PROGRAM STYMULACJI

ROZWOJU DZIECKA

W OKRESIE PONIEMOWLĘCYM

ROZWÓJ FIZYCZNY
ZADANIA ROZWOJOWE	STYMULOWANIE ROZWOJU
2 rok życia
Tempo rozwoju fizycznego zwalnia się, choć nadal jest szybkie. Następuje zmniejszenie podściółki tłuszczowej, w związku z czym sylwetka dziecka smukleje. Wydłuża się twarz i kończyny. Przyrost wagi wynosi ok. 2 kg, a wzrostu ok. 12 cm - wzrost dwulatka to ok. 86 cm, a waga ok. 13 kg. Pomiędzy 13 a 18 miesiącem życia zarasta ciemiączko duże. Kostnieje kręgosłup, ustalą się jego fizjologiczne krzywizny. Obwód klatki staje się wyraźnie większy od obwodu głowy. Wyrzynają się następne ząbki - po ukończeniu 2 r. ż. dziecko ma ich około szesnastu. Dojrzewa układ nerwowy - następuje intensywna mielinizacja włókien nerwowych. Wzmacnia się układ mięśniowy - następuje przyrost masy mięśniowej. W oddychaniu coraz większy udział zaczyna brać klatka piersiowa. Dziecko lepiej panuje nad swoją fizjologią. Tęczówka oka zmienia kolor. Większość dzieci w wieku 2 lat sypia ok. 14 godzin na dobę. Karmienie Ważnym składnikiem diety dziecka pozostaje nadal mleko, lecz wprowadzane są coraz to nowe pokarmy.	Dieta powinna być dobrze zbilansowana pod względem kalorycznym oraz niezbędnych składników odżywczych. Staje się ona wartościowa wtedy, gdy jest urozmaicona i zawiera produkty spożywcze z wszystkich grup pokarmów. - nie wolno pomijać owoców i warzyw, pamiętając jednocześnie, że przecierowe soki owocowo-warzywne nie mogą zastępować produktów mlecznych - zalecane jest unikanie w diecie takich warzyw jak szczaw, rabarbar oraz szpinak, ponieważ mogą one ograniczać przyswajanie wapnia, niezbędnego w wielu procesach fizjologicznych organizmu małego dziecka - większość zapotrzebowania na białko pokrywa białko zwierzęce, dlatego dietetycy zalecają codzienne podawanie dwulatkom mięsa - trzeba podawać dziecku posiłki regularnie, o stałych porach dnia i w ilościach przez nie akceptowanych - przy karmieniu należy kierować się apetytem i aktywnością ruchową dziecka, co pozwoli uchronić je przed zaburzeniami odżywiania - zarówno niedożywieniem, jak i nadwagą czy otyłością - podczas posiłków należy zapewnić maluchowi spokój, stworzyć serdeczną atmosferę, która sprawi, że podawany pokarm zostanie szybciej zaakceptowany i zjedzony z radością - pokarmy bardziej stałe, ale miękkie, będą uczyły gryzienia. Ważna jest też stymulacja przez dotyk - zwiększa stałą wrażliwość podwzgórza, co powoduje obniżenie poziomu stresu i uspokojenie dziecka. Aktywność fizyczna stymuluje wzrastanie ciała, rozwój mięśni i funkcji zaopatrzenia tlenowego, zapewnia harmonię rozwoju.
3 rok życia
W 3 r. ż. przyrost wagi wynosi ok. 2 kg, a wzrostu 6 - 7 cm. Z końcem 3 r. ż. dziecko osiąga ponad 90% obwodu głowy człowieka dorosłego. W tym okresie kościec dziecka jest wrażliwy i giętki. Stawy cechuje duża ruchomość, wiązadła stawowe są słabe i rozciągliwe. Pod koniec 3. r. ż. mleczne uzębienie jest już w pełni skompletowane, umożliwiając prawidłowe żucie pokarmu. Doskonali się funkcjonowanie układu nerwowego i innych układów. Większość dzieci w wieku 3 lat rezygnuje z popołudniowych drzemek.	Nadal należy zachowywać odpowiednią dietę oraz większość zasad dotyczących żywienia dziecka dwuletniego. Ponadto: - w trzecim roku życia dietetycy zalecają wprowadzenie do diety wędlin - wskazane jest stopniowe ograniczenie udziału tłuszczu w diecie. Nadal ważna jest stymulacja przez dotyk.

