STRUKTURY PRZESTRZENNE I CZASOWE (V - IX wiek)
ustalają się stosunki pomiedzy dziedzictwem pogańskim a wkładem chrześcijańskim:
- św. Augustyn - jeśli filozofowie pogańscy (zwłaszcza platońscy) przypadkiem wypowiedzieli prawdy pożyteczne dla wiary chrześcijańskiej, należy je odebrać posiadaczom nieprawnym(filozofom antycznym) i przyjąć dla własnego pożytku.
- deformacja myśli starożytnej - nieudolne tłumaczenia, myśli wyrwane z kontekstu, zubożanie literatury i sztuki(wczesne średniowiecze mogło dzięki temu zasymilować kulturę grecko-rzymską)
- św. Tomasz z Akwinu - nie jest ważne co chcieli powiedzieć pisarze antyczni, ale to co zostało powiedziane i co można DOWOLNIE używać - translatio
- kultura cytatów fragmentów wybranych.
- Biblia - całe mnóstwo komentarzy, analiz, kluczy za którymi zaczyna znikać oryginalny tekst - przekształcenie jej w zbiór maksym i anegdot
- intelektualny regres - najwybitniejsi przedstawiciele nowej elity chrześcijańskiej wyrzekają się intelektualnego wyrafinowania i zniżają się do poziomu „swoich owieczek” - chęć oddziałowywania na jak największą rzeszę wyznawców
- czas wielkich herezji - kształtowanie wiary
kultura:
- budowle w mieście stają się mniejsze, najczęściej są to kontrukcje drewniane
- sztuka skupia się na dekoracji, która maskuje ubóstwo techniki budowania
- wielki ośrodek cywilizacji - klasztor izolowany, klasztor wiejski (scriptorium-biblioteka przechowalnią kultury umysłowej; ośrodek produkcji, wzorzec gosp., ośrodek życia duchowego)
- reguła św. Benedykta - módl się i pracuj (harmonijne dzielenie czasu na pracę umysłową, ręczną i zajęcia ściśle duchowe).
Od czasów św. Benadykta klasztory są ośrodkami produkcyjnymi, miejscami, w których przepisuje się i iluminuje rękopisy, ogniskami promieniowania religijnego.
- „założyciele średniowiecza” - intelektualiści, którzy między V a VIII stuleciem walczyli o ocalenie z kultury antycznej wszystkiego co najistotniejsze i zasymilowanie jej do wymagań chrześcijaństwa. Najwżniejsi z nich to:
- Boecjusz (480-524) - średniowiecze zawdzięcza mu wszystko, co wiedzieć będzie o Arystotelesie
- Kasjodor (480-573) - wprowadzenie schematów łacińskich retorów do literatury i pedagogiki średniowiecza
- Izydor z Sewilli (560-636) - najsłynniejszy pedagog wieków średnich. Program 7sztuk wyzwolonych, słownictwo naukowe, przekonanie o tym, że kultura świecka jest potrzebna do zrozumienia Pisma
- Beda (673-735) - dał najbardziej wyczerpujące omównienie wielorakości znaczeń Pisma, teoria 4zmysłów, która jest podstawą całej średniowiecznej egzegezy biblijnej, wyraźnie odżegnuje się od kultury klasycznej - nakierowuje średniowiecze na własną i niezależną drogę.
kultura karolińska - renesans karoliński:
- stowrzyła nowatorki program szkolny, który zapewniał minimum wykształcenia wysokim urzędnikom królewskim(luksus)
- etap w konstutuowaniu się intelektualnego i artystycznego wyposażenia wieków średnich.
- w swoich powierzchownych sloganach przekazuje pasje zbawienne: zamiłowanie do jakości, poprawności tekstu, kultury humanistycznej(choćby niepełnej), przekonanie, że wykształcenie jest jednym z najistotniejszych obowiązków i siłą państwa
- zamiłowanie do miniatury, powrót do realizmu w sztuce, zamiłowanie do konkretu, swoboda rysunku, świetność koloru.
