1.
Środowiska
tworzenia się
skał
i ich wzajemne relacje
-
magmowe
- osadowe
-metamorficzne
2.
Omówić
cykl
petrogenetyczny skał
3.
Skład litologiczny skorupy oceanicznej i kontynentalnej
Materia
tworząca skorupę ziemską znajduje się głównie w stałym
stanie skupienia,
a jedynie lokalnie, w ogniskach magmowych,
występuje stop
krzemianowy
w stanie
ciekłym.W
obrębie skorupy ziemskiej występują dwa zasadnicze kompleksy skał.
Warstwę powierzchniową stanowi kompleks
osadowy,
spod którego miejscami odsłania się kompleks
krystaliczny.
Odmienność w ich wykształceniu pozwala wyróżnić skorupę
kontynentalną,
skorupę
oceaniczną
oraz występującą pomiędzy nimi skorupę suboceaniczną
4.
Hipotetyczny skład litologiczny płaszcza ziemskiego
Skały
płaszcza różnią się od skał skorupy większą gęstością,
częściowo wynikającą z procesów dyferencjacji, które zaszły w
czasie formowania się naszej planety, częściowo zaś z
występowania w płaszczu znacznych ciśnień, zmieniających
strukturę krystaliczną minerałów. Skały płaszcza zawierają
mniej krzemu
i glinu,
a więcej magnezu;
typowymi odmianami są: perydotyt,
dunit,
eklogit.
Poniżej głębokości 650 kilometrów potężne ciśnienie
(sięgające 140 gigapaskali,
czyli ponad milion razy większe od typowego ciśnienia
atmosferycznego)
sprawia, że skały przybierają swoiste struktury krystaliczne, w
których atomy upakowane są znacznie ciaśniej niż w skałach
znajdujących się na powierzchni.
5.
Źródła
ciepła Ziemi i sposoby jego przepływu
Źródła
ciepła upatruje się też częściowo w ochładzaniu się płaszcza,
tarciu wewnętrznym wywołanym siłami pływowymi i zmianami w
prędkości obrotu Ziemi. Część energii
termicznej
jądra transportowana jest do skorupy ziemskiej poprzez Pióropusz
płaszcza,
który może powodować powstawanie plam
gorąca
i pokryw
lawowych.
Szacowana ilość ciepła wypływającego z jądra Ziemi wynosi od 4
do 15 TW,
a wypływ ciepła na powierzchnię ma wartość ok. 46 TW.
6.
Geneza magmatyzmu i jej związek
z Plate Tectonic
Magmatyzm
– ogół procesów tworzenia się i przemieszczania magmy
w litosferze
oraz jej stygnięcia, które prowadzi do powstawania skał
magmowych.
Jest to zbiorcze pojęcie zawierające zarówno procesy
plutoniczne
jak i procesy
wulkaniczne.
-wulkanizm
emisja gazów, pyłów do środowiska
zmiana składu chemicznego atmosfery
zmiana klimatu
zmiana roślinności
7.
Wpływ środowisk
tworzenia się
skał
na ich cechy
Zróżnicowanie
w teksturze, strukturze oraz składzie mineralnym
8.
Zjawiska magmowe (co to jest magma, jej wędrówka,
generowanie)
Magma
to stop krzemianowy w wnętrzu Ziemi na powierzchni nazywamy lawą
wulkaniczną. Magma jest niejednorodnym gorącym stopem utworzonym z
fazy ciekłej gazowej i stałej fazy krystalicznej które występują
w zmiennych proporcjach. Zjawiska obserwowane w skorupie ziemskiej i
na jej powierzchni związane są z parciem magmy z głębszych partii
skorupy lub wnętrza Ziemi ku powierzchni i jej oddziaływaniem na
środowisko otaczające
9.
Rodzaje magm (chemizm, pierwotne, macierzyste i pochodne)
Skład
chemiczny: krzemianowe, węglanowe, siarczkowe, tlenkowe
Z uwagi
na pochodzenie:
- pierwotne powstają w górnym płaszczu lub w
dolnej części skorupy kontynentalnej
-macierzyste powstały w
wyniku dyferencjacji inne magmy różniące się składem chemicznym
temperaturą.
- pochodne powstają w wyniku dyferencjacji Magdy
macierzystej.
10. Dyferencjacja magmy
Dyferencjacją
nazywamy różnicowanie chemizmu magmy pod wpływem czynników
fizyczno -chemicznych. Wyróżniamy następujące rodzaje
dyferencjacji magmy:
Dyferencjacja
grawitacyjna -
polega na separacji składników chemicznych w zbiorniku magmowym w
zależności od ich ciężaru. Składniki cięższe gromadzone są w
spągowych częściach zbiornika (Fe, Ca), a lżejsze (Na, K, Si02) w
stropowych częściach. Wskutek tego wykrystalizowane skały w
częściach spągowych mają charakter bardziej zasadowy,
ultrazasadowy - gabra, perydotyty, dunity, a w stropowych częściach
skały bardziej kwaśne - granity, sjenity.
