Światło wśród ciemności (V-IX wiek)

→ powstają nawyki myślenia i odczuwania, tematy i dzieła formujące przyszłą strukturę średniowiecznej umysłowości i wrażliwości

→ ustalające się stosunki między dziedzictwem pogańskim i wkładem chrześcijańskim

→ jedni zakazują lektury i czerpania z autorów starożytnych inni robią to obficie

→ św. Augustyn jeśli poganie wypowiedzieli przypadkiem coś prawdziwego dla naszej wiary nie należy tego obalać ale im to odebrać

→ Hieronim czerpie i z pisarzy pogańskich i z Biblii, bóg upomina go we śnie

→ deformacja myśli pisarzy, anachronizmy, cytaty wyrwane z kontekstu

→ św. Tomasz z Akwinu nie ważne co pisarze chcieli powiedzieć, ważne co powiedzieli i czego można dowolnie używać

→ Biblia przekształca się w zbiór maksym i anegdot

→ regres intelektualny był konieczną adaptacją do warunków epoki, wybitni przedstawiciele epoki ogłupiają siebie żeby móc zdobywać innych

→ św. Augustyn lepiej być zganionym przez gramatyków niż niezrozumianym przez lud

→ czasy wielkich herezji, doktrynalnych wahań (arianizm, manicheizm,pelagianizm, pryscylianizm)

→ najważniejsze ośrodki miejskie to te, w których rezydują nowi barbarzyńscy królowie, zwłaszcza zaś siedziby biskupów oraz miejsca słynnych pielgrzymek

→ barbarzyńskie dwory przyciągają luksusowe rzemiosło: budownictwo z kamienia, tkactwo, złotnictwo

→ wszędzie widoczny regres, budowle mniejsze, dekoracje maskują ubóstwo techniki budowanej

→ epoka sztuk użytkowych

→ ośrodkiem cywilizacji wczesnego średniowiecza jest klasztor

→ dzięki klasztorom chrześcijaństwo przenika w świat wiejski, zniszczenie bóstw pogańskich (posągów w świątyniach) ale na miejsce zniszczonych bóstw grecko rzymskich wracały często jeszcze starsze wierzenia na pozór podporządkowane chrześcijaństwu

→ Lerins szkoła ascezy, duchowa medytacja nad biblią

→ św. Benedykt z Nursji spisał regułę, założyciel zachodniego monarchizmu, umiar i równowaga, podział na pracę ręczną, pracę umysłową i zajęcia ściśle duchowe, od jego czasów klasztory to miejsca w których się przepisuje i iluminuje rękopisy, wzgląd dla ułomności ludzkich

→ monachizm irlandzki św. Patryk, klasztory pustelnicze, chaty pustelników wokół chaty opata, szkoły misjonarzy, osiadanie na bezludnych wysepkach, Kolumban (jego reguła przez pewien czas rywalizuje z regułą św. Benedykta), nie ma w sobie nic z benedyktyńskiego umiaru, oprócz pracy rąk, nauki i modlitwy obowiązują posty i praktyki ascetyczne

→ „założyciele” średniowiecza ich celem ocalenie kultury antycznej oraz przystosowanie jej do wymagań chrześcijaństwa: Beocjusz (480-524, wiedza o arystotelesie), Kasjodor (480-573, schematy łacińskich retorów, kazał mnichom przepisywać stare rękopisy), Izydor z Sewilli (530-636, program 7 sztuk wyzwolonych, słownictwo naukowe), Beda (673-735, omówienie wielorakości znaczeń Pisma, teoria 4 zmysłów)

→ odrodzenie karolińskie miało zapewnić minimum wykształcenia nielicznym wysokim urzędnikom królewskim, kultura rozrywką i przedmiotem estetycznej rozkoszy, zamiłowanie do jakości, poprawności tekstu, kultury humanistycznej, przekonanie że wykształcenie jest jednym z najistotniejszych obowiązków

Struktury przestrzenne i czasowe (X-XIII wiek)

