Le GOFF – Kultura Średniowiecznej Europy
1.ŚWIATŁA WŚRÓD CIEMNOŚCI
- spory pomiędzy chrześcijanami a poganami wypełniają literaturę wczesnochrześcijańską i literaturę średniowiecza
- literatura pogańska stanowi problem dla chrześcijańskiego średniowiecza. W V w. istniały dwie przeciwne tendencje
Ci którzy nie pozwalają, a nawet zakazują czerpania z dzieł i autorów starożytnych
Ci którzy obficie czerpią z dzieł starożytnych – św. Augustyn oświadczył, że chrześcijanie powinni posługiwać się starożytną spuścizną, program ten otwiera drzwi, do rozmaitego użytkowania kultury grecko-rzymskiej.
Liczne zapożyczenia w granicach metod, słownictwa, pojęcia, kontrastują z odrzucaniem literatury pogańskiej. Średniowieczni klerycy, czerpali z lit. Pogańskiej uspokajając swoje sumienia w przedziwny sposób (drapiąc się w ucho jak pies, bo niewierny może być przyrównany do zwierzęcia)
Pisarze średniowiecza, znaleźli się pod dwoma presjami – korzystali z intelektualnego dorobku grecko-rzymskiego, którego nie można zastąpić, oraz wtłaczali dorobek w formy chrześcijańskiej. Myśl starożytna bywała zniekształcana, przez myśl chrześcijańską.
- Cesarstwo przekazało średniowieczu, rozebraną na cząstki literaturę, sztukę i myśl grecko – rzymską, w taki sposób że średniowiecze mogło ją łatwo zasymilować.
Średniowieczni uczeni, zapożyczają swój program nauczania od Cycerona, czy Kwintyliana
Cesarstwo przekazuje słowniki, poematy, etymologie - to kultura cytatów, myśli, wybranych fragmentów
Pismo Święte – będzie przede wszystkim bazą średniowiecznej kultury, która jest zbyt trudna i trzeba ją przekształcać i wyjaśniać, staje się zbiorem licznych anegdot
- Ośrodkami w których miało się skupiać życie ludzi będą wiejskie dwory i klasztory . Ludzie uczeni mają się zniżyć do poziomu nie uczonych.
- Były to czasy wielkich herezji, niepewności, wiara nie była jeszcze ukształtowana. Niewolnictwo musiało być zniesione, a ludzi trzeba było zachęcić do pracy, człowiek musiał zrozumieć, że może zapanować nad naturą.
- Miasta funkcjonują dzięki wciąż istniejącej funkcji gospodarczej związanej z importem towarów luksusowych. Najważniejsze ośrodki miejskie to te, gdzie rezydują królowie barbarzyńscy
KLASZTORY
Wielkim ośrodkiem cywilizacji wczesnego średniowiecza jest klasztor, coraz częściej izolowany, klasztor wiejski.
- Jest przechowalnią kultury umysłowej, artystycznej, rzemieślniczej
- ośrodek produkcji i wzorzec gospodarczy – mnóstwo narzędzi
- ośrodek duchowny związany z obecnością relikwii świętego.
- nowe miejsce społeczeństwa organizują się wokoło klasztorów
- w czasie ewangelizacji wsi niszczono bogów pogańskich – posągów w świątyniach, oraz bóstw naturalnych – ścięcie świętego drzewa
LERINS – klasztor, szkoła ascezy, mniejszy nacisk na szkołę myślenia. Duchowna medytacja nad biblią.
Życie w odosobnieniu. Pierwszy opat – Honorat
BENEDYKTYNI – skromne cudy życia codziennego, duchownego. Prawdopodobnie rzeczywistym
założycielem był św. Benedykt, umiar i równowaga. Czas w klasztorze jest podzielony
na czas pracy ręcznej, czas pracy duchowej, czas pracy umysłowej. Wymaga się od
mnichów gospodarności, pracowitości i ascezy duchowej. Księgi są przepisywane.
Umiar – życie proste, nie przesadzanie w ascezie ani w ubóstwie.
KLASZTOR W IRLANDI – św. Patryk. Klasztor szkołą misjonarzy. Wylęgarnia świętych. Bardzo surowy i
rygorystyczne posty. Surowy klimat. Karanie się. Mnisi irlandzcy biorą udział
w ruchach chrystianizacji.
UCZENI
Tzw. „Założyciele średniowiecza”. Ich rola było ocalenie z kultury antycznej tego co najistotniejsze i nadanie jej formy takiej, by średniowiecze mogło ją łatwo zasymilować.
BOECJUSZ – wiedza o Arystotelesie, definicja natury. Dzięki niemu, muzyka zajęła wyjątkowe miejsce w kulturze średniowiecza.
KASJODOR – wprowadzenie do literatury i pedagogiki chrześcijańskiej. Zlecił mnichom przepisywanie starych rękopisów.
