Jeszcze do lat 70. ubiegłego wieku wózek był po prostu meblem na kółkach do transportowania pacjentów. Konstruowali go ludzie chodzący, niemający praktycznej wiedzy o codziennym życiu na wózku, a więc brali pod uwagę bardziej wygodę opiekunów niż samych użytkowników. Kiedy owi użytkownicy zaczęli intensywnie przypominać, że mają takie samo, jak osoby zdrowe, prawo do uczestnictwa w życiu społecznym - nastąpił przełom. Konstruktorzy zaprosili niepełnosprawnych do wspólnego stworzenia sprzętu służącego do wygodnego przemieszczania się - po domu, do pracy, na uczelnię, do restauracji czy na zimowe spacery, ale także do rehabilitacji użytkownika.

Pierwsze zmiany techniczne wywodzą się ze sportu. Zaproponowali je niepełnosprawni koszykarze, którzy potrzebowali wózka lekkiego, do szybkiego poruszania się, zwrotnego, do nagłych zmian kierunku jazdy, łatwego w manewrowaniu i prostego, aby szybciej na niego wsiadać po ewentualnej wywrotce. I mimo że na pierwszy rzut oka konstrukcja wózka i mechanizm do jego składania z wykorzystaniem ramy i kół rowerowych niewiele się zmieniły, to znacznie poprawiły się inne parametry. Zmniejszył się ciężar - dzięki nowym wzorom i materiałom niektóre wózki manualne ważą już dzisiaj ok. 5 kg. Zwiększyła się wytrzymałość, a obsługa - kierowanie, przesiadanie się, pokonywanie przeszkód - stała się łatwiejsza. Prawdziwy przełom konstrukcyjny nastąpił po Igrzyskach Paraolimpijskich w Montrealu w 1980 roku, kiedy Amerykanie po raz pierwszy zaprezentowali wózek na kołach ukośnie ustawionych do podłoża.

"Największa mobilność przy użyciu jak najmniejszego nakładu energii dostarczanej przez użytkownika i jego maksymalna wygoda" - oto zasada, którą kierują się współcześni konstruktorzy wózków. To dlatego w wózkach z napędem ręcznym, obok modeli tradycyjnych coraz częściej pojawiają się wózki z lekkiej ramy spawanej, wykonanej z materiałów o wysokim współczynniku wytrzymałości, takich jak stopy aluminiowe czy tytan. To dlatego wózki manualne są coraz mniejsze, a rozkładanie ich i wkładanie do samochodu jest coraz prostsze.

Wózki elektryczne przypominają pojazdy kosmiczne wyposażone w najnowsze osiągnięcia myśli technicznej, a niepełnosprawnym wielbicielom szybkiej jazdy rynek oferuje już elektryczny skuter.

Jest w czym wybierać

W wyszukiwarce na hasło: "wózek inwalidzki" odnaleźliśmy prawie 18 tys. polskich stron internetowych z wiadomościami o producentach, dystrybutorach, serwisach, sklepach itp. Dla użytkowników wózek to powiązane technicznie elementy, które zastępują to, co odebrała choroba lub wypadek. Tymczasem pod hasłem "wózek inwalidzki" kryje się też jeden z wielu sektorów gospodarki. Czy to dobrze? Dla użytkowników oczywiście tak.

Im więcej konkurujących firm, tym lepszy sprzęt, dostępność informacji, oferta cenowa i profesjonalna obsługa klienta. Okazuje się, że opisanie całej branży i wszystkich kwestii wymagałoby kilku artykułów, a nawet zredagowania całego katalogu - notabene jeszcze w Polsce nieistniejącego.

POLSKA KLASYFIKACJA WÓZKÓW INWALIDZKICH

I Podział ze względu na miejsce użytkowania:

1. Wózki pokojowe (z opcją wykorzystania w terenie), a wśród nich: - wózki leżakowe z wysokim, odchylonym oparciem używane zazwyczaj do pionizacji chorego; - wózki fotelowe - (najczęściej używane, przystosowane do napędu jedną lub dwiema rękami) dla osób z porażeniami, niedowładami, po amputacjach, dla hemiplegików, w przypadkach usztywnienia nóg a także dla osób korzystających z wózka okresowo.

