PROGRAM STYMULACJI
ROZWOJU DZIECKA
W MŁODSZYM WIEKU SZKOLNYM
MŁODSZY WIEK SZKOLNY
Młodszy wiek szkolny (nazywany również późnym dzieciństwem) obejmuje okres od 7 do 10-12 roku życia, kiedy dziecko uczęszcza od I do III klasy szkoły podstawowej.
Młodszy wiek szkolny dzieli się na dwie fazy rozwojowe:
I faza obejmuje wiek 7-8 lat,
II faza obejmuje lata 9-10.
Faza pierwsza wymaga od dziecka dużego wysiłku fizycznego i psychicznego.
W okresie tym dzieci często szukają oparcia w osobach dorosłych, przy czym szczególne znaczenie w ich oczach zwłaszcza w sprawach szkolnych nabiera nauczyciel wychowawca. W coraz większym stopniu zdolne są do koncentracji uwagi, do spostrzegania i obserwacji zjawisk. Przyswajają sobie pojęcie liczby naturalnej i podstawowe działania arytmetyczne.
W fazie drugiej zachodzą duże zmiany osobowości dziecka. W końcu tego okresu uczniowie swobodnie dokonują operacji logicznych, zwanych operacjami konkretnymi. Następuje wzrost aktywności społecznej, rozwój umiejętności współżycia i współpracy w grupie. Na karierę szkolną znaczny wpływ mają procesy poznawcze. W młodszym wieku szkolnym następuje ich intensywny rozwój.
Dzieci rozpoczynające naukę szkolną różnią się między sobą pod względem rozwoju psychofizycznego i stopnia przygotowania do podjęcia nauki szkolnej. Dziecko podejmując naukę w szkole często wykazuje dojrzałość sfery umysłowej, a nawet znaczny jej rozwój wybiegający poza ustaloną normę wiekową, natomiast nie jest odporne emocjonalnie i społecznie.
Wstąpienie dziecka do szkoły, to wielka zmiana w jego życiu. Od chwili pójścia do szkoły zmienia się jego codzienny tryb życia. Przechodzi od dominującej w okresie przedszkolnym działalności zabawowej do nauki szkolnej. Systematyczne zdobywanie wiedzy staje się podstawową formą jego działalności.
Szkoła staje się dla dziecka najważniejsza, kształci go i wychowuje, przekazuje mu szereg wiedzy i umiejętności, ćwiczy jego funkcje psychiczne i kształtuje jego osobowość. Z chwilą pójścia do szkoły dziecko wkracza w nowe stadium rozwoju. Systematyczne nauczanie i udział w życiu szkoły, coraz żywszy i bardziej bezpośredni kontakt z szerszym otoczeniem stanowią silne bodźce rozwojowe.
Przeprowadzając charakterystykę osiągnięć dzieci w młodszym wieku szkolnym trzeba zdawać sobie sprawę, że istotny wpływ na rozwój ogólny dziecka i na karierę szkolną ma środowisko rodzinne, czynniki dydaktyczno-pedagogiczne oraz grupy rówieśnicze. Należy podkreślić, że motorem rozwoju są zmiany, jakie zachodzą w sytuacji życiowej dziecka.
Młodszy wiek szkolny jest również okresem, w którym dominują różnorodne trudności szkolne. Trudności te wynikają częściowo z niedostatków intelektualnych, diagnozowanych w poradnictwie psychologiczno-pedagogicznym, nieprawidłowego rozwoju fizycznego, wynikające z zaburzonego uspołecznienia dziecka oraz niedojrzałości emocjonalnej, która utrudnia dzieciom dostosowywanie się do wymagań i obciążeń szkolnych. Niedostosowanie do warunków szkolnych rodzi nadmierne napięcia emocjonalne, nierzadko z cechami zahamowania emocjonalnego. Natomiast nadmierne napięcia eksplodują pojawieniem się lub nasileniem patologicznych nawyków, tików, jąkania oraz wystąpieniem nadruchliwości.
Napięcia związane ze szkołą stanowią podłoże często występującego zjawiska jakim jest fobia szkolna. Manifestuje się ona lękiem przed pójściem do szkoły, przed pewnymi lekcjami lub niektórymi nauczycielami. Fobii szkolnej bardzo często towarzyszą różne dolegliwości somatyczne, które utrudniają uczniom wypełnianie obowiązku szkolnego. Niedostosowanie do szkoły przyczynia się też do występowania zaburzeń zachowań społecznie nie akceptowanych takich jak; wagary, ucieczki z domu czy szkoły. Ujawnia się także w tym okresie wiele zaniedbań środowiskowych, często z towarzyszącymi nadmiernymi wymaganiami ze strony rodziców, którzy mają jedynie na celu egoistyczną chlubę z dziecka bez względu na jego możliwości intelektualne i rozwój emocjonalny.
ROZWÓJ FIZYCZNY |
|
ZADANIA ROZWOJOWE |
STYMULACJA ROZWOJU |
Młodszy wiek szkolny odznacza się przewagą wewnętrznego rozrastania się i dojrzewania organizmu nad powiększaniem się wysokości ciała. Przyrost wysokości i ciężaru ciała w tym wieku jest powolny i równomierny (7-letnie dziecko mierzy 121-123 cm, dziecko 11-letnie osiąga wzrost około 144 cm; 7-latek waży 23- 25 kg, 11-latek około 37 kg) - jednakże na początku tego okresu (między 6 a 8 rokiem życia) zachodzi zjawisko wczesnego, pośredniego skoku wzrostowego, zwanego też skokiem „szkolnym”. Na początku okresu szkolnego zanikają dziecięce proporcje budowy ciała, a pod jego koniec, w wieku 9-11 lat, proporcje budowy ciała małego człowieka niemal nie różnią się od dorosłego. Zmiany w podstawowych układach. Układ nerwowy Mózg w tym okresie zbliża się do swej dojrzałej wielkości i wagi - u dziecka w wieku 9 lat waży około 1300 g, podczas gdy mózg człowieka dorosłego waży 1400 g. Potem przyrost mózgu następuje bardzo powoli, bo około 8-9 lat. Dokonuje się dalszy proces dojrzewania komórek nerwowych. Wzrostowi rozmiaru i ciężaru towarzyszy wzrost obwodu głowy. Wyraźnie wzrasta ostrość wzroku, doskonali się precyzja i ostrość odbioru bodźców słuchowych. Poziom funkcjonowania tych zmysłów jest ważny dla nauki czytania i pisania. Szczególnie rozwija się koordynacja wzrokowo-ruchowa, choć nie osiąga jeszcze doskonałości. Układ kostny Układ kostny nadal zawiera dość znaczną ilość tkanek chrzęstnych, co umożliwia dalsze wzrastanie organizmu pozostawiając kościec miękkim i elastycznym. Rozwój dziecka w tym okresie charakteryzuje się to, że różne części kośćca krzepną, rosną i zmieniają się w różnej kolejności. Między 9 a 11 rokiem życia twardnieją kości przegubów rąk, przez co zwiększa zdolność dziecka do prac wymagających dokładności. Uzębienie w końcowym okresie staje się prawie pełne (brak zębów mądrości). Układ mięśniowy Mięśnie dzieci 7-letnich są jeszcze słabo rozwinięte. Ogólna ich masa stanowi 27,2% ciężaru ciała, podczas gdy u dorosłego człowieka (mężczyzny) - 44,2%. Mięśnie duże rozwijają się wcześniej niż drobne. Włókna mięśni szkieletowych grubieją, a ich działanie staje się sprawne i odporne. Rozwój mięśni ma tendencję do krańcowo szybkiego przebiegu; zmienia się nie tylko skład mięśni, stają się one też mocniej powiązane z kośćmi. Mimo tych pozytywnych zmian, mięśnie pozostają niedojrzałe pod względem pełnionej funkcji, co znajduje odzwierciedlenie w częstej u dzieci niezdarności i nieudolności ruchowej, w nierównych zmianach tempa ruchów, w niezdolności do siedzenia w jednej i tej samej pozycji przez dłuższy czas i dużej męczliwości. Rozwijające się mięśnie są też bardziej podatne na uszkodzenia pojawiające się wskutek nadmiernego przeciążenia. Układ oddechowy Ciężar płuc wzrasta prawie dziesięciokrotnie przed zakończeniem tego okresu. W miarę jak układ oddechowy pracuje coraz bardziej ekonomicznie i ujawnia większą elastyczność, oddychanie staje się wolniejsze i głębsze. Układ krążenia Układ krążenia rozwija się w powolnym tempie. Serce jest teraz mniejsze w stosunku do rozmiarów ciała, stale rośnie. Częstość akcji serca stopniowo się obniża, a ciśnienie krwi podnosi. Pozostałe Wzrasta sprawność układu trawiennego. Wzmacnia się układ limfatyczny. W końcu tego okresu zaczynają zachodzić zmiany w gruczołach i budowie ciała. U niektórych dzieci występują już wyraźne zmiany i objawy dojrzewania płciowego, jednak wiek tego dojrzewania ma dużą rozpiętość i rozległe granice. Postawa ciała W tym wieku zdarzają się dzieci o złej postawie ciała. Przyczyny tego mogą tkwić np. w złym sprzęcie szkolnym, ale mogą leżeć także w słabości kośćca lub mięśni, złym ogólnym stanie zdrowia, zbytniej podatności na zmęczenie, a nawet w złym samopoczuciu uczuciowym. Wykrycie przyczyny takiego stanu jest niezbędne dla jego wyprostowania. Odżywianie Dziecko w wieku szkolnym może powstrzymywać się od jedzenia przez dłuższy czas, ponieważ wydzielanie, trawienie, wchłanianie i wydalanie stają się coraz bardziej uregulowane. W związku z tym, zmieniają się jego potrzeby związane z odżywianiem, posiłki nie muszą być już serwowane tak często i punktualnie jak dotychczas, za to o wiele ważniejsza staje się wartość energetyczna spożywanych pokarmów, gdyż dzieci potrzebują białek i witamin, a nie pustych, bezużytecznych kalorii zawartych w cukierkach, słodkich napojach i słodyczach. Odporność Okres młodszego wieku szkolnego należy do wyjątkowych pod względem wzrostu odporności organizmu na różnego rodzaju choroby, a cechuje go najniższa umieralność.
