Rozwój dziecka w okresie wczesnego dzieciństwa

Okres wczesnego dzieciństwa przypada na trzy pierwsze lata życia dziecka - dzieli się go na podokresy: stadium noworodka (do pierwszego miesiąca życia), okres niemowlęcy (pierwszy rok życia) i okres poniemowlęcy. W tym czasie następuje rozwój percepcji, nabycie i rozwój sprawności motorycznych, zaczynają się wówczas kształtować umiejętności komunikacyjne, kształtuje się również zaufania do siebie i do innych ludzi.

W okresie niemowlęctwa bardzo intensywnie rozwija się narząd wzroku, dziecko osiąga już wówczas ostrość wzroku taką jaką posiada człowiek dorosły. Pomiędzy trzecim a piątym miesiącem życia pojawia się perspektywa głębi . około trzeciego miesiąca życia dziecko różnicuje cztery podstawowe kolory : żółty, czerwony, niebieski i zielony. Ruchy gałek ocznych wykonywane przez niemowlę są podobne do ruchów gałek człowieka dorosłego. Podczas patrzenia wzrok zostaje skupiony początkowo na brzegach przedmiotów następnie jest kierowany do części środkowej. Uwagę dziecka szczególnie przyciąga twarz osoby mówiącej czy też uśmiechającej się.

R E K L A M A czytaj dalej ↓

Dziecko zaczyna słyszeć już w życiu płodowym - trzydniowe dziecko potrafi rozpoznać głos matki. Już w pierwszym miesiącu dziecko potrafi różnicować dwa identyczne dźwięki mowy różniące się tylko pierwsza spółgłoską (p-b).

Czynnosci percepcyjne dziecka są od początku zorganizowane i sensowne. Dziecko zaraz od narodzin potrafi wyłapywać z otoczenia te bodźce które są istotne dla orientacji w środowisku. Dziecko zauważa różnice w odcieniach kolorów czy też potrafi różnicować rodzaje czworoboków. Około drugiego miesiąca życia następuje koordynacja zmysłu wzroku i zmysłu słuchu - kiedy dziecko usłyszy jakiś dźwięk patrzy w stronę źródła dźwięku. Około 2- 3 miesiąca życia dziecko wykazuje również wrażliwość na brak koordynacji miedzy ruchem warg a dochodzącymi dźwiękami.

Następuje również stopniowy rozwój motoryki w tym okresie - dzieje się to głównie poprzez różnego rodzaju manipulacje. Około czwartego miesiąca życia pojawia się chwyt dowolny - dziecko chwyta różne przedmioty, sięga po nie pod kontrolą wzroku. W późniejszym etapie rozwoju , na skutek rozwoju sprawności motorycznej następuje skrócenie drogi jaką pokonuje ręka gdy dziecko sięga po przedmiot (nie kieruje ręki łukiem tylko sięga po przedmiot wprost). W tym czasie dziecko przestaje sięgać po przedmioty obiema rękami, pojawia się sięganie jedną ręką (około 7-8miesiąca. Stopniowo precyzji nabierają ruchy z jakimi dziecko łapie przedmioty - początkowo dominuje chwytanie proste (dziecko owija przedmioty palcami - zaciska piąstkę na przedmiocie), później pojawia się chwyt nożycowy a wraz z nabraniem większej precyzji ruchów chwyt pesetkowy.

W pierwszym roku życia dziecko manipuluje przedmiotami w sposób niespecyficzny - w kontakcie z przedmiotem dziecko aktywuje schematy ruchowe. W drugim roku życia pojawia się u dziecka manipulacja specyficzna - dziecko dostosowuje swoje ruchy do wielkości, kształtu i odległości od przedmiotu. Ruchy staja się coraz bardziej precyzyjne.

W okresie poniemowlęcym poprzez naśladownictwo dziecko uczy się tego w jaki sposób posługiwać się różnymi codziennymi przedmiotami. Poprzez kontakt z dorosłymi dziecko uczy się stopniowo tego jak używać przedmiotów codziennego użytku.

W okresie wczesnego dzieciństwa następuje również znaczny rozwój w zakresie lokomocji. Na bazie rozwoju umiejętności manipulacyjnych oraz percepcyjnych zaczynają się kształtować umiejętności lokomocyjne. Przebiega to etapami - następuje stopniowe uczenie się osiągania różnych postaw ciała. Początkowo dziecko nabywa umiejętności leżenia na brzuszku z podniesiona głową, później zaczyna siedzieć aby osiągnąć wkrótce postawę pionową. Równocześnie dziecko uczy się przemieszczać - początkowo jest to przemieszczanie mocno ograniczone - obroty w miejscu, zmiana postawy ciała z siedzącej na stojącą. Później dziecko zaczyna uczyć się raczkować, chodzić a następnie biegać.