ROZWÓJ RUCHOWY
ZADANIA ROZWOJOWE	STYMULOWANIE ROZWOJU
2 rok życia
Rozwój lokomocji Dziecko doskonali umiejętność chodzenia: - 15 miesiąc - raczkuje po schodach - 18 miesiąc - przy pomocy dorosłego wchodzi po schodach (krok dostawny) - 21 m - większość dzieci potrafi zejść ze schodów. Pod koniec 2 i na początku 3 r. ż. dziecko umie już dobrze chodzić i biegać, stosunkowo mniej się męczy przy chodzeniu. Dziecko uczy się pokonywać przeszkody, zaczyna wspinać się na meble. Rozwój manipulacji Ok. 2 roku życia kształtuje się ręczność, czyli preferencja do używania i dominacji jednej reki. Praksja to takie stopniowe doskonalenie działania przy posługiwaniu się przedmiotami i narzędziami, które doprowadza do poprawnie i bez zaburzeń przebiegającego aktu ruchowego, dostosowującego się w zakresie manipulacji czy pracy do struktury i funkcji użytkowej (narzędziowej) rozmaitych przedmiotów. Nabywanie umiejętności w zakresie ruchów praksycznych dotyczy w zasadzie zwiększania się sprawności i jej automatyzacji. Odnosi się to przede wszystkim do motoryki rąk. Dziecko uczy się rozpoznawać, do czego służy przedmiot i jego poszczególne części oraz uczy się posługiwania nim. (Np.: Pod koniec drugiego i na początku trzeciego roku życia usprawnia się czynność jedzenia łyżką. Pod koniec drugiego roku życia dzieci próbują samodzielnie nałożyć bucik, ale nie zawsze potrafią nasunąć go na całą stopę. Dziecko zaczyna tez opanowywać czynności związane z samoobsługą przy myciu się.) Praksje umożliwiają przejście od zabaw manipulacyjnych do zabaw konstrukcyjnych.	Podstawowym warunkiem organizacji programu stymulacji rozwoju małych dzieci jest dopasowanie procesu wspomagania do możliwości dziecka. Duże znaczenie w prawidłowym rozwoju dziecka ma zabawa - dziecko powinno mieć zabawki wspomagające jego rozwój (w przypadku rozwoju ruchowego mogą to być np. piłki). Zabawki te powinny spełniać wymogi higieny i bezpieczeństwa (powinny być dostosowane do wieku dziecka). Dobrze jest uczyć dziecko pływać - i to jak najwcześniej (pływanie stymuluje rozwój ruchowy, dobrze wpływa na koordynację ruchów, stanowi wspaniałą gimnastykę dla mięśni i stawów).
3 rok życia
Rozwój lokomocji - 25 - 30 miesiąc - dziecko samodzielnie wchodzi na schody (krok przestawny) - 36 miesiąc - dziecko jeździ na trzykołowym rowerku i wspina się na palce. W wieku dwóch i pół roku dziecko powinno mieć niezaburzoną koordynację wzrokowo-ruchową. Rozwój manipulacji Dziecko stopniowo doskonali umiejętności posługiwania się różnymi przedmiotami i zdobywa nowe. (Np.: Na początku trzeciego roku życia usprawnia się czynność jedzenia łyżką. Ok. 15% dzieci w tym wieku potrafi poprawnie nałożyć koszulkę, jeśli jej krój jest znacznie uproszczony. 60% procent dzieci dokonuje manipulacji specyficznej na sznurowadłach.)	Dziecko można stymulować poprzez: - zabawy z plasteliną i masą solną kształtujące ruchy: toczenia, rozrywania, łączenia, rozklepywania (w trakcie takich zajęć dziecko ćwiczy motorykę małą - sprawność ręki i paluszków) - dostarczenie im zabawek typu rowerek

