Czynniki zagrażające prawidłowemu rozwojowi dziecka w okresie pre-, peri- i postnatalnym.

ALEKSANDRA GAIK

PEDAGOGIKA ROK III.

I. Czynniki z okresu ciąży:

1. Czynniki socjalne:

• ubóstwo (niski poziom egzystencji rodziny) - poronienia, porody martwe, wcześniactwo, wady wrodzone, niski ciężar urodzeniowy

• niedobory żywieniowe u matki - krzywica, uszkodzenie mózgu w okresie płodowym, niska waga urodzeniowa

• uciążliwe warunki pracy matki - nieprawidłowy rozwój płodu i uszkodzenia tkanki nerwowej

• przeszłość położnicza - sztuczne poronienia lub wczesne poronienia samoistne mogą doprowadzić do utrudnień w implantacji zarodka, zwiększonej śmiertelności noworodków, porodów martwych

• wiek matki:

• późny wiek - porody martwe, wcześniactwo, uszkodzenie CUN, zespół Downa, zespół Klinefeltera, rozszczep wargi i podniebienia, wady serca, krwotoki płucne, tężyczka, wrodzone zwichnięcie stawu biodrowego

• zbyt młody wiek - wcześniactwo

• późny wiek ojca - poronienia, porody przedwczesne, niska masa urodzeniowa, zespół Aperta, zespół Downa, wrodzona głuchota, łamliwość kości, wady serca, achondroplazja

• stres - niekorzystny wpływ na układ nerwowy płodu, poronienia, porody przedwczesne, po urodzeniu zaburzenia emocjonalne i psychosomatyczne

2. Choroby:

• wady i choroby serca - porody przedwczesne, poronienia, zamartwica, uszkodzenia CUN, zahamowanie rozwoju płodu, zaburzone oddychanie, wydłużony czas porodu

• choroby układu krwiotwórczego (niedokrwistość) - porody przedwczesne, zatrucia ciążowe, dystrofia płodu, obumieranie płodu, mniejsza jego masa

• choroby wątroby i układu żółciowego - porody przedwczesne

• choroba nadciśnieniowa lub niedociśnieniowa - niedotlenie i niedożywienie płodu, przedwczesny poród, wewnątrzmaciczna śmierć płodu

• choroby nerek i dróg moczowych - poronienia, przedwczesny poród, zaburzenia w rozwoju psychomotorycznym dziecka, dystrofia

• choroby endokrynologiczne - poronienia, wcześniactwo, zaburzenia w układzie krążenia i oddychania (RDS), rozszczep wargi i podniebienia, choroby układu nerwowego, śmiertelność okołoporodowa

• cukrzyca oraz niedoczynność i nadczynność tarczycy - duży noworodek, hipoglikemia, krwotoki płucne, tężyczka, wrodzone zaburzenie rozwoju kończyn dolnych, zaburzenia w oddychaniu, katarakta, kłopoty z koncentracją uwagi

• nadczynność przytarczyc - tężyczka i hipomagnezemia

• niedoczynność przytarczyc - niski ciężar urodzeniowy, znamiona barwnikowe

3. Zmiany w narządzie rodnym, stany wewnątrzmaciczne:

• zmiany w budowie miednicy, mięśniaki macicy, guzy jajników, stany pooperacyjne, zmiany pozapalne szyjki macicy - przedwczesny poród, powikłania w czasie porodu

• wielowodzie - kręcz karku, poronienia, porażenie opuszkowe, przepuklina oponowo - rdzeniowa

• tyłozgięcie macicy - wady wrodzone, mózgowe porażenie dziecięce

• przedwczesne pęknięcie błon płodowych - zakażenia

• leczone obniżenie płodności - upośledzenie umysłowe, mózgowe porażenie dziecięce

• fenyloketonuria - upośledzenie umysłowe, wady rozwojowe, opóźnienie wzrostu, uszkodzenia mózgu

4. Zakażenia w czasie ciąży:

• różyczka (najgroźniejsza w I trymestrze ciąży) - wada wzroku, wada serca, wada słuchu, upośledzenie umysłowe, zapalenie wątroby, mózgu, cukrzyca, autyzm