2. Wózki terenowe do poruszania się na dłuższych trasach: - wózki o napędzie ręcznym (korbowym i dźwigniowym składanym) - a więc wymagające dużej sprawności rąk; - wózki o napędzie elektrycznym - dla osób ze znacznym ograniczeniem lub całkowitym brakiem sprawności rąk.

II Podział wózków ze względu na stopień niepełnosprawności użytkownika:

1. Wózki dla dzieci ze spastycznością (mózgowe porażenie dziecięce, przepuklina oponowo-rdzeniowa i inne schorzenia układu nerwowego) - to wózki spacerowe do prowadzenia przez opiekunów, umożliwiające stabilizację tułowia, głowy, rąk i nóg. Mogą być używane tak w domu, jak i w terenie.

2. Wózki typu ACTIV (dla osób ze znaczną lub trwałą dysfunkcją narządów ruchu: porażeniami, niedowładami, amputacjami) - wózki te ze względu na konstrukcję i użyte materiały zapewniają duże możliwości regulacji i dopasowania do indywidualnych potrzeb, umożliwiają osiągnięcie maksymalnej sprawności i samodzielności w życiu oraz utrzymanie aktywności sportowej.

Co KRAJ...

Nie ma jednej klasyfikacji wózków obowiązującej na całym świecie. W USA np. rozróżnia się wózki wg sposobu ich użycia: Everyday, czyli na co dzień; Sport; Junior - dla dzieci i młodzieży oraz Racing - wyścigowe. Z kolei w Szwecji stosuje się podział na wózki standardowe (napęd ręczny lub elektryczny) oraz wózki specjalnego rodzaju, a wśród nich: wózki lekkie (aktywne - domowe i terenowe) oraz wózki superlekkie dla osób bardzo aktywnych i dla dzieci).

MINISONDA: "MÓJ WÓZEK..." Marek Plura, 34 lata, pedagog, psychoterapeuta, nominowany do nagrody Człowiek bez barier 2004, choruje na postępujący zanik mięśni: "Poruszam się na wózku niemal od urodzenia. Pierwszy wózek wykonano specjalnie dla mnie domowymi sposobami. Potem miałem polski z ubogiej oferty służby zdrowia, którym jeździłem do szkoły średniej. Mój pierwszy wózek elektryczny pochodził z darów. Na wózkach elektrycznych poruszam się już 20 lat. Teraz służy mi wózek pokojowo-biurowy INVACARE. Kształtem przypomina wózek manualny, ale ma silnik, hamulce i sterownik. Jeżdżę na nim także w czasie urlopu np. w górach, choć ma zbyt słaby silnik. Mam również wózek ręczny MEYRA. Przydaje się, gdy są życzliwi ludzie, żeby mnie wnieść. Na szczęście rzadko go teraz używam".

WÓZEK NAJLEPSZY DLA NAS..

...niekoniecznie jest tak samo dobry dla innej osoby niepełnosprawnej. Pod pojęciem "dobry wózek" kryje się nie tylko jego funkcjonalność, ale także maksymalne dopasowanie do rodzaju i stopnia niepełnosprawności użytkownika.

Szukający odpowiedniego wózka powinni brać pod uwagę kilka elementów:

*rodzaj schorzenia (często warunkuje wybór pomiędzy wózkiem manualnym a elektrycznym);

*możliwości funkcjonalne, które wiążą się z rodzajem schorzenia i wiekiem, a dotyczą głównie stopnia samodzielności użytkownika;

*życie codzienne - jeśli jesteśmy młodzi, pracujemy, bawimy się, uczestniczymy w życiu - to najlepszym rozwiązaniem będzie wózek aktywny, który nie należy do tanich, ale warto zainwestować w znane marki.

"Dobry wózek" to również taki, który jest maksymalnie dopasowany do pacjenta parametrami technicznymi: szerokością, głębokością siedziska, wysokością oparcia.