ZABAWA
RODZAJE ZABAW	WPŁYW NA ROZWÓJ DZIECKA
Zabawa - to każda czynność dobrowolna, podejmowana dla przyjemności, a nie dla końcowego efektu. Funkcje zabawy Kształcąca Polega głównie na doskonaleniu i rozwijaniu procesów i zdolności orientacyjno - poznawczych dzieci, zwłaszcza mowy i myślenia. Poznawcza Polega na wzbudzaniu i wzmaganiu wewnętrznej chęci do wykonywania zadań szkolnych i odpowiadających im czynności uczenia się, np. czynności obserwacyjnych, analityczno - syntetycznych, porównywania według określonych grup znaczeniowych. Wychowawcza Polega na kształtowaniu poczucia odpowiedzialności za wykonanie zadania. Rodzaje zabaw Zabawy manipulacyjne Polegają na badaniu i manipulowaniu przedmiotami. Dzieci początkowo z każdym przedmiotem robią to samo, (manipulacja niespecyficzna, 1 r. ż.). W 2 r. ż. pojawia się manipulacja specyficzna - dzieci manipulują w sposób adekwatny do funkcji przedmiotu i jego właściwości. Zabawy konstrukcyjne Polegają na dążeniu do uzyskania jakiegoś wytworu. Pojawiają się pod koniec 1-go i na początku 2 r. ż. dziecka. Dzieci używają przedmiotów do budowania i konstruowania innych rzeczy np. budowanie wieży z klocków, składanie układanek, lepienie z plasteliny. Zabawy tematyczne Polegają na bawieniu się w coś lub kogoś. Charakterystyczną cechą zabaw tematycznych jest to, że: - odbywają się one w większych lub mniejszych grupach rówieśniczych - ich uczestnicy: - rozdają sobie role i zmieniają je - zaczynają zabawę i kończą w dowolnej chwili - z jednego tematu przechodzą na drugi - samodzielnie określają prawidła zabawy - w toku zabawy muszą podejmować i rozwiązywać wiele zadań ruchowych. Na początku 2 r. ż. dziecko potrafi naśladować te czynności, które bezpośrednio mu pokazano na tych samych zabawkach. Nie potrafi przenieść tych czynności na inne zabawki. W 3 roku życia dziecko: - już odtwarza coraz liczniejsze i bardziej złożone czynności życiowe i wiąże je w łańcuchy. - częściowo zaczyna nadawać zastępcze znaczenia przedmiotom i zabawkom używanym w zabawie - jest coraz bardziej konsekwentne w wykonywaniu zadań podpatrzonych w społecznym życiu dorosłych - zaczyna budować pierwsze bramy, tunele, domki, płotki z furtkami. Pod koniec 3 r. ż. dziecko przed wybudowaniem zaczyna nazywać swoje konstrukcje.	Zabawy manipulacyjne Sprzyjają rozwojowi u dziecka: - mowy - myślenia - wyobraźni - twórczości - sfery emocjonalno-społecznej. Ponadto dostarczają dziecku wiele radości i zadowolenia z uzyskanych wyników i sukcesów. Zabawy konstrukcyjne Mają wielkie walory kształcące, poznawcze i wychowawcze. Sprzyjają rozwijaniu u dziecka: - zaradności życiowej - śmiałości w rozwiązywaniu różnych zadań technicznych. Zabawy tematyczne Sprzyjają rozwijaniu u dziecka takich cech charakteru jak: - wytrwałość w osiąganiu celu - umiejętność pracy - współpracy i współdziałania w zespole i dla zespołu. Ponadto zabawa: - zabawa aktywna ma ważne znaczenie dla rozwoju mięśni, rozwija też wszystkie części ciała dziecka; stanowi ujście dla nadmiaru energii - uwalnia dzieci od napięć spowodowanych ograniczeniami, jakie na ich zachowanie nakłada środowisko - jest ujściem dla potrzeb i pragnień, których dziecko nie może zaspokoić w inny zadowalający sposób - dostarcza dziecku możliwości nauczenia się wielu rzeczy - za pośrednictwem książki, telewizji, eksplorowania środowiska - ma znaczenie dla stymulowania twórczości dziecka - poprzez eksperymentowanie w zabawie dzieci przekonują się, że tworzenie czegoś nowego i innego może sprawiać zadowolenie; zainteresowania twórcze przenoszą następnie na sytuacje nie należące do świata zabaw - pomaga w rozwijaniu wglądu w siebie - poprzez nią dzieci poznają jakie są ich zdolności w porównaniu ze zdolnościami ich towarzyszy; umożliwia im to wytworzenie bardziej trafnego i realistycznego pojęcia własnego „ja” - ma wpływ na kształtowanie się norm moralnych - nigdzie nie przestrzega się ich tak surowo jak w grupie zabawowej - bawiąc się z innymi, dzieci uczą się: - nawiązywać kontakty społeczne - poznawać i rozwiązywać problemy, które wyłaniają się w czasie tych kontaktów - współdziałania - wspaniałomyślności - prawdomówności - bycia dobrym towarzyszem, z którym obcowanie jest przyjemne. - podczas zabawy dzieci przyzwyczajają się do współzawodnictwa.