|
Prawidłowy rozwój fizyczny zależy od wielu czynników, a główne z nich to: - wrodzone możliwości rozrostu, - stan morfologiczny i czynnościowy wszystkich narządów uczestniczących w przemianie materii, - wpływy środowiskowe, - racjonalne odżywianie, - psychiczne samopoczucie dziecka, - stan zdrowia. Szczególnie ważne dla rozwoju dziecka jest środowisko, w którym się obraca, czynniki zewnętrzne. Bardzo ważne jest, aby zapewnić swojemu dziecku najbardziej optymalne warunki do prawidłowego rozwoju. Trzeba zadbać o to, żeby pociecha dobrze się odżywiała. Taki organizm potrzebuje dużej ilości kalorii - prawie dwa razy większej na 1 kg wagi niż u człowieka dorosłego - gdyż cały czas się rozrasta. Należy też zapewnić dziecku odpowiednią ilość świeżego powietrza i prawidłową higienę. Równie ważnym czynnikiem wspomagającym rozwój jest stan psychiczny - trzeba więc zrobić wszystko by dziecko czuło się dobrze w rodzinie i żeby stanowiła ona dla niego punkt oparcia. Ogromnie ważna dla prawidłowego rozwoju jest aktywność fizyczna. Należy pamiętać, że ćwiczenia, zabawy ruchowe powinny być dostosowane do odpowiedniego wieku ucznia. Nie mogą być bardzo męczące, gdyż w przeciwnym razie dzieci szybko się zniechęcą. Gimnastyka nie może być zbyt banalna, gdyż w ten sposób rozwój fizyczny będzie zahamowany. Warto mieć na uwadze, że każde dziecko jest inne i te same ćwiczenia mogą się okazać zbyt trudne dla jednego ucznia, podczas gdy inny poradzi sobie z nimi bez większych problemów.
Bardzo ważne jest aby dziecko podczas siedzenia, stania miało wypracowaną odpowiednią postawę. Wynika to z faktu, że kościec bardzo łatwo ulega wszelkim deformacjom.
W dalszym ciągu należy ćwiczyć mięśnie drobne. Właściwemu rozwojowi ruchów i zwiększeniu zdolności dziecka do wysiłku sprzyjają ćwiczenia i zabawy ruchowe. W okresie szkolnym ważny jest ruch podczas zajęć wychowania fizycznego oraz podczas uprawiania sportów. Doniosłą rolę w kształtowaniu się mięśni grzbietu odgrywa pływanie. Dlatego nie zabraniajmy dziecku korzystać z tak interesującego a zarazem korzystnie wpływającego na jego rozwój sportu.
|
ROZWÓJ RUCHOWY |
|
ZADANIA ROZWOJOWE |
STYMULACJA ROZWOJU |
Rozwój motoryczny dziecka wyraża się w tym, że wraz ze wzrastaniem i dojrzewaniem jego narządów i układów pojawiają się nowe ruchy, coraz bardziej złożone czynności, jego motoryczne zachowanie się jest coraz bardziej celowe i inteligentne. Istotny jest fakt, że uzdolnienia ruchowe rozwijają się wraz z uzdolnieniami fizycznymi, umysłowymi.
Poziom rozwoju motorycznego dzieci w tym okresie przedstawia się następująco: - szybko usprawniają ruchy manualne, przyswajają umiejętności posługiwania się prostymi narzędziami technicznymi, wykonują prace ręczne, uczą pisać, - następuje doskonalenie ruchów lokomocyjnych i sportowych, bieg jest w pełni opanowany, rzuty są niedoskonałe, ale różnicują się, rozwijają się skoki, wspinanie, - rozumieją zadania ruchowe, w pełni kierują przebiegiem swego ruchu, a to pomaga w przyswajaniu nowych czynności, - silnie odczuwają zadowolenie z udanej akcji ruchowej.
Tempo rozwoju cech motorycznych u dzieci w młodszym wieku szkolnym nie jest równomierne, a w poszczególnych okresach bywa różne dla dziewcząt i chłopców. Rozwój siły w wieku od 8 do 11-12 lat u dziewcząt jak i chłopców nie wykazuje dużych wahań. Jednak obserwując cykl rozwoju w wieku 8-19 lat, to zauważa się, iż na okres 8-11 lat przypada: u chłopców około 31% przyrostu wysokości ciała i 25% przyrostu siły, a u dziewcząt - około 41% wysokości ciała i 45% siły. Tak więc w tym okresie dziewczynki są silniejsze od chłopców. Do 12 roku życia tempo rozwoju mocy nie wykazuje większych wahań, z nieznaczną tendencją do uzyskiwania coraz mniejszych wartości bezwzględnych. Najwyższa wartość tej cechy u dziewcząt przypada w 10 roku życia, a u chłopców w 15 roku. Zwinność, czyli zdolność do opanowywania nowych ruchów, szybkość zmieniania kierunków, rozwija się najszybciej w młodszym wieku szkolnym. Między 12 a 18 rokiem życia przyrost tej cech maleje. Rozwój wytrzymałości jest słabszy u chłopców, z nieznaczną tendencją wzrostu do 18 roku życia, a u dziewcząt odnotowuje się regres w jej rozwoju.
Na podstawie dokonanych analiz udało się wyciągnąć następujące najważniejsze wnioski: 1) Tempo rozwoju cech motorycznych nie jest jednakowe u chłopców i dziewcząt. 2) Tempo rozwoju poszczególnych cech jest różne. 3) Tempo przyrostu wysokości ciała nie pokrywa się z rozwojem cech motorycznych 4) Prawie wszystkie cechy motoryczne u dzieci w wieku szkolnym wykazują znaczną dynamikę rozwoju, jednakże poziom rozwoju poszczególnych cech u dzieci tego wieku jest mało zróżnicowany.
|
Trzeba pamiętać, że dzieciom należy stawiać jakieś wymagania. Muszą one trenować swoją własną aktywność, gdyż tylko w ten sposób są w stanie prawidło się rozwijać. Większość dzieci w wieku wczesnoszkolnym zazwyczaj nie odbiega od norm rozwojowych charakterystycznych dla tego wieku. Zdarzają się jednak pewne wyjątki. Niektórzy uczniowie są bardziej uzdolnieni fizycznie, ruchowo. Są także dzieci, które w sposób znaczny lub wybiórczy odbiegają od norm. Warto zrobić wszystko aby nieznaczne opóźnienia zostały wyrównane jak najwcześniej. Należy zachęcać pociechę do aktywności fizycznej, gdyż tylko w ten sposób może ona nadrobić opóźnienia w sferze fizycznej i sprawnościowej.
|
GŁÓWNE FORMY DZIAŁALNOŚCI |
|
ZADANIA ROZWOJOWE |
WPŁYW NA ROZWÓJ DZIECKA |
Zabawa Przestaje być dominującą postacią działalności dziecka, jaką była w okresie przedszkolnym. Nie zanika, ale zmienia się pod wpływem formy i treści. Charakterystyczne dla dzieci w tym okresie są zabawy oparte na pewnych zasadach, a dzieci coraz bardziej zaczyna obchodzić jej wynik i rezultat. Przestają dominować zabawy indywidualne (jak to miało miejsce w wieku przedszkolnym), a na ich miejsce pojawiają się zabawy zespołowe. Są to zabawy, w których obowiązują pewne zasady, przepisy. Podczas zabawy najczęściej rywalizują ze sobą dwa lub więcej zespołów. Współzawodnicy muszą pracować w grupie, gdzie rozwijają umiejętności pracy w grupach. Utrzymują się jeszcze z okresu przedszkolnego zabawy tematyczne - zaczyna jednak zmieniać się tematyka tych zabaw pod wpływem wyniesionych wiadomości ze szkoły. Zabawy konstrukcyjne doskonalą się i różnicują, przekształcają się pod wpływem robót ręcznych.