W tym okresie życia następuje również gwałtowny rozwój w zakresie komunikacji z otoczeniem. W początkowym okresie życia dziecko komunikuje się z otoczeniem za pomocą sygnałów niewerbalnych - za pomocą płaczu, krzyku, mimiki, spojrzeń czy prostych gestów. Istotną rolę w tej komunikacji odgrywa gest wskazywania - dziecko prosi w ten sposób o przedmiot. Zauważa się taką prawidłowość że dzieci wykorzystujące więcej gestów szybciej rozwijają kompetencje językowe. W tym czasie następuje stopniowy rozwój mowy od wokalizacji (krzyków), następnie gaworzenie aż do pierwszych komunikatów słownych. Głużenie pojawia się około trzeciego miesiąca życia - dziecko wydaje dźwięki ćwicząc w ten sposób struny głosowe, wargi i język. Początkowo dźwięki są niezbyt wyraźne - później wyróżnia się w nich samogłoski a jeszcze później spółgłoski. Okres gaworzenia zaczyna się zwykle pomiędzy piątym a szóstym miesiącem życia. Dziecko emituje wtedy rytmiczne ciągi sylabowe (np. da - da -da).

Dziecko roczne posiada w swoim słowniku około trzech słów , dodatkowo komunikuje się poprzez wyrazy dźwiękonaśladowcze. Około drugiego trzeciego roku życia następuje opanowanie języka. Do szóstego roku życia dziecko opanowuje średnio około 10 słów dziennie. Charakterystyczne dla posługiwania się językiem w tym wieku jest zjawisko rozszerzania znaczeń - konkretne słowa są stosowane do wszystkich podobnych do siebie obiektów. Słowa są używane w sposób nieprecyzyjny nie tylko na poziomie znaczeń - również niedoskonała jest ich artykulacja: dzieci zniekształcają wymawiane słowa. Początkowo wypowiedzi dziecka są jednowyrazowe - tzw. holofrazy , następnie przechodzą w etap zlepków dwuwyrazowych. Dziecko używa mowy głownie do tego by zakomunikować swoja postawę czy przeżycia a także po to by wywrzeć oczekiwany wpływ na słuchacza ( występuje dominacja funkcji ekspresywnej i impresywnej nad symboliczna).

Dziecko trzyletnie posiada w swoim słowniku już około 1000 - 1500 słów, wymawia je już raczej bez zniekształceń.

We wczesnym dzieciństwie zaczynają się również kształtować podstawowe emocje - takie jak radość, miłość czy zazdrość. Głównym źródłem przeżyć emocjonalnych na tym etapie rozwoju są relacje z dorosłymi.

Już od pierwszego miesiąca życia dziecko umie komunikować dwa podstawowe stany emocjonalne - radość i strach. Około trzeciego miesiąca życia zaczyna odpowiadać uśmiechem na uśmiech innej osoby. W szóstym miesiącu życia potrafi rozpoznawać ekspresje mimiczna różnych emocji u dorosłych - na określoną emocję odpowiada ekspresją tej samej emocji. Około pierwszego roku życia pojawia się umiejętność dostosowywania swojego zachowania w zależności od tego jaką emocję wyraża twarz osoby dorosłej.

Dziecko dąży do interakcji społecznych, w drugim roku życia chce przebywać z dorosłymi których zna. Zaczyna pojawiać się również zainteresowanie rówieśnikami.

Po okresie wczesnego dzieciństwa następuje okres średniego dzieciństwa - przypada ona na wiek pomiędzy trzecim a szóstym rokiem życia. W okresie tym następuje dalsze doskonalenie zdolności motorycznych, następuje znaczny rozwój w zakresie orientacji przestrzennej, rozwija się myślenie oparte na wyobrażeniach , stopniowo dochodzi do większego zainteresowania kontaktami z rówieśnikami .

