Psychologiczno-pedagogiczne koncepcje opieki i wychowania dziecka w okresie wczesnoszkolnym dr Żmudzka Mirosława |
WYKŁAD 2 19.03.2011
Koncepcja pedagogiki Celestyna Freineta
Powstała we Francji. Pedagogika alternatywna. Freinet opiera swoją pedagogikę na aktywnym, autentycznym uczestnictwie dziecka i nauczyciela w procesie edukacji. Ma na celu wszechstronny rozwój osobowości dziecka na miarę tkwiącego w nim potencjału. Opracowuje założenia psychologii i filozofii edukacyjnej swojego systemu. Twierdzi, że poznawanie rzeczywistości dokonuje się nie tylko przez intelekt, ale też przez emocje i instynkty. W rozwoju dziecka wyodrębnia 3 fazy:
1. Prób i błędów
2. Urządzania się- dziecko w oparciu o swoje doświadczenia zaczyna porządkować przestrzeń wokół siebie (wprowadza ład)
3. Zabawy i pracy- która przychodzi z czasem w pracę- zabawę. W tej fazie przygotowuje się do pełnienia różnych ról życiowych.
Wychodzi z założenia, że podstawą rozwoju dziecka jest tzw. działanie dziecka po omacku- 1 faza. Uwaga, że należy przeciągać tę fazę.
Według Freineta eksperymentowanie dziecka wiąże się z wykraczaniem poza dostarczane informacje. Proponuje nauczycielowi konkretne techniki pedagogiczne, które opierają się na aktywności twórczej dziecka. Wszystkie te techniki maja na celu uruchomienie „mocy drzemiących w dziecku”. Jeżeli nauczyciel nie będzie uwzględniać potencjału dziecka, jego profilu życiowego, to nie zapewni mu właściwych warunków realizacji zadań życiowych. Prymat swobodnej ekspresji, twórczość, metoda naturalna, aktywność własna, doświadczenie zdobywane po omacku, to podstawowe kategorie pojęciowe pedagogiki Freineta. W jego ujęciu technika jest pojęciem szerszym niż metoda, ponieważ na technikę składa się:
1. Metoda, czyli aktywne, naturalne metody takie jak: mowa, pismo, druk, obraz, które jako jednostka musi doskonale opanować w toku twórczej aktywności.
2. Organizacje pracy, która wiąże się ze stworzeniem klimatu sprzyjającego uczeniu się
3. Materiały i narzędzia, czyli organizacja przestrzeni edukacyjnej i środowiska edukacyjnego
4. Człowiek, który potrafi się posługiwać się metodą, tworzyć dobry klimat i zgromadzić narzędzia i materiały (nauczyciel) ważna jest osobowość nauczyciela. Freinet wprowadza w życie zasadę podmiotowego podejścia do dziecka. Na początku tygodnia dziecko ustala plan w pracy. W piątek, sobotę lub poniedziałek odbywa się rada klasowa, każde dziecko rozlicza się z wyznaczonych przez siebie zadań.
Freinet zaprojektował szkołę o charakterze pracowni. W oryginalnej koncepcji było 8 pracowni specjalistycznych przylegających do Sali ogólnej. Pracownie zewnętrzne to ogród, warzywnik, sad, pole uprawne, oraz pomieszczenie hodowlane. Pracownie wewnętrzne to malarskie, rzeźbiarskie, garncarskie, fizyczne, chemicznie pracownie. Nie ma podręczników, metoda nauki czytania opiera się na swobodnych tekstach dzieci, składanych i drukowanych w klasowej drukarni. W szkole była biblioteka, książki skategoryzowane, dziecko może ich w każdej chwili użyć. Na początku pracy z klasą Freinet postulował, żeby spisać kontrakt klasowy- opracowały go wszystkie dzieci w klasie.
Techniki Freineta:
1swobodnych tekstów- wiązała się z samodzielnym opracowanym przez dzieci tekście na wybrane przez nie tematy opowiadań, opisów, wierszy. Tworzono z tych tekstów książeczki.
2.Drukarni szkolnych- teksty dzieci samodzielnie drukowano- powstanie książeczek
3.Gazetki szkolnej- informacje dotyczące zajęć, osiągnięć, swobodne teksty, prace plastyczne dzieci.