• ospa prawdziwa (tzw. czarna) - zawsze następuje poronienie na skutek obumarcia płodu

• ospa wietrzna (lub półpasiec) - wady wrodzone, wcześniactwo

• świnka - podnosi prawdopodobieństwo poronienia

• opryszczka - uszkodzenia CUN ( głuchota, ślepota, zapalenie opon mózgowych, porażenie mózgowe), anomalie w rozmiarze głowy, encefalopatia, kłopoty z krzepliwością krwi

• odra - zapalenie płuc, poronienia

• toksoplazmoza, listerioza - poronienia, obumieranie płodu, ciężkie uszkodzenie CUN, opóźnienie rozwoju, zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowych, wodogłowie, wrodzone wady serca, zapalenie siatkówki, zanik nerwu wzrokowego, mikrocefalia i makrocefalia, żółtaczka, niewydolność sercowo - naczyniowa, ziarniaki na skórze

• syfilis - uszkodzenie CUN, deformacje zębów i szkieletu

• kiła - kiła wrodzona, opryszczka, zapalenie wątroby i płuc

• bruceloza, chlamydia, mykoplazma, infekcje grzybicze - prowadzą częściej do poronień, niż wad

• AIDS - wirus niszczy naturalną obronę organizmu przed infekcjami, zniekształcenie twarzy, trudności z otwieraniem oczu

5. Zażywane leki:

• talidomid (środek nasenny, uspokajający, eliminujący poranne mdłości) - fokomelia (kończyny drastycznie skrócone, a palce połączone z tułowiem jak płetwy, wady wrodzone, zniekształcone uszy i oczy, deformacja narządów wewnętrznych, połączone palce rąk i nóg (syndaktylia)

• streptomecyna, genatmycyna, kanamecyna, vancomecyna - upośledzenie słuchu, głuchota, objawy porażenia opon mózgowo - rdzeniowych, zaburzenia świadomości, napady drgawkowe

• penicylina - uczulenia, zaburzenia psychiczne, upośledzenie słuchu

• chinina i chlorochinina - niedorozwój ucha środkowego

• salicylany i sulfonamidy - podnoszą ryzyko poronienia na skutek znacznego rozrzedzenia krwi

• leki przeciwnowotworowe - działanie embriotoksyczne

• nadmiar witaminy E i B₂ - zaburzenia rozwojowe

• nadmiar witaminy D₃ - opóźnienia umysłowe, hiperkalcemia

• nadmiar witaminy A - miękkie podniebienie twarde, rozszczepy, syndaktylia

• nadmiar witaminy K - objawy pozapiramidowe, tzn. niemożność wykonania dowolnego ruchu

• tetracyklina - uszkodzenia szkliwa, wady uzębienia

• żelazo - wpływa ujemnie na uzębienie

• pochodne fenotiazyny (lek przeciwpadaczkowy) - zaburzenia krzepliwości krwi

• chloropomazyna - uszkodzenia wzroku

• leki przeciwcukrzycowe - hipoglikemia, zaburzenia rozwojowe

• fenytoina (lek przeciwpadaczkowy) - rozszczep podniebienia, obrzęki i krwawienie dziąseł, ślinotok

• diazepam - hipotermia

• środki przeciwbólowe, znieczuleniowe - hamowanie oddechu dziecka

• środki znieczuleniowe dokręgowe - bradykardia

• środki obniżające napięśnie mięśni - ataksja

• silbestrol (lek na podtrzymanie ciąży) - rak pochwy u dziewcząt w okresie dojrzewania

• adrogeny, steroidy, leki przeciwtarczycowe - zaburzenia rozwojowe

6. Narkotyki i używki:

• palenie tytoniu - porody przedwczesne, martwe, rozszczep podniebienia i kręgosłupa, trudności z nauką mówienia, czytania, pisania, liczenia, niższy poziom inteligencji, nadmierna aktywność ruchowa, osłabiona zdolność koncentracji, zmniejszona odporność

