Rozwój dziecka w okresie przedszkolnym
Dziecko między 3 a 6 rokiem życia wchodzi w okres średniego dzieciństwa. Ma już za sobą wczesne dzieciństwo pierwszych trzech lat życia, nabyło więc już sprawności motoryczne i potrafi się już komunikować z innymi. Rozpoczyna się dla niego okres przedszkolny. Jest to również okres dużego rozwoju, ale tempo tego rozwoju w dużej mierze zależy od klimatu w jakim się wychowuje, w jakim wzrasta. Ważną sprawą jest zaufanie. Jeżeli rodzice w ciągu tych trzech lat zdołali wypracować sobie u dziecka zaufanie, jeżeli czuje się ono prawdziwie bezpieczne, to będzie również potrafiło poradzić sobie w sytuacji nieobecności rodziców przy nim, na przykład w przedszkolu.
Ta zaspokojona potrzeba bezpieczeństwa u dziecka oraz zdolności, które już posiadło, będą warunkowały jego dalszy rozwój, który wymaga gotowości na kolejne doświadczenia. Będzie to czas jego intensywnego rozwoju w zakresie sprawności fizycznej i motorycznej, myślenia wyobrażeniowego oraz orientacji przestrzennej. Zmianie ulegną jego kontakty z rówieśnikami. Rozwój obejmie zarówno płaszczyznę społeczną, emocjonalną i intelektualną. Rozwinie się też układ nerwowy. Wszystkie te zmiany będą bazować na wcześniej wykształconych funkcjach, a także na prawidłowej pionowej postawie ciała. Trzylatek potrafi już podskakiwać, maszerować, biegać przy muzyce. W grupie bawi się obok innych dzieci (równolegle). Używa wypowiedzi wielowyrazowych, zdań złożonych, mówi poprawnie gramatycznie. Jest to czas dużej radości, ale też spokoju i opanowania. Dziecko jest już prawie całkiem samodzielne gdy chodzi o jedzenie, a z pampersów już wyrosło.
Rozwój fizyczny.
Dziecko rozwijając się fizycznie szybko rośnie i przybywa na wadze. Wzrost ulega zwiększeniu czasem nawet 5 - 7 centymetrów na rok. Waga nie wzrasta już tak dynamicznie, ale waha się w granicach 3 - 4 kilogramów rocznie. Pojawiają się u niego nowe biologiczne właściwości i zdolności fizyczne.
Kościec. Okres średniego dzieciństwa jest istotnym momentem dla jego rozwoju i stabilizacji. Początkowo jest on wrażliwy i giętki, podatny na wszelkiego rodzaju zniekształcenia. Wymaga sporej delikatności i obserwacji ze względu na kształtowane krzywizny, które się w tym czasie ustalają. Wyostrzają się również wady w postawi ciała, co warto wychwycić jak najwcześniej. Pod koniec średniego okresu dzieciństwa zauważa się wzmocnienie kośćca dziecka. Krzywizny kręgosłupa są już ustalone i łatwo można już wyodrębnić część szyjną, grzbietową i lędźwiową. W tym samym czasie wzmacniają się pozostałe kości dziecka, a nadgarstki kostnieją. Wokół kręgosłupa następuje intensywny przyrost mięśni, co pomaga w kształtowaniu prawidłowej postawy dziecka.
Narządy wewnętrzne. Wszystkie narządy wewnętrzne dziecka działają już prawidłowo. Następuje jedynie usprawnienie pewnych funkcji bardziej skomplikowanych narządów jak: serca, nerek, płuc i układu pokarmowego. Dzieciom zaczynają wypadać mleczne zęby i wyrastać stałe.
Rozwój motoryczny. Czas średniego dzieciństwa jest to okres, który charakteryzuje się dużą potrzebą ruchu. Korpus dziecka ulega wydłużeniu na skutek rozrostu kończyn. Obserwuje się u dziecka coraz więcej chęci do biegania, chodzenia, maszerowania, skakania, wspinania się na różne przedmioty, pokonywania wszelakich przeszkód. Jednak ruchy dziecka trzy i czteroletniego nie są jeszcze wystarczająco skoordynowane. Dużo w nich niepewności, chwiejności i oszczędności. Dopiero w piątym roku życia następuje intensywna stabilizacja ruchów postawno - lokomocyjnych. W wieku pięciu lat dziecko przeżywa swój złoty okres w rozwoju ruchowym. Zwiększa się jego zdolność swobodnego biegania i chodzenia. Umie maszerować do rytmu. Nabiera płynności i harmonii ruchów. Zaczyna prawidłowo kopać piłkę i coraz wyżej skakać. Kształtują się wówczas także funkcje motoryczne, które pozwolą mu na sprawniejsze wykonywanie różnych czynności manipulacyjnych. Osiąga precyzyjność i dokładność ruchów palców, dłoni, stóp. Dzięki temu dziecko zaczyna się interesować takimi zajęciami, które wymagają od niego owej precyzyjności. Sięga po drobne przedmioty, bawi się guzikami, drobnymi elementami zabawek. Dziecko w wieku pięciu lat potrafi nawet nawlec nitkę do igły. Jego rysunki są coraz bardziej dokładne i szczegółowe. Sześciolatki usprawniają nabyte w tym okresie funkcje motoryczne, tak więc ich bieganie staje się bardziej harmonijne, elastyczne i szybsze. Skoki bardziej dynamiczne i zdecydowane. Paluszki u rączek jeszcze bardziej zdolne do precyzyjnych ruchów. Dziecko staje się na tyle sprawne motoryczne, że zyskuje dużą samodzielność w wykonywaniu podstawowych czynności. Można zauważyć również pewne różnice w sprawności motorycznej i w zainteresowaniach ruchowych, jakie przejawiają dziewczynki i chłopcy.