4. Fiszek autokorektywnych- wiązała się z samodzielnym rozwiązywaniem zadan przez dzieci i samooceny ich poprawnego wykonania. Dziecko czuwało nad procesem rozwoju.
5. Doświadczeń poszukujących- związane z przeprowadzaniem wywiadów, opracowaniem projektów, plakatów, samodzielnym tworzeniem materiałów źródłowych na dany temat, albumów
6. Arcydzieła dziecięce- były wynikiem twórczych technik ekspresji niewerbalnej. Były to rzeźbiarstwo, malarstwo, tkactwo, szycie. Organizowano wernisaże, aukcje, z których czerpano pewne zyski
Rozwój moralny według Kolberga i Piageta
Kolberg wymienia w rozwoju moralnym człowieka pewne formy rozumowania moralnego. Określa, je jako poziome i I poziom, to poziom prekonwencjonalny, w którym występują dwie fazy:
1.Faza unikania kary, która wiąże się z prawidłowym postępowaniem moralnym pod wpływem strachu przed karą.
2.Faza moralności własnego interesu, wiąże się z tym, że dziecko zachowuje się poprawnie i uzasadnia swoje sądy moralne z punktu widzenia przewidywanych korzyści osobistych, włącza się kalkulacja czy się opłaca czy nie.
II poziom- Konwencjonalny, pojawi się około dwunastego roku życia, występują dwie fazy:
1.Moralności interpersonalnej harmonii, wiąże się z tym, że uzasadnia człowiek swoje sądy z punktu widzenia przewidywanego braku akceptacji, aprobaty ze strony innych (np. „co inni na to powiedzą?”).
2.Moralność prawa i porządku społecznego- człowiek bierze pod uwagę znane autorytety, obowiązujące normy i pełnione role społeczne przy uzasadnianiu swoich sądów moralnych i zachowań, „co by zrobił ten ktoś, kto jest dla mnie autorytetem?”.
III poziom- postkonwencjonalny:
1.Faza moralności umowy społecznej, charakteryzuje się tym, że człowiek uzasadnia sądu moralnego z punktu widzenia norm moralnych, które są uznane i zweryfikowane przez dane społeczeństwo, ale uwzględnia także własne opinie o sądy moralne.
2.Faza moralności uniwersalnych zasad etycznym- człowiek poszukuje np. dekalogów, kodeksów moralnego postępowania i dokonuje ich interioryzacji- utożsamiania się z nim. Postępuje zgodnie z tym, co uwewnętrzni.
Piaget- poziom I odpowiada pewnym konkretnym operacją logicznym, więc młodszemu wiekowi szkolnemu i początkom średniego wieku szkolnego. Na tym poziomie dziecko jest szczególnie wrażliwe na określenie dobry i zły i każdy czyn jest określany jako dobry, bądź zły z perspektywy tych, którzy określają reguły, oraz z perspektywy konsekwencji danego zachowania. Uwaga dziecka jest skierowana na posłuszeństwo wobec dorosłych i na karę, który grozi za zachowanie niezgodne z ich oczekiwaniami.
Natomiast w II fazie dziecko dostosowuje się do oczekiwań społeczeństwa w nadziei otrzymania nagrody, pojawiają się przejawy odwzajemniania, dzielenia, ale nie ma to nic wspólnego z rzeczywistym poczuciem sprawiedliwości.
Teoria rozwoju społeczno- kulturowego L. Wykotskiego
Twierdzi, że rozwój człowieka dokonuje się w określonym kontekście społeczno- kulturowym, a interakcja społeczna odgrywa znaczącą rolę w rozwoju. Wprowadza pojęcia:
-strefa aktualnego rozwoju SAR (to, co wiem i umiem)
-strefa najbliższego rozwoju SNR (to, co mogę osiągnąć dzięki odpowiedniej stymulacji) - strefa, która jest obszarem gotowości dziecka do podjęcia określonych zadań, którą z jednej strony od dołu ogranicza istniejący poziom kompetencji, natomiast z drugiej strony od góry, poziom kompetencji, który dziecko może osiągnąć przy szczególnie korzystnych warunkach.