Nauka Z chwilą wstąpienia dziecka do szkoły nauka i wykonywanie stawianych przez nią zadań staje się głównym obowiązkiem i pracą ucznia oraz głównym czynnikiem jego psychicznego rozwoju. Dziecko pod opieką i kierunkiem nauczycieli ma w szkole zdobyć podstawy wiedzy naukowej, tak w sensie pamięciowego opanowania dużej ilości różnorodnych informacji, jak i przyswojenia taj wiedzy w sposób umożliwiający stosowanie jej w praktyce. Jest to zadanie trudne dla dziecka i nowe. Jeśli jest ono jednak pomyślne realizowane na poszczególnych szczeblach szkoły, staje się potężnym czynnikiem dalszego rozwoju dziecka.
Praca Praca szkolna składa się w tym wieku z nauki szkolnej i z pomocy rodzinie, zaczyna wyraźnie zmieniać osobowość dziecka. Obiektywna konieczność celów i motywów pracy powoduje, że w oczach dziecka nabiera ona innego sensu, zaczyna nabierać znaczenia społecznego. Dzieci, które mają i wypełniają systematycznie powierzone im obowiązki w domu, są też przeważnie dobrymi uczniami.
Rozgraniczenie pracy i zabawy nie oznacza, że czynności zabawowe nie przygotowują ich do życia i nie kształtują ich osobowości. Tak jak dziecko się bawi, tak będzie pracowało w przyszłości.
|
W działalności zabawowej w omawianym okresie charakterystyczne są następujące grupy zabaw: - zespołowe gry i zabawy ruchowe z prawidłami i elementami rywalizacji, - zabawy konstrukcyjne, w których dominują czynności motoryczne, - zespołowe zabawy tematyczne, tj. zabawy w role, dramatyzacje, inscenizacje, konkursy, quizy, zgaduj-zgadule itp., - zespołowe zabawy i gry dydaktyczne opracowane specjalnie w celach poznawczych.
Zabawy i gry dydaktyczne oraz tematyczne ukierunkowane na cele poznawcze służą gromadzeniu materiału poznawczego oraz utrwaleniu i operowaniu zdobytymi informacjami. Zabawy tematyczne i dydaktyczne pełnią również funkcje kształcące. Polegają one głównie na doskonaleniu i rozwijaniu procesów i zdolności orientacyjno-poznawczych uczniów, zwłaszcza ich mowy i myślenia. W uczeniu się przy pomocy zabaw poznawczych rozwijają się procesy percepcyjno-motoryczne, spostrzegawczość i wyobraźnia, uwaga, pamięć i procesy umysłowe tj. analiza i synteza, porównywanie, klasyfikowanie, abstrahowanie, uogólnianie i rozumowanie. Główna rola zabaw tematycznych i dydaktycznych tkwi w ich funkcjach poznawczych polega na wzbudzaniu i wzmaganiu chęci wykonywania zadań szkolnych i odpowiadających im czynności uczenia się. Zabawa czyni zadania bardziej interesujące i tym samym zapobiega znużeniu i dodatnio motywuje do pokonywania trudności. Dzięki zespołowemu charakterowi zabawy służą też kształtowaniu poczucia odpowiedzialności za wykonanie zadania, sprzyjają rozwijaniu takich cech charakteru jak: wola, wytrwałość w osiąganiu celu, umiejętność pracy, współpracy i współdziałania w zespole i dla zespołu. Wzajemne interakcje między członkami grupy biorącymi udział w zabawie powodują wzrost aktywności indywidualnej i zespołowej. Zabawy stanowią także ważny środek wiodący do ukształtowania odpowiednich postaw i nastawień wobec nauki, wobec pracy innych osób oraz wobec otaczającej rzeczywistości społeczno-przyrodniczej.
Uczenie się jako forma działalności intelektualnej, wyodrębnia się z działalności zabawowej i praktycznej i wpływa znacząco na przebieg i rozwój procesów psychicznych dzieci, od pierwszych dni nauki szkolnej. Potrzebna jest tu koniecznie pomoc dorosłych, by ich nauka nie stała się mechaniczną czynnością składającą się z przypadkowych elementów, ale by rozwijała myślenie dziecka i umiejętności związane z najbardziej efektywną organizacją pracy. Pomoc świadczona przez dorosłych podczas wstępnego okresu edukacji dziecka jest warunkiem koniecznym, by dziecko zaczęło w przyszłości uczyć się samodzielnie. W uczeniu się przez zabawy występują wszystkie podstawowe elementy kształcenia wielostronnego, tj. uczenie się przez poznanie, przeżywanie i działanie. Zabawowe formy uczenia się przyczyniają się do złagodzenia wysiłku woli, do podtrzymywania zainteresowania i ciekawości poznawczej, koncentracji uwagi, pamięci spostrzeżeniowo-wzrokowej i słuchowej. W wieku 7-12 lat stawianie dzieciom celów odległych takich jak np. ukończenie szkoły nie odgrywa żadnego znaczenia. Najefektywniejsze są cele bliższe dziecku i związane głównie z bieżącymi wymaganiami, jakie przed nim stoją, czy osiągnięciami, do których ma dążyć związane z konkretnymi zadaniami np. przejście od pisania ołówkiem do pisania długopisem. Tylko tego rodzaju cele mobilizują dzieci do pracy. Dużym bodźcem do nauki jest też dla uczniów realne poczucie własnych osiągnięć, które zazwyczaj związane jest z dostrzeganiem przez otoczenie szkolne i domowe wszelkich ich postępów i wysiłków niezależnie od faktycznych rezultatów.
|
TWÓRCZOŚĆ ARTYSTYCZNA |
|
CHARAKTERYSTYKA |
WPŁYW NA ROZWÓJ DZIECKA |
Bardzo istotną formą działania dzieci w młodszym wieku szkolnym jest ich twórczość plastyczna, a szczególnie rysunkowa.
Zasadniczo Szuman rozróżnia trzy okresy rozwoju twórczości rysunkowej: - okres bazgrania, czyli formowania się schematu (1-3 r. ż.), - okres schematu - ideoplastyka (3-12 r. ż.), - okres poschematyczny - rozwój w kierunku fizjoplastyki (12-15 r. ż.).
Rysunki dziecka w młodszym wieku szkolnym: - odtwarzają układ i cechy przedmiotów w sposób ogólnikowy, - rozwój w tym okresie postępuje w kierunku od ogólnego ujęcia pojęciowego przedmiotu do szczegółowego jego przedstawienia, - zanim dziecko przejdzie od rysowania schematycznego do rysowania konkretnego, musi przejść etap długotrwałego ćwiczenia się w rysunkach schematycznych, - początkowo schematy rysunków dziecięcych są statyczne, - dynamizm, czyli pierwsze kroki ożywiania postaci w formie ukośnych kończyn, pojawiają się pod koniec klasy pierwszej, - później kończyny rysowane są też i w innych ułożeniach, - dziecko uczy się odzwierciedlać w rysunku ruchy i gesty postaci, co nie jest łatwe, bo wymaga od dziecka spostrzeżenia jednego najbardziej charakterystycznego, wizualnego wyznacznika danego ruchu, przechodzi następnie do rysowania dynamizmów bardziej złożonych, - ważnym momentem w rozwoju rysunku jest uruchomienie przez dziecko przedstawianej postaci w innych miejscach niż kończyny górne i dolne.
Twórczość plastyczna przestaje być swobodną formą wyrażania swoich uczuć. Taki stan rzeczy wynika z faktu, iż w szkole uczeń poddawany jest ocenom, rygorom. Prace plastyczne nie są już tak wyraziste, gdyż dziecko boi się, że zostanie źle ocenione przez nauczyciela, rówieśników. Stara się, więc tworzyć takie rysunki, żeby spodobały się innym.
Konflikt wewnętrzny między wyrażaniem siebie w rysunkach, a potrzebą akceptacji toczy się w wieku 8-9 lat. Prace plastyczne dziecka są coraz bardziej schematyczne, ale można w nich dostrzec indywidualność, która stopniowo zanika. Dziecko obserwuje, jak rysują jego rówieśnicy. Stara się ich naśladować, żeby nie czuć się gorsze. W ten sposób twórczość w wieku wczesnoszkolnym jest bardzo podobna. Uczniowie korzystają z tych samych środków wyrazu. W wieku 10-11 lat prace plastyczne dziecka są wolne od jego osobistych spostrzeżeń, przeżyć, skojarzeń. Rysunki nie są już pełne ekspresji. Konflikt między wyrażaniem siebie, a potrzebą akceptacji przestał istnieć. Dziecko nie walczy już z chęcią wyrażenia swojej indywidualności. Prace plastyczne będą odtąd stanowić obiektywne odbicie rzeczywistości. Będą się odróżniały jedynie dokładnością opisu przedmiotów. Zawarta w nich zostanie obiektywna prawda.
Biorąc pod uwagę całość twórczości plastycznej dzieci młodszego wieku szkolnego, należy stwierdzić, że nad rysunkiem i innymi technikami tworzenia przeważają wypowiedzi malarskie. Dzieci pasjonują barwy, kolor daje duże możliwości w wyrażaniu różnorodnych nastrojów. W tym czasie dzieci używają barw alokalnych, nie są skrępowane szarością i smutkiem zurbanizowanego otoczenia.
|
Potężnym czynnikiem pobudzającym sferę przeżyć estetycznych i inspirującym twórczość artystyczną dzieci szkolnych jest także czytelnictwo. Odgrywa ono rolę pobudzającą wyobraźnię twórczą dziecka z jednej strony, a z drugiej stanowi nieustające źródło wiedzy i informacji.
