyki matka uzależnia dziecko, zanim przyjdzie ono na świat.
Stwierdzono również, że niektóre antybiotyki (np. z grupy tetracyklin), środki uspakajające, przeciwbólowe, obniżające ciśnienie krwi oraz leki hormonalne mogą niekorzystnie odbić się na zdrowiu płodu. Powszechnie stosowana aspiryna zaburza rozwój nerek. Niektóre leki powodują także zaburzenia wzrostu płodu. W okresie ciąży przyjmować żadnych leków, natomiast gdy to jest konieczne należy się skontaktować ze swoim lekarzem prowadzącym ciąże
Najgroźniejsze dla płodu są bakterie kiły oraz wirusy różyczki i HIV, który powoduje AIDS. Kobieta , która zachoruje na różyczkę w pierwszych miesiącach ciąży, może stracić dziecko lub urodzić je z upośledzonym wzrokiem, słuchem lub sercem. Istnieje możliwość że wirus HIV przeniesie się z matki na dziecko w czasie ciąży lub podczas porodu w skutek bezpośredniego kontaktu dziecka z krwią chorej matki czy też podczas karmienia dziecka. Z wadami rozwojowymi w układzie kostnym, nerwowym i oddechowym mogą urodzić się dzieci kobiety chorej na kiłę. Niektóre wady spowodowane krętkiem kiły tj. oku lub słuchu, mogą się ujawnić w 5-8 roku życia.
Również bardzo szkodliwe dla płodu są infekcje wywoływane przez pierwotniaki. Najgroźniejszą chorobą jest toksoplazmoza. Choroba roznoszona jest przez ssaki, głównie koty, a źródłem zakażenia jest najczęściej mięso świni lub krów, które zjadły kocie odchody. Udowodniono, że zarażenie kobiety w okresie przed zajściem w ciążę nie stanowi zagrożenia dla płodu. Świeża infekcja u ciężarnej wywołuje zapalenie łożyska i przejście tą drogą pasożytów do płodu. U 10 % zarażonych prenatalnie płodów rozwijają się różne objawy kliniczne, czasami w postaci tzw. triady Sabina Pinkertona – wodogłowie lub małogłowie, zapalenie siatkówki oraz zwapnienia śródmózgowia, któremu towarzyszy znacznie opóźnienie rozwoju umysłowego dziecka. Toksoplazmoza wrodzona może również powodować hipotrofię płodu, małopłytkowość, powiększenie wątroby i śledziony. Poronienie samoistne lub obumarcie wewnątrzmaciczne występuje w przypadku zakażeń wewnątrzmacicznych w pierwszym trymestrze ciąży.
Młode komórki płodu są szczególnie wrażliwe na promieniowanie jonizujące. Istnieje możliwość wystąpienia poważnych wad rozwojowych, białaczki czy też samoistnego poronienia. W przyszłości może być przyczyną wystąpienia nowotworu.