TWÓRCZOŚĆ ARTYSTYCZNA
ZADANIA ROZWOJOWE	STYMULOWANIE ROZWOJU
Twórczość - proces działania ludzkiego dający nowe i oryginalne wytwory oceniane w danym czasie jako społecznie wartościowe; może przejawiać się w każdej dziedzinie działalności ludzkiej (W. Okoń). Twórczość - proces prowadzący do powstania nowego dzieła, uznanego przez pewną grupę ludzi jako zadowalające lub użyteczne w określonym czasie (S. Popek). S. Popek rozpatruje twórczość w obrębie czterech kategorii: - twórczość jako dzieło (wytwór) - twórczość jako proces - twórczość jako zespół zdolności - twórczość jako zespół stymulatorów społecznych. Fazy rozwoju twórczości dzieci wg S. Popka: 1. Faza przedschematyczna (2 - 5 rok życia) a) bazgroły - bezprzedmiotowe (dziecko „mechanicznie” bazgrze na kartce), - przedmiotowe (dziecko nadaje im nazwę, aczkolwiek trudno wyczytać cokolwiek z ich treści) b) głowonogi - charakterystyczne postacie, składające się przeważnie z głów i wyrastających z nich nóżek c) głowotułowie (dziecko dodaje narysowanym postaciom tułów, złożony z pojedynczej kreski bądź rysowany w kształcie bryły). 2. Faza schematów uproszczonych: a) schematy konturowe (5 - 6 r.ż.) b)schematy płaszczyzn (6 - 7 r. ż) 3. Faza schematów wzbogaconych (7 - 11 r. ż.) 4. Rysunek realistyczny (11 - 18 rok życia). S. Szuman rozróżnia trzy okresy rozwoju twórczości rysunkowej: 1) okres bazgrot, czyli formowania się schematu - zapełnianie płaszczyzny kropkami, kreskami, krzyżującymi się liniami krzywymi, próby zamykania koła (1,6 - 3 r. ż.) 2) okres schematu (ideoplastyka - dziecko rysuje to, co wie) - (3 - 12 r. ż.) - głowonogi, głowotułowie 3-4 r.ż. - schematy uproszczone 4-5 r.ż. - schematy wzbogacone 5-12 r.ż. 3) okres poschematyczny (rozwój w kierunku fizjoplastyki) (12 - 15 r. ż.).	Proces tworzenia daje dziecku dużo radości i zadowolenia, wzmacnia poczucie własnej wartości. Łączy on ze sobą procesy motoryczne , poznawcze, emocjonalne co ma ogromny wpływ na harmonijny rozwój dziecka. Dziecko tworząc uspakaja się, odpręża oraz zaspakaja naturalną w tym wieku potrzebę działania. Dzięki plastycznym działaniom rozwija się osobowość dziecka, likwiduje się pewne zahamowania. Należy zapewnić dziecku możliwość rysowania - najlepiej na kartkach o dużym formacie - i chwalić je za efekty (nawet te najmniejsze) i wysiłek, co zachęci je do doskonalenia umiejętności.