Rozwój orientacji przestrzennej. Orientowanie się w czasie i przestrzeni to niezbyt prosta sprawa. Jednak już trzylatki przejawiają pierwsze objawy rozumienia czasu przeszłego wyrażanego przez pojęcia: wczoraj, dziś rano. Posiadają zdolność pamiętania i przypominania sobie o osobach i przedmiotach nieobecnych w danym momencie przy nich. Dokonuje się to za pomocą znaków i symboli. Dzieci z okresu wieku średniego dzieciństwa potrafią ułożyć sobie w głowie wydarzenia z uwzględnieniem ich kolejności. Potrafią ocenić czas - czy coś trwało długo, czy krótko. Dzieci czteroletnie potrafią wybiec w przyszłość, przewidując pewne wydarzenia, spodziewając się ich, używają tej pojęcia "jutro". Kolejne lata przynoszą ubogacenie słownictwa wyrażającego czas, prędkość i przestrzeń, oraz dalszy rozwój orientacji przestrzennej.
Rozwój psychiczny.
Okres średniego dzieciństwa cechuje bardzo duży rozwój funkcji psychicznych. Dzieje się to na skutek dużych zmian fizycznych i rozwoju zdolności motorycznych. Dziecko zaczyna coraz więcej widzieć i słyszeć. Przywiązuje coraz większą wagę do barw i uczy się je nazywać. Wyostrza się jego wzrok. Wzrasta wrażliwość jego słuchu werbalnego i muzycznego. Dokładnie słyszy różne szmery, szepty, odgłosy, dudnienia i strzelania. Uczy się rozpoznawać - jak robi kotek, piesek, myszka i naśladuje te zwierzęta. Rozróżnia wysokie i niskie tony. Wychwytuje różnice w natężeniu i barwie głosu.
Rozwój wyobraźni. Naśladowanie i odtwarzanie różnych sytuacji, tworzenie nowych historyjek, opowiadań, wierszyków a nawet piosenek, to wszystko jest związane z rozwojem wyobraźni u dziecka trzy i czteroletniego. Zmienia się forma jego zabaw. Każda czynność obwarowana jest fabułą. Zabawki i inne martwe przedmioty nagle ożywają, stają się bohaterami jego opowieści. Wyobraźnia dziecka przeżywa w tym czasie bujny rozkwit, podsycany zasłyszanymi historyjkami z bajek. W języku psychologicznym bujną dziecięcą wyobraźnię określa się jako animizm i antropomorfizm (nadawanie cech ludzkich z zwierzętom i roślinom).
Rozwój umysłowy. Związany jest z rozwojem układu nerwowego. Zwiększenie masy mózgu i powierzchni kory mózgowej, doskonalenie pracy komórek nerwowych, lepszy przepływ informacji między ośrodkami mowy, słuchu, wzroku i ruchu. Przyczynia się to do rozwoju myślenia u dziecka. Myślenie dziecka polega na organizowaniu konkretnych operacji. Nie jest to jeszcze myślenie w sensie ogólnym, które charakteryzuje wydobywanie, abstrahowanie istotnych cech danej rzeczy lub zjawiska i rozumienie stosunków i zależności różnych elementów rzeczywistości. Dziecko w okresie przedszkolnym dopiero uczy się myśleć. Poznaje podstawowe symbole i znaki i zaczyna się nimi posługiwać. Mówi to co myśli. Uczy się coraz więcej słów, a nawet samo tworzy neologizmy. Jego myślenie jest słowno - logiczne, a pod koniec okresu przedszkolnego myślenie przyczynowo - skutkowe. Dziecko nadal ma problem z koncentracją. Jego wyobraźnia wpływa na rozwój myślenia i pamięci.
Trzy i czterolatki są dziećmi mocno skoncentrowanymi na sobie samych. Lubią gdy inni zwracają na nich uwagę, lubią być w centrum. Chcą być podziwiane i doceniane. Trudno przyjąć im perspektywę myślenia, spostrzegania innych osób. Ich punkt widzenia danej sprawy wydaje im się jedyny i najwłaściwszy. Nie potrafią zrozumieć inności. Nie potrafią dobrze wejść w role. Potrafią za to doskonale wykrywać różnice występujące w jakichś przedmiotach, obiektach. Świetnie radzą sobie z szeregowaniem rzeczy uwzględniając ich podobieństwa i różnice. Potrafią zakwalifikować przedmioty do jakiejś grupy ze względu na jakąś cechę. Sześciolatki stosują szeregowanie systematyczne, wymagające pewnej strategii działania.
Rozwój emocjonalny.
Uczenie się rozróżniania i rozumienia swoich emocji rozpoczyna się już w wieku trzech lat. Dziecko obserwuje zachowania innych, a także swoje i próbuje zapamiętywać jakie emocje towarzyszyły mu w danej sytuacji. Służy to późniejszemu przewidywaniu zachowania swojego, rówieśników, dorosłych w powtarzających się sytuacjach. Tym sposobem docierają do przyczyn reakcji emocjonalnych. Dzieci wieku przedszkolnego oprócz rozpoznawania emocji potrafią także o nich mówić. Uczą się je nazywać, wyrażać i reflektować nad nimi. Doświadczają takich emocji jak: radość, smutek, zakłopotanie, poczucie winy, zazdrość, lęk, wstyd, duma. Sześciolatki wykazują się ponadto zdolnością do empatii, do pocieszania innych osób, żartowania czy też droczenia się. Pojawiają się u nich uczucia trwalsze (nie tak, jak u trzylatków - chwiejne, szybko pojawiające się i szybko wygasające), uczucia estetyczne, moralne i intelektualne. Nie brakuje im również uczuć i emocji związanych z życiem w grupie rówieśników, uczuć społecznych.
Potrzeby emocjonalne dzieci z średniego okresu dzieciństwa różnią się od tych, które miały na wcześniejszym etapie. Więź i kontakt emocjonalny z matką już im nie wystarczy. Wchodzą w szersze otoczenie i domagają się od niego akceptacji i miłości. Jeżeli potrzeby dziecka nie są zaspakajane w sposób prawidłowy doświadcza ono frustracji, która wyraża się poprzez nieposłuszeństwo, kłamstwa, upór, agresję, kradzieże. W późniejszym okresie jego życia będzie sprawiać poważne trudności wychowawcze. Wiele negatywnych doświadczeń, w których dzieci przedszkolne uczestniczą (np. przemoc domowa, wykorzystanie seksualne, itp.) objawia się w zaburzeniach emocjonalnych i napadach lękowych.
Rozwój społeczny.
Dzieci z okresu średniego dzieciństwa maja coraz większy kontakt z rówieśnikami. Część z nich jest posyłana do przedszkoli, niektóre zostają w domach. Mają możliwość spędzania czasu z innymi dziećmi podczas zabaw w piaskownicy, czy na podwórku. Prowadzi to do rozwoju ich umiejętności społecznych i interpersonalnych. Przejawia się to najbardziej w zmianie formy zabaw. Nie jest to już tylko zabawa samotna, czy równoległa, ale wspólna. Czterolatki potrafią odpowiedzialnie podjąć współpracę. Wspólnie ustalają plan zbaw, jej przebieg i cele. Pojawia się zabawa z podziałem na role. Jest to zabawa, która przygotowuje do podjęcia w przyszłości ról społecznych. Dzieci nawiązują przyjaźnie, obdarzają uczuciami swoich rówieśników. Potrafią się zdyscyplinować i można już proponować im zabawy grupowe. Rozumieją reguły gier i zabaw. W czwartym roku życia pojawia się uporządkowana zabawa symboliczna. Dzieci bawią się nie tylko zabawkami ale również innymi przedmiotami, które na dany moment symbolizują im coś innego, jakby w zastępstwie. Zabawa jest naturalną aktywnością dzieci przedszkolnych i dostarcza im wiele radości, przyjemności, wpływa pozytywnie na ich rozwój, a czasem spełnia rolę terapeutyczną.
Rozwój aktywności twórczej dziecka. Zdrowe dziecko tańczy, gdy słyszy muzykę, śpiewa, gdy zna piosenkę, rysuje gdy widzi kredki lub pisaki. Dziecko przedszkolne jest pełne ekspresji i spontaniczności. Jego twórczość pozwala mu zaspokoić jego potrzeby poznawcze i estetyczne. Rysunki dziecka wieku przedszkolnego nieustannie się zmieniają, usprawniają wraz z rozwojem manualnym. Rozpoczyna się fazą bazgrot, później wyłaniają się bardziej konkretne kształty i wreszcie postaci. Dzieci coraz bardziej dokładnie kolorują swoje rysunki oraz malowanki. Precyzyjnie wykonują przedmioty z plasteliny i modeliny. Uwielbiają wycinać i naklejać. Wyrażają swoją ekspresją twórczą poprzez udział w różnych przedstawieniach i teatrzykach. Układają i deklamują wierszyki. Łatwo uczą się piosenek. Potrafią maszerować do rytmu, wystukiwać proste dźwięki na bębenkach, powtarzać klaskanie w dłonie za nauczycielką. Wszystkie wytwory dziecięce stanowią bogate źródło informacji o samym dziecku oraz o jego sytuacji rodzinnej.