Dyferencjacja konwekcyjna - polega na przemieszczaniu składników chemicznych, najczęściej wcześnie wykrystalizowanych minerałów przemieszczających się konwekcyjne w peryferyczne części zbiornika
magmowego. Przykładem działania konwekcji jest zwiększone występowanie biotytu w peryferycznych częściach niektórych masywów granitowych. Biotyt przy tworzeniu się granitów poprzez krystalizację magmy należy do minerałów najwcześniej wykrystalizowanych, dzięki blaszkowej budowie może być za pomocą prądów cieplnych przemieszczane.
Dyferencjacja asymilacyjna - polega na różnicowaniu się chemizmu magmy wskutek pochłaniania a następnie przetapiania różnej wielkości fragmentów skalnych z utworów występujących w otoczeniu zbiornika magmowego. Np. magma kwaśna, bogata w krzemionkę. Na, K pochłonie z otoczenia fragmenty skalne np. wapieni to magma ta zmienia swój chemizm, z kwaśnej staje się obojętna, a niekiedy nawet zasadowa. Następuje proces desylifikacji. Bywają również przypadki odwrotne, kiedy magma zasadowa tzn. uboga w krzemionkę a bogata w wapń i magnez pochłania z otoczenia skały bogate w krzemionkę - piaskowce, kwarcyty, stając się magmą obojętną lub nawet kwaśną, następuje proces sylifikacji magmy. Pochłonięte fragmenty skalne przez magmę nie zawsze ulegają całkowitemu przetopieniu, często pozostają po nich resztki (ostańce) zwane porwakami (enklawami, ksenolitami), o formach zbliżonych najczęściej do kulistych. Niekiedy po pochłonięciu fragmentów skalnych pozostaje tylko słabo widoczny zarys (cień) jego kształtów -sknelity.
Dyferencjacja likwacyjna - polega na odmieszaniu magmy siarczkowej lub tlenkowej od magmy krzemionkowej, wskutek tego w niektórych skałach magmowych dochodzi do powstania złóż siarczkowych (kobalt, nikiel, żelazo) lub tlenkowych - magnetytu. Przykładem tego są złoża magnetytu w skalach krystalicznych
11.
Skutki zastygania magmy (lawy)
Skutkiem
zastygania Magdy jest utworzenie skał magmowych
właściwy etap magmowy.
12.
Procesy pomagmowe
(pomagmatyczne) - zjawiska powstawania zespołów mineralnych z
resztek stopu krzemiankowego (magmy),
wzbogaconego w składniki lotne (np. woda,
dwutlenek
węgla,
bor,
fluor,
chlor),
pozostałego po zakończeniu zasadniczych procesów magmowych. Wraz
ze spadkiem temperatury
wyodrębniają się następujące etapy krystalizacji
resztek pomagmowych: pegmatytowy, pneumatoliczny (z gorących par i
gazów), hydrotermalny
(z roztworów wodnych). W wyniku działania procesów pomagmowych
może nastąpić autometamorfizm
wcześniej zastygłych z tej samej magmy skał plutonicznych. Innym
przejawem procesów pomagmowych są pegmatyty,
grejzeny.
13.
Właściwości
fizyczne magmy
W
zależności od jej składu chemicznego i zawartości rozpuszczonych
w niej gazów, temperatura magmy wynosi zazwyczaj od ok. +650 do ok.
+1250 °C. Gęstość magmy waha się od ok. 2,4 g/cm^3 (magmy
kwaśne) do ok. 2,9 g/cm^3 (magmy zasadowe). Lepkość magmy zmienia
się w szerokich granicach. Generalnie maleje znacznie ze wzrostem
temperatury, ze wzrostem zawartości gazów (w tym wody), ze spadkiem
zawartości fazy stałej (krystalicznej), w niewielkim stopniu ze
spadkiem ciśnienia. Silnie zależy od składu chemicznego - mamy
zasadowe cechują się małą lepkością, a kwaśne dużą.
14. Skład magmy
-główne tlenek krzemu IV, glinu, żelaza II, żelaza III, magnezu, wapnia, sodu, potasu, woda.
-podrzędne tlenek tytanu, fosofru, manganianu
-składniki lotne woda, dwutlenek węgla, wodór, kwas solny, tlenek siarki, siarczek wodoru, metan, amoniak.
15. Zmienność składu chemicznego magm
16. Etapy stygniecia magmy
1. Krystalizacja wczesna – krystalizuje oliwin, opada na dno zbiornika, tworząc perydotyty i dunity. W wyniku likwacji tworzą się siarczki żelaza i miedzi. Pod koniec wytwarzają się pirokseny. W tym etapie powstają złoża siarczkowe i tlenowe ( Fe, Ti, Cu, Ni, Nr, V)
2. Krystalizacja główna Po wykrystalizowaniu oliwinów magma staje się bardziej zakwaszona, krystalizują plagioklazy(Ca) pirokseny amfibole. Ubywa zatem żelaza wapnia magnezu wzrasta zawartość pozostałych skał. Pod koniec krystalizują plagioklazy ( Na) Amfibole i biotyt. Mogą tworzyć się złoża Sr, Ga, Ge, Mn. Każdy z minerałów posiada inną temperaturę krystalizacji. Stąd też obserwuje się pewną kolejność ich wytrącania.
3. Krystalizacja resztkowa krystalizują skalenie potasowe, biotyt, muskowit. Tworzą się złoża Ba, Rb, Cs. Dochodzi do zastępowania pierwiastków głównych pierwiastkami rzadszymi.
17.
Szereg krystalizacyjny Bowena
18. Podział skał magmowych ze względu na zawartość krzemionki
Skały kwaśne >65% wag krzemionki
Skały obojętne 53-65%
Skały zasadowe(bazyty) 53-44%
Skały ultrazasadowe <44%
19.
Podział skał magmowych ze względu
na miejsce zastygania magmy
-
głębinowe ( plutoniczne) duże głębokości
-hipabysalne – krzepnięcie magmy na średnich głębokościach ( brak oddziaływania czynników z powierzchni)
- subwulkaniczne partie przypowierzchniowe, magma zastyga szybciej
-wylewne (wulkaniczne) na powierzchni ziemi gwałtownie krzepnięcie lawy
-piroklastyczne nagromadzenie materiału wulkanicznego wyrzuconego podczas wybuchu wulkanu( osadowe)
-ekshalacyjne końcowy etap magmowy w wyniku odgazowania magmy w przypowierzchniowych partiach wylewu wulkanicznego.
20. Struktury skał magmowych
*Stopień krystaliczności holokrystaliczna , szklista, hipokrystaliczna
* Wielkość składników fanerokrystaliczna( jawno krystaliczna : równo, nierówno ziarnista) afanitowa, porfirowa
*Stopień automorfizmu minerałów (automorficzne, hipautomorficzne, kseromorficzne)
*Struktury specjalne ( Fitowa, pismowa, sufitowa )
21. Tekstury skał magmowych
* Sposób uporządkowania: bezładna, uporządkowana-kierunkowa ( równoległa-linijna, płaska fluidalna; kulista – sferolityczna, sferoidalna)
* Stopień wypełnienia przestrzeni : zbita, porowata( miarolityczna, pęcherzykowata, migdałowcowa)
22. Struktury i tekstury skał magmowych a miejsce zastygania magmy
Skały wylewne: powstają podczas wybuchu wulkanu, tworzą potoki lawowe, lawy poduszkowe: struktury afanitowe rzadziej porfirowe.
Skały subwulkaniczne: powstają przez zakrzepnięcie magmy płytko pod powierzchnią tworzą formy sille dajek kominów struktury afanitowe i porfirowe tekstury raczej bezładne
Skały hipabysalne: powstają na głębokości powyżej 1km potykane formy to lakolity drobne batolity pnie struktury porfirowe rzadziej średnioziarniste
Skały mezoabysalne: głębokość 3-4 km tworzą niewielkie batolity a także inne intruzje wśród skał metamorficznych. Struktury porfirowa te średnio-grubo ziarniste często spotyka się gniazda i żyły pegmatytowe
Skały abysalne: głębokość 10-15 km w postaci dużych batolitów struktury średnio i grubo ziarniste bezładne na obrzeżach czasami tekstury gnejsowe ( stopniowe przejście od skał magmowych do gnejsów)
23. Skład chemiczny skał magmowych w zależności od udziału krzemionki
-Ultrazasadowe 40,49%
-Zasadowe 48,24%
-Obojętne 56,77%
-Kwaśne 70,18%
24. Kryteria klasyfikacji skał magmowych (struktura, wskaźnik barwy M)
25. Klasyfikacja skał magmowych głębinowych dla M<90
26. Klasyfikacja skał magmowych głębinowych dla M>90
27. Klasyfikacja skał magmowych szeregu dioryt-granit
dioryt→ tonalit →granodioryt →adamellit →granit – skały głębinowe
andezyt →dacyt→ ryodacyt →dellenit →ryolit – skały wylewne
→ - wzrost zawartości Q oraz Sk K
28. Klasyfikacja skał magmowych wylewnych dla M<90
Klasyfikacja ta opiera się na diagramie QAPF. Wierzchołki tego diagramu stanowi zawartość Q, A-sk.alkalicznych, P-plagioklazów, F-foidów. Klasyfikacja skał z M<90% opiera się na proporcji minerałów jasnych
29. Klasyfikacja skał magmowych wylewnych wg TAS
Total Alkali Silica. Klasyfikacja ta oparta jest na skł.chemicznym. Polega ona na klasyfikowaniu skał na podstawie diagramu skonstruowanego na podstawie całkowitej zawartości SiO2 i alkaliów Na2O + K2O (%wag.). Diagram ten zawiera 14 pól odpowiadających poszczególnym skałom np.dacytom, trachitom, andezytom, ryolitom itp.
30. Klasyfikacja skał magmowych żyłowych
Skały żyłowe w zależności od składu chem. i min. dzielimy na dwa typy:
- skały aschistowe (skład chemiczny podobny do skał głębinowych, ale różnią się od nich strukturą i teksturą)
- skały diaschistowe (skład chemiczny odbiega od składu chemicznego skał głębinowych. Dzielą się na odmianę leukokratyczną (zasobna z jasne skł. - SiO2 i Al2O3) i melanokratyczną (zasobna w ciemne składniki)
31. Klasyfikacja lamprofirów
Lamprofiry-skały magmowe, żyłowe, głębinowe. Obojętne lub zasadowe. W ich składzie przeważają min.ciemne. Fenokryształy Bt, Px, Amf, Sk K, plagioklazy, rzadziej Ol. Lamprofiry zostały podzielone na 3 grupy: lamprofiry właściwe (minetta, wogezyt, kersantyt, spessartyt), alkaliczne (kamptonit, sannait, monchikit), ultramaficzne (alnoit, polzenit).