• alkohol (przyczyna tzw. „płodowego zespołu alkoholowego”) - zaburzenia rozwoju płodu, zaburzenia wzrostu, upośledzenie rozwoju umysłowego, zaburzenia motoryczne, funkcjonowania, zachowania, zniekształcenie kończyn i twarzy, rozszczep podniebienia, wrodzone wady serca, zez, wady stawów, deformacja uszu, anomalie zewnętrznych narządów płciowych, opóźnienie umysłowe, brak zdolności do uczenia się, hipoglikemia, poronienia, obumarcia płodu

• heroina (przyjmowana do 6 - go miesiąca ciąży) - niski ciężar urodzeniowy, ślinienie, piskliwy głos, zaburzenia oddychania

• haszysz - zniekształcenie wnętrzności i kończyn

• morfina - drżenia, niski ciężar urodzeniowy

• metadon - niski ciężar urodzeniowy, hamowanie oddychania

7. Urazy, wypadki, utraty przytomności:

• przedwczesny i niewczesny poród, niedotlenienie, uszkodzenie CUN

8. Zabiegi chirurgiczne w czasie ciąży:

• poronienia lub poród przedwczesny

9. EPH - gestoza (zatrucie ciążowe):

• niedotlenie płodu, poród przedwczesny w wyniku nieprawidłowości rozwoju łożyska, dystrofia wewnątrzmaciczna, zaburzenia oddechowe (RDS), uszkodzenie CUN

10. Konflikt serologiczny (niezgodność grupowa krwi matki i ojca):

• choroba hemolityczna noworodka (charakteryzuje się niedokrwistością, obrzękami, żółtaczką) - ryzyko śmierci, uszkodzenia CUN

11. Krwawienie w czasie ciąży:

• I trymestru - poronienia, zwiększona częstotliwość występowania wad rozwojowych

• II trymestru - porody przedwczesne, niebezpieczne dla płodu i matki

• III trymestru - śmierć dziecka, śmierć matki, wcześniactwo

12. Zagrażający poród przedwczesny:

• wcześniactwo, niska waga urodzeniowa, niedotlenienie, śmierć okołoporodowa, zaburzenia oddechowe (RDS), zaburzenia rozwoju psychoruchowego, padaczka, trudności w nauce i przystosowaniu, upośledzenie słuchu i wzroku

13. Ciąża przenoszona:

• zwiększona wrażliwość na niedotlenienie, zamartwica wewnątrzmaciczna, wady CUN, nieprawidłowe objawy neurologiczne, większa zachorowalność

14. Małowodzie, wielowodzie:

• małowodzie - dystrofia płodu

• wielowodzie - płód bezczaszkowy, zrośnięcie/brak przełyku, upośledzony odruch połykania

15. Ciąża mnoga:

• poród przedwczesny, niedotlenienie, uraz porodowy

II. Czynniki z okresu porodu i okresu noworodkowego:

1. Przedwczesne odpłynięcie wód płodowych:

• zwiększona umieralność okołoporodowa, wcześniactwo, niedotlenie, urazy okołoporodowe, infekcje u płodu

2. Zakażenie macicy:

• wrodzone i nabyte infekcje, wady rozwojowe, porody niewczesne i przedwczesne

3. Przodujące łożysko lub wypadnięcie pępowiny:

• niedotlenienie płodu w łonie matki, uszkodzenia CUN

4. Nieprawidłowe położenie płodu:

• położenie miednicowe (zwane pośladkowym) - zwiększona umieralność okołoporodowa, niedotlenie, mechaniczne urazy porodowe, krwotoki, złamania kości czaszki

• położenie poprzeczne - zawsze płód martwy, zbyt późna interwencja może prowadzić do śmierci matki

5. Względny niestosunek główka - miednica (niewspółmierność porodowa):

• brak postępów porodu, poród przedwczesny, niedotlenienie, kwasica, złamania i wgłębienia kości czaszki, wylewy wewnątrzczaszkowe

6. Zaburzenia czynności skurczowej:

• niedotlenienie płodu, zwiększona możliwość wystąpienia urazów okołoporodowych

7. Nieprawidłowy poród (nałożenie kleszczy lub vacum extractum):

• padaczka, upośledzenie umysłowe, mózgowe porażenie dziecięce, nadruchliwość, trudności w czytaniu i pisaniu, uszkodzenia mechaniczne, niedotlenienie, zaburzenia krzepliwości krwi

