3.2. I. Teorie temperamentu zorientowane na człowieka dorosłego
Wstęp 3.2 - MNIEJ ISTOTNE
1. Zapoczątkowane w II poł XX w. w Europie, najnowsze rozwijają się w Europie i Ameryce 2. Badań jest multum i każde rozpatruje temperament w innym ujęciu. Oprócz wymienionych poniżej najważniejszych teorii, mniej istotne, skrótowo rozpatrywane:
- Claridge - teoria psychotyzmu, jako wymiaru spełniającego kryteria temperamentu. Koncepcja zbliżona do teorii Eysencka, zalicza psychotyzm do grupy 3 czynników nadrzędnych (psychotyczność, ekstrawersja, neurotyczność);
- Petrie - teoria tłumienia-wzmacniania stymulacji: różnice indywidualnych w odczuwaniu bólu. Wg Strelaua nie jest jest istotna - nie wykroczyła poza tworzenie skal dla jednego wymiaru (tłumienia-wzmocnienia stymulacji).
-Cloninger - teoria dziedzicznych cech osobowości (czyli wg Strelaua temperamentu). 3 wymiary: poszukiwanie nowości, unikanie krzywdy i zależność od nagród. Koncentruje się na związkach temperamentu a różnymi aspektami patologii;
-Tellegen -3 wymiary osobowości drugiego stopnia: emocjonalność pozytywna, emocjonalność negatywna i powściągliwość. Emocjonalność pozytywna porównywana jest z ekstrawersją Eysencka, a neurotyczność - negatywną;
-Larsen i Diener - konstrukt teoretyczny „siła afektu”= typowa dla danej jednostki siła reakcji na podźce wywołujące pozytywny i negatywny afekt, wywodzi się z podejścia reprezentowanego przez Allporta. Stworzyli kwestinariusz do badania różnic indywidualnych w intensywności emocji (AIM-Affect Intensity Measure);
-Andrzej Eliasz - transakcyjny model temperamentu: rola środowiska społecznego w zachowaniu jednostki i oddziaływaniu środowisko-temperament./ Zbliżony do modelu Strelaua.
3.2.1. / II. Model Alberta Mehrabiana
1. Wielu badaczy nie odwołuje się do koncepcji M., a bardzo ważna. Teoria opisowa, wielowymiarowa, skoncentrowana na emocjach. Powstała: lata 70.
2. Odwołuje się do koncepcji dyferencjału semantycznego Osgooda, który za pomocą 3 wymiarów opisuje reakcje człowieka na zdarzenia psychiczne i fizyczne. M. zapożycza je jako wymiary emocji: ocena, aktywność, siła/potencja. Inne inspiracje: neopawłowskie badanie właściwości układu nerwowego, konstrukt aktywacji zaczerpięty od Berlyne'a.
3. Wyodrębnienie 3 podstawowych stanów emocjonalnych: przyjemności przykrości, aktywacji- braku aktywacji i dominacji-uległości. Wymiary tworzą model PAD (pleasure, arousal, dominance). Każdy stan emocjonalny można opisać za pomocą wymiarów - odmienne konfiguracje 3 podstawowych stanów emocjonalnych.
4. Opisanie temperamentu = dokonanie oceny przeciętnych dla jednostki stanów emocjonalnych.
Temperament = charakterystyczny dla jednostki stan emocji (przejściowy stan organizmu) + cecha emocji ( stan stały, nawykowy, charakterystyczny).