IZYDOR – dzieło o etymologiach – program siedmiu sztuk wyzwolonych, słownictwo naukowe , nazwy są kluczem do natury rzeczy, przeświadczenie że kultura świecka jest potrzebna do dobrego zrozumienia pisma.
BEDA – omówienie wielorakości znaczeń pisma, teoria czterech zmysłów. Odcina się od kultury klasycznej. Nakierowuje średniowiecze na drogę własną i nie zależną.
ODRODZENIE KAROLIŃSKIE
- Nie było ono nowatorskie, stworzony przez nie program szkolny jest programem wcześniejszych szkół przyklasztornych. W każdym biskupstwie i klasztorze polecano nauczać, muzyki, psalmów, śpiewów, gramatyki, oraz by mieć starannie poprawione księgi.
- Kultura dworów karolińskich, to kultura królów barbarzyńskich. Królewska Akademia, na dworach książęcych prowadzi dziecięce zabawy typy, gry quizy, za którymi barbarzyńscy królowie przepadają.
- Odrodzenie karolińskie miało zapewnić wykształcenie nielicznym wysokim urzędnikom królewskim. - Zalecano otwierać szkoły w klasztorach, a zamykać szkoły poza klasztorne by uchronić mnichów przed zewnętrznym zepsuciem. Dla nich wiedza stanowi możliwość wywyższania się ponad innych.
- Coraz większy nacisk nakłada się na kaligrafie, rękopisy się ogląda, a nie czyta.
- Zamiłowanie do cennych tkanin.
- W tej epoce powstają budowle - kaplica w Akwizgranie, które będą często naśladowczym wzorem.
- Stworzyło dzieła – miniatury , gdzie zjawia się realizm, zamiłowanie do konkretu, swoboda rysunku.
2. STRUKTURY PRZESTRZENNE I CZASOWE
Na średniowiecznym zachodzie wszelki postęp to karczowanie, walka z zaroślami, zagajnikami. Rzeczywistość ze zespół większych i mniejszych polan. Średniowieczna Europa była wielką aglomeracją, z której wyłaniały się zamki i miasteczka, osadzone na pustkowiach, wśród lasów.
LASY
- Tam chronią się pustelnicy, kochankowie, błędni rycerze, zbójcy, wszyscy wyjęci z pod prawa.
- dla rycerzy miejsce przygód
- dla chłopów i biedoty, to miejsce korzyści. Tam pasa się stada, tuczą się świnie, które później chłop zabija na jadło. Zbiera się tam jagody i dziko rosnące owoce. Bierze się z tamta jedzenie i drewno – jedyny surowiec. Miód, dębowa kora, popiół ze spalonych krzewów, żywica.
- Zwierzyna należy, podobnie jak cały las, to pana. Dlatego chłopi zajmują się kłusownictwem.
- Las jest również pełen grozy, niebezpieczeństw i wyimaginowanych rzeczywistości. Las stanowi granice pomiędzy krajami. Z jego gęstwiny, wydostają się głodne wilki, zbójcy i rozbójnicy. Niekiedy las, kryje w sobie krwiożercze potwory jeszcze za czasów wierzeń pogańskich. Las staje się więc światem legend.
MIGRACJE – RUCH
Ludzie średniowiecza wciąż się przemieszczają.
- własność jest prawie nie znana. Każdy ma tylko prowizoryczne prawo urzędowania. Ponieważ zawsze znajdzie się ktoś wyższy, kto może nam wszystko odebrać.
- Wszyscy wynarodawiają się łatwo, bo nie mają ojczyzny. Emigracja chłopska i nie tylko jest zjawiskiem powszednim. Na drogach spotyka się duchownych, zakonników, mnichów, studentów wędrujących do szkół.
- Nikt człowieka nie zatrzyma w domu. Na ziemi jest się wiecznym pielgrzymem.
- Majątek rodzinny, czasami zamyka się w jednej skrzyni, jest tak mały, że łatwo go ze sobą przenosić. Do niczego nie przywiązuje się wartości prywatnej, ani do niczego się nie przywiązuje.
- w XIVw. Wędrowcy to ludzie podejrzani, włóczędzy, ludzie normalni nie podróżują. Nawet pielgrzymka wydaje się być podejrzana, jako by mogła być przykrywką włóczęgi. Jedyna pielgrzymka jaka zasługuje na uznanie to pielgrzymka w celach pokutnych. Jest to kara za ciężkie grzechy. Wędrowcy to ludzie nieszczęśliwi.
- Narzędzia wędrowców stają się symbolami – kij, kostur w kształcie litery T, oraz ślepiec.
- rzymskie szosy poszły w niepamięć. Chodzi się ścieżkami polnymi, a droga jest długa i powolna
- uiszcza się płaty za przenoszone towary, lub samych podróżnych, za przejście przez most, lub ścieżkę.