8. Cesarskie cięcie:

• ryzyko mózgowego porażenia dziecięcego, duża nadwrażliwość twarzy i czaszki

9. Żółtaczka jądrowa (na skutek hiperbilirubinemii):

• atetoza, niedosłuch lub głuchota, choroba hemolityczna noworodków, dzieci te są „średnie:” - ani zbyt zdolne, ani słabe, około IV klasy pojawiają się fragmentaryczne deficyty rozwojowe, kłopoty z nauką, nadpobudliwość, zaburzenia intelektu, ubytki wzrokowo - słuchowo - percepcyjne, zaburzenia emocjonalne

10. Wcześniactwo:

• im niższy ciężar urodzeniowy, tym większe ryzyko mózgowego porażenia dziecięcego

11. Zamartwica u noworodka:

• bardzo często do okresu szkolnego rozwój prawidłowy, w szkole zaś niezgrabność, trudności w czytaniu i pisaniu, labilność zachowania, wybuchy agresji

12. Drgawki u noworodka:

• są skutkiem hipoglikemii, hipokalcemii, obrzęku mózgu, wylewu śródczaszkowego, zapalenia opon mózgowych, choroby metabolicznej, najczęściej wynik zapalenia mózgu w okresie prenatalnym

13. Niska waga urodzeniowa (poniżej 2500 g):

• nieprawidłowości rozwoju psychoruchowego, zaburzenia koncentracji uwagi, nadruchliwość, nasilona lękliwość i nieśmiałość, agresywność, niższy iloraz inteligencji, zaburzenia rozwoju percepcji wzrokowej, nieprawidłowa koordynacja wzrokowo - ruchowa, opóźnienia w rozwoju mowy, minimalne uszkodzenie mózgu (MBD), zaburzenia zachowania, schorzenia CUN - mózgowe porażenie dziecięce i upośledzenie umysłowe

14. Zamartwica (sinica) lub zespół zaburzeń oddechowych po 24 godzinach życia:

• zgony noworodków, uszkodzenia CUN - mózgowe porażenie dziecięce, upośledzenie umysłowe, opóźniona kontrola postawy, zaburzenia percepcji, encefalopatia, epilepsja, mikrouszkodzenia CUN (MBD), zaburzenia osobowości

15. Wady rozwojowe, choroby wrodzone, zespół genetyczny, schorzenie warunkowane okołoporodowo:

• wady wrodzone cewy nerwowej - nieprawidłowy rozwój mózgu i rdzenia kręgowego, anancefalia (brak mózgu), rozszczep kręgosłupa (częściowy brak zrośnięcia kanału rdzeniowego), wodogłowie, urodzenia martwe

• wrodzone wady w budowie czaszki - rozszczep podniebienia, nietypowy kształt czaszki i ucha wewnętrznego

• choroby metaboliczne - fenyloketonuria, leucynoza

• uszkodzenia OUN - padaczka, mózgowe porażenie dziecięce

• choroby genetyczne - zespół Downa, zespół Klinefeltera, zespół Turnera, zespół kruchego X, zespół kociego krzyku, zespół Edwardsa, zespół Patau

III. Czynniki z okresu niemowlęcego, poniemowlęcego i przedszkolnego:

1. Powikłania chorób zakaźnych wieku dziecięcego:

• odra, różyczka, świnka, ospa wietrzna i in. - podrażnienia i zapalenia mózgu, zapalenie opon mózgowych

• przejściowe objawy neurologiczne, encefalopatia, wybiórcze opóźnienie rozwoju, MBD, padaczka

2. Schorzenia górnych dróg oddechowych:

• nieżyt nosa, zapalenie gardła, migdałków, zatok obocznych nosa, zapalenie nagłośni krtani i tchawicy, zapalenie oskrzeli, oskrzelików, płuc - zaburzenia czynności oddychania, nieprawidłowy rozwój zgryzu i mowy, częste stosowanie leków może zaburzać rozwój psychoruchowy