Gama opcji dodatkowych - tworzyw, z których wykonany jest wózek, rodzaje boczków, hamulców czy kół czynią go bardziej funkcjonalnym. Pracownicy firm, które zajmują się dystrybucją oraz instruktorzy Fundacji Aktywnej Rehabilitacji są zawsze gotowi pomóc w doborze wózka.

Marek Tarabura, rehabilitant z firmy AKSON

ACTIV DLA AKTYWNYCH

Perspektywa spędzenia życia na wózku jest szokiem. Kiedy pacjent patrzy na ciężkie, duże, niezgrabne wózki szpitalne zaczyna bać się, że już zawsze będzie potrzebował pomocy innych. Z myślą o tych, którym zależy na samodzielności, skonstruowano szybki i zwrotny wózek typu ACTIV.

INDYWIDUALIZM: wózek aktywny to sprzęt, który niejako "nosisz na sobie", dlatego podobnie jak ubranie musi być do ciebie dopasowany - zarówno w wymiarach, jak i w sposobie eksploatacji czy nawet w kolorze.

PROSTOTA STYLU: wózek typu ACTIV jest pozbawiony takich "ozdób", jak zagłówki czy podłokietniki. Są one zbędnym ciężarem i komplikują konstrukcję. Dotyczy to także ramy, czyli szkieletu wózka. Powinna być jak najtrwalsza, jak najlżejsza i stała - nieskładana.

ZMIENNE KĄTY I OSIE: wózek aktywny ma duże możliwości regulacji rozłożenia środka ciężkości wózka z siedzącą na nim osobą. Zmieniać możemy także kąt nachylenia koła do podłoża (tzw. camber). Im bardziej ukośnie ustawione koła, tym lepsza zwrotność, stabilność na zakrętach i na pochyłościach. Koła mają tzw. szybkozłącza pozwalające na szybkie i łatwe wypięcie. Istnieje też możliwość zmiany odległości między ciągiem a felgą koła. Rozstawienie to ma wpływ na odpowiednie napędzanie wózka.

HAMULCE: służą wyłącznie do "parkowania", mają więc prostą budowę i można je przenosić z górnej części ramy na dolną, aby przy dynamicznej jeździe nie przeszkadzały boleśnie dłoniom. Niektórzy użytkownicy wózków ACTIV demontują też hamulce jako zbędne.

KOŁA: wózek ACTIV nie ma pompowanych kół przednich. Dzięki temu lepiej się prowadzi, a przy skrętach nie blokuje się kół piętami. Oś widelca przedniego koła ma możliwość regulacji. Musi być ustawiona pionowo do podłoża.

SYLWETKA: wózki aktywne nie mają siedzisk ustawionych równolegle do ziemi. Oparcie tworzy z siedziskiem kąt ostry. Im większe pochylenie, tym większa stabilizacja. Oparcie jest niskie, przez co stymuluje pracę i rehabilitację mięśni szkieletowych.

SPORT

Zawodnicy na wózkach startują w wielu dyscyplinach sportowych. Niektóre z nich wymagają jednak sprzętu specjalistycznego, dostosowanego technicznie do reguł danej gry i bezpieczeństwa jej uczestników.

KOSZYKÓWKA: wózek lekki, zwrotny, łatwy w manewrowaniu; o cofniętym podnóżku i kołach ustawionych kątem do podłoża.

RUGBY: wózek cięższy, bardziej stabilny; metalowe ochraniacze na części ciała graczy w postaci zderzaków i osłon dookoła wózka, podnóżek cofnięty; duże pochylenie kół ze specjalnymi metalowymi deklami.

MARATON: wózek lekki, z dużym napędem, o wydłużonej ramie, trójkołowy z jednym kołem z przodu; koła tylne małe, ustawione pod kątem do podłoża; z kierownicą.

TENIS ZIEMNY: wózek o uproszczonej ramie - żeby łatwiej manewrować rakietą, bardzo zwrotny, trójkołowy, "stopy" cofnięte, aby łatwiej zbierać piłkę.