32. Właściwości skał magmowych
Niektóre z nich: wytrzymałość na ściskanie i zginanie, odporność na ścinanie, odporność na działanie czynników wietrzenia, mrozoodporność, ogniotrwałość, odporność na działanie czynników wietrzenia.
33. Zastosowanie skał magmowych
Granity wykorzystywane są jako materiał do budowy gmachów, dróg, a także w celu uzyskania kruszywa. Ładnie zabarwione odmiany głębinowych skał obojętnych (gabra, sjenity i inne) cenione są jako materiały na bloki pomnikowe i płyty okładzinowe. Bazalty i andezyty to cenne materiały drogowe. Z andezytów, które są podatne na obróbkę, wytwarza się elementy. Ogólnie skały magmowe są wykorzystywane jako: płyty posadzkowe, parapety, płyty chodnikowe, stopnie schodowe, krawężniki, kamień drogowy itp.
34. Kryteria stosowania skał magmowych w petrurgii
35.
Występowanie
skał magmowych w Polsce
W
Polsce
wychodnie
kwaśnych skał magmowych nie zajmują dużych obszarów, sprowadzają
się głównie do rejonów na Dolnym
Śląsku.
Granitoidy budują Karkonosze
i Tatry,
spotkać je można także w wielu masywach w Sudetach
i na Przedgórzu
Sudeckim.
Porfiry kwarcowe znaleziono w okolicach Krakowa
i w Sudetach. Skały zasadowe są w Polsce zdecydowanie rzadsze niż
kwaśne, występują bowiem jedynie wyspowo na Śląsku
– od granicy z Niemcami do Góry
Świętej Anny
i niedaleko Cieszyna
oraz w rejonie Szczawnicy.
Pospolitsze są skały obojętne, których stanowiska znajdują się
w Sudetach i na Przedgórzu
Sudeckim.
Kilka stanowisk znaleziono także w Pieninach.
Bardzo dużo skał magmowych można znaleźć na Niżu
Polskim,
w rejonach działalności lodowców
plejstoceńskich.
Osadziły one bowiem materiał skalny, w tym ogromne ilości głazów
narzutowych,
pochodzący z tarczy
skandynawskiej.
Wśród utworów polodowcowych można znaleźć granitoidy, gabra,
sjenity, dioryty, porfiry i wiele innych.
36. Skład mineralny i geneza granitów
37. Klasyfikacja skał piroklastycznych
38. Warunki panujące na powierzchni Ziemi i ich wpływ na wietrzenie
39.
Odporność
minerałów
głównych skał magmowych na wietrzenie
40.
Klasyfikacja minerałów skałotwórczych skał osadowych ze względu
na pochodzenie
Minerały
skał osadowych dzielimy na trzy grupy:
-minerały
allogeniczne ( powstały w innym środowisku niż niż zawierające w
niej skały osadowe. Kwarc muskowit biotyt ortoklaz
plagioklazy)
-minerały
autogeniczne (tworzą się w miejscu powstawania skał osadowych.
Kwar dolomit opal chalcedon halit gips)
-minerały
ciężkie ( >3g/cm3 )
41.
Tworzenie się
skał
osadowych a cykl petrogenetyczny skał.
Skały
powstałe na powierzchni skorupy ziemskiej w wyniku nagromadzenia
materiału pod wpływem wietrzenia, procesów życiowych,
sedymentacji i diagenezy; składają się z okruchów miner. i
skalnych, pochodzących z niszczenia skał już istniejących,
minerałów nowo powstałych, ze szkieletów miner. organizmów i ich
szczątków oraz produktów rozkładu dawnych organizmów, także z
produktów erupcji wulkanicznej i - w bardzo niewielkiej ilości - z
materiału pochodzącego z przestrzeni kosmicznej.
Czynniki
wpływające na powstawanie skał osadowych:
-Wietrzenie
(fizyczne, chemiczne)
-Transport
-Sedymentacja
-diageneza
42.
Rodzaje i czynniki wietrzenia
Wietrzeniem,
zatem, nazywać
będziemy
proces
niszczenia skał pod wpływem działania czynników zewnętrznych.
Wietrzenie
dzielimy na :
-Fizyczne
(Mechaniczne rozkruszenie skał starszych, bez zmiany składy
chemicznego i mineralnego skał. Minerały maja różna
rozszerzalność cieplna i wraz ze wzrostem temp. Zwiększa się ich
objętość i odwrotnie) ---Chemiczne
(jest związane z wodą i powietrzem. )
43.