• choroby uszu - niedosłuch i zaburzenia w rozwoju mowy

3. Zapalenie lub podrażnienie opon mózgowych bądź mózgu:

• ujemne następstwa dla rozwoju psychoruchowego, niedorozwój umysłowy, mózgowe porażenie dziecięce, epilepsja, encefalopatia, głuchota, dysartria, afazja, mikrouszkodzenia CUN, zaburzenia osobowości

4. Zatrucia:

• zaburzenia krążenia i oddychania, zaburzenia świadomości, napady drgawkowe, uszkodzenia CUN, encefalopatia, epilepsja, zaburzenia mowy, zachowania

5. Wypadki, urazy, utraty przytomności:

• urazy czaszki i mózgu - uszkodzenia CUN, zaburzenia koncentracji uwagi, męczliwość, bóle głowy, nadmierna drażliwość, obniżona sprawność intelektualna, dysartria, afazja, jąkanie, padaczka pourazowa, zmiany w obrębie twarzoczaszki, zaburzenia aparatu artykulacyjnego

6. Niedosłuch lub wada słuchu:

• w następstwie nawracających zapaleń ucha środkowego, trąbek słuchowych, zatok, powikłań nagminnego zapalenia przyusznic

• odrębności w zakresie brzmienia i modulacji mowy - błędy artykulacyjne

7. Inne schorzenia somatyczne zaburzające mowę:

• endokrynopatie, krzywica, zapalenie błony śluzowej jamy ustnej i dziąseł, paradontopatie, choroba próchnicowa, zaburzenia rozwojowe krtani, porażenie nerwów krtaniowych, brodawczaki, przewlekłe zapalenie krtani, miastenia

8. Zaburzenia procesów emocjonalno - motywacyjnych i rozwoju osobowości:

• nadpobudliwość psychoruchowa, zahamowanie psychoruchowe, zaburzenia snu, lęki nocne, moczenie dzienne i nocne, nadmierna drażliwość, agresja, różnorodne fobie, wzmożone łaknienie i otyłość, nawykowe wymioty, tiki, ssanie palca, obgryzanie paznokci, jąkanie, afonia histeryczna, mutyzm selektywny, dysfemia, dysfrazja

9. Upośledzenie umysłowe lub zaburzenia parcjalne:

• zaburzenia w okresie dojrzewania, uczenia się, przystosowania społecznego, zaburzenia artykulacyjne, zaburzenia głosu, opóźnienie rozwoju mowy, niedorozwój mowy (oligofazja), afazja, alalia, dyslalia, dysartria, anartria, dysglosja, jąkanie

10. Zaburzenia psychiczne:

• zmiany w CUN lub/i negatywne wpływy środowiska - zespół zachowania niestabilnego, zespół zachowania antyspołecznego (przestępczego)

• podwyższony poziom lęku różnie ujawniany - nerwice i reakcje nerwicowe (nerwica lękowa, histeryczna, depresyjna, natręctwo), logonerwice, afonia

• psychozy endogenne - afazje, dysartrie, jąkanie, specyficzne trudności w nauce (dysleksje, dysgrafie, dyskalkulie)

• psychozy egzogenne (schizofrenia wczesnodziecięca, schizofrenia okresu dojrzewania, psychoza afektywna) - mowa traci znaczenie komunikacyjne, dzieci małomówne, wypowiedzi lakoniczne, struktura zdań nieprawidłowa, echolalia (powtarzanie zasłyszanego słowa, zdania), echomimia, echopraksja (objawy „echa” w zakresie mimiki i gestów), nieprawidłowo używane zaimki osobowe, dominującą formą mowy jest monolog, fonografizm (zdolność dokładnego odtworzenia tego, co dziecko kiedyś zasłyszało), perseweracje, neologizmy

• autyzm wczesnodziecięcy Kannera (dotyczy dzieci schizofrenicznych i z organicznym uszkodzeniem mózgu) - dążenie do „zachowania identyczności”, brak zainteresowania osobami, przy znacznym zainteresowaniu przedmiotami, przewaga monologu, mylenie zaimków osobowych, echolalia, mutyzm