STRUKTURY PRZESTRZENNE I CZASOWE - X- XIII wiek
sceneria
- ogromna ilość lasów i stepów, pól uprawnych; zamki i miasta wyłaniają się z nieuprawnych i pustych obszarów
- las jest źrodłem korzyści, ale także rzeczywistych(zbójcy) i wyimaginowanych nibezpieczeństw
-własność materialna i psychologiczna jest nieznana
- duża ruchliwość społeczna - wieczni pielgrzymi, wędrowcy
- ludzie średniowiecza wchodzą w kontakt z rzeczywistością za pośrednictwem abstrakcyjnych i pseudonaukowych abstrakcji - natura to 4żywioły, z których składa się cały wszechświat i człowiek (ziemia-ciało, woda-krew, powietrze-oddech, ogień-ciepło)
rzeczywistość = chrześcijaństwo, wyprawy ewangelizacyjne, nawracanie
Poganie:
- Biantyjczyk to schizmatyk
- mahometanie - jedna z najstraszliwszych zmór średniowiecznej Europy zachodniej, antychryści
- Mongołowie - uważano, że Mongołowie potajemnie już przyjęli chrzest i tylko czekają by się z tym ujawnić - marzenie o przymierzy chrześcijańsko-mongolskim, które otoczywszy islam, zniszczy go ilub nawróci i zaprowadzi panowanie prawdziwej wiary na całym świecie.
- „nowe chrześcijaństwo” (odwrotnie niż pierwotne) nawracało społeczeństwa „od góry”, nową wiarę szerzono przemocą.
Wiara
- idea krucjaty i idea misyjna
- społeczeństwo zamknięte, które siłą przysparza sobie nowych członków, ale innych wyklucza. Religia zamknięta pochodzi ze Starego Testamentu; prąd ewangeliczny (otwarty) z Nowego Testamentu - powołanie powszechne.
- niwolnikami mogli być poganie, ochrona przed niewolnictwem przysługuje tylko chrześcijanom.
- od soboru nikejskiego Boga adoruje się w trzech osobach - asceza jest drogą, która prowadzi do odnalezienia obrazu Boga, zatartego przez grzech. Trzy os.Trójcy Św. To trzy drogi(3sposoby duchowego postępu) - Ojciec prowadzi drogą pamięci, Syn rozumu, Duch Święty drogą miłości.
- pobożność duchowa oscylowała pomiędzy czysto monoteistyczną wizją Boga a wizją dualistyczną (Ojciec i Syn)
- Chrystus:
- kult człowieczeństwa Ch.
- kult Zbawiciela (VIII/IX w.) - architektura - kościół przedsionkowy z epoki karolińskiej, w którym dostrzeżono początek rozoju fasady, zach.części fasadowej kościołów romańskich i gotyckich. Typ ówczesnego kościoła to kościół zamknięty, rotunda, ośmiobok, bazylika o dwu apsydach, który z kultury karolińskiej przechodzi do sztuki ottońskiej i do kościołów z epoki romańskiej.
- kult Dzieciątka Jezus (XII w.) połączone z kultem Matki Boskiej
- kult Ukrzyżowanego - krzyż symbolem pokory i cierpienia
- Diabeł:
- we wczesnym średniowieczu nie odgryw większej roli, nie ma ukształtowanej osobowości
- XI w. - utwierdza swoje istnienie - jest tworem społeczeństwa feudalnego. Zbuntowani aniołowie - klasyczny obraz wasala-zdrajcy
- dla chrześcijańskiej ortodoksji wielki błąd manichejczyków polega na tym, że na jednym planie ustawiają Boga i Szatana (Szatan nie jest równy Bogu, ponieważ ten go stworzył). Manicheizm = herezja.
- Diabeł pojawia się w dwojakiej postaci - jako kusiciel przyobleka się w łudzące pozory uroku, jako prześladowca występuje w przerażającym kształcie.