W strefie SNR nauczyciel powinien podejmować intensywne działania, ale musi respektować prawo dziecka do indywidualnego tempa do rozwoju i odmienności.
SAR wiąże się z zakresem kompetencji, które dziecko posiada z poziomem samoregulacji zadań i świadomym uczestniczeniem w procesie własnego rozwoju. Wykotski twierdził, że w obu strefach rozwoju należy stosować zadania rozwojowo- dydaktyczne takie jak:
1.Zadania możliwości- są to zadania realizowane w strefie najbliższego SNR rozwoju typu „chcę, potrafię z twoją pomocą”. Te zadania mają charakter otwarty i opierają się na myśleniu dywergencyjnym (twórczym). Główne zadanie dorosłego to instruowanie.
2.Zadanie poczucie kompetencji- nie wiążą się z żadną strefą. Mają charakter pomagania, przygotowują do włączania zadania w obszar działań intrapersonalnych (wewnętrzna praca nad sobą). Pomagają w przesuwaniu zdań z planu społecznego w plan psychologiczny i poszerzają granice strefy aktualnego rozwoju. Uczenie przez nauczanie (dominacja nauczyciela) tworzy warunki, by dziecko uwewnętrzniało pewne zadania, by częściej myślało „wiem, umiem, jestem mądra”.
3.Zadania kompetencji- realizowane z strefie aktualnego rozwoju zadania „wiem i potrafię sam”. Zmierzają one ku doskonaleniu w osiąganiu precyzji, biegłości. Wiążą się także z osiąganiem poziomu intrapsychicznego. Wiodącym procesem jest uczenie się. Głównym narzędziem uczenia się człowieka jest język. Kompetencje językowe są efektem procesu wzajemnego dopasowywania się języka dorosłego i języka dziecka. Zachodzi tu proces facylitacji- dostosowanie języka dorosłego do poziomu językowego dziecka. Konsekwencje przemyśleń Wysockiego jest uczynienie wspierania jako istotnej metody nauczania, w której dorosły dostosowuje poziom pomocy udzielanej dziecku do poziomu jego funkcjonowania, starając się skłonić dziecko do samodzielności i autokontroli. Rozpoczął proces myślenia jako nauczyciel, który buduje dziecku możliwość poszerzeń rozwoju.
W obszarze psychopedagogiki funkcjonują 2 zasadnicze podejścia do wychowania dziecka:
1. Podejście socjalizujące
2. Podejście emancypacyjne
Ad.1 Socjalizacja polega na przekształcaniu „małych zwierzątek w istoty ludzkie” poprzez czynienie ich zdolnymi do kontrolowania swojej emocjonalności w społeczeństwie, akceptowany sposób do posługiwania się perswazją zamiast siły. Socjalizacja ma kształtować ważne postawy, systemy wartości, wyposażać wiedzę i kształtować społecznie pożądane umiejętności.
Ad.2 Emancypacja wiąże się z wyzwalanie dzieci od dominacji ich rodziców, środowiska, tradycji. Ma sprzyjać rozwojowi osoby, pielęgnować jej indywidualność, wzmacniać specyficzne tylko dla niej kompetencje.
Socjalizacja i emancypacja są w konflikcie ze sobą. Zbytni nacisk na socjalizację grozi indoktrynacją i ograniczeniem bądź zablokowaniem rozwoju indywidualnego. Z kolei zbytni nacisk na emancypację grozi nadmiernym zindywidualizowaniem i w konsekwencji kształtowaniem ludzi nieumiejących dostosować się do życia poza środowiskiem, w którym takie skoncentrowanie na osobie miało miejsce. Hamuje rozwój społeczny. Relacje między funkcją socjalizacyjną, a emancypacyjną zmienia się w kolejnych okresach życia. We wczesnym dzieciństwie, okresie przedszkolnym i szkolnym dominuje funkcja socjalizacyjna. Okres dorastania to okres najsilniejszego konfliktu między nimi. W okresie dorosłości dominuje dana funkcja- zależy od typu środowiska działania osoby. W placówkach o charakterze instytucjonalnym Np. przedszkole, szkoła, czy dom opieki dominuje funkcja socjalizacyjna. W środowiskach naturalnych coraz bardziej uwidaczniają się funkcje emancypacyjne. Prawidłowe środowisko wychowawcze to takie, w którym następuje dynamiczna równowaga między funkcją socjalizacyjną, a emancypacyjną.
