1. TEORIA MEHRABIANA (PAD)

1. Podstawowe informacje

• teoria opisowa, wielowymiarowa, skoncentrowana na emocjach;

• początkowo teoria odnosząca się do emocji, dopiero później przekształcona na teorię temperamentu

• emocje są istotne - mediatory między jednostką i otoczeniem

• 3 główne wymiary, na których można scharakteryzować emocje:

• przyjemność - przykrość (czy jest to emocja pozytywna, czy negatywna)

• dominacja - uległość (czy emocja powiązana z chęcią dominacji, czy ulegania otoczeniu)

• aktywacja - brak aktywacji (czy emocją wiąże się z wysokim, czy niskim pobudzeniem)

• każdą z emocji można opisać na tych trzech wymiarach, np.:

• złość: przykrość, dominacja, aktywacja

• smutek: przykrość, uległość, brak aktywacji

2. Struktura temperamentu

• wymiary PAD stanowią podstawę wyróżnienia 3 cech temperamentalnych

• P - przyjemność/przykrość = czy reaguję pozytywnymi czy negatywnymi emocjami;

• A - filtrowanie bodźców/aktywowalność = czy reaguję (w domyśle: emocjonalnie) na prawie wszystko (bo wszystko do mnie dociera), czy znacznie trudniej mnie „ruszyć” (bo wiele informacji jest traconych);

• D - dominacja/uległość = czy mam tendencję (w domyśle: reagując emocjonalnie) dawać się kołować otoczeniu albo z niego wycofywać czy też wpływać na nie, narzucać mu coś;

• występują związki z zachowaniem (funkcjonalny charakter temperamentu)

• zwłaszcza związki z aktywowalnością

• osoby lokujące się na krańcu aktywowalności cechują się zarówno silniejszymi tendencjami dążeniowymi, jak i unikowymi (silniej odczuwają zarówno radość, jak i wszystkie emocje negatywne)

3. Uwagi

• filtrowanie jest przekombinowane - nie mówi już tylko o emocjach (nawykowy sposób przetwarzania informacji);

• kontrowersyjne typy - str. 150 (wyd. z 1998 r.)

2. TEORIA RUSAŁOWA

• Teoria wyjaśniająca, wielowymiarowa, całościowa

• Punktem wyjścia dla teorii Rusałowa była teoria systemów funkcjonalnych Anochina, której podstawowe założenia to:

1. Mamy główny system funkcjonalny, którego nadrzędnym celem jest adaptacja do środowiska (i przetrwanie), a wszystkie podejmowane działania (na dowolnym poziomie) w ostatecznym rozrachunku temu właśnie służą

2. W skład głównego systemu funkcjonalnego wchodzą pomniejsze systemy funkcjonalne: behawioralny, umysłowy, hormonalny, neuronalny itd., które są zorganizowane hierarchicznie

3. Każdy system funkcjonalny składa się z 4 elementów (z których każdy ma odrębne podłoże neuronalne!!!): syntezy afferentnej (ustalenie oczekiwanego celu), procesu podejmowania decyzji (wybór najskuteczniejszych opcji), fazy wykonawczej i akceptacji wyniku (porównywanie wyniku zamierzonego z otrzymanym)

• Rusałow uznał, że te 4 elementy dają podłoże 4 cechom temperamentalnym:

• Synteza afferentna to ergiczność, którą należy rozumieć jako preferowanie celów trudnych, stanowiących wyzwanie

• Proces podejmowania decyzji przekłada się na plastyczność, czyli łatwość/trudność zmiany decyzji (niejako odpowiednik Pawłowskiej ruchliwości UN)

• Faza wykonawcza to tempo, czyli szybkość, z jaką realizowane jest podjęte działanie

• Faza oceny przekłada się na emocjonalność, czyli wrażliwość na rozbieżność między punktem zaplanowanym, a osiągniętym

• Ze względu na to, że, zdaniem Rusałowa, aktywność człowieka może być skierowana na świat przedmiotów lub świat ludzi, cechy temperamentu dzielą się ze względu na te dwie kategorie, dając w rezultacie 8 cech tempera mentalnych:

• Ergiczność przedmiotowa - potrzeba aktywności, wysoka wydajność pracy, lubienie trudnych i stanowiących wyzwanie aktywności

• Ergiczność społeczna - klasyczne uspołecznienie; odzwierciedla silną motywację to przebywania i rozmawiania z innymi ludźmi

• Plastyczność przedmiotowa - płynność i kreatywność w pracy i podczas rozwiązywania problemów

• Plastyczność społeczna - impulsywność w kontaktach społecznych

• Tempo przedmiotowe - preferencja do wykonywania czynności szybko

• Tempo społeczne - szybkość w kontaktach społecznych, np. szybkie mówienie

• Emocjonalność przedmiotowa - lęk, przygnębienie i irytacja, wynikające z niepowodzeń w pracy

• Emocjonalność społeczna - wrażliwość, zasmucenie powodowane niepowodzeniem w nawiązaniu kontaktu lub nieporozumieniami w kontaktach z ludźmi

3. REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU STRELAUA

• teoria wyjaśniająca, wielowymiarowa, całościowa;

• temperament odnosi się do formalnych - czasowych & energetycznych - cech zachowania;

• na początku były dwie cechy energetyczne:

• reaktywność = intensywność reakcji na bodźce, wrażliwość vs wydolność (odpowiednik SPP);

• wysokoreaktywni: bardzo wrażliwi, mało wydolni; wzmacniają stymulację;

• niskoreaktywni: niewrażliwi, wydolni; tłumią stymulację;

• aktywność = częstość i zakres podejmowania działań;

• wysokoreaktywni są zwykle mało aktywni;

• niskoreaktywni są zwykle bardzo aktywni;

• po reanalizie cech jest 6 (CZ - cecha czasowa; EN - cecha energetyczna)

• żwawość = tempo, szybkość reagowania; CZ

• perseweracja = trwałość, powtarzalność reakcji; CZ

• wrażliwość sensoryczna = siła reakcji na bodźce o małej wartości stymulacyjnej; EN

• wytrzymałość = zdolność do działania w warunkach silnej stymulacji; EN

• reaktywność emocjonalna = siła reakcji na bodźce emocjonalne; EN

• aktywność = podejmowanie działań o dużej wartości stymulacyjnej; EN

• Temperament warunkowany jest indywidualną konfiguracją systemów neurohormonalnych;

• Gdzie tu regulacyjność?

• Chodzi o podkreślenie funkcjonalnego aspektu temperamentu, który popycha nas do konkretnych działań, warunkuje co i jak robimy -> reguluje nasz kontakt z otoczeniem;

• Regulacja ta może, ale nie musi być efektywna

• zwykle jednostki wybierają otoczenie kompatybilne z temperamentem;

• stymulacja może być niedopasowana do możliwości i potrzeb jednostki;

• są temperamenty niezharmonizowane (np. wysoka aktywność i wysoka reaktywność);

---