- aniołowie:
- między Ziemią i Niebem ustawiono jest”drabina Jakubowa”, po której w dwóch kolumnach wciąż wchodzą i schodzą istoty niebieskie: kolumna wstępująca symbolizuje życie kontemplacyjne, kolumna zstępująca - życie czynne. Z anielską pomocą ludzie wspinają się po drabinie
- każdy człowiek ma swojego anioła i demona - nieustannie jest obserwowany
- społeczność aniołów jest kopią społeczności ziemskiej - występuje hierarchiczność.
Czas:
- jest tylko momentem wieczności. Należy do Boga, może być tylko przeżyty
- ten czas boski jest ciągły i linearny
- historia ma początek i koniec
- Makrokosmos - wszechświat przechodzi przez 6 stadiów wieku (podobnie jak mikrokosmos=człowiek): 1) stworzenie Adama, 2) prawo Noego, 3) powołanie Abrahama, 4) panowanie króla Dawida, 5) niewolę babilońską, 6) nadejście Chrystusa.
Tak samo życie człowieka: 1) dzieciństwo, 2) chłopięctwo, 3) młodość, 4)wiek dojrzały, 5) starość, 6)zgrzybiałość.
Ludzie średniowieczni wierzyli, że żyją w szóstym okresie - świat kończący się, świat umierający.
- Historia:
-Piotr Comestor (Piotr Pożeracz) Historia scholastica - Biblia jest świadomie potraktowana jako historia (druga połowa XII w.):
stworzenie świata - historia naturalna, historia człowieka; Adam i Ewa symbolizowali średniowieczny humanizm; historia zdeterminowana przez kuszenie i grzech pierworodny, z których wyniknie cała reszta.
- historia dzieli się później na hist. kościelną (myśl przewodnia to echo - Stary Testament i postaci w nim występujące są zapowiedzią Nowego Testamentu) i świecką(dominującym tematem jest sukcesja, przekazywanie władzy i mocy)
- w historii średniowiecza występują dwie tendencje: historycyzm dekadencji, który prowadzi do historycznego pesymizmu i bezczasowy optymizm, który interesuje się tylko prawdami wiecznymi.
- średniowiecze charakteryzuje „wielka obojętność na czas” (ówcześni kronikarze posługiwali się niejasnymi określeniami jak ”w owym czasie”, „tymczasem”, „wkrótce potem”).
- instrumenty służące do mierzenia czasu były zależne od kaprysów przyrody
- w życiu codziennym posługiwano się chronologicznymi znakami orientacyjnymi, zapożyczonymi z rozmaitych układów społeczno-czasowych (narzucane przez rozmaite struktury gosp. i społ.), np. zjawiska meteorologiczne, konflikty.
- miary czasu i przestrzeni są niezwykle ważnym narzędziem społecznej dominacji - kto nimi włada, ten znakomicie umacnia swoją władzę nad społeczeństwem (własność możnych, element ich potęgi; masy nie posiadają czasu)
- czas średniowieczny = czas rolniczy:
- czas czekania, cierpliwości, trwania, powtórzeń, powolności, brak wydarzeń, jego daty przesuwają się według rytmu przyrody
- zasadnicze podziały to dzień i noc oraz pory roku
- wszystko co „jasne” jest piękne i dobre (słowo klucz średniowiecznej literatury i estetyki)
- temat 12 miesięcy wyobrażający prace wiejskie (występuje w szeroko rozumianej sztuce)
- czas pański:
- czas wojskowy - okres służby wojskowej wasala; czas chłopskich powinności.
- czas religijny i kościelny:
- rok = rok liturgiczny
- duchowieństwo, dzięki swojemu wykształceniu władało miarą czasu.