ROZWÓJ POZNAWCZY
ZADANIA ROZWOJOWE	STYMULOWANIE ROZWOJU
Jean Piaget wyróżnia następujące stadia rozwoju poznawczego: 1) sensoryczno - motoryczne (do 2 r. ż.) - od sztywnych do elastycznych wzorców czynności - od pojedynczych do skoordynowanych wzorców czynności - od zachowania reaktywnego do intencjonalnego - od zewnętrznych czynności do reprezentacji umysłowych 2) przedoperacyjne (2 - 7 lat) 3) operacji konkretnych (7 - 11 lat) 4) operacji formalnych (od 11 r. ż.). Stadia te występują po sobie w niezmiennym porządku. W stadium sensoryczno-motorycznym dziecko odkrywa stałość przedmiotu - ok. 2 r. ż. znajduje przedmiot w jakimś miejscu wtedy, gdy widzi jak go tam chowamy, ale z czasem na podstawie obrazu umysłowego od razu szuka we właściwym miejscu. Wrażenia Rozwój fizyczny i psychiczny powoduje, że dziecko poznaje nowe rzeczy, które są rozpoznawane za pomocą receptorów i analizatorów wzrokowych, słuchowych, węchowych, smakowych, co związane jest z uwagą, pamięcią, wyobraźnią, myśleniem i spostrzeżeniami. Spostrzeżenia Na rozwój ich ma duży wpływ wzrastająca sprawność ruchowa. Większego znaczenia nabierają teraz telereceptory wzroku i słuchu. Rozwój spostrzeżeń powiązany jest z rozwojem analizatorów: kinestetyczno - ruchowym, dotykowym, węchowym, smakowym i słuchowym. Wyobrażenia Dziecko w zabawach tematycznych odtwarza to, co widziało, a później tworzy zmienione sytuacje. Wyobrażenia są silnie związane z realnie przeżytymi doznaniami (charakter odtwórczy). W 2 r. ż. ustalają się pojęcie przedmiotów, ma ono charakter globalny. Ok. 3 r. ż. dziecko może już częściowo przekształcać uprzednio spostrzeżone elementy. Pamięć Ma charakter mimowolny. Dziecko zapamiętuje w sposób mechaniczny, szybko i trwale, szczególnie to, co jest przez niego zrozumiane. 2- 3-latek nie potrafi jeszcze lokalizować swych wspomnień w czasie, ale potrafi je przechowywać przez długi czas. U 2-latka można już zaobserwować używanie elementarnych strategii pamięciowych. Mają one jednak charakter prestrategiczny, związany z zadaniem, działaniem. Uwaga Jest mimowolna, mało podzielna, charakteryzuje się słabą koncentracją i przerzutnością. Dziecko lubi obserwować otaczającą je rzeczywistość, kontemplować ją. Mowa Na przełomie 1 i 2 r. ż. kończy się okres melodii, a rozpoczyna się rozwój mowy właściwej. Drugi rok życia Jest to tzw. okres wyrazu. - 12 - 18 miesiąc - to stadium jednego wyrazu (holofraza); dziecko jednym wyrazem zastępuje całą treść swojej wypowiedzi - 18 miesięcy - dziecko używa wyrazów dźwiękonaśladowczych (bach, hau-hau, tiktak, ku-ku), zaczyna formułować zdania składające się z dwóch wyrazów - 21 miesięcy - dziecko łączy w wypowiedziach dwa słowa, posługuje się słowami osiowymi (np. ma, da, weź) oraz słowami należącymi do klasy otwartej, używa równoważników zdań - 24 miesiące - dziecko mówi wyraźniej, nazywa przedmioty na obrazku, tworzy proste zdania tzw. telegraficzne, wymawia około 300 słów, a zna o wiele więcej. Przełom 2 i 3 roku życia Rozpoczyna się tzw. okres zdania - rozstrzygający o rozwoju mowy. Dziecko opanowuje podstawowe sprawności językowe i komunikacyjne, rozwija się symboliczna funkcja języka, używa ok. 1000 - 1500 słów (mowa czynna), których znaczenia są wyraźnie określone - ale zna ich o wiele więcej (mowa bierna), buduje pierwsze proste zdania złożone z 3 - 4 słów (rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki, liczebniki). Mowa