5. Wymiary tworzą 3 dwubiegunowe zmienne: a) cechę przyjemności - przykrości, b) cechę tłumienia (filtrowania) bodźców-aktywowalności i c) cechę dominacji-uległości.
a) Typowy dla jednostki stan odczuwania, przewaga negatywnej lub pozytywnej ekspresji emocjonalnej, zwłaszcza w kontaktach społecznych. Na krańcach: smutek, poczucie nieszczęścia - ekstaza i poczucie szczęścia.
b) Obserwacje: Im nowsze, bardziej zróżnicowane i złożone docierają bodźce, tym więcej niosą informacji („wartość informacyjna”). Jednostka reguluje wartość informacji, jedne dopuszczając, inne odrzucając. Jednostki o wysokim poziomie aktywacji (nie tłumiące stymulacji) w mniejszym stopniu odrzucają bodźce nieistotne, sytuacje mają dla nich większą wartość stymulacyjną, co powoduje, że są bardziej pobudzone, niż osoby tłumiące.
Aktywowalność= wymiar różnic indyw., do których należą, skorelowane ze sobą charakterystyki: początkowa amplituda reakcji orientacyjnej, liczba prób potrzebnych do osiągnięcia habituacji reakcji skórno-galwanicznej; wskaźniki aktywacji w odpowiedzi na wzrost wartości informacyjnej stymulacji i „słabość układu nerwowego. Poziom filtrowania (selekcji inf.) jest odwrotnie proporcjonalny do poziomu aktywacji.
c) dominacja= behawioralnie przejawia się odprężoną postawą, warunkiem odczuwania: subiektywne poczucie nieskrępowania, swobody działania w dowolny sposób, uczucie wpływu na rzeczywistość i mocy, kontroli nad sytuacją. Uległość- przeciwne, poczucie braku kontroli i wpływu na rzeczywistość.
6. Zdaniem M. cechy temperamentu ►najbardziej stałe cechy zachowania, predyspozycje genetyczne (ponad 50% wariancji). Choć temperament to ogólne i stałe cechy, zmianę zachowania można osiągnąć, zmieniając środowisko.
7. Osoby badane na 3 wymiarach t, wyniki dychotomicznie podzielone na kategorie: przyjemność (+p)- przykrość (-p), aktywowalność (a+), filtrowanie bodźców (-a), dominacja (+d), uległość (-d). Uzyskali 8 typów osobowości: wylewny (+p+a+d) vs. znudzony (-p-a-d), odprężony (+p-a+d) vs. lękliwy (-p+a-d), wrogi (-p+a+d) vs. potulny (+p-a-d) i lekceważący (-p-a+d) vs zależny (+p+a-d).
8. Metody pomiaru:
-Semantic Differential Measures of Emotional State of Caharcteristic (Trait) Emotions (Zestaw Dyferencjałów Semantycznych do Pomiaru Stanu Emocjonalnego I Charakterystycznych Emocji Rozumianych jako Cechy- SDMESCTE)- diagnozowanie temperamentu= ocena każdego z przymiotników na skali 9-stopniowej, określając zgeneralizowane odczucie. Cechy stałe stanów ►mała rzetelność.
-Pleasure-Arousal-Dominance (PAD)- nowa skala dyfereencjałów, ocena na skali 9 cech. Rzetelność dla Dominacji-cechy (0,84), Przyjemności-cechy(0,91), Aktywacji(0,6- niezadowalająca);
-kwestionariusz do pomiary filtrowania stymulacji- aktywowalności (Skala Aktywowalności (Trait Arousability Scale - TAS, zwana też Skala Filtrowania Bodźców Stimulus Screening Scale SSS)- mierzy predyspozycję do reagowania pobudzeniem, wysoka rzetelność i trafność.
9. Otyłość, nie kontrolowane ataki obżarstwa i predyspozycja do anoreksji korelują istotnie z aktywowalnością, predyspozycja do otyłości koreluje jednocześnie z aktywowalnością i uległością. Osoby objadające się bez przyjemności : częściej przewaga nieprzyjemnych emocji.
10. Hipoteza: osoby nie tłumiące stymulacji mają większą tendencję do poszukiwania środowisk przyjaznych dla siebie i unikania środowisk nieprzyjaznych/ Tendencje silniej zaznaczone w sytuacjach o dużej wartości informacyjnej. Wynik: częściowo potwierdzone w badaniach, które utożsamiały dążenie z: preferencją sytuacji, chęcią pracy, chęcią utrzymywania kontaktów towarzyskich).