Ważne jest, żeby rysunki były wykonywane w atmosferze sprzyjającej twórczości. Nie powinno się z góry narzucać jakichś schematów. Dobrym rozwiązaniem jest organizować dla uczniów specjalne zajęcia, na których będą oni mieli możliwość wyrażanie własnych uczuć bez obaw, z poczuciem pełnej akceptacji rówieśników, nauczyciela. Takie zajęcia, nie tylko wpłyną korzystnie na rozwój artystyczny młodego człowieka, ale również sprawią, że wiele dzieci nie straci zapału do rysowania.
Ekspresja swobodna Najbardziej skuteczną metodą w pełni rozwijającą aktywność twórczą dziecka na lekcjach plastyki w kl. I- III jest swobodna ekspresja, zwana przez C. Freineta „techniką”. Ekspresja plastyczna jest najbardziej rozpowszechnioną formą aktywności, gdyż dzieci w młodszym wieku szkolnym lubią rysować, malować, rzeźbić i lepić.
Każdej twórczości plastycznej dziecka mogą towarzyszyć różne rodzaje ekspresji: - ekspresja naturalna lub swobodna (instynktowna, spontaniczna i autentyczna), - ekspresja sztuczna, zamierzona, ukierunkowana (zorganizowana, nieautentyczna), - ekspresja inspirowana (łącząca cechy ekspresji sztucznej i naturalnej).
Umiejętnie stosowana metoda ekspresji swobodnej daje szanse każdemu dziecku bez względu na jego możliwości rozwojowe. Pozwala bowiem w sposób naturalny pobudzić go do działania, wyzwolić jego własne potrzeby, wejść na drogę twórczej działalności, pozbyć się stresów i zahamowań. Skuteczność stosowania tej metody w klasach początkowych zależy od stworzenia dzieciom odpowiedniej atmosfery i warunków twórczego działania. Nie bez znaczenia jest również wyposażenie sali - miejsca do pracy, oświetlenie, sprzęt, pomoce, materiały i narzędzia takie jak: pędzle, farby, kredki, pisaki, ołówki, nożyczki, linijki, naczynia na wodę, kolorowe tusze, papiery, plastelinę, klej, ścinki, włóczki i inne materiały odpadowe. Dziecko zgodnie ze swoimi potrzebami i zainteresowaniami powinno mieć dostęp do każdego z nich i swobodnie się nimi posługiwać. Kolejnym warunkiem skuteczności metody swobodnej ekspresji jest stworzenie warunków swobodnego działania. Nauczyciel nie przeszkadza w wyborze własnych pomysłów dotyczących treści czy kompozycji. Nie wydaje poleceń, nie podaje gotowych wzorów rozwiązań, nie rysuje, ale stara się rozbudzać wyobraźnię i spostrzegawczość. Żywo interesuje się efektami pracy każdego dziecka, akceptuje jego dziecięcy styl tworzenia, zgodny z rozwojem psychicznym. Stara się aby proces tworzenia był dla niego przyjemnością i radością. Aktywność twórcza na lekcjach swobodnej ekspresji uzależniona jest także od zasobu wiadomości i umiejętności z zakresu spostrzegania, zapamiętywania, sztuk plastycznych, technik, materiałów oraz środków wyrazu plastycznego. Innym ważnym czynnikiem decydującym o skuteczności swobodnej ekspresji plastycznej w klasach młodszych jest jasne i konkretne określenie celu działania. Dziecko musi być przekonane, że to co tworzy będzie komuś potrzebne i przydatne. Musi też wiedzieć, że jego wysiłek jest doceniany.
Swobodna ekspresja plastyczna, która wynika z następujących przesłanek: oddając się swobodnej twórczości w malowaniu, rysowaniu, lepieniu czy modelowaniu, dziecko choć w części uwalnia się od napięć psychicznych i „odkrywa się”, co pozwala nauczycielowi poznać jego reakcje, cechy szczególne, przeżycia, a często również mniej znane szczegóły środowiska rodzinnego; poprzez swobodną twórczość dziecko nawiązuje bliższy kontakt z nauczycielami i rówieśnikami; dzięki własnym doświadczeniom i doświadczeniom kolegów zdobywa nowy zasób wiadomości o świecie, a także poznaje różne sposoby wyrażania tego, co poznawało i co odczuwa; podczas własnej pracy wyrabia sobie kryteria oceny dzieła sztuki; uczy się odczuwać bezinteresowną radość w obcowaniu z pięknem kształtów i kolorów. Tak więc rola ekspresji w kształtowaniu osobowości twórczej zajmuje znaczącą pozycję w działalności pedagogicznej zarówno dydaktyczną, psychologiczną, jak również terapeutyczną.
Podsumowując można stwierdzić, że ekspresja ma szczególne znaczenie gdyż: - aktywizuje wszystkich uczniów bez względu na ich poziom intelektualny; - uczy samodzielności i odpowiedzialności; - daje poczucie bezpieczeństwa i własnej wartości; - wyrabia wrażliwość estetyczną; - wyzwala ambicję i chęć do współpracy; - pozwala dziecku być otwartym na bodźce zewnętrzne i potrzeby innych; - pozwala pozbyć się negatywnych emocji; - pełni funkcje terapeutyczną. Na koniec należy podkreślić, że ekspresja twórcza, aby była autentyczna, musi być motywowana wewnętrznie -musi zaistnieć potrzeba wyrażania siebie i potrzeba konkretyzacji wewnętrznego świata, zainteresowania dla tych czynności i radość odczuwania z samorealizacji (dla siebie i innych).
Dobre pokierowanie rozwojem plastycznym dzieci wpłynie na to, że zainteresowanie sztuką nie zmaleje, a wręcz przeciwnie, będzie się coraz bardziej pogłębiać. Wzmocnione będą także przeżycia estetyczne dziecka. Będzie ono nie tylko rozwijało swoje zdolności, ale także zacznie dostrzegać piękno w dziełach sztuki.
|
ROZWÓJ POZNAWCZY |
|
ZADANIA ROZWOJOWE |
STYMULACJA ROZWOJU |
Procesy poznawcze w młodszym wieku szkolnym charakteryzuje dynamiczny rozwój, który dokonuje się w kierunku wyodrębniania się i usamodzielniania czynności umysłowych. Dużą rolę odgrywa tu systematyczne nauczanie i coraz szerszy udział dziecka w życiu społecznym i kulturalnym jego otoczenia. W szczególności konkretne zadania, które stawia mu szkoła, wyraźnie ukierunkowują te procesy - stają się one coraz bardziej dowolne i przybiegają z coraz większym udziałem świadomości dziecka, które uczy się kierowania swoją uwagą, spostrzeganiem, pamięcią, uczeniem się. Również wielką rolę odgrywa rozwijająca się motywacja dziecka, która w coraz większym stopniu staje się motywacją własną. Poszczególne procesy psychiczne dziecka i jego właściwości umysłowe są ze sobą ściśle powiązane.
1. Wrażenia W tym okresie wzrasta stale ostrość wzroku - od 6 do 15 r. ż. o 60% - oraz wrażliwość na barwy, co wiąże się z początkiem nauki malowania farbami. Podobnie szybko dokonuje się rozwój wrażeń słuchowych. Wrażenia dzieci w tym okresie ciągle się rozwijają, zwłaszcza w warunkach dla tego rozwoju korzystnych. Duże znaczenie w pierwszych latach nauki szkolnej ma rozwój u dzieci wrażeń stawowo-mięśniowych, odgrywających specjalną rolę w powstawaniu nawyków ruchowych.
2. Spostrzeżenia Spostrzeganie dzieci 7-letnich jest synkretyczne (globalne). Dziecko nie potrafi przeprowadzić dokładnej analizy spostrzeganego obrazu, a później jego syntezy, lecz ujmuje rzecz całościowo. Dziecko w tym wieku gromadzi się wiele spostrzeżeń, rozwija nie tylko spostrzeganie ale i spostrzegawczość. Główną cechą spostrzeżeń jest ich przedmiotowość. W tym okresie spostrzeganie staje się procesem kierowanym, podporządkowanym osiągnięciu celów. Jego rozwój idzie w parze z rozwojem zdolności do wyodrębniania poszczególnych cech spostrzeganych przedmiotów i do ich uogólniania. Dzieci różnicują i uogólniają cechy przedmiotów, na ogół też prawidłowo spostrzegają obrazy, kontury, schematy i rysunki przedmiotów. Rozwój spostrzegania w młodszym wieku szkolnym polega głównie na tym, że dziecko nabiera umiejętności skupienia się na przedmiocie spostrzeganym lub obserwowanym. Pod wpływem nauczania spostrzeżenia stają się bardziej ukierunkowane, trwałe, dokładne i skuteczne.