11. Systematyczne zażywanie leków:

• antybiotyki aminoglikozydowe (streptomecyna, gentamycyna) - upośledzenie słuchu, podrażnienie opon mózgowo - rdzeniowych, zaburzenia świadomości, napady drgawkowe, rzekomy guz mózgu, uszkodzenie nerwu wzrokowego

• półsyntetyczne penicyliny - toksyczne uszkodzenie mózgu pod postacią zaburzeń psychicznych i upośledzenia słuchu

IV. Przyczynowo - objawowa ocena zaburzeń artykulacji:

1. Dziecko nie było karmione piersią:

• dotyk i pieszczoty w czasie karmienia piersią mają znaczenie psychoterapeutyczne i uruchamiają mechanizmy neurochemiczne (powiększanie i liczebne pomnażanie synaps mózgowych)

• zwiększona częstość zaburzeń odporności, nietolerancji glutenu, zaburzone procesy komunikowania społecznego, zaburzenia toru oddechowego (oddychanie przez usta), który powoduje dysfunkcje połykania i przyczynia się do powstawania wad wymowy

2. Karmienie w pozycji poziomej:

• słaby wzrost doprzedni żuchwy, utrudnione połykanie i oddychanie przez nos

3. Długotrwałe karmienie butelką:

• cofnięta żuchwa, wargi hipotoniczne, usta otwarte, tyłozgryz, tyłożuchwie, zwężenie szczęki, wychylenie lub wysunięcie siekaczy górnych - zaburzony rozwój artykulacji

4. Nieprawidłowe układanie głowy niemowlęcia do snu:

• przodożuchwie, tyłożuchwie, zaburzenia czynności mięśni i stawu skroniowo - żuchwowego, oddychanie przez usta

5. Używanie smoczka, gryzaków, ssanie wargi, palca lub przedmiotów obcych:

• przyczyny - wzmożone napięcie emocjonalne dziecka, brak dostatecznej stymulacji dziecka z zewnątrz

• wady zgryzu, nieprawidłowe unoszenie końca języka

6. Słaba koordynacja odruchu ssania i połykania:

• zapalenia ucha środkowego, niedojrzałość OUN zagrożeniem dla rozwoju artykulacji głosek

7. Opóźnienie czynności żucia i odgryzania:

• przedłużanie odżywania pokarmami płynnymi i papkowatymi hamuje rozwój żuchwy w kierunku przednim, co przyczynia się do powstawania wad zgryzu (tyłozgryz)

8. Ślinienie w nocy:

• niedojrzałość układu nerwowego, zaburzenia czynności fizjologicznych narządu żucia

9. Oddychanie przez usta:

• zaburza rozwój artykulatorów, przyczynia się do powstawania schorzeń całego organizmu

• choroby alergiczne, skazy wysiękowe - opadanie, cofanie żuchwy, tyłozgryz, tyłożuchwie, zwężenie szczęki, zmiany w stawie skroniowo - żuchwowym

• przerost migdałka gardłowego - skrócenie górnej wargi, wychylenie lub wysunięcie siekaczy górnych, cofnięcie i obniżenie żuchwy, tyłozgryz, tyłożuchwie, zwężenie szczęki, zwiększenie szczęki w wymiarach przedniotylnych

• przerost migdałków podniebiennych - język i żuchwa wysunięte i obniżone, przodozgryz, przodożuchwie, zwężenie szczęki

• wrodzona hipotonia mięśni warg - może wystąpić z powodu małożuchwia

• nabyta hipotonia mięśni warg - w następstwie zgryzu otwartego spowodowanego krzywicą

• nawykowa hipotonia mięśni warg - zwężenie w obrębie szczęki, zwiększenie wymiarów przedniotylnych, tyłozgryz, tyłożuchwie

• obniżenie napięcia mięśni okołowargowych i płaskie ułożenie języka na dnie jamy ustnej

10. Przełykanie z językiem między zębami:

• tzw. przetrwały niemowlęcy typ połykania polega na nieprawidłowym ułożeniu języka z równoczesnym brakiem zwarcia łuków zębowych