11. Zarzuty kierowane pod adresem teorii:
-M. nie proponuje żadnych specyficznych mechanizmów ani korelatów biologicznych teorii, choć zakłada uwarunkowania biologiczne;
-lokuje przyczynę różnic indywidualnych w poziomie aktywacji w automatycznych (nieświadomym) sposobie przetwarzania informacji - stałej tendencji do filtrowania nieistotnych bodźców - raczej niepopularne, większośc badaczy doszukuje się ich w mechanizmach fizjologicznych, biochemicznych;
-konstrukt dominacji-uległości ma niewiele wspólnego z uczuciem rozumianym jako składnik treściowy emocji podstawowej. Dla M. „mieć poczucie” (np. mocy), to raczej „bycie świadomym”;
-dane empiryczne prawie wyłącznie pozyskane z populacji studentów .
III. Neuropsychologiczny model temperamentu / Neurofizjologiczna teoria temperamentu/osobowości Jeffrey'a Graya.
1. Lata 70, uczeń Eysencka, teoria przyczynowa, wielowymiarowa, emocjonalna. Silny nacisk na mechanizmy fizjologiczne: neurofizjologia, farmakologia, biochemia. Badania nad szczurami.
2. Wpływy: Eysenck, szkoła neopawłowska: Tiepłow i Niebylicyn, teoria uczenia się Pawłowa- indywidualna ważność nagrody i kary podczas warunkowania klasycznego i sprawczego dla danej jednostki.
3. Zakwestionował postulat podatności na warunkowanie i fizjologiczne mechanizmy pośredniczące w powstawaniu ekstrawersji i neurotyczności (zdanie Eysencka).
4. Wnioski z badań emirycznych → ekstrawersja i neurotyczność, to cechy wtórne, będące wynikiem interakcji dwóch podstawowych cech temperamentu: lęku i impulsywności. Lęk i impulsywność- dwie niezależne cechy, zlokalizowane o 45 stopni w stosunku do neurotyczności i ekstrawersji.
5. Temperament=
◙odzwierciedlenie różnic indywidualnych w predyspozycjach do określonych rodzajów emocji;
◙emocje to stany ośrodkowego układu nerwowego, wywołane przez zdarzenia mające właściwości wzmacniajace. Wzmocnienie- każdy bodziec lub złożone zdarzenie (pod warunkiem, że pojawia się w bezpośrednim związku z reakcją) modyfikujące prawdopodobieństwo pojawienia się tej reakcji w przyszłości.
6. Zmienną pośredniczącą w powstawaniu lęku jest wrażliwość na sygnał kary, braku zgodności lub nowości. Warunkiem powstania różnic indywidualnych w impulsywności jest wrażliwość na sygnał nagrody i braku kary.
Ekstrawersja = niski poziom lęki+ wysoki poziom impulsywności, neurotyczność= wysoki poziom lęku+ wysoka impulsywność.
Najnowsze publikacje- trzecia podstawowa cecha temperamentu - obronność, uwarunkowana podatnością na działanie bezwarunkowych bodźców awersyjnych. Przejawami cechy są: obronna agresja i ucieczka.
7. Emocje = stany ośrodkowego układu nerwowego (w ang.: CSN). Konceptualny układ nerwowy- 3 hipotetyczne układy sterujące zachowaniem emocjonalnym:
a) Behawioralny układ hamujący (BIS, behavioral inhibition system)- warunkuje wrażliwość na sygnał kary, braku nagrody, nowości, reakcje na bodźce (hamowanie zachowania, wzrost aktywacji, wytężona uwaga). Składa się z: hipokampa, okolic przegrody i pierścienia Papieza. Aktywności BIS towarzyszy lęk - subiektywny stan, w którym jednostka reaguje na zagrożenie bądź niepewność (nowość) reakcją typu: „zatrzymaj się, przypatrz się uważnie, posłuchaj i przygotuj się do działania”.