3. Wyobrażenia Duże znaczenie dla rozwoju ucznia ma wyobraźnia. Według B. Jodłowskiej „to zdolność do uobecniania w świadomości przedmiotów i zjawisk wcześniej spostrzeganych (wyobraźnia odtwórcza) lub uobecnianie czegoś nowego w stosunku do uprzedniego doświadczenia (wyobraźnia twórcza)”. U dzieci 7-letnich przeważa wyobraźnia mimowolna, która z wiekiem przekształca się w dowolną: kierowaną i twórczą. 4. Uwaga Dla dzieci w wieku wczesnoszkolnym charakterystyczna jest uwaga skierowana na przedmioty i zjawiska zewnętrznego otoczenia. Uwaga dzieci aktywizuje się, gdy uwzględnia się i wykorzystuje w procesie nauczania ich zainteresowania i wiąże nowy materiał z dawnymi ich wiadomościami, nawykami i doświadczeniami. W młodszym wieku szkolnym uwaga mimowolna przeważa nad dowolną - zatem dziecko, najczęściej odruchowo i automatycznie, koncentruje się na nowych bodźcach, atrakcyjnych w danym momencie. Stopień koncentracji uwagi i umiejętności skupienia uwagi dowolnej zależą również od indywidualnych właściwości dziecka, na przykład od jego temperamentu. Dzieci spokojne i flegmatyczne łatwiej i dłużej koncentrują się na jakiejś czynności niż dzieci żywe i ruchliwe. Te ostatnie mają znów uwagę bardziej przerzutną i podzielną. Uwaga dowolna rozwija się i kształtuje pod wpływem nauki. W tym okresie dzieci rzadko posiadają uwagę podzielną. Jest ona nabywana raczej w okresie młodości i wieku dojrzałym. Zwiększa się też pojemność uwagi.
5. Pamięć W młodszym wieku szkolnym dokonuje się intensywny rozwój pamięci. Pod wpływem nauki szkolnej szybkość i trwałość, a więc skuteczność zapamiętywania w okresie od 7 do 11 roku życia wzrasta więcej niż dwa razy. Zwiększa się też pojemność pamięci. W 11 roku życia dziecko jest w stanie nauczyć się na pamięć ponad dwukrotnie większego materiału niż dziecko przedszkolne. Początkowo zapamiętuje materiał w sposób zbliżony do tekstu przez powtarzanie. Pod kierunkiem nauczyciela opanowuje logiczne sposoby zapamiętywania i reprodukowania materiału. Umiejętność ta stale wzrasta. Świadome i planowe rozwijanie u dzieci pamięci logicznej nie napotyka trudności, gdyż procesy pamięci już w zasadzie u dzieci przedszkolnych nie mają charakteru mechanicznego. W końcu tego okresu pamięć dziecka stopniowo zatraca charakter obrazowo - konkretny, przechodząc w abstrakcyjne- logiczne zapamiętywanie. Jednak dla dziecka w tym okresie uczenie się dosłowne jest korzystne, gdyż rozwija pamięć dowolną, uczy kontrolowania pamięci, poprawiania błędów, poszukiwania lepszych sposobów uczenia się. To czego się dziecko nauczyło bywa wykorzystywane i stanowi fundament szerszej wiedzy. Szczególe znaczenie ma dosłowne zapamiętywanie reguł, ścisłych definicji i określeń. Ważną rolę w zapamiętywaniu i uczeniu się odgrywa motywacja. Ma ona wpływ na ogólną aktywność, działa w kierunku selekcji bodźców, ukierunkowuje działanie. Silna motywacja jest bardzo ważna dla rozwoju pamięci ucznia i uczenia się.
6. Mowa Mowa u dziecka w okresie wczesnoszkolnym nadal się doskonali jako narzędzie porozumiewania społecznego. Wyraźnie i systematycznie zaczyna się powiększać jej funkcja symboliczna i coraz silniejszy staje się związek z myśleniem. Zachodzi stopniowy proces uwewnętrzniania mowy. Nauka czytania i pisania wymaga dobrze rozwiniętego słuchu fonematycznego, gdyż dziecko ma nie tylko dostrzegać, rozróżniać i wymawiać dźwięki, ale je też analizować, zdobywać umiejętność łączenia wyodrębnionych dźwięków. Z tego względu ważne jest rozwijanie u dzieci szkolnych słuchu. Mowa dziecka w wieku szkolnym występuje w dwóch postaciach - w formie mowy ustnej i pisanej. W mowie ustnej dziecko 7-letnie praktycznie używa już wszystkich fonemów oraz nabywa umiejętności analizy dźwiękowej, która powiększa jego zdolności rozróżniania fonemów, a przez to kształcenie mowy ortograficznej. słownik 8-latka o przeciętnej inteligencji zawiera 3600 słów, a 12-latka - 7200 słów. Rozpoczyna się też wzajemne oddziaływanie mowy ustnej na pisaną i na odwrót. Mowa pisana Mowa pisana według M. Tyszkowej to „skomplikowany proces angażujący wielorako różnorodne czynności dziecka: sensoryczne (wzrokowe, słuchowe, kinestetyczne), ruchowe (artykulacyjne oraz złożone manualne), poznawcze (pamięciowe, spostrzeżeniowe itp.), a przede wszystkim złożone czynności umysłowe.” Stadia rozwoju: 1. odwzorowywanie; 2. przepisywanie; 3. pisanie z pamięci; 4. pisanie ze słuchu (utrwalające i sprawdzające); 5. pisanie samodzielne.
7. Uczenie się Przez uczenie się rozumiemy proces wytwarzania, przekształcania, utrwalania tych czynności na podłożu doświadczenia indywidualnego zdobytego przez człowieka w toku funkcjonowania organizmu pod wpływem bodźców środowiska zewnętrznego aktywności przedmiotowej. To nauczyciel powinien właśnie wskazywać drogę uczenia się.
8. Myślenie Myślenie dziecka zaczyna cechować zdolność do dokonywania operacji konkretnych (ok. 9 r. ż.). W pierwszej fazie omawianego okresu dziecko w większości przypadków znajduje się jeszcze w podokresie wyobrażeń przedoperacyjnych. Brakuje jeszcze odwracalności myślenia, która stanowi warunek uznania czynności myślowych za operację oraz jest koniecznym warunkiem do kształcenia się pojęć. Z czasem można zaobserwować wyraźniejsze przejawy operacyjności myślenia. Stopniowo też dzieci osiągają rozumienie stałości masy (ok. 8 r. ż.), ciężaru (ok. 9-10 r. ż.), a w wieku 11-12 lat pojęcie stałości objętości. Cechą podstawową stadium operacji konkretnych jest ich zależność od treści, na których są dokonane. Czynności umysłowe stają się odwracalne. Dzięki temu dziecko powraca w myśli do punktu wyjścia, toteż w sposób istotny wzrastają jego możliwości umysłowe. Koniecznym warunkiem do kształcenia pojęć jest osiągnięcie odwracalności myślenia. Odwracalność myślenia jest osiągana nierównomiernie. Na przykład dziecko opanowało już pojęcie stałości w jednej dziedzinie, a w innej jeszcze nie. Do podstawowych czynności decydujących o efektywności procesu myślenia zalicza się analizę i syntezę. Myślenie zachodzi w sytuacjach problemowych i nieproblemowych, w związku z czym możemy wyróżnić: 1) myślenie produktywne - polega ono na wytwarzaniu informacji w sytuacjach problemowych a) myślenie konwergencyjne - operacje wykonywane są w tych sytuacjach problemowych, gdzie jest jedno rozwiązanie, wynikające z warunków zadania i związanych z nim reguł, b) myślenie dywergencyjne - operacje występują w problemach o wielu rozwiązaniach, 2) myślenie reproduktywne - polega ono na stosowaniu utrwalonej wiedzy. Myślenie możemy podzielić też na: 1) ukierunkowane: - twórcze odkrywanie nowych zależności, - szukanie nowych rozwiązań, - wytwarzanie nowych metod i przedmiotów, - krytyczne formułowanie sądów o twierdzeniach, - rozstrzyganie o ich prawdziwości, - wydawanie ocen; 2) nieukierunkowane (asocjacyjne) - typowe dla fantazjowania i marzeń sennych.
|
Wrażenia Dla rozwoju wrażeń nie wystarcza ćwiczenie narządów zmysłowych przez mechaniczne na nie oddziaływanie, gdyż „spostrzeżenie jest dokładnie wtedy, gdy odgrywa ważną rolę w aktywnym rozwiązywaniu zadania, gdy jest włączone w skierowane na określony cel działanie”. Konieczne jest, aby dążyć do aktywnego kształtowania u dzieci sfery doznań zmysłowych. Dzieje się to dzięki rozwijaniu ich spostrzeżenia w różnych dziedzinach działania w czasie zajęć plastycznych, muzycznych, nauki języków.
Spostrzeżenia Aby spostrzeganie miało aktywny przebieg, skierowany na określony cel, trzeba ten proces umiejętnie, świadomie organizować, tym bardziej iż charakterystyczny jeszcze dla młodszego wieku szkolnego jest brak umiejętności dokładnego i wiernego spostrzegania - dziecko nieraz nie umie zobaczyć i nie umie słuchać, nie zawsze zauważa to, co trzeba i nie wszystko z tego, co trzeba. Organizacja dziecięcego spostrzegania wymaga za każdym razem wyrażanego określenia przedmiotu, celu oraz metody. Ważne jest, aby słowo wyjaśniające oparte było na konkretnym obrazie.
Wyobrażenia Czytanie dziecku to skuteczna metoda wychowania wrażliwego czytelnika, samodzielnie myślącego, z wyobraźnią, umiejącego poradzić sobie w życiu dzięki zdobytej wiedzy i umiejętnościom.