- czas średniowieczny był odmierzany przez kościelne dzwony (jedyne znaki informujące o porze dnia)
- niemniej jest podporządkowany przyrodzie - niemal wszystkie święta kościelne obchodzone są w te same dnie co niegdyś święta pogański
- contepus mundi - pogarda dla świata - najistotniejszy jest czas zbawienia
- sposoby zyskania zbawienia:
- prąd ucieczki od świata - fuga mundi - pogarda dla świata, ucieczka na pustynię;
dwojaka postać pustelnictwa (ideał chrześcijański) - samotność indywidualana i w klasztorach
- praktykowanie miłosierdzia
- dobroczynność
- darowizny
- dla lichwiarzy i tych, którzy nieuczciwie dorobili się majątku - restytucja post mortem
- prąd millenarystyczny - pragnienie urzeczywistnienia na ziemi sczęścia wiecznego, powrót do utraconego raju. Sen o millenium - o okresie tysiąclecia, który przywraca raj na ziemię. Jest to jeden z aspektów chrześcijańskiej eschatologii. Zaszczepiony na tradycji apokaliptycznej - Sąd Ostateczny(Antychryst).
- millenaryzm - oczekiwanie na powrót złotego wieku - staje się średniowieczną formą wiary w nadejście społeczeństwa bezklasowego, a którym po calkowitym zaniku państwa, znowu nie będzie żadnych królów ani panów.
- Doktryna Joachima - oparta na religijnym podziale historii na 6 wieków,
- wprowadza podział na trzy epoki - 1) okres Starego Testamentu (już się dokonał), 2) okres Nowego (właśnie się dokonuje), 3) „Ewangelia wieczna” zapowiedziana przez Apokalipsę (wkótce ma nadejść) - oznaczył datę jej nadejścia na 1260 r.
- Kościół jest przegniły, skazany na zagładę wraz z istniejącym światem. Musi ustąpić miejsca Kościołowi Nowemu, Kościołowi świętych, który wyrzeknie się bogactw i zaprowadzi panowanie równości i czystości.
ŻYCIE MATERIALNE (X - XIII w.)
Ewolucja techniczna w wiekach średnich to nie tyle innowacje, ile rozpowszechnianie się znanych już w starożytności narzędzi, maszyn, technik, które przetrwały jako rzadko spotykane osobliwości
„wynalzki średniowiecza” (dla historyków nie jest ważne kiedy powstały, ale kiedy weszły w użycie):
- młyn (XI i XIV)
- średniowieczny pług (opisany w I w. przez Piliniusza Starszego)
- wiatrak (pochodzi prawdopodobnie z Chin, następnie z Persji z VIIw.) pierwszy raz pojawia się w Europie w Xw., upowszechnia się w XIIw.
- ewolucja uzbrojenia i sztuki wojskowej - ewolucja w metalurgii i balistyce
- ożywia się postęp techniczny w budownictwie, w narzędziach pracy, w transporcie, w sztukach użytkowych(witraż)
- dziedzina techniki - wszelkie innowacje uchodziły za grzech, zagrażały równowadze gosp., społ., umysłowej.
- wciąganie materiałów po pochylni - najbardziej powszechny sposób wciągania materiałów
- artyleria (kontynuacja artylerii hellenistycznej)
- młyn wodny i nowoczesny sposób zaprzęgu
- malarstwo olejne, znane od XII w., upowszechnia się w XIV/XV w.
- szkło (na większą skalę pojawia się w XIIIw.)
materiały:
- drewno - materiał uniwersalny
- żelazo - miecze; kowal uchodzi ówcześnie za kogoś niezwykłego, nieomal za czarownika
- w tradycji judaistycznej drewno=dobro, ożywiające słowo, żelazo=zło, ciążące ciało. Z tego powodu żelazo należy łączyć z drewnem, które sprawia, że służy dobru.