Reaktywność BIS decyduje o różnicach indywidualnych lęku-cechy. Podanie alkoholu, barbituranów, benzodiazepin zmniejsza poziom lęki i aktywność BIS.
b) Behawioralny układ aktywacyjny (BAS, behavioral approach system)- słabiej poznany, niż BIS. Hipoteza: duża reaktywność BAS'a ma związek z zachowaniem wzmacnianym pozytywnie i pozytywną emocjonalnością, w skład której wchodzą m.in.: nadzieja, szczęście, uniesienie. W skład wchodzą: zwoje podstawy mózgu; włókna dopaminergiczne wstępujące; jądra wzbórza, okolice kory ruchowej (ruchowa, czuciowo-ruchowa i przedczołowa). Tworzą układy ruchowe: ogoniasty i accumbens (jądro półleżące w prążkowiu). Dopamina uruchamia BAS, powoduje reakcje dążenia, przypominającą reakcję na wzmocnienie dodatnie (jak pożywnienie, seksualnie atrakcyjny partner, środki - amfetamina, nikotyna, alkohol, heroina, kokaina).
c) Układ walki/ucieczki (fight/flight system - F/FLS)- od stopnia aktywności układu zależą różnice indyw. W zakresie obronności, ujawniającej się u człowieka w postaci złości. System odpowiedzialny jest za bezwarunkowe bodźce awersyjne - reakcja bezwarunkowa obronnej agresji lub ucieczki. Obejmuje struktury: jądro migdałowate, podwzgórze przyśrodkowe i istotę szarą.
Choć w opisie konstruktów BIS, BAS i F/FLS Gray odwołuje się do kontretnych struktur anatomicznych, mają one status konstruktów konceptualnego układu nerwowego.
8. Narzędzia psychometryczne:
-Kwestionariusz Osobowośći Graya-Wilsona (Gray-Wilson Personality Questionaire, GWPQ), składa się z 6 skal, 120 pozycji testowych, niezachęcająca rzetelność - od 0,35 do 0,71. Empiryczne korelacje są niezgodne z przewidywaniami teoretycznymi: przewidywał dodatką korelację między wynikami Dążenia i skali Aktywnego unikania /oraz między walką i ucieczką → uzyskano korelację ujemną.
-Analiza czynnikowa- dwa (a nie 3!!!) niezależne czynniki przypominające wymiary impulsywności i lęku;
-Ball i Zuckerman →Skala Uogólnionej Nagrody i Antycypacji Kary Gray'a ma dobrą trafność, zbieżną ze skalami SSS Zuckermana i EPQ-R Eysencka.
IV. Krótkie podsumowanie teorii Zuckermana (SSS):
1. Teoria kompleksowa, interdyscyplinarna, wyjaśnia tendencję do poszukiwania doznań.
2. Krytyka:
-nie zawiera żadnych fizjologicznych i biochemicznych identyfikatorów specyficznych dla wymiaru poszukiwania doznań;
-wymienione w modelu zmienne korelują z innymi cechami, np. ekstrawersją czy impulsywnością;
-całościowe traktowanie hormonów- katecholamin jest empirycznie nieuzasadnione, istnieją sprzeczne doniesienia na temat związku katecholamin a poszukiwaniem doznań. Neuroprzekaźniki pełnią szereg funkcji dodatkowych, których nie uwzględnia koncepcja;
-model za mało miejsca poświęca wpływowi środowiska, zwłaszcza kontekstu społecznego na 4 składniki wymiaru SS: TAS, ES, Dis i BS, dla których Z. nie wyodrębnił żadnych specyficznych markerów fizjologicznych;
-badanymi byli na ogół studencji, choć wyniki dla populacji niestudenckich są spójne;
-skale są bardzo obciążone kulturowo - trudność w adaptacji kulturowej.