dziecka staje się coraz bardziej zrozumiała. Trzeci rok życia - 30 miesięcy - dziecko mówi sprawnie zdaniami składającymi się z 3 i więcej wyrazów, używa zaimka „ja”, stosuje hiperregularyzację (np. ludź, szedliśmy) - 36 miesięcy - nazywa przedmioty i czynności przedstawione na rysunkach, używa wypowiedzi wielowyrazowych, mówi zdaniami złożonymi, dość gramatycznie, wzrastają jego umiejętności konwersacyjne. U dziecka w tym okresie występuje też mowa zewnętrzna, czyli monologizowanie (głośne myślenie). Jest to szczególnie obserwowalne w trakcie zabawy, kiedy dziecko wypowiada się o tym, co aktualnie robi i co za chwilę będzie czynić. Koniec 3 r. ż. Rozpoczyna się okres swoistej mowy dziecięcej (3-7 lat). Dalej wzbogacany jest zasób słownictwa, rozwijana umiejętność budowania zdań złożonych, następuje dalszy rozwój artykulacyjny. Myślenie Myślenie jest ściśle połączone z rozwojem mowy. Początkowo pojęcia opierają się wyłącznie na zewnętrznym podobieństwie przedmiotów do siebie. J. Piaget okres poniemowlęcy nazywa okresem myślenia przedpojęciowego. Wg niego myślenie dziecka charakteryzują następujące cechy: 1) egocentryzm 2) animizm 3) sztywność 4) rozumowanie przedlogiczne - niezdolność do myślenia indukcyjnego i dedukcyjnego - myślenie transdukcyjne - błędne pojmowanie kolejności przyczyny i skutku. Uczenie się W tym wieku dziecko uczy się spontanicznie, mimowolnie, przez naśladownictwo.	Podstawowym warunkiem organizacji programu stymulacji rozwoju małych dzieci jest dopasowanie procesu wspomagania do możliwości dziecka. Należy też pamiętać o tym, że dziecko też może mieć „zły” dzień - nie należy go wówczas zmuszać do uczestnictwa w zajęciach. W ogóle nie powinno się zmuszać dziecka do wykonywania jakichkolwiek czynności - należy starać się przekonać je do zrobienia czegoś. Stymulując dziecko rodzice powinni starać się nie okazywać zniecierpliwienia - wpływa ono ujemnie na wykonywanie przez dziecko danej czynności i zniechęca je do dalszych prób. Nie należy też zapominać o tym, by pokój dziecka był urządzony w jasnych, wyrazistych barwach. Rozwój poznawczy dziecka w okresie poniemowlęcym można stymulować przede wszystkim poprzez zabawę: - zabawy polegające na rozróżnianiu cech przedmiotów (np. kształtu, koloru, wielkości) - zabawy w poznawanie i utrwalanie wiadomości o otoczeniu społecznym i przyrodniczym (np. zapamiętywanie imion kolegów, uczenie nazw zwierząt i roślin) - zabawy, które uczą dzieci umiejętności łączenia pojęcia całości i części czyli synteza i analiza (np. budowanie konstrukcji z klocków, zachęcanie dziecka do pomocy i proponowanie mu samodzielnej pracy) - zabawy kształtujące pojęcie przyczynowo- skutkowe (np. podczas rysowania poprzez zwrócenie uwagi dziecka na efekt pracy na papierze). Mowa Nie jest umiejętnością wrodzoną. Człowiek nabywa tej umiejętności w ciągu całego swojego życia w kontaktach z ludźmi. Prawidłowe kształtowanie się i rozwój mowy dziecka to podstawa w kształtowaniu i rozwoju jego osobowości. Kształtowanie się mowy dziecka ma ścisły związek z jego rozwojem społeczno- emocjonalnym. - należy do dziecka mówić poprawnie (tzn. unikać zdrobnień, nie naśladować jego dziecinnej mowy, unikać niepoprawnych form - np. „łapka” zamiast „ręka”, „ślićny” zamiast „śliczny” itd.) - trzeba mówić do dziecka dużo, co zwiększy jego słownik (w tym celu należy też zapewnić mu kontakt z rówieśnikami) - mowę można też stymulować poprzez zabawę (np. w naśladowanie głosów zwierząt) - należy uczyć dziecko wierszyków, rymowanek i wyliczanek. Uczenie się W wieku poniemowlęcym dziecko uczy się głównie poprzez naśladownictwo, dlatego powinniśmy dbać o to, by wykonywać nasze czynności poprawnie, by dziecko mogło je sobie przyswoić i wykonywać w sposób prawidłowy.