LEKKOATLETYKA: w niektórych konkurencjach technicznych wykorzystywane są wózki jako fotele, stabilizatory ciała np. w rzucie oszczepem czy w pchnięciu kulą.

TANIEC NA WÓZKACH: wózki wykorzystywane przez tancerzy najbardziej przypominają te używane na co dzień; są jednak od nich o wiele lżejsze, bardziej zwrotne, a koła mają ustawione pod innym kątem.

REHABILITANCI Radzą:

Rehabilitacja to działania spowalniające proces degradacji organizmu przez chorobę. Dlatego też tym użytkownikom, którym rodzaj schorzenia pozwala na dokonanie wyboru, specjaliści od rehabilitacji mówią: "Poruszanie się na wózku ręcznym pozwoli ci na przedłużenie okresu aktywności. Wózek elektryczny to ostateczność".

WÓZEK ELEKTRYCZNY

Wózek elektryczny to niemal klasyczny wózek ręczny, tyle że z wmontowanym silnikiem i przełącznikiem jazdy. To najprostsza definicja wózka elektrycznego, ale... tego najprostszego. Współczesne wózki elektryczne przypominają coraz częściej konstrukcyjnie (i niestety, także cenowo!) cuda techniki wystawiane w międzynarodowych salonach samochodowych.

Na jakie elementy trzeba zwrócić uwagę przy wyborze wózka elektrycznego?

SILNIK - w wózkach elektrycznych stosuje się kilka rodzajów silników - o prędkościach 6 i 10 km/h - te występują najczęściej; 8 i 12 km/h oraz najszybsze - skutery elektryczne - 15 km/h. Dlaczego nie więcej? Przez wzgląd na bezpieczeństwo użytkowników pojazdów. Przy większej szybkości człowiek mógłby spaść z wózka lub miałby kłopoty z wjazdem na krawężnik. Moc silników waha się od 150 do 350 watów.

AKUMULATORY - obecnie najpopularniejsze są akumulatory tzw. suche żelowe, cenione przez użytkowników, bo bezobsługowe - nie wymagają dolewania płynów. Trzeba jednak o nie dbać bardziej niż o zwykłe i nie dopuszczać do całkowitego rozładowania baterii. Do akumulatora dołączona jest ładowarka prądu stałego z transformatorem. Ładowanie baterii trwa od 6 do 8 godzin, można ją więc po prostu włączyć na noc.

STEROWNIKI - joysticki można dopasować indywidualnie dla każdego użytkownika. Oferowane są nie tylko klasyczne - ręcznie przystosowane do różnego stopnia możliwości ruchowych ręki prawej lub lewej, ale także supernowoczesne - na brodę, język, stopę czy na wydychane powietrze. Jest także możliwość wprowadzenia dodatkowego joysticka dla opiekuna.

SIEDZISKA - od klasycznych po specjalistyczne, profilowane - wykonane z pianki typu Kontur lub jak fotel Recaro - typowe samochodowe siedzenie lotnicze. Powleczone są skórą lub jej sztucznymi odpowiednikami, antypoślizgowymi i nieprzemakalnymi. Siedziska mogą być obrotowe, mieć regulowany kąt odchylenia oparcia, a nawet funkcję podnoszenia windą na określoną wysokość.

OŚWIETLENIE - wymagane prawem drogowym w wózkach terenowych są światła przednie, tylne i migacze sygnalizujące zmianę kierunku jazdy.

KOŁA i OGUMIENIE - trzy rodzaje kół: przednie - napędowe, tylne i antywywrotne; w wózkach elektrycznych terenowych stosuje się opony typowo szosowe (z lekkim wyżłobieniem bieżnika) i typowo terenowe - z grubszym bieżnikiem.

HAMULCE - elektromagnetyczny system hamulcowy z funkcją odzyskiwania energii.

INNE PARAMETRY - dopuszczalne obciążenie, czyli masa użytkownika; promień skrętu wózka; kąt pojazdu; oraz maksymalny zasięg jazdy wózka przy jednym ładowaniu akumulatora.

WYPOSAