ROZWÓJ DZIECKA

W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

Wiek przedszkolny

Wiek przedszkolny obejmuje okres życia dziecka w przedziale od 3 do 7 lat. Jest to okres, w którym dziecko opanowało już podstawowe funkcje życiowe i jest na tyle samodzielne, by rozpocząć naukę w przedszkolu. Przyjęcie granic chronologicznych nie oznacza, że są one precyzyjne i ścisłe, ponieważ tempo i rytm rozwoju w przypadku poszczególnych dzieci mogą mniej lub bardziej odbiegać od przeciętnego dla danego wieku. Każde dziecko rozwija się w innym nieco tempie, w odmiennych warunkach środowiskowych, każde jest odrębną indywidualnością, różni się od swoich rówieśników rozmaitymi cechami fizycznymi i psychicznymi. Jednak u wszystkich dzieci pomiędzy 3 a 7 r. ż. zachodzą zmiany w psychice, typowe i charakterystyczne wyłącznie dla wieku przedszkolnego, które pozwalają wyodrębnić ten okres od innych okresów rozwojowych.

Wiek przedszkolny możemy podzielić na trzy fazy:

1) Faza pierwsza (wczesna) obejmuje wiek od 3 do 4 lat

2) Faza druga (średnia) obejmuje wiek od 4 do 5,5 roku

3) Faza trzecia (późna) obejmuje wiek od 5,5 do 7 lat.

Rozwój fizyczny

Zmniejsza się szybkość wzrostu - wynosi przeciętnie ok. 5-7 cm rocznie (od 5-7 r. ż.). W 5 r. ż. wzrost jest dwa razy większy niż w momencie urodzenia. Przeciętny przyrost na wadze wynosi ok. 2-3 kg rocznie. Najszybciej rosną kończyny dolne. Zmienia się wygląd dziecka: sylwetka smukleje, zmieniają się proporcję poszczególnych części ciała - zmiany te są uwarunkowane głównie wydłużaniem się kończyn dolnych. Do 5 r. ż. przyrost muskulatury jest proporcjonalny do przyrostu wagi. Tkanka mięśniowa jest tą tkanką, która w porównaniu z innymi narządami ciała najbardziej zwiększa swoją wagę. Rozrost ten spowodowany jest zmniejszeniem się ilości wody w mięśniach oraz wzrostem ilości substancji białkowych i tłuszczu. Liczba włókien mięśniowych niewiele się zmienia, zwiększa się natomiast ich masa. W wyniku tego zwiększa się siła mięśniowa. Na początku tego okresu przedszkolnego kościec dziecka jest wrażliwy i giętki, krzywizny kręgosłupa nie są jeszcze ustalone; stawy cechuje duża ruchliwość, wiązadła stawowe są słabe i rozciągliwe. W 2 fazie wieku przedszkolnego zaczyna się proces kostnienia w kościach nadgarstka. W 3 fazie wzmacnia się wydatnie cały kościec i muskulatura oraz ustala się krzywizna kręgosłupa. Przejawem poprawnie przebiegających procesów kostnienia jest wymiana zębów na stałe. Kolejność wymiany zębów mlecznych zbiega się na ogół z kolejnością ich przebijania się. Około 6 roku życia rozpoczyna się drugie ząbkowanie, kiedy ukazują się w jamie ustnej pierwsze zęby trzonowe stałe. U chłopców może przebiegać to o kilka miesięcy później (ok. 3 miesiące). Dziecko w tym wieku cechuje duża pobudliwość nerwowa, gdyż obwodowy i centralny układ nerwowy dopiero stopniowo się rozwija. Zwiększa się masa mózgu (mózg 7-latka osiąga ok. 4/5 wagi mózgu dorosłego). Komórki nerwowe różnicują się funkcjonalnie. Zwiększa się ich wydolność, co wyraża się tym, że dziecko wraz z wiekiem mniej nuży się i męczy podczas wysiłku. Zaznacza się także wzrost pnia mózgowego. W 7-8 r. ż. ustalają się różnice w budowie poszczególnych warstw kory mózgowej. Z rozwojem mózgu wzbogaca się wyższa czynność nerwowa dziecka. Rozwija się proces hamowania, wzrasta stopniowo siła procesów nerwowych. W okresie przedszkolnym następuje rozwój i usprawnienie narządów wewnętrznych: serca, płuc, układu pokarmowego, których czynności coraz bardziej są zbliżone do funkcji organizmu dojrzałego. Poziom hemoglobiny, liczba krwinek czerwonych i białych zbliża się do normy człowieka dojrzałego. Zmienia się oddech przeponowy na piersiowy lub brzuszno-piersiowy. Następuje często też przyrost układu limfatycznego - jest to też okres występowania chorób zakaźnych.

Infekcje i choroby wieku przedszkolnego

1) Anemia, czyli niedokrwistość - w związku z szybkim rozwoju ustroju dziecka intensywnie wzrasta zapotrzebowanie na krew, materiały budulcowe i żelazo. Niedokrwistość obserwuje się u dzieci najczęściej z niedoboru żelaza, które wchodzi w skład budowy hemoglobiny. Ilość hemoglobiny ulega zmniejszeniu. Do objawów należą: łatwe męczenie, stałe zmęczenie, brak łaknienia, bladość powłok, bladość spojówek oka, kruchość i łamliwość paznokci i włosów.

2) Angina - jest wywołana przez bakteria, które umiejscawiają się na błonie śluzowej gardła, łuków podniebiennych i migdałków. Błona śluzowa staje się zaczerwieniona a migdałki ulegają obrzęknięciu i powiększeniu. Występuje również silny ból gardła i mogą występowanie dreszcze, gorączka, bóle głowy i ogólne złe samopoczucie.

3) Białaczka - jest jedną z najczęstszych chorób układu krwiotwórczego. Zmiany zachodzą w krwinkach białych. Przy białaczce krwinki białe posiadają formy niedojrzałe i są wytwarzane w bardzo dużych ilościach. Norma ilościowa tych krwinek u dziecka wynosi około 8000 w 1 mm sześciennym, przy białaczce wynosi kilkaset tysięcy.

4) Choroby pasożytnicze

Do najbardziej rozpowszechnionych pasożytów spotykanych u dzieci należy zaliczyć:

- owsiki - choroba następuje przez kontakt bezpośredni z chorymi lub z

przedmiotami, na których znajdują się jaja robaków

- lamblie - choroba poprzez zanieczyszczone produkty spożywcze i wodę

- włosogłówki i glisty - choroba za pośrednictwem zanieczyszczeń gleby, warzyw,

wody, owoców itp.

5) Gruźlica - jest chorobą zakaźną, wywołany przez prątek gruźlicy, który dostaje się do organizmu albo za pośrednictwem układu oddechowego, albo przez przewód pokarmowy. W miejscu usadowienia się prątków, najczęściej w płucach, powstaje tzw. ognisko pierwotne będące przejawem gruźlicy pierwotnej. Przebieg choroby jest gwałtowny i nierzadko kończy się śmiercią. Może się zdarzyć, że prątki dostaną się ponownie do płuc.

6) Mononukleoza - wywołuje ją wirus przenoszony przez ślinę, dlatego zwana jest chorobą pocałunków. Mononukleoza to ostra choroba wirusowa, która raz przebyta daje odporność na całe życie. Przez kilka dni maluch jest marudny, nie ma apetytu, skarży się na bóle pleców, nóżek, zmęczenie. Dołącza się do tego katar, ból gardła, gorączka. Węzły chłonne szyi powiększają się.

7) Nieżyt nosa - wywołany przez wirusy lub bakterie może występować u dziecka dosyć często. Choroba zwana także katarem. Objawia się wyciekaniem z nosa obfitej wydzieliny śluzowej. Jeżeli przebiega typowo, po kilku dniach następuje powrót do stanu normalnego. Nie należy jednak lekceważyć go u dzieci, gdyż może być zwiastunem choroby zakaźnej.

8) Próchnica - jest jedną z najczęściej spotykanych chorób tkanek twardych zęba. Pod wpływem działania czynników ogólnych i miejscowych przy udziale drobnoustrojów dochodzi do demineralizacji i martwicy tkanek twardych.

9) Zapalenie oskrzeli - wywołane jest przez bakterie lub wirusy. W początkowym okresie choroby występują objawy nieżytowe nosa, gardła, następnie dołącz się suchy kaszel. Temperatura wzrasta z reguły do 38-39ºC. Choroba trwa zwykle 1-2 tygodnie chyba, że wystąpi powikłanie w postaci doskrzelowego zapalenia płuc.

10) Zapalenie płuc - może być wywołane przez wirusy lub niektóre bakterie - w zależności od tego mówimy o różnych typach zapalenia płuc, np. zapalenie płuc wirusowe, gronkowcowe oraz w zależności od rozległości i umiejscowienia - o zapaleniu płuc płatowym, oskrzelowym. Objawy: zawsze pojawia się temperatura, silny kaszel, stolce są luźne i częste.

Szczepienia ochronne:

- 6 rok życia - przeciw błonicy, tężcowi i poliomyelitis

- 7 rok życia - przeciw odrze (zamiast szczepionki pojedynczej przeciw odrze można podać szczepionkę potrójną przeciw odrze, śwince i różyczce) i przeciw gruźlicy (po 6 tygodniach od szczepienia przeciw odrze).

Rozwój ruchowy

Jest mniej gwałtowny i szybki niż w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym. Cechuje go względna harmonijność, doskonali się właściwa czynność biegania, będąca wynikiem dobrze opanowanego i zautomatyzowanego procesu chodzenia. Wzrasta długość kroku przy bieganiu. Dziecko 6 letnie biegnie nie tylko szybciej ale i bardziej harmonijnie, dzięki lepszej koordynacji pracy kończyn górnych i dolnych, pochyleniu tułowia do przodu i unoszeniu wysoko kolan. Wzrasta umiejętność utrzymania ciała w równowadze dynamicznej. Dużemu usprawnieniu w tym okresie ulegają ręce. Czynności manualne zależne są od koordynacji wzrokowo-ruchowej. Ruchy muszą być podporządkowywane zadaniu, jakie dziecko zamierza wykonać, a zadanie to pozostaje niejako zaprogramowane przez wyobrażenia wzrokowe. W tym okresie następuje dalszy rozwój i doskonalenie się ruchów narzędziowych (praksji), co wpływa na wzrost samodzielności. Dziecko 3-4-letnie ubierają się i rozbierają samodzielnie przy pomocy dorosłego. Większość 5-latków potrafi już samodzielnie to zrobić, ale ma jeszcze trudności z zawiązywaniem i zapinaniem. Ruchy te stają się w pełni zautomatyzowane w 6-7 r. ż. W piątym roku życia dziecka widoczny jest największy przyrost sprawności motorycznych, dlatego też R. Przewęda okres przedszkolny w wieku pięciu lat nazywa „złotym okresem” w rozwoju motoryki dziecka lub okresem „równowagi przedszkolnej”. Pojawia się zróżnicowanie motoryczne związane z płcią. Dziewczynki są sprawniejsze w czynnościach motorycznych wymagających równowagi, precyzji i rytmiczności. Chłopcy natomiast są sprawniejsi w motoryce dużej, która wymaga energii i siły. W wieku przedszkolnym dzieci mogą systematycznie uprawiać gimnastykę, uczyć się jazdy na nartach, łyżwach i rowerze. Trudności zawsze muszą być stopniowane. Należy jednak pamiętać o tym, że bardzo proste czynności nie interesują dzieci, są lekceważone i wykonywane niedbale. Sprawności motoryczne to umiejętności wymagające bardzo precyzyjnej koordynacji. Nie kształtuje się w wyniku samego procesu dojrzewania lecz muszą zostać wyuczone. Aby dziecko opanowało daną sprawność musi: być dojrzałe do nauki, mieć możliwość obserwowania dobrych wzorców, mieć okazję do ćwiczeń i mieć wsparcie otoczenia w postaci zachęty, demonstrowania umiejętności, poprawiania błędów.

Zabawa

Podstawową formą aktywności dziecka w wieku przedszkolnym jest zabawa, ale wraz z wiekiem rozmaite zajęcia nabierają w życiu dziecka coraz większego znaczenia.

W wieku przedszkolnym zabawa dziecka przybiera wiele różnorakich form. Wraz z wiekiem zmieniają się także zabawy. Dziecko przechodzi od zabaw samotnych do zabaw równoległych, następnie aż do zabaw zespołowych z podziałem na role. Najbardziej typowe dla tego okresu są dwa rodzaje zabaw:

a) zabawy tematyczne - przełomowym momentem w rozwoju tych badań jest świadome podjęcie i podtrzymywanie w toku zabawy określonej roli. Tematyka tych zabaw jest na ogół szeroka i różnorodna, a krąg tematów rozwija się wraz z wiekiem. Zabawy tematyczne dzieci starszych są dłuższe i bardziej stałe. W tych zabawach wraz z wiekiem bierze udział coraz większa liczba dzieci, a przedmioty i zabawki są używane z znaczeniu symbolicznym.

b) zabawy konstrukcyjne - początki tych zabaw obserwujemy już u dzieci 2-letnich, ale dopiero w wieku przedszkolnym wzrasta ich liczba. Mamy trzy charakterystyczne tendencje w rozwoju zabaw konstrukcyjnych:

- wykorzystywanie coraz bardziej różnorodnego materiału konstrukcyjnego

- uprawnienie techniki czynności konstrukcyjnych

- coraz bardziej świadome planowanie poszczególnych etapów czynności.

Najczęściej wykorzystywanym materiałem zabaw konstrukcyjnych są klocki. Dzieci 4-letnie ustawiają budowle dwuwymiarowe, 5-letnie ustawiają budowle trójwymiarowe (zamykanie przestrzeni w strukturach). Jak widać wraz z wiekiem dzieci wykonują budowle bardziej złożone przy tym z różnorodnego materiału. Wraz z wiekiem pojawia się także budowanie według wzoru, co wymaga większych operacji analityczno-syntetycznych.

Twórczość

W wieku przedszkolnym dzieci chętnie malują, rysują, lepią z plasteliny, wycinają wycinki, co wykonują dla zabawy. Rysowanie dziecka jest formą ekspresji. Dziecko nie jest tylko biernym odbiorcą świata, ale także osobą czynnie ustosunkowującą się do różnych dziedzin sztuki. Polega to na asymilacji, żywych reakcji emocjonalnych i przetworzeniu treści (w zabawie lub w twórczości plastycznej). Około 5-6 r. ż. dziecko wchodzi w stadium uproszczonego schematu - pojawiają się elementy figuralne stosowane z rozmysłem: rysowane postacie lub przedmioty są uproszczone, zgeometryzowane, usztywnione, statyczne, kanciaste lub zaokrąglone. Budowa z figur powoduje, że rysunek dziecka pozbawiony jest proporcji, jest mało przejrzysty, monumentalny i archaiczny, a mimo to cechuje go oryginalność i świeżość. Rysunek w tym okresie charakteryzuje duża ilość kolorów i ciekawe kompozycje. W 7 roku życia pojawia się udoskonalony i wzbogacony schemat. Linie stają się giętkie i płynne, ale rysunek nadal jest nieproporcjonalny - to co ważne jest na pierwszym planie. Pojawia się tematyka, a kolorystyka staje się bardziej naturalna, pojawia się ruch i profil rysunku. Dziecko dokonuje w rysunku ekspresji swoich przeżyć.

Inne formy twórczość plastycznej to ulepianie, wycinanki, wydzieranki itp. W ulepiankach dziecko 3-4 letnie przeważa forma jednoczęściowa. W dalszych fazach wieku przedszkolnego wzbogaca się tematyka ulepianek dzieci (w starszych grupach przedszkolnych są one już w pełni trójwymiarowe).

Rozwój poznawczy

Sfera umysłowa (intelektualna) to całokształt wiedzy, doświadczeń i zdolności umysłowych człowieka. Rozwój jej następuje ściśle z rozwojem procesów poznawczych.

1. Wrażenia i spostrzeżenia

Wzrasta wrażliwość wszystkich receptorów, co przyczynia się do lepszej percepcji bodźców. Szczególny rozwój obserwuje się w odbiorze bodźców wzrokowych i akustycznych. Wraz z wiekiem wzrok staje się ostrzejszy. Dopiero od piątego roku życia zaczyna rozwijać się celowa obserwacja przedmiotów. Następuje rozwój słuchu werbalnego i muzycznego oraz rozwój wrażliwości kinestetycznej. Budowa narządu słuchu małego dziecka nie odbiega od tej, jaką ma człowiek dorosły. U dziecka obserwuje się wzrost różnicowania siły dźwięku. Odbiór rzeczywistości wciąż jest uwarunkowany polisensorycznie. Spostrzeżenia dziecka w wieku przedszkolnym cechuje synkretyzm i subiektywizm, są z reguły chaotyczne i nieuporządkowane. Na początku okresu przedszkolnego spostrzeżenia dziecka mają ścisłe z działaniem, co zmienia się wieku, kiedy to spostrzeżenia dziecka stają się coraz bardziej pełne, dokładne i wykończone, co umożliwia im reprodukowanie kształtów. Dziecko umie odróżniać i nazywać barwy i ich odcienie. Rozróżnia podstawowe smaki. Potrafi analizować bodźce akustyczne. Z trudem ocenia czas i przestrzeń oraz wielkości i proporcje Zaczyna rozpoznawać litery, kopiuje figury geometryczne.

2. Wyobrażenia

W okresie przedszkolnym znacznie wzrasta wyobraźnia dziecka. Poszerzone relacje z innymi wprowadzają dziecko w proces poznawania różnorodnych ról społecznych i próbę ich odwzorowania. Około 4 r. ż. pojawia się fantazjowanie dziecięce, którego istotą jest nieodróżnianie przez dziecko własnych spostrzeżeń od tworzących się w umyśle wyobrażeń (wymyśleni przyjaciele, różne historyjki itp.). Wyobraźnia dziecka odzwierciedla się w jego zabawach. Wyobrażenia można podzielić na reprodukcyjne i antycypacyjne. Obrazy reprodukcyjne pojawiają się już około 18 miesiąca życia, a ich rozwój w okresie dziecka małego pozwala na przejście od obrazów antycypacyjnych i od statycznych do dynamicznych i transformacyjnych (ok. 6-8 r. ż.).

3. Uwaga

Rozszerza się zakres uwagi mimowolnej, jednak w dalszym ciągu można zaobserwować dużą wybiórczość i koncentrację na interesującym przedmiocie z zawężeniem centrum uwagi. Pojawia się także uwaga dowolna, jednak jest nietrwała (do 5 min.), dlatego rozwój jej jest uzależniony od zasad dydaktycznego łączenia z uwagą mimowolną, opartą na zainteresowaniu.

4. Pamięć

Wzrasta pojemność pamięci, co umożliwia dziecku sprawne kodowanie wielu nowych informacji (w sposób mechaniczny). Pojawia się większa skuteczność zapamiętywania Dzieci przedszkolne stosują już strategie powtarzania wówczas, gdy świadomie chcą coś zapamiętać oraz organizowania materiału, lecz tu kierują się najczęściej: dźwiękowym podobieństwem wyrazów i skojarzeniami sytuacyjnymi. Dzieci przedszkolne najczęściej stosują czynności prestrategiczne, to znaczy podejmowane ze względu na inny cel, niż zapamiętywanie Pojawiają się też elementy metapamięci, lecz dzieci w tym okresie rozwojowym najczęściej przeceniają swoje możliwości zapamiętywania.

5. Myślenie

Dziecko znajduje się w stadium inteligencji przedoperacyjnej. W okresie przedszkolnym następuje intensywny rozwój procesów myślenia, który zachodzi dzięki transformacji operacji myślowych, szczególnie porównywania, szeregowania i klasyfikowania. Na początku tego okresu myślenie dzieci jest mimowolne, co zmienia się pod koniec. W wieku przedszkolnym charakterystyczne jest myślenie konkretno-wyobrażeniowe, chociaż dzieci nie rezygnują całkowicie z myślenia sensoryczno-motorycznego. Myślenie dzieci w wieku przedszkolnym jest podporządkowane zadaniom praktycznym i związane z konkretnym celem. Właśnie w wieku przedszkolnym myślenie zaczyna odrywać się od bezpośredniej sytuacji i przechodzi w myślenie oglądowo-obrazowe (oparte na wyobrażeniach). Rozwój procesów wyobraźni pozwala także na pojawienie się u dzieci myślenia przyczynowo-skutkowego, opartego na procesach asymilacji oraz akomodacji (po 4 r. ż.), w ujęciu egocentrycznym oraz myślenia opartego na kontekście praktyk społecznych, czyli ujmowania istoty przyczyny danego zjawiska (w 6 r. ż.).

6. Mowa

W rozwoju mowy dziecka biorą udział następujące czynniki:

- mechanizmy wrodzone,

- percepowany przez niego materiał językowy

- kontekst środowiskowo-sytuacyjny.

W okresie przedszkolnym zasób słownictwa czynnego dziecka wynosi około 3 000 słów.

Rozwój mowy dziecka przedszkolnego przedstawia się następująco:

1) 4-latek

- przyswaja sobie coraz więcej nowych słów i zwrotów (do 6 r. ż. dziecko opanowuje dziennie 4-5 do 9-10 słów, którymi posługuje się jego otoczenie)

- tworzy sam wiele nowych słów, tzw. neologizmy dziecięce

- w dalszym ciągu występuje nadrozciągłość znaczeń

- w budowaniu zdań posługuje się powszechnymi regułami semantyczno-syntaktycznymi, co prowadzi do hiperregularyzacji

- pojawiają się wyraźne funkcje ekspresywne i impresywne mowy

- wzrastają kompetencje narracyjne dziecka

2) 4-5 r. ż.

- to tzw. „wiek pytań” - obserwujemy tu tzw. pytania synpraktyczne (pojawiające się już po 3 r. ż., dotyczące organizowania własnego działania i zanikające ok. 6 r. ż.) i heurystyczne (wyjaśniające i porządkujące wiedzę o otaczającej rzeczywistości, zanikające po 5 r. ż.)

Ten 4-5 latek interesuje się wieloma sprawami, lubi dyskutować, dociekać, filozofować. Interesuje go wiele konkretów, szczegółów, zasypuje dorosłych pytaniami.

3) 5-latek

- odtwarza w całości zasłyszane historie

- ponad połowa tych dzieci wprowadza do bajek własne modyfikacje, a 1/4 potrafi już tworzyć nowe, oryginalne narracje

- nabywa wiele nowych pojęć

- doskonali się też jego zdolność do prowadzenia konwersacji

- jego wypowiedzi często jeszcze są niejasne i nieekonomiczne.

4) 6-latek

- jego wypowiedzi posiadają wyraźną kompozycję.

- stają się coraz bardziej jasne.

Rozwój emocjonalny

U dziecka w okresie przedszkolnym jest uwarunkowany zmianami sfery poznawczej, w tym kompetencji językowej oraz kształtowaniem się obrazu własnego. Do 6 r. ż. jego uczucia cechują afektywność i impulsywność. Emocje są silne, gwałtowne i krótkotrwałe. Dziecko jest zmienne w swoich uczuciach i nastrojach, nie umie ich maskować i tłumić. Stopniowo, głównie pod wpływem oddziaływania środowiska, a także dzięki prawidłowemu rozumowaniu i umiejętności przewidywania, dziecko zaczyna tonować wybuchy emocji. W tym okresie oprócz uczucia miłości, potrzeby okazywania sympatii, przywiązania, serdeczności, zaczynają też u dzieci dochodzić do głosu uczucia negatywne - złość, nienawiść, zazdrość. Oprócz uczuć prostych, w starszym wieku przedszkolnym, zaczynają się pojawiać przejawy uczuć wyższych, np. uczucia estetyczne. U 6-latka znów następuje kryzys uczuciowy, który mija dopiero około 7 r. ż. (jest to tzw. „wiek rozumu” - dziecko zaczyna panować nad swoimi emocjami). Wraz z wiekiem maleje częstotliwość lęków, wzrasta natomiast liczba reakcji gniewu. Stan emocjonalny dziecka, podobnie jak dorosłego człowieka, zmienia się pod wpływem różnych czynników i sytuacji. Wśród czynników wpływających na emocjonalność dziecka wyróżnią się: zmęczenie, stan zdrowia, porę dnia, jego inteligencję, środowisko rodzinne i społeczne.

Rozwój woli

Na akty woli, występujące już coraz wyraźniej, wpływają różnorodne czynniki. Mówimy wówczas, że dziecko ma określoną motywację działania. Ważną sprawą jest odróżnienie przejawów woli od uporu. O uporze mówimy wtedy, gdy dziecko chce osiągnąć jakiś cel stosując nieakceptowane formy zachowania: tupanie, krzyk, głośny płacz.

4-latek - staje się nadaktywny ruchowo, lubi przeciwstawiać się rodzicom, oporuje, prowokuje, staje się krnąbrny, nie boi się nawet kar.

4-5 latek - staje się bardziej konsekwentny w działaniu, bardziej wytrwały w dążeniu do celu.

W 6 r. ż. - wzrasta egocentryzm dziecka, co powoduje konfliktowość, zrzucanie winy za niepowodzenia na matkę.

Rozwój moralny

W fazie późnej wieku przedszkolnego dziecko wchodzi w stadium heteronomii moralnej. Normy są dziecku narzucone z zewnątrz, a ono przestrzega ich z uwagi na autorytet dorosłych oraz kary i sankcje, jakie grożą za ich naruszenie. Jest przekonane, że naruszeniu reguły zawsze towarzyszy następstwo o charakterze kary (immanentna sprawiedliwość). Umie się podporządkować wymaganiom innych także dlatego, ze chce postępować zgodnie z zasadami wyznawanymi przez osoby, które darzy szacunkiem (mechanizm identyfikacji). Cechuje je realizm moralny - nie potrafi odróżnić we własnych przeżyciach tego co subiektywne i obiektywne. Ocenia postępowanie według skutków materialnych, a nie intencji (odpowiedzialność obiektywna).

Rozwój społeczny

Uspołecznienie dziecka, tzn. przystosowanie form jego zachowania do wymagań środowiska społecznego, stanowi ważne osiągnięcie rozwojowe okresu przedszkolnego. W toku wczesnego dzieciństwa dzieci poszerzają swoje społeczne horyzonty, stają się bardziej niezależne i autonomiczne. Przekraczając wcześniejsze ograniczenia społeczne i zależności, coraz głębiej wchodzą w swoje środowisko oraz odważniej podejmują próby sprostania wyzwaniom, jakie niosą ze sobą społeczne kontakty z rówieśnikami i dorosłymi. Dziecko, które w 3 roku życia jest jeszcze egocentryczne i ledwie uporało się z odróżnieniem siebie od otoczenia - przechodzi w następnych kilku latach głęboką ewolucję, staje się istotą na tyle społecznie dostosowaną do otoczenia, że jest zdolne do uczestnictwa we wspólnych zabawach i zajęciach oraz przygotowane do włączenia się w najbliższej przyszłości w szerszą społeczność klasy szkolnej. Dziecko rozszerza i wzbogaca doświadczenia, które zdobywa w grupie rówieśników. Obserwuje się wzrost liczby zabaw społecznych. Dzięki rozwiniętej już (w miarę rozwoju fizycznego) sprawności manualnej dziecko chwyta przedmioty, układa, przenosi je, czyniąc to początkowo obok, a następnie wspólnie z innymi dziećmi. Rozwijająca się zdolność mówienia umożliwia mu natomiast nawiązanie kontaktu werbalnego ze swoimi rówieśnikami. Za najbardziej charakterystyczne formy zachowania się dzieci w sytuacjach społecznych E. Hurlock uważa: negatywizm, agresywność, rywalizację, współdziałanie, uznanie społeczności, współczucie. Sprzeciw przyjmuje najczęściej formę używania słowa „nie”, słowo to jest wykorzystane przez dziecko jako odpowiedź na wszelkiego rodzaju pytania, polecenia i prośby. Inną spośród znanych form negatywnego zachowania się dziecka jest agresywność objawiająca się w atakach słownych lub fizycznych; od łagodnych, po bolesne ciosy. Specyficzną formą społecznego zachowania się dzieci jest rywalizacja. Objawia się ona w takich zachowaniach, które mają na celu wybicie się, wywyższenie się ponad inne dzieci. Zachowania takie pojawiają się około czwartego roku życia, gdy dziecko jest już świadome formy współzawodnictwa. Do form pozytywnego zachowania społecznego zaliczamy natomiast współdziałanie, dążenie do zdobycia uznania społecznego oraz wyrażania współczucia. Współdziałanie - objawia się w zabawach grupowych, jak również w stosunkach z dorosłymi. To oni stają się wzorem do naśladowania w codziennych sytuacjach życiowych. Współczucie (empatia), jako forma zachowania społecznego, ujawnia się w działaniach takich jak: niesieniu komuś pomocy, pocieszaniu osób, które doznały przykrości itp. Różnice między grupami rówieśniczymi można zauważyć, odwołując się do kryterium płci. Jest to bardzo istotna zmiana w porównaniu do okresu poniemowlęcego, dla którego płeć nie stanowiła kryterium podziału na grupy. Dzieci w wieku przedszkolnym preferują rówieśników tej samej płci. W wieku przedszkolnym grupą, która odgrywa największą rolę w kształtowaniu się postaw i nawyków społecznych dziecka jest rodzina. Rozwijające się społeczno-poznawcze możliwości oddziaływania na innych ludzi pozwala dzieciom dojść do przekonania, że inni też mają prawa i przywileje.

Rozwój osobowościowy

W wieku przedszkolnym zalążkowa osobowość małego dziecka krystalizuje się wraz z wiekiem w osobowość pełniejszą, o strukturze coraz lepiej zintegrowanej, spoistej i bogatej w doświadczenia, która reaguje na środowisko, przystosowuje się do niego, a zarazem je przekształca, zależnie od swych potrzeb indywidualnych i zasymilowanych potrzeb społecznych, w odmienny sposób na każdym poziomie swego rodzaju. Kształtuje się zgodnie z prawami rozwoju oraz z indywidualnym rytmem rozwojowym jednostki. Osobowość kształtuje się w czasie swobodnej działalności dziecka oraz w procesie uczenia się przypadkowego. Pod koniec tego okresu nie jest jeszcze całkowicie ukształtowana. W tym czasie tworzą się nawyki i sposoby zachowania się, podstawowe potrzeby i uczucia oraz wzorce osobowościowe. W tym okresie kształtują się początki charakteru.

Bibliografia:

• A. Birch, T. Malin „Psychologia rozwojowa w zarysie. Od niemowlęctwa do dorosłości”

• A. Dzierżanka-Wyszyńska „Rozwój psychomotoryki małego dziecka”

• J. Trempała, B. Harwas-Napierała „Psychologia rozwoju człowieka”

• J. S. Turner, D. B. Helms „ Rozwój człowieka”

• M. Żebrowska „Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży”

• www.dbc.wroc.pl

1

---