- Ludzie wielkiej przygody to ci którzy zapuszczają się poza granice świata chrześcijańskiego – Afryka, Krym.
- droga morska jest szybsza ale i bardziej niebezpieczna. Zależna od pomyślnych wiatrów. Niebezpieczeństwo to również burze i piraci.
- w żywotach świętych często pojawia się element podróży
ZIEMIA
Natura dla ludzi średniowiecza to cztery żywioły, z których składa się wszechświat, albo człowiek. Ta wizja dotyczy wszystkich, uczonych jak i nie uczonych. Fantastyka tego co znajduje się poza Europą średniowieczna uderza. Kształt ziemi jest z reguły zdeterminowany, wierzy się że jej pępek znajduje się w Jerozolimie. Ocean Indyjski, uważany jest za zamknięty zbiornik marzeń o miejscach fantastycznych, o ludziach fantastycznych, marzeń o obfitościach. Ziemia jest podzielona na trzy części – Europę, Azję i Afrykę.
STOSUNKI DO OBCYCH
DO BIZANTYJCZYKA
- to schizmatyk
- odrzucają Syna – wymieniają tylko Ojca i Ducha
- nie uznają zwierzchnictwa papieża
- zarzucano Grekom że są zniewieściali, tchórzliwi, obłudni i bogaci. Również fakt, że herezje zaczęły się u nich
- obłuda – ludzie zachodu cenią wierność feudalna
- grecy natomiast brzydzą się zachodem. Brzydzą się wojny, która zachodni uważają za dobrą. Grecy są zaskoczeni i oburzeni postawą zachodnich mnichów i duchownych którzy biorą udział w wojnach. W Bizantyjczykach budzi grozę, chciwość ludzi zachodu.
- Konstantynopol zachwycał, gmachy i sklepy. Klasztory i kościoły wybudowane z kunsztem, mnóstwo dzieł sztuki
- relikwie w kościołach – drzewo z krzyża św. Ostrze z włóczni, która przebiła bok Chrystusa itp.
- najcenniejsze produkty importowane przez świat pochodzą z Bizancjum – drogocenne tkaniny, produkcja jedwabiu.
DO MAHOMETA
- to niewierny. To wróg z którym się nie paktuje.
- nawiedza apokaliptyczne wizje chrześcijańskie, to bestia apokaliptyczna, pojawia się zawsze w towarzystwie antychrysta.
- walka z niewiernym to cel rycerskiego ideału, niewierny to poganin, mahometanie to poganie
- są jednak prądy pokojowe – wymiana handlowa, intelektualna (chociaż nie wielu chrześcijan odczuwa ochotę przejścia na tamtą stronę
- pojawia się mowa na naukę arabską.
DO MONGOŁÓW
- Tatarzy, który poprzez najazdy pustoszyli kraje.
- to stwory nie ludzkie i do zwierząt podobne, które łakną krwi.
- na temat Mongołów tworzono baśniowe wyobrażenia – uważano że mogą oni się nawrócić na chrześcijaństwo, a nawet już potajemnie przyjęli chrzest, czekają tylko by się ujawnić. Na tej bazie zbudowano wielkie marzenie o przymierzu chrześcijańsko-mongolskim – skończyły się rozczarowaniem.
DO POGAN
- to ci którzy wielbią bałwany, ale mogą stać się chrześcijanami.
- nieustająca praca misjonarska rozszerza chrześcijaństwo.
- Niemcy nawracają pogan siłą – orężem zmusza się do chrztu.
- Powroty do pogaństwa były gwałtowne.
- 1038 wybuchło w Polsce powstanie ludowe, Węgry wyrzekły się wiary.
- poganie to często barbarzyńcy, wejście w chrześcijaństwo było awansem.
CHRZEŚCIJANIE I INNI
- chrześcijaństwo chciało wyjść ze swoich granic. Zaczęli wspierać misjonarzy i krucjaty.
- rasizm religijny – wyklucza innych członków. Przynależność do chrześcijaństwa stanowi kryterium jego wartości.
- niechrześcijanin nie jest zwykłym człowiekiem. Chrześcijanie są chronieni przed niewolnictwem.
BÓG I TRÓJCA
Trójca święta jest ośrodkiem życia duchownego. Jest drogą, po której człowiek przesuwa się i dociera do obrazu Boga, zatartego przez grzech. Trzy osoby trójcy świętej to trzy drogi, trzy sposoby duchowego postępu.
- Ojciec – droga pamięci
- Syn – droga rozumu
- Duch – droga miłości
BÓG
- wizerunek odziedziczony od judaizmu, chociaż początkowo przedstawiany za pomocą symboli. Dopiero później ukazuje się go antropomorficznie.
- Bóg nie ukazuje się ludziom
- średniowieczni chrześcijanie wyobrażali go sobie podobnie jak Żydzi – w postaci ludzkiej, ponieważ Bóg stworzył człowieka na swoje podobieństwo.