11. Braki w uzębieniu:

• wady szczękowo - zgryzowe, zaburzenie czynności układu mięśniowo - stawowego, redukcje lub zmiany głosek (braki w uzębieniu przednim), zaburzenia artykulacji, przedwczesna utrata zębów mlecznych powoduje zaburzenie fizjologicznych mechanizmów mięśniowych, prawidłowego rozwoju narządu żucia, wady zgryzu, nieprawidłową czynność języka

12. Wady w postawie ciała:

• nieleczony kręcz szyi - nieprawidłowości w rozwoju twarzoczaszki i narządu żucia

• skrzywienia kręgosłupa boczne, dotylne lub doprzednie - przemieszczenia boczne, doprzednie i dotylne żuchwy

V. Sytuacja społeczno - psychologiczna dziecka:

1. Wykształcenie rodziców:

• osiągnięcia dziecka w rozwoju psychomotorycznym rosną, jeśli rodzice mają wykształcenie ponadpodstawowe

2. Brak pokoju lub własnego miejsca do zajęć, zabaw dla dziecka:

• sytuacja utrudnia organizowanie własnych zabaw i rozrywek, może obniżać motorykę rąk, spontaniczną aktywność (również werbalną), bywa, że dzieci chętniej przebywają poza domem

3. Brak czasu dla dziecka:

• rzadki kontakt werbalny dorosłych z dzieckiem, nieumiejętne słuchanie wypowiedzi dziecka, ograniczenie rozmów do spraw porządkowych i codziennych, brak udziału rodziców w zabawach dziecka może skutkować niskim poziomem rozwoju mowy

4. Brak lub zaniedbanie wychowania pośredniego:

• czytanie książek, wycieczki, oglądanie filmów sprzyja okolicznościowemu uczeniu się dziecka, rozwojowi schematów składniowych i fleksyjnych systemu języka, indywidualizacji wypowiedzi, poszerzaniu słownictwa

5. Wychowanie instytucjonalne do 3. roku życia:

• opóźnione siadanie, chodzenie, mowa, opanowanie kontroli zwieraczy, zaburzenia emocjonalne, motywacyjne i w rozwoju osobowości, logonerwice, uboższy zakres słownictwa

6. Dłuższa rozłąka z matką:

• możliwy uraz psychiczny, zaburzenia emocjonalne, zahamowanie rozwoju psychomotorycznego, opóźnienie wzrostu, logonerwice, uboższy zakres słownictwa, opóźnienie rozwoju mowy

7. Konflikty w rodzinie, zaburzona integracja rodzinna:

• poczucie niższej wartości, trudności z przyswojeniem sobie wzorów zachowania, brak poczucia bezpieczeństwa, zaburzenia emocjonalno - motywacyjne i w rozwoju osobowości, redukcja aktywności poznawczej dziecka, logonerwice, uboższy zakres słownictwa

8. Utrudniony kontakt z innymi dziećmi:

• zakłócenia w rozwoju społecznym, niezaspokojone potrzeby afiliacji, bezpieczeństwa, przynależności, uznania społecznego i autonomii, zahamowanie aktywności werbalnej i twórczości słownej, wąski zakres słownictwa

Choroba genetyczna, trisomia 21 pary chromosomów, dawniej nazywany mongolizmem - zespół wad wrodzonych spowodowany obecnością dodatkowego chromosomu 21.

Choroba genetyczna, której pełne objawy stwierdza się w okresie dojrzewania lub po jego zakończeniu, polega na obecności przynajmniej jednego dodatkowego chromosomu X w części lub we wszystkich komórkach organizmu mężczyzny.

Obniżenie poziomu wapnia.

Zespół licznych wad rozwojowych - głównie zniekształcenie czaszki, dysmorfia części twarzowej, nieprawidłowości dłoni i stóp, niekiedy niedorozwój umysłowy.

Genetycznie uwarunkowana, wrodzona choroba, prowadząca do nieprawidłowego kostnienia śródchrzęstnego, co powoduje zaburzenie rozwoju pewnych kości w organizmie i karłowatość.

Inaczej sinica.