- kamień - w porównaniu z drewnem jest materiałem szlachetnym (jedym z postępów epoki jest sklepienie kamienne)
rolnictwo:
- ubóstwo wyposażenia tech. Najpoważniej odbija się na rolnictwie
- używanie prymitywnych narzędzi (ziemia jest źle uprawiana, orana płytko)
- najchętniej hodowane są świnie i kozy
- nawozy roślinne - glina używana do marglowania
- średniowieczne rolnictwo było wędowne (ubogie grunty)
energetyka:
- postępem jest rozpowszechnienie się młynów, zwłaszcza wodnych i różnorodne zastosowanie energii wodnej (koło wodne do poruszania foluszy, tłoczni konopi, młotów do zgniatania kory dębowej, urządzeń browarskich, kamieni szlifierskich)
- najczęściej używaną siłą była siła ludzka i zwierzęca
- uprząż nowożytna - pozwalała przenieść ciężar z szyi zwierzęcia na jego łopatki, uzupełniała chomąto przez podkucie podkowy z gwoździami, co ułatwiało zwierzęciu posuwanie się naprzód i chroniło kopyta
- używano koni, wołu i osłów
- siła ludzka - noszenie ciężarów do budowy katedr było wymagane jako pokuta i zalecane jako akt pobożności
- nizbyt wysokie wydobycie w górnictwie ze względu na słaby sprzęt wiertniczy i dźwigowy
gospodarka:
- cel - umożliwienie ludziom przetrwania; zaspokajanie necessitas - potrzeba uzasadniająca działanie, usprawiedliwia od odstepowania od pewnych zasad religijnych, np. dozwala się pracować w niedzielę.
- rolnicza, jej bazą jest ziemia, która dostarcza tego, co niezbędne
- pożyczka konsumpcyjna - zakaz pobierania procentu
- rezultat połączenia złego wyposażenia technicznego ze społeczną strukturą paraliżującą rozwój gospodarczy jest taki, że średniowieczny Zachód to świat żyjący na krawędzi nędzy, wciąż zagrożony brakiem tego, co do życia jest niezbędne
- gospodarcza ewolucja społeczństw: 1) gospodarka naturalna, 2) gospodarka pieniężna, 3) gospodarka kredytowa - jeżeli pieniądz odgrywa w gospodarce niewielką rolę mamy do czynienia z gosp.naturalną, w której produkcja, konsumcja, wymiana odbywają się bez pośrednictwa pieniądza
- w średniowiecznej gosp. naturalnej wymiana jest ograniczona do minimum - gospodarka zamknięta(Pan i chłop zaspokajali swe potrzeby gosp.w obrębie włości, chłop w obrębie zagrody)
- szeroki zasięg gosp.pieniężnej - używanie skarbów, przedmiotów luksusowych, wyrobów złotniczych jako rezerw pieniężnych
- moneta jest szacowana nie jako znak, ale jako towar (waży się ją żeby wiedzieć ile jest warta)
- pieniądz stał się symbolem władzy politycznej i społecznej bardziej niż potęgi gosp. (pieniądz jest rzadkością, słaby obieg pieniądza)
- z rozwoju gosp.pieniężnej najbardziej korzystają kupcy (wzrost znaczenia mieszczaństwa) - sprzedają produkty luksusowe.
obsesja głodu - bezpośrednia przyczyna to nieurodzaj, złe zbiory, susza albo powódź.
W wiekach średnich niemal nic nie pozostało z rzymskiego systemu magazynowania i dystrybucji żywności (spichlerze, silosy). Najczęstszą ofiarą głodu były niższe warstwy ludności, ubodzy.
Choroby:
- ognik (wiara, że relikwie św.Antoniego leczą tę chorobę dała początek osobnemu kultowi, który doprowadził do założenia zakonu antoninów)
- gruźlica (najbardziej rozpowszechniona i zabójcza endemia)
- choroby skórne, przede wszystkim trąd
- kalectwa i ułomności
- choroby nerwowe: epilepsja(choroba św.Jana), taniec św.Wita, ognik wprowadza w świat zaburzeń umysłowych i obłędu.