- miał przejawiać się w triumfie, w sądzie, w stworzeniu.
- stał się panem feudalnym, rozkazujący aniołom, mnichom i ludziom świeckim.
b) CHRYSTUS
- najczęściej przedstawiany w postaci baranka, trzymającego krzyż albo chorągiew. Szybko jednak uznano że maskuje to aspekt człowieczeństwa Chrystusa.
- Zaczęto go przedstawiać w postaci ludzkiej, obok Chrystusa baranka, zjawia się Chrystus Pasterz, a później Chrystus nauczający i mnożący symbole
- epoka karolińska ominęła wszystko, co mogłoby świadczyć o słabościach Chrystusa – pogodne epizody z jego życia, realizm i cierpienie jego męki itp.
- Kult Chrystusa:
Chrystus Zbawiciel – typ kościoła – zamknięty, rotunda, ośmiobok, bazylika o dwóch apsydach (pomieszczenie na rzucie półkola)
Chrystus Brama – przez którą wszedłszy można dostąpić objawienia i zbawienia. Brama zastępuje fasadę.
Chrystus Dzieciątko – jeszcze bliższy człowiekowi, połączony z kultem Matki Boskiej
Chrystus Cierpiący – z Męki Pańskiej. Ukrzyżowanie pokazane coraz częściej w sposób realistyczny. Krzyż staje się symbolem pokory i zbawienia.
Chrystus Cierpiący +Narzędzia Męki – narzędzia zachowują kształt konkretny, zastępują miejsce insygniów monarszych.
Chrystus Człowiek – Odtworzenie życia Chrystusa od Zmartwychwstania do Wniebowstąpienia.
DIABEŁ
- Jest tworem społeczeństwa feudalnego
- Bóg i Diabeł to dwaj dominujący nad życiem człowieka średniowiecznego
- Szatan jest upadłym Aniołem
- Dla ludzi średniowiecza podstawą wiary jest manicheizm. Wiara w dwóch bogów – dobra i zła. Po jednej stronie jest Bóg a po drugiej Diabeł. Ludzkość jest rozrywana przez te dwie moce.
- jest równie rzeczywisty jak Bóg.
- w ikonografii występuje w formie symbolicznej - węża
- Może się ukazać każdemu, w każdej chwili.
- Jest lękiem nękającym człowieka średniowiecznego
- Dwojaka postać diabła
Diabeł kusiciel – pozory uroku, ukazuje się zazwyczaj tylko tym ludziom, których może pokonać podstępem. Ukazuje się zazwyczaj w postaci, młodej, pięknej dziewczyny
Diabeł prześladowca – ma kształt przerażający, zazwyczaj się nie przebiera, ukazuje się we własnej, wstrętnej postaci – zwykle nago. Ucieka się do przemocy.
- ofiary szatana muszą wytrzymywać, wciąż powtarzające się ataki.
- siły nadprzyrodzone Boga i szatana nie są zarezerwowane tylko dla nich. Niektórzy ludzie również posiadają magiczne zdolności – istnieje biała i czarna magia – po jednej stronie święci, po drugiej czarownicy.
ANIOŁ
- To opiekunowie ludzi
- pomiędzy niebem i ziemią ustawiona jest „drabina Jakubowa” po której wciąż wchodzą i schodzą istoty niebieskie, z pomocą Aniołów ludzie wchodzą po drabinie, ich życie to wspinaczka, złożona z upadków i podźwignięć się
- na ziemi żyje człowiek, jego anioł i czyhający demon przed którym bronią nas aniołowie
- Każda osoba w chwili zesłania na ziemię, zostaje powierzona w opiekę Aniołowi, który ma go wciąż zachęcać do czynienia dobra, przychodzą z pomocą, w każdej potrzebie, zwłaszcza jeśli prosi się o to w modlitwie.
- Aniołowie ukazują się w postaci ludzkiej, ponieważ człowiek nie może oglądać duchów. Przybierają ciało powietrzne, które człowiek może usłyszeć i zobaczyć
- społeczność aniołów to kopia społeczeństwa ziemskiego, ludzie średniowieczni twierdzą, że społeczeństwo ziemskie jest kopią społeczeństwa niebieskiego. Każde naruszenie gmachu społeczeństwa ziemskiego, powoduje takie samo naruszenie w społeczeństwie niebieskim.
- Społeczeństwo niebieskie – Cherubini, Serafini, Trony, Panowie, Cnoty, Mocy (moce), Księstwa, Archaniołowie, Aniołowie
HISTORIA
- Czas to moment wieczności
- zależy tylko od Boga
- może być tylko przeżyty
- zmierzyć czas, wykorzystać – to grzech
- czas boski jest linearny.
- czas filozofów i uczonych grecko-rzymskich jest czasem kolistym, zaczynającym się wciąż od nowa, czas Wiecznego Powrotu. Czas – nieustannie nowy, wyłączony z wszelkiego powtarzania. Czas koła – koła fortuny – kto dziś jest na górze, jutro będzie na dole. Historia ma początek i koniec. Każda kronika średniowieczna zaczyna się od stworzenia świata, a zakończenie to Sąd Ostateczny.
- Czas średniowiecznych kleryków jest historią, historia ma kierunek, wzorowany jest na podziale tygodnia. Wszechświat i człowiek przechodzą przez sześć wieków, na podobieństwo sześciu dni tygodnia – dzieciństwo, chłopięctwo, młodość, wiek dojrzały, starość, zgrzybiałość. Świat przechodzi właśnie przez ostatnie stadium – dlatego średniowieczu towarzyszy pesymizm, bo świat się kończy. Zbawieni zostaną wybrani nieliczni, sprawiedliwi, Ci którzy żyli po narodzeniu Chrystusa. Dla pogan żyjących przed Chrystusem nie ma nadziei.
- Zbawione zostaną tylko nieliczne postacie starożytności, które popularność wyprowadziła z piekła.
- Historia Chrześcijaństwa osiąga swój kształt w XII w (Piotr Comestor), gdzie Biblia jest potrakotwana jako historia.
Historia Święta - zaczyna swój początek od Stworzenia Świata.
Historia Naturalna – w której pojawiają się niebo i ziemia, zwierzęta rośliny
Historia Człowieka – główne postacie Adam i Ewa
Historia zdeterminowana przez dramatyczny przypadek – kuszenie i popełnienie grzechu pierworodnego
- Historia Chrześcijańska dzieli się później na dwie:
Historia kościelna – nutą przewodnią jest echo. Stary Testament zapowiada Nowy. Każdy epizod i każda postać jest zapowiedziana. Na gotyckiej ikonografii widnieją wielcy prekursorzy, figury proroków i apostołów. Istniejąca rzeczywistość, przypomina tylko to co już dawno istniało, kogoś kto był już przedtem.
Historia Świecka – przekazywanie władzy i moc. Świat ma w każdej epoce tylko jedno serce, a reszta świata żyje w rytm jego uderzeń.
- Istota wysiłków średniowiecznych myślicieli chrześcijańskich polega na usiłowaniu zatrzymania dziejów.
CZAS
- nie obojętność na czas
- przemieszanie przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Widoczne szczególnie w trwaniu w odpowiedzialności zbiorowej, znamiennej dla społeczeństwa pierwotnych. Wszyscy ludzie żyją współwinni grzechowi Adama i Ewy. Poczucie że wszystko co ważniejsze jest wspólne.
- w datowaniu było dla nich ważniejsze coś innego niż dla nas. W określeniach nie są ściśli, a układem odniesienia wydarzeń nie są cyfry.
- Potrzeba chronologii najważniejsza jest w historii świętej
Wszystko co dotyczy Chrystusa domaga się określenia w czasie
Czas stworzenia domaga się chronologii – chronologia siedmiu dni stworzenia. Istnieje mania by datować każdy akt stworzenia.
Z przesadną dokładnością przyjmowane są wydarzenia z Pisma
Chronologia nie jest jednomyślna – różne datowania narodzin Chrystusa
- instrumenty mierzenia czasu są zależne od kaprysów przyrody np. zegar słoneczny
- namiastki zegara – czas spalania się jednej świecy, czas w jaki odmawia się modlitwę
- masy słuchają czasu narzuconego – czasu trąb, dzwonów i rogów myśliwskich
- rok w różnych krajach rozpoczyna się od różnych dat, w zależności od tego czy czas liczony jest od Narodzin, od Zmartwychwstania, od Meki Chrystusa, lub od Zwiastowania.
- czas średniowieczny to przede wszystkim czas rolniczy, prawie całe społeczeństwo żyje z uprawy ziemi. To czas, czekania i cierpliwości. Zasadnicze podziały to dzień i noc, oraz pory roku.
- Noc jest pełna grozy, niebezpieczeństw, światło sztuczne jest rzadkością , przywilejem najmożniejszych.
- Wszystko co jest jasne, jest dobre, piękne
- Pory roku, są właściwie dwie – zima – czas gdy milkną głosy, barwy bledną i lato – pora odnowy.
- Dwanaście miesięcy wyobraża prace wiejskie. Wszędzie więc czas jest właściwie wiejski, wewnątrz pojawia się czas pański – czas feudalny
- Obok czasu wiejskiego, mamy czas kościelny i czas pański
Czas pański – to czas wojskowy, okres służby rycerskiej wasala, okres feudalnego ruszenia, to również czas chłopskich powinności – kiedy pan odbiera część swoich należności w produktach rolnych.
Czas kościelny – przede wszystkim rok liturgiczny, duchowieństwo, dzięki wykształceniu włada miarą czasu, tylko oni muszą mierzyć czas, bo tego wymaga liturgia. Odmierzanym przez kościelne dzwony – sygnalizujące czas nabożeństw
- Czas rolniczy, czas pański, czas kościelny – zależą od czasu przyrodniczego.
- czas średniowieczny zmienia się, bardzo powoli. Rozwój miast, wzrost handlu, kupców, mieszczaństwa, którzy odczuwają potrzebę mierzenia czasu prowadzi do rozwoju technicznego, a co to powstania zegarów. Pierwszy zegarek – Gutenberg
PUSTELNICY
- Prąd ucieczki od świata.
- pogarda dla świata którą wyrażają pustelnicy (Conteptus mundi)
- Dwa rodzaje pustelnictwa – indywidualne i w wspólnotach.
- Biali mnisi nosili białe habity, to symbol czystości i pokory. Szyty z tkaniny surowej.
- wzór pustelnika to wzór samotnika. Zaludniają zazwyczaj pustynie, czyli lasy średniowiecznej Europy.
- Pustelnik to powiernik, nauczyciel. Do niego zwracają się o pomoc rycerze i kochankowie, których gnębi jakaś wina.
- Często stają się wędrownymi kaznodziejami. Można ich spotkać, w miejscach uczęszczanych przez podróżnych – na krzyżowaniach leśnych dróg, przy mostach, a później przenoszą się na place publiczne.
- Ikonografia przedstawia ich odzianych w skóry zwierzęce, bosych, z kijem w ręku, kosturem pielgrzymim.
- Możni często przyodziewają suknie zakonne identyfikując się z tym ideałem, wzorem duchowej doskonałości
- Inne sposoby uzyskania zbawienia (prócz przywdziania habitu mnisiego przed śmiercią) – praktykowanie miłosierdzia, dobroczynność, darowizny.
MILLENARYZM
- Drugi prąd, pragnie urzeczywistnienia na ziemi szczęścia wiecznego, powrotu do złotego wieku, utraconego raju
- prąd ściśle związany ze snem o millenium – o okresie tysiąclecia, czyli wieczności
- ściśle związany z mitem o antychryście.
- kształtuje się i wzbogaca na podłożu apokalipsy, krzepi wiarę optymistyczna, jest afirmacją ostatecznej odnowy
- Uwagę ludzi średniowiecza przykuwają nieszczęścia, które mają świadczyć o zbliżającym się końcu świata.
- pogląd religijny głoszący bliskie nadejście tysiącletniego panowania Królestwa Bożego, oparta na Biblii wiara w Millenium, czyli Tysiąclecie, które ma być okresem zbawienia i szczęśliwości na Ziemi.
- Koniec świata mają zapowiedzieć zarazy, głód i katastrofy
ANTYCHRYST
- tuż przed końcem świata ma się pojawić osobistość szatańska, będzie dyrygowała katastrofami i próbowała wciągnąć ludzkość w wieczne potępienie
- jest on antytezą Chrystusa
- jego przeciwnikiem jest „cesarz końca świata”, który będzie usiłował zagarnąć ludzkość by doprowadzić ją do zbawienia
- Antychryst pokona Chrystusa stąpiwszy po raz wtóry na świat
- Postać Antychrysta opracował mnich Piotr w VIII w.
- w XII w. teatr przyswaja sobie tę postać oswajając ją ze wszystkimi.
- Postacie historyczne są uosabiane, albo z Antychrystem, albo z „Cesarzem końca świata”
- Antychryst będzie próbował mamić w kilka sposobów:
Przez fałszywą wykładnię Pisma będzie starał się udowodnić że jest fałszywym Mesjaszem
Przez czynienie cudów.
Przez rozdzielanie podarków
Przez trapienie mękami
- Kościół jest przegniły, skazany na zagładę, musi ustąpić miejsca Kościołowi Nowemu, Kościołowi Świętych, który wyrzeknie się bogactw i zaprowadzi panowanie czystości i równości.
WŁADZA POLITYCZNA
Trzeba było poszukać kogoś kto pilnowałby chat, zatrzymywał złoczyńców i wymierzał sprawiedliwość. Kogoś kogo nikt nie odważył się zlekceważyć. Wybrano najsilniejszego, najbardziej krzepkiego i uczynili go Panem i Księciem.
Zaczęto gromadzić skarby, budować wierze i pałace, by skarbów nikt nie wykradł, zaczęli być chciwi i wciąż obawiali się kradzieży, zawłaszczyli sobie coś co kiedyś było wspólne.
3. MENTALNOŚĆ WRAŻLIWOŚĆ, POSTAWY
W sposobie myślenia ludzi średniowiecza dominuje poczucie niepewności materialnej i moralnej. Ryzyko potępienia jest ogromne, szansa na zabawienie bardzo mała, strach jest silniejszy od nadziei. Mentalnością, postawami rządzie przede wszystkim chęć uzyskania pewności.
AUTORYTET
- są to poręczyciele z przeszłości, pewne jest tylko to co poręczone z przeszłości
- używanie autorytetu funkcjonuje najlepiej w teologii, jako fundament całego życia duchowego i umysłowego
- autorytet najwyższy to Pismo Święte oraz Dzieła Ojców Kościoła, przejawiają się w cytatach
- są one często mgliste i trudne, wyjaśniają je glossy
- wiedza to mozaika cytatów, albo „kwiatków” nazwanych sentencjami
- ludzie posługują się autorytetami, tak by nie krępowały ich osobistych opinii
- prawda – to tajemnica przekazywana z pokolenia na pokolenie, pozostawiana przez „mędrca”, temu kogo uznał godnym depozytu. Tajemnice przekazywano raczej ustnie.
- autorytety rządzą również życiem moralnym – średniowieczna etyka jest przekazywana z ambon, przy użyciu stereotypowych przypowieści
- zwyczaj – fundament prawa feudalnego, zwyczaj prawny powstały z powtarzania się aktów publicznych i pokojowych, które nie spotykają się ze sprzeciwem. Zwyczaj będzie rządził społeczeństwem. Jest tym w zbiorowej pamięci, co sięga najdalej.
- powoływanie się na przeszłość jest obowiązkowe – wynalazki są niemoralne
WIERZENIA – CUDA
- umysły średniowiecza skłonne są wierzyć temu co zobaczą. Do potwierdzenia przez autorytety dołącza się potwierdzenie przez cuda.
- średniowieczne społeczeństwo przyciągają niezwykłość, nadprzyrodzoność, anormalność. Trzęsienia ziemi, komety, zaćmienia słońca, to tematy godne podziwu
- cuda są warunkami koniecznymi by zostać kanonizowanym. Ale nie ograniczają się do ludzi, które Bóg zechce działać za pośrednictwem świętych. Mogą zdarzać się w życiu każdego człowieka, w krytycznych chwilach, tych którzy zasługują na pomoc boską. Najczęściej przywilej ten dotyczy bohaterów.
- Najdoskonalszym potwierdzeniem przez cuda, jest sąd Boży – Bóg stoi po stronie prawa
SYMBOLIZM
- Symbol jest znakiem umownym
- w myśleniu symbolicznym, każdy przedmiot materialny jest uważany za przedstawienie czegoś, co jest jego odpowiednikiem w planie wyższymi stawał się w ten sposób symbolem tamtej rzeczy.
- symbolizm był powszechny, a myślenie nieustającym odkrywaniem nowych znaczeń.
- amulety, czarodziejskie napoje, magiczne zaklęcia były przejawem tych wierzeń i praktyk.
- akt pobożności był symbolicznym, przez które starano się uzyskać od Boga uznanie swoich praw i zmusić go do dotrzymania zawartej z nim umowy
Średniowieczny symbolizm zaczynał się na poziomie słów – nazwać rzecz, było to już ją wyjaśnić
- fundamentem średniowiecznej dydaktyki jest studium słów i języka. Bazą całego nauczania jest gramatyka. Przez gramatykę dochodzi się do wszystkich innych nauk.
- wielkim zbiornikiem symboli jest przyroda. Wszystkie minerały, rośliny, zwierzęta są symboliczne. Kamienie i kwiaty łączą znaczenie symboliczne z mocą. Świat zwierzęcy to świat zła.
- szerokie zastosowanie w liturgii kościelnej, poczynając od interpretacji architektury. Dwa typy kościołów:
Kościół na planie rotundy
Kościół na planie koła
- dużą rolę odegrała symbolika liczb – piękno bierze się z proporcji, z harmonii. Liczba jest miarą rzeczy.
ŚWIATŁO, BARWA, PIĘKNO
- średniowiecze lubowało w jaskrawych kolorach – to smak „barbarzyński”
- drogie kamienie w oprawach ksiąg, połyskujące ozdoby, malowidła pokrywające ściany kolorów, kolorowa magia witraży – kryje się za tym szukanie światła, które jest niezbędne i lęk przed nocą.
- postęp techniczny, coraz bardziej zmierza w kierunku uzyskania jak największej ilości światła, wewnątrz budowli. Drąży się ściany gotyckich kościołów, szyby okienne zaczynają się pojawiać w domach mieszkalnych.
- Uczeni badają tęczę.
- Piękno jest światłem, światło jest bezpieczne, dodaje otuchy, jest znakiem szlachetności.
- święty jest istotą ze światła.
- Bóg – to światłość pierwsza, ognisko świetliste
- piękne jest również to co jest bogate. Ludzie zaczynają gromadzić cenne przedmioty.
- piękne jest to co kolorowe i błyszczące
INNOWACJE
- nauczyciele szkół miejskich, stają się nauczycielami uniwersyteckimi. Książka uniwersytecka jest zupełnie inna niż szkoła klasztorna
Książka klasztorna – to przede wszystkim skarb
Książka Uniwersytecka – to przede wszystkim narzędzie
- Mimo wszystko, nadal jest bardzo droga – mimo wynalezienia druku, możliwości pisania kursywą, powielanie egzemplarzy
- dowody pisane zyskują coraz większą wartość. W przypadku, gdy istnieją dowody pisane, mniejszą wagę przywiązuje się do zeznań świadków.
- spisywane zostają prawa zwyczajowe, powstają dokumenty, traktaty
- społeczeństwo tradycji słowa mówionego, przyzwyczaja się powoli do czytania i posługiwania się pismem
SCHOLASTYKA
- okres w rozwoju filozofii chrześcijańskiej (właściwie katolickiej), który rozpoczął się około XII wieku. - - Obejmował wiele nurtów filozoficznych, których wspólną cechą było podejmowanie problemu zgodności prawd wiary chrześcijańskiej z rozumem naturalnym.
- Powstała z potrzeby pełnego zrozumienia tego, w co się wierzy (zgodnie z formułą św. Anzelma z Canterbury: fides quaerens intellectum – wiara szukająca rozumienia).
- Również metoda (scholastyczna) polegająca na rozwiązywaniu problemów poprzez racjonalne badanie argumentów za i przeciw.
- Podstawowe założenie scholastyki: Dogmaty i prawdy wiary są niepodważalne, można je jednak uzasadnić za pomocą rozumu.
- Metody rozumowego dowodzenia oparte były na pismach logicznych Arystotelesa i Boecjusza.
- Scholastyka stała się podstawą teologii, czyli nauki o Bogu.
- Najbardziej znanym filozofem i teologiem scholastycznym był św. Tomasz z Akwinu, który połączył myśl chrześcijańską z arystotelizmem. Wielkim myślicielem średniowiecza, zasłużonym dla rozwoju scholastyki był także Albert Wielki.
- Ze względu na rygorystyczne stosowanie jednego, ustalonego sposobu rozumowania, z czasem scholastyka zdobyła sobie wielu przeciwników. Dziś potocznie "scholastyka" oznacza metodę nauczania polegającą na udowadnianiu z góry przyjętych praw.
CIAŁO
- poniża się je, to szkaradne odzienie duszy
- mnisi nieustannie umartwiają ciało. Reguły klasztorne do minimum ograniczają kąpiele, mycie się, troskę o higienę. Brud to cnota pustelnika. Chrzest obmywa śmiertelnika raz na zawsze
- Ideał rycerski znowu wielbi ciało, w tej samej mierze, w której ideał chrześcijański poniża
- Całe życie rycerza to przesadne demonstrowanie fizyczności
- Po śmierci ciało świętego jest czczone – religia obiecywała zmartwychwstanie ciała
- Higiena zaczęła później robić postępy. W Paryżu istniało 26 zakładów kąpielowych, łaźnie stają się miejscami rozrywki i rozpusty
- Wraz z różnicami klasowymi, różnie wygląda wyżywienie
Chłopi – zadowalali się byle czym, podstawą wyżywienia jest mączna zupa, a dodatkiem do niej jest zazwyczaj to co znalezione w lesie . Dzień obżarstwa – to grudniowe świniobicie
Możni – zwierzyna z pańskich lasów, kupowane po drogich cenach korzenie, wyszukane potrawy, przyrządzane przez kucharzy
- kultura średniowieczna, to kultura gestu.
Gest wiary – pożegnanie się znakiem krzyża
Gest modlitwy – ręce złożone, podniesione
Gest pokuty – bicie się w piersi
Gest błogosławieństwa – położenie ręki
Gest egzorcyzmu – okadzenie
UBRANIA
- Określa kategorie społeczną
- grzechem głównym jest noszenie stroje nie swojej klasy, to również pycha i poniżanie się
- zwraca się uwagę na zakrycie głowy, lub rękawiczki
Ludzie bogaci starają się ubierać zbytkownie. Ilość i jakość materiału – wysoka. Mnóstwo ozdób i fałd. Barwy – szkarłat.
- strój kobiecy przedłuża się i skraca
DOMY
- Dom chłopski – z gliny lub z drewna, kamień przeznaczany na fundamenty, zazwyczaj jedna izba i dziura w suficie zamiast komina. Umeblowana i wyposażona ubogo.
- miasta są przeważnie drewniane, stają się pastwą pożarów.
- Domy bogatych – zamek warowny jest oznaką bezpieczeństwa, potęgą dostojeństwa. Wszystko jest podporządkowane trosce o obronę, później dopiero pojawia się, dbałość o warunki mieszkania. Mimo wszystko umeblowanie jest skromne, ponieważ wielcy panowie wciąż prowadzą życie wędrowne.
- Teatr – rodzi się z dramatu liturgicznego, powstaje w centrum życia społecznego.