ROZWÓJ EMOCJONALNO-SPOŁECZNY
ZADANIA ROZWOJOWE	STYMULOWANIE ROZWOJU
Rozwój emocjonalny - jest zależny od rozwoju układu nerwowego - emocje nadal w dużej mierze są związane z potrzebami fizjologicznymi - emocje dziecka są gwałtowne, krótkotrwałe i bardzo szybko się zmieniają (labilność uczuciowa) - nadal procesy pobudzenia dominują nad procesami hamowania (dziecko nie kontroluje swoich emocji) - dziecko uczy się uzewnętrzniać swoje emocje - dziecko jest uparte i negatywistyczne (nie słucha logicznych argumentów, gdyż nie zna powiązania przyczynowo - skutkowego) - w okresie poniemowlęcym pojawiają się lęki - w 2 r. ż. dziecko potrafi już okazywać wiele uczuć, wyraźnie preferuje przebywanie z dorosłymi, szczególnie znanymi, które wywołują w nim pozytywne uczucia (przywiązanie, radość) - między 2 a 3 r. ż. pojawiają się u dziecka takie złożone uczucia jak zazdrość, duma, wstyd, poczucie winy czy zakłopotania - w 3 r. ż. dziecko reaguje na konflikty między rodzicami - w wieku 3 lat dziecko mówi o potrzebach własnych i innych; chętnie mówi o swoich emocjach, dzieli się refleksjami na ich temat; rozumie emocje innych - trzylatek jest zrównoważony emocjonalnie Rozwój społeczny - dziecko potrafi inicjować interakcje społeczne: zaczepia inne dzieci nawiązując kontakt wzrokowy lub wykonując jakąś czynność - rozwój kontaktów społecznych przebiega u dziecka w powiązaniu z rozwojem jego życia uczuciowego - dziecko naśladuje dorosłych oraz inne dzieci - ich cechy pozytywne i negatywne - około 3 r. ż. pojawia się dopiero umiejętność współdziałania z innymi (dziecko chętnie uczestniczy w codziennych zajęciach i lubi je naśladować w zabawach) - nadal dominuje zabawa indywidualna, ale stopniowo rozwija się zabawa grupowa - nadal najważniejszą osobą jest matka, ale pod koniec 3 r. ż. w życiu dziecka coraz większą rolę zaczyna odgrywać ojciec	- uczenie się obustronnej więzi emocjonalnej, obdarzanie dowodami akceptacji emocjonalnej przy jednoczesnym unikaniu niedosytu i przesady daje szanse na powodzenie w kształtowaniu dojrzałej osobowości dziecka - dziecko powinno mieć zaspokojoną potrzebę bezpieczeństwa - ważne jest również obdarzanie dziecka szacunkiem, wytwarzanie pogodnej atmosfery i stawianie wymagań na miarę możliwości dziecka - dziecko nie powinno być do danej czynności zmuszane (potęguje to agresję) - unikanie nadmiernej opiekuńczości - nadmierna opiekuńczość wzmaga strach - czułość, troskliwość i opiekuńczość matki sprawia, że w przyszłości: - dziecko będzie bardziej pewne siebie - będzie miało wyższy poziom samoakceptacji - wykształca się u niego pozytywne postawy wobec innych ludzi - kontakty z innymi dziećmi powinny być odpowiednio kontrolowane, ponieważ mogą prowadzić do wykształcenia cech negatywnych i konfliktów społecznych np. zabieranie zabawek - odpowiednio ukierunkowane naśladowanie pomaga nakłonić dziecko do samodzielności (mycie, ubieranie, jedzenie poprawnego zachowania się w różnych sytuacjach...)