Uwaga Pedagogiczne sposoby aktywizowania i rozwijania uwagi to wzbudzenie zainteresowania i aktywnego stosunku do pracy przez: - urozmaicenie treści nauczanego przedmiotu; - zmienianie i dobór metod nauczania; - postawę osoby przekazującej wiedzę; - wyrazistą i ładną mowę, gestykulację i mimikę; - aktywność własna dziecka i jego nastawienie do pracy; - wiązanie materiału nowego z dawnymi wiadomościami uczniów. Ważnym czynnikiem rozwoju uwagi jest własna aktywność dziecka. Uwaga uczniów nasila się i staje się trwalsza, kiedy przejawiają oni zainteresowanie, aktywność i umieją podejmować wysiłki w pracy szkolnej. Podejmowanie aktywnego działania ze strony samych dzieci rozwija u nich uwagę dowolną. Dlatego nauczyciel powinien aktywizować pracę uczniów, podsuwać do wykonania różne czynności zależnie od wieku i indywidualnych właściwości. Uwaga uczniów aktywizuje się też, gdy uwzględnia się i wykorzystuje w procesie nauczania ich zainteresowania i wiąże nowy materiał z dawnymi ich wiadomościami, nawykami i doświadczeniami. Różne metody aktywizowania i utrzymywania trwałej uwagi dzieci sprzyjają rozwojowi uwagi dowolnej i zwiększają jej pojemność. Tworzy się i umacnia również nawyk uważania, który zmniejsza wysiłek wkładany w organizowanie i utrzymanie uwagi. W pracy nad wytwarzaniem nawyków uważania należy uwzględnić indywidualne właściwości dzieci.
Pamięć Jednym z głównych czynników rozwoju pamięci i skutecznego przyswajania wiedzy jest organizowanie i aktywizowanie uwagi ucznia w toku nauki. Rozwój pamięci w dużym stopniu jest uzależniony od ćwiczenia jej. W procesie nauczania może być np. ćwiczona głównie pamięć „świeża” kiedy nauczyciel bazuje cały czas na nowym materiale albo też pamięć odroczona - jeśli sięga do materiału wcześniej nabytego. Nauczyciel może również wymagać reprodukcyjnego odtworzenia zapamiętanych treści - wówczas nacisk jest położony na rozwój pamięci mechanicznej, albo też może wymagać nie tylko odtworzenia materiału ale także umiejętności rozumienia go - wówczas ćwiczona jest pamięć logiczna.
Mowa pisana Aby dziecko poprawnie pisało pod względem ortograficznym czy stylistycznym, niezbędne jest prowadzenie ćwiczeń w celu opanowania przez dzieci pisma czytelnego, kształtnego i płynnego.
Ćwiczenia te dotyczą: a. utrwalenia kształtów liter; b. pisania płynnego liter złożonych z kilku elementów; c. łączenia liter w wyrazie; d. właściwego rozmieszczenia liter w wyrazie i wyrazów w linii; e. nadawania pismu jednolitego pochylenia; f. wyrabiania szybkości pisania. Najwięcej czasu na te ćwiczenia przeznacza się w klasie pierwszej. W klasach II i III stosuje się ćwiczenia w kształtnym pisaniu, prowadzone systematycznie i okolicznościowo, które powinny doprowadzić do: 1. pisania liter z ich wszystkimi szczególnymi cechami; 2. prawidłowego łączenia, to znaczy pisania tak, jak tego wymaga sąsiedztwo liter(łączenie stykowe, przez kreskę, i łączenie naturalne); 3. pisanie liter w wyrazach ruchem możliwie nie przerywanym, lecz ciągłym; 4. przestrzegania proporcjonalnego układu liter w wyrazie(tzn. równej szerokości i wysokości znaków); 5. zachowania należytego odstępu między wyrazami; 6. nadawania literom równomiernego i jednolitego położenia prostego lub lekko pochylonego w prawo; 7. znacznego zwiększania szybkości pisania.
Myślenie Aby korzystnie wpływać na rozwój myślenia dziecka, niezbędne jest uwzględnienie kolejności etapów rozwoju i stopniowe przygotowywanie dziecka do przejścia na wyższy poziom rozumowania.
Jednym z głównych zadań nauczania jest wyrabianie u uczniów umiejętności logicznego myślenia, jako podstawy poprawnego wypowiadania się i wszelkiego działania uporządkowanego. Można to osiągnąć poprzez: - właściwą organizację pracy, - stosowanie takich środków, metod i form organizacyjnych na lekcjach, które rozwijają u uczniów właściwą postawę intelektualną, wyrażającą się twórczym, logicznym i krytycznym myśleniu. Na czoło należy wysunąć te formy, metody i środki, które w optymalnym stopniu aktywizują strefę poznawczą i uczuciową dziecka.
Do ćwiczeń rozwijających myślenie konwergencyjne możemy zaliczyć m.in.: - rozsypanki wyrazowe, - teksty z lukami, - ćwiczenia w układaniu z podanych wyrazów kilka zdań wiążących się z treścią, - układanie obrazków w historyjkę obrazkową, - rebusy i proste krzyżówki, - zagadki i szarady, - wykreślanki literowe, - dobieranie wyrazów parami. Kształcenie myślenia dywergencyjnego może przebiegać w zakresie: - płynności słownej, - płynności skojarzeniowej, - płynności ekspresyjnej, - płynności ideacyjnej. Przykładowe ćwiczenia w zakresie płynności słownej: - podawanie w określonym czasie największej liczby wyrazów na daną głoskę, - układanie wyrazów z podanych liter, - układanie i rozwiązywanie zagadek i rebusów, - podawanie wyrazów będących nazwami roślin, zwierząt, rzeczy, Przykładowe ćwiczenia w zakresie płynności skojarzeniowej: - porządkowanie wyrazów według podanych grup, - łączenie rymujących się wyrazów, - dobieranie antonimów/synonimów do podanych wyrazów, - tworzenie wyrazów pochodnych od podstawowego, - rozwiązywanie zadań, - uzupełnianie luk w tekście, Przykładowe ćwiczenia w zakresie płynności ekspresyjnej: - ćwiczenia redakcyjne, - nadawanie tytułów pojedynczym obrazkom i historyjkom obrazkowym, - ilustrowanie opowiadania rysunkiem. Pobudzanie płynności ideacyjnej następuje w trakcie wykonywania ćwiczeń zawierających zadania, które polegają na wytwarzaniu możliwie największej liczby pomysłów.
Nie należy zapominać, że w wieku 7-11 lat myślenie obrazowe dominuje nad abstrakcyjnym, stąd też dziecko z trudem zapamiętuje materiał, jeżeli nie jest podany w sposób obrazkowy. Dlatego na lekcjach należy organizować działania uczniów zarówno praktyczne, jak i umysłowe z użyciem różnych środków dydaktycznych, np.: Edukacja matematyczna: - klocki „Dienesa”, - patyczki do rozwijania logicznego myślenia, - liczby w kolorach, - minikomputer Papyego, - geoplan, różnorodne liczmany, - tarcza zegara, - monety, itp. Edukacja polonistyczna: - loteryjki, - suwaki ułatwiające zapamiętywanie pisowni wyrazów, - lizaki ortograficzne, - karty ortograficzne, - obrazki, - teksty z lukami, - krzyżówki ortograficzne. Edukacja przyrodniczo-społeczna: - okazy naturalne, ich modele lub obrazy, - tablice, fotografie, - widokówki, - mapy, - narzędzia, - naczynia, - czasopisma dziecięce, - różne wytwory pracy i materiały.
|
ROZWÓJ EMOCJONALNY |
|
ZADANIA ROZWOJOWE |
STYMULACJA ROZWOJU |
Sfera emocjonalna w wieku młodszym szkolnym ulega wielkim przeobrażeniom. Rozszerza się krąg zjawisk, przedmiotów wywołujących u dziecka reakcje emocjonalne. W pierwszych latach wieku szkolnego dziecko nierzadko wyraża swoje emocje w sposób burzliwy. Zarówno emocje pozytywne (radość, wzruszenie, tkliwość), jak i negatywne (strach, złość, gniew), mają wyraźną przyczynę i są skierowane ku określonemu przedmiotowi. Dziecko w toku rozwoju uczy się opanowywać i kontrolować swoje reakcje emocjonalne (np. lęk, gniew złość) po to, aby zadowolić najbliższych. Liczy się też w coraz większym stopniu nie tylko z tym, czego życzą sobie dorośli, lecz także z opinią swoich rówieśników. Potrzeba zdobycia uznania wobec kolegów, lęk przed dezaprobatą zmuszają dziecko do ukrywania niektórych uczuć i emocji. Opanowanie emocji udaje mu się tylko częściowo, gdyż reakcje emocjonalne w tym wieku bywają jeszcze bardzo wyraziste dla otoczenia. Z wiekiem dochodzi do coraz lepszego poznawania nad nimi. Rośnie również świadomość odpowiedzialności za negatywne skutki działania. Dziecko w wieku szkolnym staje się zdolne do przeżywania trwających dłużej stanów emocjonalnych lub nastrojów uczuciowych, powstających pod wpływem sytuacji i zdarzeń ważnych dla dziecka. Najwyższą formą życia emocjonalnego są rozwijające się uczucia wyższe - jako trwały, określony i w znacznym stopniu uświadamiany przez dziecko stosunek emocjonalny do ludzi, przedmiotów, zjawisk. Powstawanie i przejawianie się emocji i uczuć wyższych - poznawczych, moralnych, estetycznych i społecznych ma podstawy biologiczne i społeczne. Rozwój uczuć wyższych ma ścisły związek z kształtowaniem się osobowości dzieci w wieku szkolnym. Lęki W tym okresie następuje spadek lęków związanych z zapewnieniem ciału bezpieczeństwa (lęk przed chorobą lub uszkodzeniem ciała) oraz lęku przed psami, hałasem, ciemnością i burzą. Większość nowych wyłaniających się u dzieci w tym wieku lęków jest związana ze szkołą i z rodziną. Na przykład u dzieci w wieku szkolnym może rozwinąć się lęk przed sprawdzianem. Nasilają się też lęki przed kpinami ze strony rodziców, nauczycieli i przyjaciół, podobnie jak przed odrzuceniem i dezaprobatą.