3. Od kilku lat główny przedmiot zainteresowań Zuckermana- struktura tzw. podstawowych wymiarów osobowości. Jeden z nich - impulsywna, aspołeczna forma poszukiwania doznań (Impulsive Unsocializated Sensation Seeking- P-ImpUSS) - wchodzi w skład wielkiej piątki czynników osobowości. Jest to złożony czynnik, przybierający w skrajnej postaci formę klinicznej psychopatii, w skład którego wchodzą impulsywność, poziom socjalizacji i poszukiwanie doznań.
3.2.4. / V. Teoria temperamentu Rusałowa, oparta na koncepcji systemów fukcjonalnych
1. Lata 60, badanie cech układu nerwowego → neopawłowska koncepcja Tiepłowa i Niecylicyna (struktura temperamentu- złożony z 2 wymiarów: aktywność i emocjonalność, pomiar dolnego progu wrażliwości siły układu nerwowego)→ lata 80. Rusałow - modyfikacja, stworzenie własnej koncepcji. Teoria Rusałowa: przyczynowa, wielowymiarowa i całościowa.
2. Temperament - podstruktura ludzkiej indywidualności (pojęcie nadrzędne i najbardziej ogólne, obejmujące specyficzne dla jednostki zadatki wrodzone, temperament, cechy osobowości jak zdolnosci (intelekt) i charakter).
Temperament= def. „całokwstałt formalnych cech zachowania w odróżnieniu od całokształtu cech treściowych składających się na osobowość”.
3. Kryteria jakiejkolwiek cechy temperamentu: 1. dotyczy formalnych, a nie treściowych cech zachowania, 2. odzwierciedla dynamiczny aspekt zachowania, 3. przejawia się w każdym zachowaniu, bez względu na rodzaj 4. ujawnia się we wczesnym dzieciństwie 5. pozostaje względnie niezmienna (przez większą część życia), 6. ściśle związana z funkcjonowanie ukł. Biologicznych 7. jest dziedziczna.
4. Podstawowe cechy temperamentu:
a) aktywność = przejawia się w natężeniu napięcia dynamiczno-energetycznego w interakcji jednostki ze środowiskiem fizycznym i społecznym. Wskaźniki (aspekty, komponenty): tempo, rytm, szybkość, intensywność, plastyczność, wytrwałość.
b) emocjonalność = cechy formalno-dynamiczne: wrażliwość, impulsywność, dominujący nastrój (pozytywny vs negatywny).
Badania empiryczne: cechy układu nerwowego i cechy temperamentu mają strukturę hierarchiczną, efekt interakcji układów fizjologicznych org. Najlepsze wyjaśnienie istoty i genezy temperamentu → teoria systemów funckjonalnych Anochina:
▲ Każde zachowanie- produkt działania systemów funckjonalnych, składających się z struktur dynamicznych całego organizmu. Struktury, ulegając zmianie i modyfikacji, współdziałają, by umożliwiść org. Zachowanie w sposób przystosowawczy (użyteczny);
▲Systemy f. mają organizację hierarchiczną - wyniki działania systemu niższego wpływają na wyniki wyższego - od biochemicznego do behawioralnego. Bez względu na podział wszystkie mają taką samą konstrukcję funkcjonalną. .
▲ Każdy sterujący zach. System f. zawiera: ● syntezę afferentną, której celem: ustalenie oczekiwanego efektu, celu zach., W tym procesie: główna rola-dominująca motywacja i jej fizjologiczne korelaty, ● proces podejmowania decyzji- wybór najskuteczniejszej opcji, ● fazę wykonawczą, ● akceptację wyników działania- służy programowaniu i ocenie zachowaniam, ocena- porównanie na drodze afferentacji zwrotnej, wyniku uzyskanego z zamierzonym.