ROZWÓJ OSOBOWOŚCIOWY
ZADANIA ROZWOJOWE	STYMULOWANIE ROZWOJU
W okresie poniemowlęcym zaczynają krystalizować się podstawy osobowości. Kształtująca się osobowość jest zależna od warunków środowiskowych, procesu wychowania i stosowanej dyscypliny. Temperament jest związany z typem układu nerwowego i ujawnia się stosunkowo wcześnie. Dziecko przejawia także w swym zachowaniu początkowe cechy woli (ja chcę, ja nie chcę) i charakteru, uświadamia sobie własne cele i pragnienia. Rośnie samoświadomość dziecka (pojawia się poczucie sprawstwa - ja coś zrobiłem, jestem za to odpowiedzialny). Dzięki rozumieniu zasady stałości i rosnącej samodzielności dziecka, kształtuje się jego odrębność psychiczna i poczucie tożsamości. Miedzy 15 a 24 miesiącem życia dziecko nabywa umiejętności rozpoznania siebie w lustrze.	Kształtowaniu się poczucia własnej odrębności sprzyjają m.in.: 1) świadomość własnego ciała: - nazywanie poszczególnych części ciała przez opiekuna przy okazji zabaw, czynności pielęgnacyjnych - pytania typu ”Gdzie masz nosek, a gdzie ucho?” 2) doświadczanie własnego sprawstwa - samodzielne korzystanie z przedmiotów codziennego użytku - zwracanie uwagi dziecka na konsekwencje, skutki jego działania - zachęcanie dziecka do podejmowania decyzji (np. „Którą bajkę ci poczytać dzisiaj?”, „Co chciałbyś do picia?') i postępowanie zgodnie z dokonanym wyborem

Bibliografia:

• A. Dzierżanka-Wyszyńska „Rozwój psychomotoryki małego dziecka” (Warszawa 1972)

• A. Birch, T. Malin „Psychologia rozwojowa w zarysie. Od niemowlęctwa do dorosłości”

• H. Bee „Psychologia rozwoju człowieka”

• J. Trempała, B. Harwas -Napierała „Psychologia rozwoju człowieka.” Tom II

• M. Żebrowska „Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży”

• www.dbc.wroc.pl

• www.dieta.pl

• www.dziecko.interia.pl

• www.literka.pl

• www.od-poczecia.blogx.pl/archiwum

• www.publikacje.edu.pl

16

---