Czynniki wpływające na rozwój dziecka
Rozwój dziecka, jego tempo i rytm zależą od wielu czynników. Wśród nich najistotniejsze są te o charakterze biologicznym i środowiskowym. Spośród czynników biologicznych za najważniejsze można uznać wrodzone właściwości organizmu i ośrodkowego układu nerwowego przekazywane genetycznie. Na plan pierwszy z czynników środowiskowych wysuwają się różnorodne oddziaływania rodziny, szkoły i grupy rówieśniczej czyli najbliższych kręgów społecznych w których funkcjonuje dziecko,
Oddziaływanie czynników biologicznych i środowiskowych jest ściśle od siebie uzależnione. Gdy organizm dziecka wzrasta i dojrzewa doskonali się jego funkcjonowanie, dzięki czemu może on wykonywać coraz bardziej złożone czynności. Ten proces zachodzi poprzez stymulację zewnętrzną czyli oddziaływanie przedmiotów lub ludzi znajdujących się w najbliższym otoczeniu dziecka Rodzice, stwarzając dziecku odpowiednie warunki, umożliwiają mu wykorzystanie wrodzone mechanizmu jakim jest własna aktywność, która stanowi cechę każdego żywego organizmu i przejawia się w postaci reakcji na bodźce zewnętrzne. Mechanizm ten uzależniony jest od genotypu czyli wrodzonych cech układu nerwowego i jest szczególnie podatny na wpływ czynników zewnętrznych. Działanie mobilizuje dziecko do wykonywania nowych czynności, wchodzenia w nowe sytuacje i rozwiązywania coraz trudniejszych zadań. Aktywność własna dziecka ujawnia się tak w sferze ruchowej, poznawczej, jak i emocjonalnej jego rozwoju. Dzięki własnej aktywności mały człowiek staje się uczestnikiem wydarzeń, aktywnym twórcą swego otoczenia, a nie tylko biernym odbiorcą. Staje się bardziej wytrwały i przygotowany do pracy zespołowej a więc zdolnym do podporządkowania się innym.
Wśród czynników środowiskowych największy wpływ na dziecka ma rodzina. Dom rodzinny to środowisko, w którym przebywa ono niemal wyłącznie aż do momentu pójścia do przedszkola lub do czasu rozpoczęcia nauki w klasie zerowej. Dom poprzez układ swoich stosunków, poziom, atmosferę jaką reprezentuje, poprzez opiekę jaką udziela dziecku kształtuje jego osobowość, znacząco wpływa na kształt jego życia. Rodzice są wzorem dla swoich dzieci, to oni (szczególnie w pierwszym okresie życia) zaspokajają większość jego potrzeb biologicznych i poznawczych. Odpowiadają na pytania dziecka, kształtują jego życie emocjonalne, służą pomocą i radą, a przede wszystkim dostarczają wzorów zachowania i postępowania. Jeżeli dziecku, w pierwszym okresach życia (rozumianych tu jako okresy wczesnego dzieciństwa i wczesnych lat szkolnych) zabraknie właściwej opieki rodziny może ono gorzej rozwijać się fizycznie, słabiej przyswajać wiedzę szkolną i mieć problemy z funkcjonowaniem w grupie. Z naszych doświadczeń pedagogicznych wynika, że dzieci w młodszym wieku szkolnym nawet te z poważnymi deficytami rozwojowymi otoczone właściwą atmosferą i opieką rodziców często szybciej od innych uczniów (z podobnymi problemami) wyrównują powyższe deficyty. O dobroczynnym wpływie domu rodzinnego na kształtowanie postaw społecznych i moralnych pisze wielu specjalistów zajmujących się problematyką rozwoju dziecka Wszyscy z nich podkreślają wiodącą rolę domu rodzinnego w kształtowaniu postaw społecznych i moralnych" w kształtowaniu obrazu własnej osoby ,umiejętności przeżywania sukcesów i porażek oraz dokonywania samooceny. Szczególne trudności przeżywają dzieci w pierwszych miesiącach nauki w szkole. Mogą to być trudności w nauce, w społecznym obcowaniu z grupą rówieśniczą oraz różne inne kłopoty adaptacyjne. Rolą rodziców jest przeciwdziałanie ubocznym skutkom tych problemów.
Osiągnąć to mogą poprzez dobry kontakt z dzieckiem, poświęcenie mu uwagi oraz otoczenie szczególną opieką w tym okresie. Dobry kontakt z dzieckiem buduje się latami od momentu narodzin poprzez całe życie a wymaga on czasu, pracy i cierpliwości. Czasami zdarza się, że środowisko rodzinne wywiera negatywny wpływ na rozwój dziecka i wówczas dochodzi do zaburzeń w jego rozwoju. Przypadków takich jest zdecydowanie mniej. Do przyczyn zaburzeń w rozwoju dziecka spowodowanych przez środowisko rodzinne należą: negatywne style wychowawcze, oddzielenie od matki, niestałość emocjonalna, niekorzystne postawy rodziców takie jak alkoholizm, narkomania, konflikty z prawem oraz brak zaspokajania potrzeb. Oddziaływania rodziny na rozwój dziecka mają charakter zwykle spontaniczny, który nie wynika z określonego programu działalności wychowawczej - w przeciwieństwie do szkoły, gdzie wpływy są zamierzone planowane i zorganizowane. Szkoła jest ważnym czynnikiem środowiskowym mającym wpływ na rozwój dziecka. Poprzez różnorodne oddziaływania kształtuje jego osobowość w wielu aspektach. Tutaj dziecko uczy się funkcjonowania w grupie społecznej, odpowiedzialności za siebie, za słowa i czyny .W szkole nabywa wiadomo potrzebne do tego, żeby zaistnieć później w dorosłym świecie.
Już od najmłodszych lat dziecko wchodzi w różnorodne kontakty z grupą rówieśniczą .Stanowi ona jeden z najważniejszych czynników rozwoju. Pozycja dziecka w grupie rówieśniczej, jego relacje z kolegami i koleżankami oraz to jak jest postrzegane przez inne dzieci może wpłynąć na samoocenę, samoakceptację a pozytywne, bądź negatywne doświadczenia w kontaktach z innymi mogą wpłynąć na jakość późniejszego życia dziecka i jego funkcjonowania już jako człowieka dorosłego.
Rozwój dziecka zależy od wielu, omówionych przez nas czynników. Na pewno najważniejsze są te związane z najbliższymi kręgami środowiskowymi, w których ono funkcjonuje, szczególnie z rodziną. Pamiętać należy jednak o tym. że" kto nic nie robi, ten nie popełnia błędów" oraz, że "twórczość jak delikatny kwiat więdnie, kiedy nie czuje zachęty a rozwija się pod czułym dotknięciem aprobaty i zainteresowania" . Tą twórczością niech więc będzie rozwój dziecka a my dostarczmy mu jak najwięcej okazji wykorzystania wszystkich swoich możliwości.