Skutki wietrzenia skał
-Fizyczne
( zmiana sposobu wypełnienia, wzrost gęstości, przejście z
koloidalnej na krystaliczną rekrystalizacja składników)
-
chemiczne ( wędrówka pierwiastków w osadzie, wędrówka
pierwiastków pomiędzy osadem a otoczeniem.
44.Składniki
zwietrzeliny
-Minerały
chemiczne nie zmienione (odporne na wietrzenie chemiczne składniki
:kwarc cyrkon granaty)
-Minerały
wtórne w wodzie nierozpuszczalne ( produkt wietrzenia chemicznego,
składniki: pakietowe krzemiany glinokrzemiany)
-Substancje
łatwo rozpuszczalne w wodzie (wypłukane wodami opadowymi składniki:
chlorki węglany siarczki)
45.
Erozja i rodzaje skał związanych
z tym procesem
Erozja
doprowadza do niszczenia mechanicznego skał
-Eoliczna
(siła wiatru) less, piaski lotne, sk. Poroklastyczne
-Rzeczna
-Morskie
-Lodowactwa
(gliny zwałowe, iły zastoiskowe)
46.
Charakterystyka lądowego
środowiska
sedymentacji
-osady
eoliczne
-osady rzeczne
-osady bagienne
-osady
jeziorne
- osady pustynne
-osady lodowcowe
47.
Charakterystyka morskiego środowiska
sedymentacji
osady
litoralne,
szelfowe
hemipelagiczne,
abysalne
48.
Klasyfikacja środowisk
sedymentacyjnych wg Selleya 1970
49. Genetyczna klasyfikacja
skał
osadowych
chemogeniczne,
organogeniczne,
okruchowe,
piroklastyczne
50.
Diageneza
to całokształt procesów dokonujących się w utworach po ich
nagromadzeniu prowadzących do przekształcenia osadu w lita skałę.
Procesy diagenetyczne mogą odbywać się bezpośrednio po osadzeniu
się materiału sypkiego lub później, po jego przykryciu warstwami
nadległymi. Do diagenezy dochodzi w temp. 200*C w systemie
środowiska zamkniętego lub otwartego. Wyróżniamy trzy stadia
diagenezy.
Wyróżniamy trzy stadia diagenezy.
I w
pierwszym stadium:
- następuje hydroliza skaleni
-
powstaje hydrołyszczyki z łyszczyków
- powstaje illit z
kaolinitu i haloizytu
- tworzą się minerały mieszano
kompaktowe
- mogą powstać konkrecje manganowe i manganowo
żelaziste
II stadium:
-reakcje substancji mineralnej z
roztworami porowymi;
-rozkład substancji
organicznej;
-następuje powstanie kaolinitu, tworzeni się
chlorytu;
-następuje wzrost krystalizacji;
-formują się
konkrecje węglanowe;
III stadium:
Zachodzi strefa
głębokiego przeobrażenia. Rola pH i Eh spada na korzyść
temperatury. Następuje:
-ilityzacja smektytu;
-zmiana
składu chemicznego chlorytu;
-powstanie skaleni;
-zeolity
transformują w kierunku skaleni;
-powstanie wolnej krzemionki w
wyniku transformacji różnych minerałów.
51.
Skutki diagenetycznych przeobrażeń
geometrycznych
i mineralogicznych skał.
-zmiana
sposobu wypełniania przestrzeni w osadzie,
-wzrost gęstości i
spadek porowatości w osadzie
-przejście składników
koloidalnych w postać krystaliczną
-rekrystalizacja składników
mineralnych w ugrupowania większych ziarn.
52. Zjawiska wywołane w osadzie pod wpływem parametrów diagenezy (Kompakcja,
cementacja, rozpuszczanie, zastępowanie).
Kompakcja-polega na redukcji miąższości osadu, związane jest to z wzrostem gęstości skały, oraz reorientacją jej składników. Kompakcja zachodzi na dwa sposoby: mechaniczny i chemiczny.
Cementacja- proces polegający na zapełnianiu pustek w skale i doprowadzaniu spoiwa. Materiał wiążący może być drobno okruchowy, spajający większe fragmenty. Tworzy tzn miazgę lub może powstać w wyniku krystalizacji z roztworów[minerałów ilastych, wodorotlenków żelaza, kalcytów]. Spoiwa dzielimy na monomineralne i polimineralne.
Rozpuszczanie- wpływa na cechy fizyczne skał[porowatość]. Wzrasta wraz z ciśnieniem, np:
-w środowisku alkaicznym rozpuszczany jest kwarc, skalenie i spoiwa krzemionkowe;
-w środowisku kwaśnym rozpuszczane są węglany wapnia i magnezu.
Zastępowanie- polega na zmianie ziaren detrytycznych na cementy np:
-kalcytyzacja skaleni;
-syderytyzacja szamozytowych elementów okruchowych.
53. Kryteria podziału faz diagenezy (brak granicy pomiędzy fazami-wczesna,późna, w
zaleŜności
od ch-ru geom.osadów nadległych
Brak określenia różnicy między fazami -diageneza wczesna (zmiany
w osadach luźnych i miękkich) -diageneza późna (zmiany zachodzące
w skałach zwięzłych) W zależności od charakteru geometrycznego
osadów nadległych: -
54. Stadia diagenezy (eodiag., mezo- i telodiageneza).
Stadium Eodiagenetyczne- diageneza zachodzi w ścisłej łączności fizykochemicznej ze środowiskiem sedymentacji.