|
Aktywność i ruchliwość należy do charakterystycznych cech dziecka w tym wieku. Jeśli stwarza mi się warunki i prawidłowo organizuje tę aktywność, zjawia się u dziecka trwały, pozytywny nastrój. Zachowanie dziecka jest pozytywne i zrównoważone. Gdy otoczenie usiłuje zahamować za wszelką cenę tę aktywność, zaczynają zachodzić negatywne zmiany w jego samopoczuciu. Przyczyniają się do tego również niepowodzenia w szkole.
Program edukacji emocjonalnej powinien zaczynać się we wczesnym okresie życia dziecka i trwać przez cały czas nauki szkolnej ze szczególnym uwzględnieniem edukacji wczesnoszkolnej. Kształcenie emocjonalne w szkole musi być zharmonizowane z wysiłkami na niwie emocjonalnej podejmowanymi przez rodzinę i organizacje pozaszkolne. Ze względu na przeładowanie programu szkolnego różnymi przedmiotami nie jest możliwe wprowadzenie specjalnych zajęć poświęconych kształceniu emocjonalnemu. W związku z tym lekcje o emocjach należy połączyć w naturalny sposób z lekcjami edukacji polonistycznej, historii, przyrody i innych przedmiotów. W pierwszych klasach uczniowie powinni nauczyć się jak można siebie obserwować i rozpoznawać własne uczucia. Do tego potrzebne jest opanowanie słownictwa umożliwiającego opisywanie uczuć. Kolejną sprawą jest uświadomienie sobie, co kryje się za danym uczuciem (np. za złością czy smutkiem) i uczenie się sposobów uśmierzania niepokoju, złości i smutku. Ważną rzeczą jest uczenie dzieci odpowiedzialności za decyzje i czyny oraz wywiązywania się z danych zobowiązań. Kluczową umiejętnością jest empatia, rozumienie uczuć innych i przyjmowanie ich punktu widzenia oraz poszanowania podejścia innych ludzi do rzeczywistości. Należy też uczyć dzieci nabierania pewności siebie zamiast złości lub bierności oraz sztuki współpracy, rozwiązywania konfliktów i dochodzenia do kompromisu.
|
ROZWÓJ SPOŁECZNY |
|
ZADANIA ROZWOJOWE |
STYMULACJA ROZWOJU |
Rozwój społeczny dziecka w wieku szkolnym jest wypadkową oddziaływania układu stosunków, atmosfery, postaw, przekonań, domu rodzinnego, oddziaływań nauczycieli i swobodnego obcowania dziecka z rówieśnikami. Proces uspołeczniania zachodzi stopniowo. Rola rodziny Dom rodzinny jest pierwszym środowiskiem, w którym dziecko przebywa aż do momentu pójścia do szkoły. Specyficzną funkcją rodziny w stosunku do dzieci , jest zapewnienie im poczucia bezpieczeństwa i oparcia uczuciowego w sytuacjach nowych i trudnych. Szczególne trudności przeżywają niektóre dzieci u progu szkoły i w pierwszych dniach nauki - pojawiają się bądź jako tzw. trudności w nauce lub w społecznym obcowaniu z nauczycielami i kolegami (trudności w społecznym przystosowaniu). Rola szkoły Szkoła i nauczyciel spełniają skutecznie swoje zadanie zamierzonego i celowego oddziaływania na dzieci, jako na jednostki i członków klasy, oraz na zespoły dziecięce. Głęboka i rzeczywista znajomość życia społecznego klasy, nie tylko jako zespołu złączonego wspólnymi celami i posiadającego oficjalną strukturę, ale jako zespołu rówieśników, w którym różnie się układa. Eliminacja wstrząsów uczuciowych, wykorzystywanie wzajemnych sympatii, spowodowanie sytuacji, w których rodzą się między dziećmi stosunki przychylności. Procesy myślenia zaczynają przebiegać sprawniej, a włączenie motywacji społecznej staje się bodźcem do wysiłków umysłowych i fizycznych. Rówieśnicy Dzięki kontaktom z rówieśnikami, a później ze starszymi kolegami zaczyna rozwijać się świadomość społeczna u dzieci. W okresie 6-9 roku życia dzieci tworzą „grupy przelotne”, mało liczne, przeważnie tej samej płci, w celach zabawy. Później zaczynają tworzyć „paczki” lub „bandy”. Uczestnictwo w tych grupach daje swoiste poczucie osiągnięcia pozycji społecznej. W drugiej fazie młodszego wieku szkolnego dziecko staje się świadomym członkiem zespołu klasowego. Porównanie dzieci z klasy I i III pod względem stopnia ich społecznego rozwoju wykazuje duże różnice. Uczniowie klasy I nie mają poczucia wspólnoty zadań. Każde dziecko w klasie jest jakby odizolowane od innych. W klasie I i II prawie jeszcze nie istnieje opinia kolektywu klasowego. Dopiero w klasie III uczniowie zaczynają liczyć się z opinią społeczną. Z psychologicznego punktu widzenia zachowanie dziecka jest wyznaczone przez typ układu nerwowego. W końcu młodszego wieku szkolnego dziecko powinno już osiągnąć taki poziom rozwoju społecznego, który umożliwia mu harmonijne współżycie z zespołem rówieśniczym. Dziecko dba o dobro swojej grupy, pragnie wszelkiego dobra dla grupy, z którą czuje się związane i posiada już typowe formy aktywności społecznej. Umie już dostrzegać zjawiska życia społecznego w grupach sobie bliskich, rozwiązuje konflikty we własnej grupie, pełni role rodzinne i szkolnej.
|
Do pełnego rozwinięcia się i ugruntowania cech społecznych u wszystkich uczniów muszą być podejmowane specjalne zabiegi. Należy dziecku stawiać określone wymagania w dziedzinie współżycia społecznego, wysuwać konkretne zadania w tym zakresie, dostarczać mu różnorodnych doświadczeń społecznych w kontaktach z wychowawcami oraz kolegami zarówno w klasie szkolnej jak i w innych grupach rówieśniczych.
Istotne dla rozwoju osobowości dziecka jest również to, że w wieku wczesnoszkolnym staje się ono członkiem formalnych grup rówieśniczych, niekiedy nawet wielu takich grup. Dlatego ważne są umiejętności komunikacyjne, od nich zależy nawiązywanie kontaktów i znalezienie swego miejsca w grupie.
|
ROZWÓJ OSOBOWOŚCIOWY |
|
ZADANIA ROZWOJOWE |
STYMULACJA ROZWOJU |
Do zjawisk osobowości należą złożone procesy motywacji, postawy, wartości, zainteresowania, uczucia, zdolności, temperament. Młodszy wiek szkolny charakteryzuje doskonalenie się struktury całej osobowości. Dokonuje się proces przeobrażania istniejących dziecku właściwości i pojawiają się nowe. Następuje dalszy intensywny rozwój „osobowościowych mechanizmów” zachowania się. Motywy stanowią główną siłę napędową do podejmowania wszelkich działań. W okresie rozpoczynania nauki i w pierwszej fazie młodszego wieku szkolnego dzieci cechuje ogólna motywacja do uczenia się. Włączenie się w tę działalność daje dziecku poczucie wyższej pozycji społecznej i wpływa pobudzająco na jego aktywność. W miarę przechodzenia w uczeniu się do konkretnych zadań, różnicuj się motywy szczegółowe pobudzające do wykonywania tych zadań. Motywy można odpowiednio sklasyfikować. Istnieją zatem motywy mimowolne, dowolne, bezpośrednie, dane, pośrednie, uświadomione, nieuświadomione. Najbardziej znaczące są motywy trwałe, stale działające. To one właśnie ukierunkowują osobowość. W młodszym wieku szkolnym charakterystyczny jest płynny i niestały charakter zainteresowań. Zawsze jednak dzieci w znacznym stopniu odzwierciedlają zainteresowania ich otoczenia społecznego które im dostarczają bodźców powodujących powstanie pierwszych dziecięcych zainteresowań. Budzą się one łatwiej, jeśli doświadczenia dziecka połączone są z jego zdolnościami. Młodszy wiek szkolny to okres zainteresowań wyraźnie obiektywnych kiedy dziecko zaciekawia już nie tylko sama czynność, ale i wytwór będący jego skutkiem. Zainteresowania w tym okresie dotyczą licznych dziedzin i przedmiotów, mają szeroki zakres. Ważny dla rozwoju jest temperament. Zależy on od sposobu wychowania i warunków społecznych w jakich rozwija się dziecko. Temperament jest bardzo zmienny, szczególnie w okresie przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Temperament jest niezwykle ważny zwłaszcza, kiedy stara się odnaleźć przyczynę zaburzeń rozwojowych. Rozwój pojęcia „ja” Trzonem osobowości jest obraz samego siebie. Pierwszym elementem tworzenia się obrazu siebie jest pojawienie się świadomości własnej osoby. W okresie wczesnoszkolnym następuje moment przełomowy w kształtowaniu się pojęcia ja. Poszczególne sądy i opinie zaczynają tworzyć bardziej spójny system. Obraz siebie staje się jakby bardziej wielowymiarowy - bardziej zróżnicowany. Dziecko nie opisuje siebie tylko przez to jak wygląda i co posiada ale także poprzez to jakie jest (jakimi cechami się charakteryzuje) oraz jakie powinno być. Niezwykle ważnym elementem obrazu siebie jest samoocena - w znaczący sposób wpływa ona na rozwój pojęcia ja oraz ma znaczenie dla aktywności podejmowanych przez jednostkę. Postrzeganie innych Dzieci skupiają się już na cechach wewnętrznych i wartościach innego człowieka. W wieku 8-9 lat zauważyć można szczytowe porównywanie zachowania z innymi osobami.