Stan przewlekłych zaburzeń w odżywianiu, charakteryzujący się nieprawidłowym stosunkiem ciężaru do długości ciała.

Zespół niewydolności oddechowej spowodowany biologiczną niedojrzałością pęcherzyków płucnych.

Niski poziom glukozy we krwi.

Stan obniżonego poziomu magnezu w organizmie.

Nadmierna ilość płynu owodniowego w czasie ciąży.

Skutek pierwotnych lub wtórnych zmian w obrębie mięśni szyi lub kręgosłupa szyjnego powodujących przymusowe przechylenie głowy i szyi w stronę barku z ewentualnym skręceniem w stronę przeciwną.

Nieprawidłowe położenie macicy w miednicy mniejszej, nadmierne odgięcie jej trzonu ku tyłowi.

Wrodzona, uwarunkowana genetycznie choroba polegająca na gromadzeniu się w organizmie i toksycznym wpływie aminokwasu fenyloalaniny. Na skutek tego po pewnym czasie i przy braku odpowiedniego leczenia może dojść do uszkodzenia mózgu.

Przewlekle utrzymujące się następstwa organicznego uszkodzenia mózgu, objawiające się zlokalizowanymi lub rozsianymi objawami ogniskowymi bądź zaburzeniami w sferze psychiki.

Inaczej małogłowie. Wada rozwojowa charakteryzująca się mała głową o szczególnym kształcie. Zwykle występuje upośledzenie umysłowe.

Inaczej wielkogłowie. Zaburzenie rozwojowe charakteryzujące się wyjątkowo dużym obwodem głowy. Przyczyną może być wodogłowie.

Podwyższony poziom wapnia we krwi.

Wychłodzenie organizmu, stan, w którym temperatura ciał spada poniżej 35⁰ C.

Zwolnienie pracy serca, częstość akcji wynosi poniżej 50/60 uderzeń na minutę.

Upośledzenie zdolności dokładnego i sprawnego wykonywania ruchów w następstwie zaburzeń układu przedsionkowego bądź funkcjonowania móżdżku.

Niezgodność czynnika Rh w krwi matki (Rh-) i ojca (Rh+).

Stan, w którym ilość płynu owodniowego jest za mała.

Powikłanie ciąży, polegające na nieprawidłowo niskim zagnieżdżeniu łożyska w macicy.

Nadmiar produktu rozpadu hemoglobiny we krwi.

Ruchy mimowolne, samorzutne jako współruchy lub pod wpływem bodźców psychicznych, odznaczające się powolnym przebiegiem i dotyczące głównie dalszych kończyn.

Obniżenie poziomu wapnia we krwi.

Zwana „chorobą syropu klonowego”, genetycznie uwarunkowane zaburzenia przemiany aminokwasów.

Uwarunkowany genetycznie zespół wad wrodzonych spowodowany całkowitym lub częściowym brakiem jednego z chromosomów X we wszystkich komórkach organizmu dziewczynek lub w pewnej ich części.

Zmiany w budowie i kształcie chromosomu X u chłopców upośledzonych umysłowo.

Zespół ten jest uwarunkowany częściową delecją górnego ramienia chromosomu 5 (wypadnięcie genów z chromosomu). Najbardziej charakterystyczną cechą tego zespołu, od której zespół przyjął nazwę jest płacz noworodka, przypominający miauczenie kota.

Przyczyną zespołu Edwardsa jest obecność dodatkowego chromosomu numer 18 w komórkach dziecka. Zespół ten zazwyczaj nie jest uwarunkowany dziedzicznie. Ryzyko urodzenia chorego dziecka wzrasta wraz z wiekiem matki.

Zespół wad wrodzonych spowodowany trisomią chromosomu 13 .

Schorzenia występujące w następstwie patologii gruczołów dokrewnych.

Procesy chorobowe tkanki przyzębia.

Przewlekła choroba o nieznanym pochodzeniu, charakteryzująca się osłabieniem i zmęczeniem mięśni szkieletowych po powtarzanym wysiłku. U noworodków objawia się małą ruchliwością, słabym ssaniem, krzykiem i mimiką.

---