Stadium Mezodiagenetyczne- diageneza zachodzi w częściowej łączności fizykochemicznej środowiska sedymentacyjnego.
Stadium telediagenetyczne- diageneza zachodzi bez łączności fizykochemicznej ze środowiskiem sedymentacyjnym.
55. Zjawisko metasomatozy diagenetycznej.
Metasomatoza jest procesem diagenetycznym polegającym na molekularnej wymianie składników między skałą a zmineralizowanymi roztworami, które w tej skale krąŜą. Polega ona na częściowym usunięciu ze skały jednych składników i wprowadzeniu na ich miejsce innych. Przykładem tego procesu moŜe być tzw. dolomityzacja, czyli częściowa wymiana w
kalcycie jonów wapniowych na magnezowe, pochodzące ze wzbogaconych w nie
roztworów krąŜących w skale i powstanie minerału dolomitu
56. Ogólny podział skał okruchowych (typy osadów, genetyczny)
Genetyczny podział skał: allogeniczny i autogeniczny
Minerał allogeniczny powstał poza środowiskiem tworzenia się skał osadowych. Dostał się on do środowiska osadowego w wyniku mechanicznego wietrzenia skał starszych niż dany osad i przetransportowany do zbiornika sedymentacyjnego.
Minerał autogeniczny powstał w środowisku tworzenia się skał osadowych. Powstaje on w wyniku bezpośredniego wytrącenia się z roztworu, na skutek procesów biochemicznych lub w wyniku późniejszych przemian diagenetycznych w obrębie nagromadzonego osadu.
Typy osadów:
-powstałe w środowisku lądowym: eoliczne, rzeczne, bagienne, jeziorne, pustynne, lodowcowe.
-powstałe w środowisku morskim: litoralne, szelfowe, hemipelagiczne, abysalne.
57. Systemy sedymentacyjne (terygen- i biochemiczny)
Terygeniczny (materiał allochtoniczny)
-materiał bioklasyczny
-materiał klastyczny
Biochemiczny (materiał autochtoniczny)
-materiał biogeniczny
- materiał hydrogeniczny
58. Ogólny podział skał osadowych(chemogen., organogen., okruchowe, piroklast.)
Skały osadowe dzielimy na:
-organogeniczne
Główne procesy: sedymentacja i diageneza (stadium bio- i geochemiczne) szczątków
organicznych
Geneza: organogeniczna
Przykładowe skały: wapienie, dolomity, kaustobiolity stałe i płynne
- chemogeniczne
Główne procesy: sedymentacja chemiczna (=wytrącanie z roztworów koloidalnych)
lub transport a następnie sedymentacja produktów wietrzenia
Geneza: chemigeniczna
Przykładowe skały: terra rossa, syderyty, sole kamienne, wapienie, gipsy, skały krzemionkowe…
-okruchowe (klastyczne)
Główne procesy sedymentacja minerałów allogenicznych oraz fragmentów skał, lub nagromadzenia rezydualnych produktów wietrzenia mechanicznego
Geneza: okruchowa muły, ,mułowce, piaski…
Przykładowe skały:
-piroklastyczne
Główne procesy powstania: sedymentacja lotnych produktów erupcji wulkanicznych
Geneza: wulkaniczna /okruchowa
Przykładowe skały: tufy, tufity, lapillity, brekcje piroklastyczne
59. Klasyfikacja skał okruchowych
Ogólne podziały skał okruchowych wynika z frakcji uziarnienia. Wyrózniamy frakcję psefitową, psamitową, aleurytową i pelitową.
60. Klasyfikacja skał piroklastycznych
61. Budowa skał okruchowych (szkielet, matriks, cement)
szkielet ziarnowy, matriks (lepiszcze), cement
62. Podział spoiw ze względu na genezę (cement, matriks) z przykładami.
Matriks- to spoiwo detrytyczne złożone głównie z minerałów ilastych oraz drobnych [< 0,003 mm] ziaren kwarcu, skaleni i mikki.
Cement- to spoiwo wytrącane chemicznie w przestrzeni porowej skał. Rodzaje cementów (spoiw) węglanowe (margliste, dolomityczne, kalcytowe, syderytowe), krzemionkowe, żelaziste, ilaste (glaukonitowe, kadinitowe), mieszane
63.
Podział spoiw ze względu
na ilość
spoiwa
i sposób cementacji okruchów
64.
Rodzaje spoiw (chemiczne i mineralne)
65.
Cechy strukturalne skał osadowych okruchowych (frakcja, selekcja,
obtoczenie,
kształt,
powierzchnia)
66.
Diagram Zingga
67.
Klasyfikacja skał piaszczystych wg Pettijohna, Pottera i
Sievera)
68.
Systematyka piaskowców wg Krynina (Q+OkSkKrz-MiChOsk-Sk-Kao)
69.
Skały ilaste
70.
Kryteria klasyfikacji skał piroklastycznych (% zaw mater.wulk. i
frakcja)
71.