Dziecko w tym wieku charakteryzuje znaczna potrzeb ruchu . Jest to związane ze znacznym postępem w zakresie motoryki - dziecko potrafi już sprawnie chodzić i biegać. Jego ruchy są dosyć zgrabne - posiadają odpowiedni rytm i płynność. Motoryka w tym okresie życia jest o tyle nie doskonała że brakuje jej precyzji, elastyczności oraz ruchy nie są zbyt dobrze skalkulowane np.,. dziecko nie potrafi dokładnie oszacować odległości czy też siły. W tym okresie życia dziecko potrafi wykonywać ruchy kombinowane potrafi np. biegać i kopać piłkę. Organizm dziecka nie jest jeszcze zbytnio wytrzymały.

W okresie średniego dzieciństwa następuje również znaczny rozwój w zakresie rozumienia relacji czasowych, przestrzennych i przyczynowych. Dziecko zaczyna zauważać i rozumieć zjawisko występowania różnych zdarzeń po sobie. Nabywa także umiejętności oceny tego ile dane zdarzenie trwało, zaczyna rozumieć znaczenie słów odnoszących się do relacji czasowych.

Dzieci trzyletnie wiedza jakie znaczenie niosą ze sobą słowa "wczoraj" i "dziś". Perspektywa czasowa czterolatków wzbogaca się o rozumienie słowa "jutro". W dalszych etapach rozwoju relacji czasowych dzieci nabywają słownictwo odnoszące się do określania następstwa czasowego ( nie tylko uczą się słów ale także rozumieją ich znaczenie). Zaczyna się na tym etapie życia pojawiać także rozumienie przyczynowości - dziecko potrafi wyciągać wnioski na podstawie faktów. Około czwartego roku życia dziecko potrafi znaleźć czynniki które spowodowały ze zaszła zmiana .

Zaczyna się również rozwijać funkcja symboliczna myślenia - dziecko jest w stanie kojarzyć symbole i znaki z określonymi przedmiotami. Pojawia się w tym czasie również zabawa symboliczna - określone przedmioty są zastępowane innymi (ołówek staje się strzykawką). Dziecko zaczyna "naginać" świat zewnętrzny do swojej subiektywnej rzeczywistości.

Przed osiągnięciem czwartego roku życia w zabawach dziecka występują elementy projekcji symbolicznej (np.. udaje płacz lalki) czy też podstawowe identyfikacje obiektów (klocek staje się psem0.

W okresie pomiędzy czwartym a siódmym rokiem życia zabawa symboliczna rozwija się - jest lepiej zorganizowana , dzieci wprowadzają wiele obiektów zastępczych, wprowadzają reguły z tymi obiektami związane.

Rysunek w średnim dzieciństwie rozwija się od fazy bazgrot do fazy symboli graficznych. Początkowo rysunki dzieci niczego nie przedstawiają - są zwykłymi bazgrotami na papierze. Później pojawiają się bazgroty bardziej ustrukturyzowane - występują kształty geometryczne (pojawiają się również charakterystyczne głowonogi - rysunki postaci ludzkiej bądź zwierzęcej składającej się z głowy i nóg). Okres przedszkolny charakteryzuje się występowaniem realizmu intelektualnego (rysunki dzieci są odbiciem ich wiedzy o świecie) jak i rysunków schematycznych. Dziecko w tym okresie uczy się prostych symboli na oznaczenie przedstawicieli danej kategorii (charakterystyczne schematy domu czy człowieka). W rysunkach często również jest widoczny stosunek dziecka do przedstawianych zjawisk - może np. zamazać osobę która je skrzywdziła. Z czasem rysunki dziecięce zostają wzbogacone o kolejne elementy - staja się bardziej rozbudowane. Jednocześnie pojawia się tendencja do wiernego odrysowania rzeczywistości. Następuje przejście do tzw. wizualnego realizmu - dziecko rysuje świat takim jakim go widzi. Jednocześnie w rysunkach zaczynają się odbijać wpływy konwencji społecznych.

W okresie średniego dzieciństwa zaczynają się kształtować dziecięce teorie umysłu. Pozwalają one dzieciom wyjaśnić i antycypować zachowanie innych osób. Jest to najprościej mrowiąc wiedza o umyśle i relacji jaka go łączy z rzeczywistością - teoria na temat funkcjonowania umysłu.