|
Grupy rówieśnicze są bardzo istotne dla rozwoju osobowości - to jak będą się dziecku układać relacje, może mieć decydujące znaczenie (np. dzieci odrzucane przez grupę rówieśniczą mają często zaniżoną samoocenę). Z kolei elementem stymulującym rozwój osobowości może być nawiązanie przyjaźni.
Ważne jest, aby nauczyciel umiał wykorzystać wzajemne sympatie, doprowadzał do takich sytuacji, w których rodzą się między dziećmi stosunki przychylności - co wzmaga życie społeczne oraz aktywność intelektualną.
Warto podkreślić, że rozwojowi osobowości nie sprzyja: - rywalizacja i współzawodnictwo, zwłaszcza takie, w którym podkreśla się kto przegrał, - przewaga kar nad nagrodami, - nadmierna dyscyplina oparta na władzy a nie zrozumieniu, - nieuzasadnione faworyzowanie i nagradzanie.
|
ROZWÓJ MORALNY |
|
ZADANIA ROZWOJOWE |
STYMULACJA ROZWOJU |
Rozwój moralny polega na interioryzacji różnorodnych reguł postępowania i zastosowania ich w kontaktach między ludzkich. Rozwój moralny postępuje stopniowo - na bazie rozwoju uczuć społeczno moralnych a także na bazie rozwoju intelektualnego.
J. Piaget wyróżnia dwa stadia rozwoju moralnego dziecka w młodszym wieku szkolnym: 1) okres heteromonii 2) okres autonomii. Dziecko w pierwszej fazie tego okresu uznaje za sprawiedliwe wszelkie zakazy i nakazy formułowane przez dorosłych. Przestrzega jednak ich z obawy przed karą lub naganą i po to, by sprostać wymaganiom rodziców i nauczycieli. Około 10-11 roku życia dziecko zaczyna uznawać pewne normy dlatego, iż uznało ich słuszność. Jest to moralność autonomiczna. Na początku tej fazy sądy dziecka cechuje pryncypialność. Dziecko bez względu na sytuację podporządkowuje się regule. Oceny dziecka są bardzo surowe. Dopiero później swe poglądy dostosowuje do okoliczności i uznaje, że w pewnych sytuacjach kłamstwo altruistyczne jest dopuszczalne.
Przechodzenie na wyższy poziom rozwoju moralnego zależy w dużej mierze od warunków życia dziecka oraz od oddziaływań wychowawczych jakim jest poddawane. Proces ten dokonuje się stopniowo i przebiega łącznie z rozwojem uczuć społeczno-moralnych. Moralne normy zachowania się dziecko może przejąć od dorosłych, zrozumieć, a następnie uczynić własnymi, wewnętrznymi zasadami o ile będą one odczuwane jako właściwe. Jeśli uświadamianiu moralnych norm zachowania się towarzyszą głębokie przeżycia uczuciowe, wtedy dziecko chętniej przyswaja je i włącza do działania jako pewne drogowskazy postępowania.
|
Ważne jest rozwijanie u dzieci świadomości istnienia i sensu norm moralnych, a także trenowania refleksji nad postępowaniem własnym oraz innych osób w sytuacjach dylematu normatywnego. Ważna jest również stymulacja rozwoju moralnego, szczególnie w przypadkach dysharmonii między rozwojem intelektualnym, a zdolnościami dziecka do wartościowania etycznego.
|
PODSUMOWANIE
Podsumowując, możemy nazwać wiek młodszoszkolny:
- wiekiem pamięci - ponieważ dzieci wykazują dużą łatwość w zapamiętywaniu dużej ilości nowych słów, liczb, nawyków ruchowych, zasad rozwiązywania zadań matematycznych,
- wiekiem realizmu - gdyż dzieci zaczynają coraz bardziej żyć konkretnym życiem zewnętrznym, przedmiotami, ludźmi,
- wiekiem aktywności - gdyż dzieci są skłonne do ekspansji, do angażowania się w to, co aktualnie robią, oddawania się bez reszty poznawaniu, zabawie, pracy,
- wiekiem ekspresji - gdyż dzieci mają potrzebę wyrażania własnych przeżyć przez zabawę i działalność twórczą.
Bibliografia:
Baczyńska H. „Metodyka języka polskiego w klasach 1-3 szkoły podstawowej”
Bogdanowicz Z. „Zabawy dydaktyczne dla przedszkoli”
Boutonier J. „Wychowanie przez sztukę”
Elkonin B. „Psychologia zabaw”
Gerstmann S. „Rozwój uczuć”
Gilewicz Z. „Teoria wychowania fizycznego”
Gloton R., Clero C. „Twórcza aktywność dziecka”
Guz S. „Rozwój i kształtowanie osobowości dzieci w okresie wczesnoszkolnym”
Hemmeling W. „Gry i zabawy dydaktyczne umożliwiające poznawanie bezpośrednie w klasach 1-3”
Hilgard E. R. „Wprowadzenie do psychologii”
Hurlock E. B. „Rozwój dziecka”
Kapica G. „Rozrywki umysłowe w nauczaniu początkowym”
Kościowa M. „Moje metody pracy w klasie I”
Kozielecki J. „Rozwiązywanie problemów”
Kujawiński J. „Rozwijanie aktywności twórczej uczniów klas początkowych”
Kukuła E. ,,Wychowawcze znaczenie autoekspresji plastycznej” Kwartalnik Pedagogiczny nr 1/1982
Lowenfeld W., Brittain L. „Twórczość a rozwój umysłowy dziecka”
Maruszewski M., Reykowski J., Tomaszewski T. „Psychologia jako nauka o człowieku”
Mika S. „Psychologia społeczna”
Muszyński H. „Wychowanie moralne w zespole”
Okoń W. „Zabawa a rzeczywistość”
Pelcowa M. „Uspołecznienie dzieci rozpoczynających naukę szkolną”
Peter M. ,,Pedagogiczne walory czynności ekspresyjnych dzieci i młodzieży”, Kwartalnik Pedagogiczny nr 3-4/1983
Pielasińska W. ,,Ekspresje - wartość i potrzeba”
Plankiewicz M. L. „Rozwijanie twórczej aktywności językowej w klasach niższych”
Plankiewicz M. L. „Z teorii i praktyki nauczania początkowego”
Popek S. ,,Aktywność twórcza dzieci i młodzieży”
Popek S. „Analiza twórczości plastycznej dzieci i młodzieży”
Przetacznik-Gierowska M. „Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego”
Przetacznik-Gierowska M. „Podstawy rozwoju psychicznego dzieci i młodzieży”
Przetacznik-Gierowska M., Makiełło-Jarża G. „Psychologia rozwojowa”
Przewęda R. „Rozwój somatyczny i motoryczny”
Roszkiewicz I. „Młodszy wiek szkolny”
Semenowicz A. ,,Nowoczesna szkoła francuska Freineta”
Skorny Z. „Psychologia wychowawcza dla nauczycieli”
Strzałecki A. ,,Wybrane zagadnienia psychologii twórczości”
Sowińska H. „Integracja w pracy z dziećmi w młodszym wieku szkolnym”
Szuman S. „Psychologia wychowawcza wieku szkolnego”
Szuman S. „Sztuka dziecka. Psychologia twórczości rysunkowej dziecka”
Więckowski R. „Pedagogika wczesnoszkolna”
Wolański N. „Rozwój biologiczny człowieka”
Żebrowska M. „Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży”
www.darecki.boo.pl
www.literka.pl
www.publikacje.edu.pl
www.wombb.edu.pl
www.wsp.przedszkola.org
18