Rodzaje tufów kryteria podziału (krystalo- witro- lito tufy)
72.
Skład mineralny skał krzemionkowych
73.
Geneza skał krzemionkowych
74.
Rodzaje skał krzemionkowych
75. Struktury skał osadowych pochodzenia chemicznego
76. Struktury skał pochodzenia organicznego
77. Skład mineralny skał węglanowych
78. Rodzaje składników skał węglanowych (mikryt, sparyt, ziarna)
79. Pochodzenie ziarn w skalach węglanowych (ekstra- lito- intra- chemo- i bioklasty)
80. Geneza skał węglanowych
81. Typy genetyczne wapieni (detrytyczne: organo (zoo gen- i fito gen.), chemodetr., litodetryt; homogeniczne; biolity ty; chemogeniczne; skały przejściowe)
82. Klasyfikacja wapieni ziarnistych wg Folka (kalcyrudyty, kalkarenity, kalcylutyty)
83. Węglanowe ,skały przejściowe np. wapien-ił
84. Geneza dolomitów
85. Skały litowe i ich geneza
86.
Ewaporaty i ich geneza
Ewaporaty,
skały
osadowe
należące do grupy skał
chemicznych,
powstałe przez wytrącenie się i osadzenie związków mineralnych
na skutek odparowania, czyli ewaporacji wód morskich (z płytkich
lagun i zatok) lub słonych jezior.
87.
Minerały skałotwórcze ewaporatów
Do
ewaporatów należą, m.in.: sole kamienne i potasowe (np. złoża
soli kamiennej z okolic Inowrocławia, Bochni i Wieliczki), złoża
gipsowe i anhydrytowe (np. gipsy z Gacków i Skorocic w Niecce
Nidziańskiej), a także niektóre skały węglanowe.
88.
Występowanie skał barytowych i fluorytonośnych
w Polsce
Barytowe:
W
Polsce
występuje w okolicach Boguszowa-Gorców,
w rejonie Stanisławowa
na Pogórzu
Kaczawskim,
w Górach
Świętokrzyskich,
w okolicach Machowa
i Tarnobrzega,
w Dolinie
Kościeliskiej
(Tatry).
89.
Metamorfizm, ultrametamorfizm i palingeneza
Metamorfizm,
zespół procesów geologicznych zachodzących w obrębie skorupy
ziemskiej,
powodujący zmiany składu chemicznego i mineralnego oraz struktury
i tekstury
jej skał, przy czym ich przeobrażenie (metamorfoza) odbywa się
zwykle w fazie stałego stanu skupienia..Ultrametamorfizm
proces
przeobrażania skał
związany z częściowym ich przetopieniem pod wpływem wysokiej
temperatury oraz wysokiego ciśnienia, zachodzący na dużych
głębokościach, na granicy strefy metamorfizmu
regionalnego i magmatyzmu.
Przykładem skały ultrametamorficznej jest migmatyt.
Palingeneza
proces
gromadzenia się wtórnych ciekłych stopów minerałów
łatwotopliwych (wtórnej magmy) pod wpływem wysokiej
temperatury.
90.
Metasomatoza i jej rodzaje
Metasomatoza,
proces częściowej lub całkowitej zmiany składu chemicznego i
mineralnego skał,
zachodzący pod wpływem przenikających je gazów lub cieczy, które
na drodze reakcji chemicznych usuwają niektóre ich składniki,
jednocześnie wprowadzając inne.
Rodzaje:
- w zależności od mechanizmu transportu
substancji : dyfuzyjną, infiltracyjną i jonowo-dyfuzyjną,
-ze
względu na skład substancji: potasową, sodową.
91.
Czynniki metamorfizmu
Czynniki
wywołujące metamorfizm :
-
wysoka temperatura,
-wysokie
ciśnienie,
-często
także czynniki chemiczne.
92.
Skutki oddziaływania temperatury na skały (minerały)
Na
skutek oddziaływania wysokiej temperatury skały znajdujące się w
pobliżu gorącej magmy mogą ulec przekształceniu.
Efektem
metamorfizmu kontaktowego jest na przykład przeobrażenie się
wapienia w marmur,
bądź węgla kamiennego w grafit.
Piaskowce kwarcowe mogą przeobrazić się w kwarcyty
93.
Skutki oddziaływania ciśnienia na skały (minerały)
W
skałach, na które działa ciśnienie warstw nadległych mamy do
czynienia z metamorfizmem
dynamicznym.
Proces ten zachodzi najintensywniej podczas ruchów fałdowych, lub
ruchów górotwórczych. Ciśnienie powoduje, że minerały
znajdujące się w skale ulegają uporządkowaniu w kierunku
równoległym do działającego ciśnienia kierunkowego. Przykładem
skał metamorficznych przeobrażonych pod wpływem działania
metamorfizmu dynamicznego są łupki
krystaliczne,
które powstały z przekształcenia drobnoziarnistych skał
okruchowych.
94.
Struktury i tekstury skał
metamorficznych
Struktury:
Homeoblastyczna-
kryształy charakteryzują się jednakową
wielkością;
Heteroblastyczne- różne
wielkości;
Fibroblastyczna-przeważają ziarna
włókniste;
Granoblastyczna-dominują ziarna o kształtach
izometrycznych
Lepidoblastyczna-przeważają ziarna
blaszkowe;
Nematoblastyczna-przeważają ziarna
pręcikowe.