→ krajobraz średniowiecznej europy dużo lasów

→ wielka ruchliwość ludzi, własność jako rzeczywistość materialna jest praktycznie nieznana, każdy ma nad sobą pana, pielgrzymowanie, droga morska jest szybsza niebezpieczeństwa większe niż na lądzie

→ natura to dla ludzi 4 żywioły z których składa się wszechświat

→ raj ziemski miejsce z którego wypływają 4 rzeki Tygrys, Eufrat, Pizon (Ganges), Gehon (Nil)

→ ocean indyjski zbiornikiem marzeń

→ średniowieczny chrześcijanin odnosi wszystko do swojej wiary, od 1054 Bizantyjczyk to schizmatyk (nie uznaje zwierzchnictwa papieża) są chrześcijanami ale fanatycy zachodni mówią że tylko z imienia, odmienne tradycje polityczne i obyczaje, bogactwo Bizancjum jest zarzutem i pożądaniem Łacinników, relikwie w Bizancjum

→ mahomet traktowany jako potwór, propaganda XI w. szykująca krucjaty, walka z niewiernym celem rycerskiego ideału

→ wymiana handlowa i intelektualna między chrześcijanami a mahometanami pomimo utrudnień papiestwa (nauka arabska przekazanie przechowywanej nauki greckiej)

→ praca misjonarska rozszerza chrześcijański świat, karolingowie inaugurują tradycję nawracania siłą i mieczem, poganie: barbarzyńcy, mahometanie, mongołowie

→ chrześcijaństwo zamknięte czy otwarte

→ Beda w VIII w uważał że ziemię otacza 7 nieb, koncepcje że 3 nieba lub 55 sfer za arystotelesem, bóg jest wszędzie i nigdzie bo jest bezcielesny

→ 3 święta ojciec- pamięć, syn- rozum, duch- miłość

→ przedromańskie i romańskie kościoły pomyślane jako pałac królewski

→ kult jezusa pod różnymi postaciami, narzędzi męki jako insygniów korona cierniowa

→ diabeł utwierdza swoje istnienie w XI w. jest tworem społ feudalnego (typ wiarołomnego wasala), walka między bogiem i diabłem jest wytłumaczeniem każdego zjawiska

→ manicheizm wiara w 2 bogów dobra i zła

→ diabeł pojawia się jako kusiciel lub prześladowca, ponawia ataki

→ każdy ma swojego anioła i na każdego czyha jakiś demon, ludzie nigdy nie są sami, społeczeństwo ziemskie jest kopią społeczeństwa niebieskiego

→ czas jest momentem wieczności, należy do boga, jest ciągły i linearny, ma kierunek, głównie rolniczy (dzień, noc, pory roku [zima i lato potem wiosna])

→ motyw koła fortuny

→ 6 stadiów wieku (mikro i makrokosmosu) na podobieństwo 6 dni tygodnia, świat miałbyć w ostatnim stadium

→ koncepcja translatio przekazywanie władzy, wiedzy i kultury, teza o zmniejszaniu się ludzi z upływem dziejów

→ inne spojrzenie na czas ludzi średniowiecza, mniej ścisłe, wielość czasu, potrzeba chronologii

→ władanie miarami czasu i przestrzeni, masy słuchają czasu narzuconego (dzwony)

→ 12 miesięcy wyobraża prace wiejskie

→ obok czasu wiejskiego czas pański (wojskowy, chłopskich powinności) i czas kościelny (rok liturgiczny, święta kościelne w stare święta pogańskie), wszystkie zależne od czasu przyrodniczego

→ postęp techniczny łamie czas i czyni go nieciągłym, zegar podział czasu na godziny, laicyzacja czasu czas z zegarów wież ratuszowych (w każdym miejscu inny czas)

→ pustelnik ideał chrześcijański, przekształcają się w wędrujących kaznodziejów

→ obsesja zbawienia i lęku przed piekłem

→ prąd millenarystyczny, zapowiedź przyjścia antychrysta i końca świata, trwoga i nadzieja, oczekiwanie na powrót złotego wieku (bez klas, władców, państwa)