SPOŁECZEŃSTWO CHRZEŚCIJAŃSKIE (X - XIII w.)
społeczeństwo - „lud trojaki”: duchowni(ludzie modlitwy), wojownicy(ludzie konia), chłopi(ludzie pracy)
- społeczeństwo feudalne ujęte w formule: „pan jest żywiony przez poddanego, choć mniema, że on poddanego żywi”
- między VIII a XIw. Arystokracja konstutuuje się w klasę wojskową, członek doskonały tej klasy to miles - rycerz
- kler przekształca się w kastę duchowną - ewolucja liturgii i architektury kościelnej.
- społeczeństwo przeciwstawia sobie dwie grupy: duchowną i świecką
- ok roku tysiącznego pojawia się trójdzielność funkcjonalna: podział na funkcję religijną, wojskową i gospodarczą - społeczna harmonia.
- pojawia się kolejna kasta(kupcy), silna gospodarczo, która przestaje być podporządkowana klasie duchownej i wojskowej → powstaje społeczeństwo „stanowe”, czyli kondycji społ.-zawodowych:
- w dalszym ciągą jest to społ. Zhierarchizowane, ale jest to hierarchia bardziej pozioma niż pionowa - bardziej ludzka niż boska
- można ją w pewnej mierze modyfikować
- zmiana ideologiczna i myślowa - desakralizacja
- rozwój miast=pogłębiający się podział pracy
- kościół adaptuje się do nowych warunków. Teologowie oznajmiają, że każde rzemiosło może mieć rację istnienia, byle służyła zbawieniu
-przyjmuje istnienie stanów nadając im specyficzne dla każdej grupy grzechy klasowe - wpajanie poczucia moralności zawodowej
Chrześcijaństwo:
- dwugłowe: papież i biskup/Kapłaństwo i Cesarstwo - konflikt
- rzeczywisty konflikt rozgrywał się pomiędzy sacerdos i rex. Każdy z nich usiłował rozwiązać spór na swoją korzyść za pomocą połączenia obu tych władz: papież - stając się cesarzem, król - stając się kapłanem → rex-sacerdos
- w Bizancjum w 800 r. Karol Wielki próbował połączyć ze sobą obie godności - podczas namaszczenia położenie rąk przypomina święcenie kapłańskie - „kapłaństwo królewskie”, „król ukoronowany przez Boga” → basileus jest uważany za os.świętą, jest równocześnie zwierzchnikiem religijnym i politycznym - cezaropapiz.
- korona cesarska - diadem, złożony z 8 złotych płytek symbolizuje życie wieczne
- korona cesarska - obraz niebieskiej Jeruzalem, o murach pokrytych złotem i klejnotami
- pierścień i długi kij - repliki insygniów biskupich
- reforma gregoriańska - papiestwo i Kościół zeczęło wyzwalać się od pewnego uzależnienia od feudalnego porządku świeckiego, ale uznało się za głowę hierarchii świeckiej w tym samym stopniu, co duchowej.
Symbole, wokół których skrystalizował się konflikt pomiędzy Kapłaństwem i Cesarstwem:
- konflikt dwu mieczy i dwu świateł:
- Kościół narzucił władzy królewskiej rolę opiekunki Kościoła, w zamian Kościół popierał władzę królweską przeciwko władzy wojskowej oraz zakralizował władzę królewską.
-król nieposłuszny Kościołowi=król zły, staje się tyranem, zostaje pozbawiony godności
- obraz dwu mieczy - symbolizują władzę duchowną i świecką(kapłan używa miecza duchownego, rycerz doczesnego); skoro papież stał się namiestnikiem chrystusowym(po schiźmie w 1054r.), zaś Chrystus jest jedynym posiadaczem obu mieczy, tylko papież - jego zastępca - dysponuje nimi na ziemi
- dwa światła - światło większe, słońce=papież, mniejsze, księżyc=cesarz, król. Księżyc świeci światłem odbitym.