Tekstury:
Gnejsowa-charakteryzuje
się równoległym ułożeniem niektórych lub wszystkich minerałów
w skale, czasami występuję laminacja –naprzemianległość
warstewek o strukturze grano blastycznej i łupkowej, różniących
się składem mineralnym.
Łupkowa- skała dzieli się na
równoległe płytki o grubości kilku mm;
Oczkowa- w
drobnoziarnistej, kierunkowo zbudowanej masie mineralnej występują
większe ziarna.
95.
Skład mineralny skał metamorficznych
Antygoryt,
Chryzotyl, amfibole, kwarc, muskowit, biotyt, granaty, chloryt,
serycyt, talk,
96.
Rodzaje metamorfizmu
Wyróżniamy
:
- metamorfizm kontaktowy (termiczny) - zachodzi najczęściej
w pobliżu intruzji
magmowych
i spowodowany jest działaniem wysokiej temperatury,
-
metamorfizm dyslokacyjny (dynamiczny) - zachodzi w rejonach objętych
ruchami skorupy ziemskiej (fałdowania,
uskoki)
i spowodowany jest występowaniem olbrzymich nacisków
-
metamorfizm regionalny (termodynamiczny) - związany z pogrążeniem
skał na dużą głębokość pod grubą pokrywą innych utworów
97.
Strefy metamorfizmu regionalnego – warunki
EPI,
MEZO, KATA
98.
Skały wyjściowe
a rodzaje skał metamorficznych w met. Regionalnym
99. Facje metamorfizmu
-zieleńcowa
-epidotowo- amfibolitowa
-amfibolitowa
- amfibolitowo- gabrowa
-łupków glaukofanowych
- sanidynowa
-piroksenowo- Hornfelsowa (gabrowa)
-granulitowa (charnokitowa)
-eklogitowa
100.
Wystepowanie skał metamorficznych Polsce
Ze
skał metamorficznych zbudowane są duże partie Dolnego Śląska,
przede wszystkim Sudetów, Tatr Zachodnich oraz głębokie podłoże
północno-wschodniej Polski.
W Sudetach gnejsy
występują w Górach
Izerskich,
na Pogórzu
Izerskim,
Karkonoszach,
Rudawach
Janowickich,
na Pogórzu
Wałbrzyskim,
w Górach
Sowich,
Górach
Orlickich,
Górach
Bystrzyckich,
Masywie
Śnieżnika,
Górach
Bialskich,
Krowiarkach,
Górach
Złotych
i Górach
Opawskich,
na Przedgórzu
Sudeckim
na Wzgórzach
Niemczańsko-Strzelińskich,
Równinie
Świdnickiej
i w okolicach Wądroża
Wielkiego.
Występują również w Tatrach
Zachodnich
oraz w podłożu Północno-wschodniej Polski.
Łupki
łyszczykowe
występują na Pogórzu
Izerskim,
w Górach
Izerskich,
Rudawach
Janowickich,
Górach
Orlickich,
Górach
Bystrzyckich,
Masywie
Śnieżnika,
Górach
Bialskich,
Krowiarkach,
Górach
Złotych
i Górach
Opawskich,
a na Przedgórzu
Sudeckim
na Wzgórzach
Niemczańsko-Strzelińskich.
Fyllity
występują w dużych masach w Górach
Opawskich
i na Przedgórzu
Paczkowskim.
Amfibolity,
budują duże partie Rudawach
Janowickich
i Kotliny
Kłodzkiej,
a ponadto występują we wszystkich masywach zbudowanych z gnejsów i
łupków łyszczykowych, również w Tatrach
Zachodnich.
Zieleńce
budują dużą część Gór
Kaczawskich
i Pogórza
Kaczawskiego.
Występują również na Nizinie
Śląskiej
w rejonie Jawora
i Luboradza.
Granulity
znajdują się w Górach
Sowich
i Górach
Złotych.
Eklogity
opisywano z Gór
Złotych
i Masywu
Śnieżnika.
Serpentynity
występują w Masywie
Ślęży,
na Wzgórzach
Niemczańsko-Strzelińskich
oraz w małych wystąpieniach w Górach
Sowich,
Masywie
Śnieżnika,
Górach
Bialskich
i Górach
Złotych.
Hornfelsy
występują w obrzeżeniu masywów granitowych – w rejonie
Strzegomia,
w Górach
Izerskich,
Karkonoszach,
Rudawach
Janowickich,
Wzgórzach
Niemczańsko-Strzelińskich.
Erlany
opisywano w Rudawach
Janowickich,
Masywie
Śnieżnika,
Górach
Bialskich
i Górach
Złotych.
Skarny
były przedmiotem eksploatacji w Kowarach,
a ściślej Podgórzu.
Marmury
znane są m.in. z Sudetów (Karkonosze,
Masyw
Śnieżnika,
Góry
Złote).
Pozostałe
skały metamorficzne występują przeważnie głęboko w podłożu
albo w postaci polodowcowych eratyków.