Dzieci trzyletnie postrzegają relacje między umysłem a rzeczywistością w taki sposób , że są przekonane że świat zewnętrzny jest bezpośrednio odzwierciedlany przez umysł. Dzieci pięcioletnie zaczynają natomiast różnicować to co jest ich przekonaniami czy wyobrażeniami na temat rzeczywistości od samej rzeczywistości. Tak więc przekroczona zostaje perspektywa egoistyczna - dziecko zauważa że inni mogą mieć odmienne zdanie niż ma ono na pewne kwestie. Pojawia się również świadomość znaczenia terminów prawda i fałsz - dzieci zauważają że przekonania czy twierdzenia mogą być prawdziwe bądź też fałszywe. Dziecko zaczyna sobie zdawać sprawę z tego ze poznawanie świata odbywa się nie tyle bezpośrednio co jest zapośredniczone przez umysł.

W omawianym okresie życia następuje również rozwój takich czynności umysłowych jak szeregowanie i klasyfikowanie. Pojawiają się także niezmienniki.

Szeregowanie odnosi się do umiejętności wykrywania różnic pomiędzy przedmiotami. W ostatniej fazie wczesnego dzieciństwa dziecko potrafi tworzyć małe szeregi - umie zestawić ze sobą obiekty należące do tej samej grupy - różniące się rozmiarem (np. mała piłka - duża piłka).

W przypadku starszych dzieci szeregowanie następuje poprzez metodę kolejnych prób, przy czym wypracowane rezultaty nie podlegają modyfikacji.

Dziecko sześcioletnie szereguje w sposób bardziej planowy - przyjmuje pewną strategie działania. Szeregując przedmioty ocenia relacje w obu kierunkach - zarówno porównuje do przedmiotu poprzedzającego jak i następującego po dodanym elemencie.

Dziecko uczy się również grupowania przedmiotów - włączania ich do określonego zbioru na podstawie łączących je podobieństw. Początkowo grupowanie następuje na podstawie dostępnych cech percepcyjnych - tworzone są kategorie precyzyjne. W późniejszym etapie rozwoju tworzone są kategorie konceptualne - grupowanie odbywa się nie tyle na podstawie dostępnych percepcyjnie cech przedmiotów ale bardziej na podstawie posiadanej przez grupującego wiedzy.

W okresie średniego dzieciństwa wykształcają się również niezmienniki - dziecko wie ze nawet jeśli zmodyfikujemy jakaś cechę danego przedmiotu wciąż pozostanie to ten sam przedmiot.

Obok rozwoju motorycznego percepcyjnego i poznawczego następuje w tym czasie również znaczny postęp w rozwoju emocjonalnym. Dziecko coraz lepiej orientuje się w stanach emocjonalnych swoich oraz innych osób. Potrafi coraz lepiej regulować ekspresje emocjonalna. W okresie średniego dzieciństwa wie już jakie mogą być przyczyny podstawowych reakcji emocjonalnych. Jednak emocje stanowią dla niego stany spowodowane raczej oddziaływaniem czynników zewnętrznych niż wewnętrznych. Dziecko potrafi również na podstawie zewnętrznych oznak stanów emocjonalnych przewidzieć to jak zachowa się inne dziecko w trakcie zabawy

W tym okresie życia występuje również pewna kontrola emocji - dziecko ogranicza ekspresje emocji negatywnie wartościowanych przez otoczenie społeczne - takich jak gniew czy strach. Dzieci zaczynają w tym okresie przejawiać również zachowania empatyczne - dzielą z innymi przezywane stany emocjonalne czy też starają się pocieszać smutne osoby. Emocje są również wykorzystywane przez dzieci w celu wywierania określonego wpływu na partnerze interakcji.

W okresie średniego dzieciństwa następują również istotne zmiany w zakresie kontaktów społecznych. Stopniowo coraz większe znaczenie zaczynają odgrywać rówieśnicy. Coraz częstsze są interakcje z grupą rówieśniczą, podejmowana jest współpraca a także zawierane są przyjaźnie. Kształtowanie się relacji społecznych najlepiej odzwierciedlają zmiany w zakresie zabaw. Początkowo w wieku trzech, czterech lat dominuje tendencja do bawienia się samemu. Dzieci nie dążą do nawiązywania kontaktów z rówieśnikami. W późniejszym etapie pojawiają się zabawy równoległe - dzieci nadal bawią się same jednak naśladują rówieśników. Następnym etapem są zabawy wspólne - dzieci bawią się w grupę, odgrywają różnego rodzaju role. Ostatnim etapem są zabawy zespołowe - dzieci zaczynają współpracować , łączy je wspólny cel działania.

Dzieci poprzez zabawy uczą się kompetencji społecznych, zasad postępowania w grupie, negocjacji oraz kooperacji. Na bazie wspólnych zabaw zaczynają się również nawiązywać przyjaźnie