Cechy prawidłowego środowiska wychowawczego:
1. Jasność reguł dotyczący funkcjonowania wszystkich uczestników.
2. Drożność kanałów wewnątrz niego i poza nim. Zarówno interpersonalny, intrapersonalny, intergrupowy, interinstytucjonalny
3. Federalny styl działania, czyli względna autonomia osób i grup, oraz instytucji
Edukacja wyzwalająca
Korzenie jej sięgają pajdocentrycznych myśli pedagogicznych ujmujących zagadnienia szkoły, treści metod wychowawczych i nauczania z punktu widzenia dziecka. J.J. Russo to pierwszy filozof- pedagog, który propagował ideę wolności człowieka i wiary w jego nieograniczone możliwości rozwojowe. Przyczynił się do upowszechnienia koncepcji swobodnego wychowania. Wychowawcom zaleca obserwować naturę , nie narzucać dziecku z góry ustalonych zasad, pozwolić mu na wolność indywidualną, na zadawanie pytań i zawsze udzielać na nie odpowiedzi. Dzieci powinny znać cel uczenia się, powinny sobie zdawać sprawę co robią, dlaczego i po co.
J.H. Pestalochi twierdził, że człowieka kształtują nie tylko natura i społeczeństwo, ale także moc wewnętrzna, czyli silna wola. Wprowadza pojęcia samowychowania, które wiąże się z aktywnością jednostki ukierunkowaną na to co lepsze, co najbardziej wartościowe dla niej. Twierdzi, że każda jednostka jest wolna i zdolna do samostanowienia o sobie. Samowychowanie realizować się winno poprzez oddziaływania wychowawcze zgodnie z uwarunkowaniami naturalnymi. Pestalochi to twórca nowoczesnej metodyki edukacji wczesnoszkolnej, w której proponuje wyodrębnić 3 zasadnicze elementy: liczby, kształt, mowę. Liczenie wymaga nauki rachunków, określanie kształtów wymaga nauki rysunku i geometrii. Słowo wymaga ćwiczeń w mówieniu, czytaniu i pisaniu. Ten system nazywamy systemem edukacyjnego nauczania początkowej pogłębionej.(nie wiem czy tu cos brakuje)
Ellen Key oparła swoje poglądy na Russo, wzbogaciła je o idee emancypacyjne. Ogłosiła stulecie wieku XX wiekiem dziecka. Propaguje prawa dziecka, kobiet, ochronę ich funkcji macierzyńskiej. Dąży do zrównania praw kobiet z prawami mężczyzn. Wiąże ogromne możliwości psychiczne i fizyczne natury człowieka. Twierdzi, że istotą wychowania jest rozwijanie indywidualnej natury dziecka w wychowaniu domowym. Dzieci powinny mieć równe prawa z rodzicami. Podstawą porozumienia i wychowania domowego powinna być atmosfera uczciwości i zaufania. Każde dziecko w szkole powinno się uczyć według odmiennego planu, który uwzględni jego odrębność i możliwości. Szkoła powinna umożliwiać dzieciom samodzielną pracę i wdrażać do samo kształtowania. Dla dobra dzieci należy pozbawić nauczycieli możliwości rygorystycznego i represyjnego podejścia do dziecka.
M. Montesorri uważała, że w procesie wychowania należy pozostawić dziecku swobodę. Najważniejszą (????) wychowania jest przygotowanie dziecka do samodzielnego, swobodnego życia. Należy uwolnić wychowanie od wszelkich form represji wobec dziecka. Należy szanować godność dziecka, dostosować miejsce nauki do potrzeb i możliwości psycho- fizycznych dziecka, opracowywać dostateczne dla dziecka materiały materiały dydaktyczne. Nauczyciel nie ma prawa ingerować w pracę dziecka i instruować go. Ingerencja nauczyciela może mieć miejsce wtedy, gdy wymaga tego interes zbiorowy.