--------------------------------------------------------------------------------------
Rusałow: temperament- efekt „generalizacji systemów”- wypadkowa działania wszystkich elementów systemów funkcjonalnych.
5. Cztery cechy temperamentu
- ergiczność - decyduje o szerokim- wąskim zakresie syntezy afferentnej (związana z procesami pobudzenia OUN);
- plastyczność - łatwość/trudność zmiany decyzji (programu behawioralnego);
-tempo- szybkość realizacji programów behawioralnych;
-emocjonalność - wrażliwość na rozbieżność między zachowaniem planowanym a zrealizowanym.
Celem aktywności mogą być inni ludzie lub świat pozaspołeczny (przedmioty) - każda z 4 cech podzielona na te 2 aspekty ►8 wymiarów: ergiczność przedmiotowa (Er), ergiczność społeczna (kommunikacyjna) (SEr), plastyczność p. (P) i s. (SP), tempo p. (T) i s. (ST), emocjonalność p. (Em) i s. (SEm).
6. Narzędzia psychometryczne:
-Kwestionariusz Struktury Temperamentu (STQ, Structure of Temperament Questionaire), w PL skrót: KST z zastosowaniem techniki analizy struktury ukrytej - rzetelność od 0,71 do 0,84. 4 czynnikowe rozwiązane, 72% wytłumaczonej wariancji, I - Er, P, T, II - SEr, SP, ST, III- Em, SEm, IV- skala Kłamstwa.
-Kwestionariusz Formalno-Doagnostycznych Cech Indywidualności= także aspekt poznawczy i behawioralny, brak danych dotyczących dobroci testu;
7. Zarzuty wobec teorii:
-jest jeszcze bardzo „młoda” i nie została dostatecznie zweryfikowana;
-nie wiadomo, jakimi przesłankami kierował się R. Wprowadzając do teorii Anochina swoje 4 cechy temperamentu;
-angielskojęzyczna wersja ma liczne wady, nie przeprwadzono badań nad specyfiką populacji i języków, zmiany w tłumaczeniu są niczym nie uzasadnione,
-pozycje odnoszące się do obiektów nieożywionych dotyczą przede wszystkim pracy zawodowej - wąska, specyficzna aktywność
3.2.5. / VI. Regulacyjna teoria temperamentu (RTT) Strelaua
1. Koncepcja przyczynowa, postulująca, wielowymiarowa. Tworzona od lat 60 do chwili obecnej. Liczne inspiracje: m.in. początkowo typologia Pawłowa, Niebyliscyn, Mierlin, Tiepłow, Eysenck, Gray, Lazarus, Thomas, Chess.
2. Do poziomu energetycznego t. zalicza się 2 podstawowe cechy:
a) reaktywność = wymiar przejawiający się we wrażliwości (zmysłowej i emocjonalnej) na jednym krańcu i wydajności (wytrzymałości na działanie silnej stymulacji) na drugim. Osoby wysokoreaktywne = wysoka wrażliwosć, mała wydajność, niskoreaktywni- mała wrażliwość i duża wytrzymałość. Stosunek progu wrażliwości do progu wytrzymałości jest względnie stały.
b) aktywność = cecha odnosząca się do częstości i intensywności działań jednostki. Modyfikując aktywność można regulować wartość stymulującą własnego zachowania i sytuacji zewnętrznych, zaspokajając indywidualną potrzebę stymulacji . Jest źródłem i regulatorem poziomu pobudzenia, pozwala na utrzymanie optimum pobudzenia dzięki mechanizmowi wzmocnienia-tłumienia.
3. Postulaty aktualnej wersji RTT:
♣ 1. przejawia się w formalnej charakterystyce zachowania;
♣ 2. cechy formalne można opisać w kategoriach energetycznych i czasowych;
♣ 3. Pod względem formalnych charakterystyk zachowania istnieją względnie stałe różnice indywidualne.