- wieża Babel - intelektualiści za pamocą łaciny starali się ją rozproszyć - jedność średniowiecznej cywilizacji
- ostatecznie w Europie średniowiecznej wygrywają języki ludowe, mnożą się tłumaczenia, słowniki
- przypływy językowego nacjonalizmu. Nieraz formułujący się „naród” stara się okrzepnąć broniąc swego języka
- pycha uchodzi za matkę wszystkich występków, „przesadny indywidualizm” - zbawienie jest tylko w grupie, miłość własna to grzech i zguba
wolność - człowiek wolny to ten, który ma potężnego opiekuna - wolność mieści się tylko w zależności, zwierzchnik gwarantuje poddanemu poszanowanie jego praw
Rodzina: 1)szeroka 2)patriarchalna 3)plemienna. Jednostka należała do rodziny
- ród = feudalna rodzina patrylinearna. Jej podstwowym celem jest utrzymanie wspólnej ojcowizny. Funkcja militarna i jednoczesne stosunki osobiste są przyczyną wielu napięć
- rola kobiety - niższa od mężczyzny, w społeczeństwie, w którym byt materialny jest wciąż zagrożony płodność okazuje się być bardziej przekleństwem niż błogosławieństwem, kobieta nie jest szczególnie szanowana, Kościół obarcza ją odpowiedzialnością za grzech pierworodny; wcielenie zła
- w wyższych warstwach społ.były otoczone szacunkiem
- niewolnica domowego ogniska
- dzieci:
- wysoka śmiertelność
- nie dzieci a malutcy dorośli
- nie ma zwyczajowego w społeczeństwach tradycyjnych wychowawcy
- jest wytworem miasta i mieszczaństwa, emancypuje się i nagle robi się go pełno
- jednostka:
- uwięziona w rodzinie, która narzuca jej zależność od wspólnej własności i życia kolektywnego
- człowiek podejrzany
silny kontrast miasto-wieś:
- miasto:
- siedziba władz politycznych i kościelnych
-jedyne miejsce, w którym istnieją budynki z cegły albo kamienia
- miejsce największego nagromadzenia skarbów
- zdobycie lub posiadanie miasta daje bogactwo i szacunek
- miejski patriotyzm(korzystają i podsycają go warstwy rządzące)
- chłop emigrujący do miasta otrzymuje wolność
- miasto w stosunku do wsi zachowuje się jak senior - senioria miejska, sprawująca władzę nad swoją wiejską okolicą, wyzyskuje ją zwłaszcza gospodarczo: kupuje towary po korzystnych cenach, narzuca jej swoje towary
- m-ce spotkań - hale, sale zebrań
-rozwijają tanie wiejskie rzemiosło, które w całości kontrolują
- wieś:
-chłop - dzikie zwierze, wstrętne, szpetne, ledwie ma kształt ludzki, „średnioweiczny Kanibal”, naturalnym przeznaczeniem jego jest piekło; walka chłopa z rycerzem - forma walki chłopa jest taka, że ten podkrada płody z pańskich pól, podpala pańskie zbiory, zajmuje się kłusownictwem w pańskich lasach itd.
- na wsi miejscem spotkań jest młyn, dokąd chlop musi zanosić ziarno i czekać na mąkę
herezje:
- najwyższa forma ruchów rewolucyjnych, skupiały różnorodne koalicje społeczne,
- wewnątrz których rozbieżności klasowe osłabiały skuteczność ruchu
- zbrodnia „obrazy majestatu”, zamach na „publiczne dobro Kościoła”
antysemityzm (pod koniecXIw.):
- rozpowszechnia się podczas pierwszej wyprawy krzyżowej
- fałszywe oskarżenia (profanacja hostii etc.)
- zostają odsunięci od posiadania, a nawet dzierżawienia ziemi, a także od rzemiosł i zajęć kupieckich
- zajmują się nielegalnym handlem i lichwą
chrześcijaństwo średniowieczne - społeczeństwo pierwotne jest zamknięte, nie przyjmuje intruzów, obcy jest najbardziej wykluczony.