♣ 4. Każde zachowanie opisać można w kategoriach energetycznych i czasowych, stąd różnice indyw. W temperamencie są powszechne, tzn. odnoszą się do wszelkich zachowań i reakcji.
♣ 5. Różnice indywidualne (pod wzgl. Charakterystyki czasowej zachowań i intensywności) występują od początku życia postnatalnego, są obecne w czasie niemowlęctwa;
♣ 6. Wszystkie ssaki (zapewne wszystkie kręgowce) można scharakteryzować na podstawie cech, które odnoszą się do kategorii intensywności i czasu. T. Występuje u człowieka i zwierząt.
♣ 7. W pierwszej formie (filo- i ontogenetycznej) t. Jest wynikiem ewolucji biologicznej, ale też zależnych od niego mechanizmów fizjologicznych, biochemicznych, które odgrywają istotną rolę we współdeterminowaniu różnic.
♣ 8. Cechy t., choc względnie stałe, podlegają w ontogenezie powolnym zmianom, w wyniku biologicznie zdeterminowanych zmian rozwojowych i oddziaływania geny-środowisko
♣ 9. Pełni funkcję regulacyjną = modyfikacji (moderowaniu) wartości stymulującej (energetycznej) i temporalnej sytuacji i zachowań, odpowiednio do posiadanych cech t.
♣ 10. Rola t. W regulacji stosunków człowiek-świat ujawnia się w sytuacjach trudnych i/lub zachowaniach ekstremalnych.
4. Struktura temperamentu:
-żwawość (ŻW)- tendencja do szybkiego reagowania, utrzymania wysokiego tempa aktywności i łatwej zmiany z jednego zachowania na inne;
-perseweracja (PE)-tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań po zaprzestaniu działania bodźca (sytuacji), który to zachowanie wywołał;
-wrażliwość sensoryczna (WS)-zdolność do reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej;
-reaktywność emocjonalna (RE)- tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje, wyrażająca się w dużej wrażliwości i niskiej odporności emocjonalnej,
-wytrzymałość (WT)-zdolność do adekwatnego reagowania w warunkach wymagajacych długiej lub wysoko stymulującej aktywności i/lub w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej;
-aktywność (AK)-tendencja do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulującej lub do zachowań dostarczających silnej stymulacji zewnętrznej (i z otoczenia).
5. W RTT biologiczne mechanizmy temperamentu składają się na indywidualność neurohormonalną = temperament uwarunkowany jest specyficzną dla jednostki konfiguracją systemów nerowywch i hormonalnych, odpowiedzialnych za realizację aspektów energetycznych i czasowych zachowania.
Aktywność oceniano za pomocą technik obserwacyjnych, diagnowozano tzw. styl działania:
-wspomagający: przewaga czynności pomocniczych nad zasadniczymi, niski poziom aktywności;
-zasadniczy: równowaga czynności pomocniczych i zasadniczych lub przewaga zasadniczych, wysoki poziom aktywności.
6. Temperament a zachowanie:
1. Gdy osoba ma możliwość regulacji wartości stymulującej własnych działań lub sytuacji zewnętrznej poprzez wybór stylu działania → nie obserwuje się różnic między jednostkami wysokoreaktywnymi (styl z przewagą czynności pomocnicznych) i niskoreaktywnymi (zasadniczy).
2. W warunkach skrajnych, jeśli jednostka nie wybrała stylu działania, uzyska różny poziom wykonania w zależności od poziomu reaktywności. U osób wysokoreaktywnych poziom wykonania spadnie - u niskoreaktywnych - przeciwnie,
3. W warunkach bardzo niskiej stymulacji koszty działania mogą być większe dla niskoreaktywnych.
4. Długa rozbiezności między poziomem reaktywności jednostki a wartością stymulacyjną zachowania powoduje chroniczny wysoki poziom reaktywności i prowadzi do rozmaitych zanurzeń i anomalii zachowania.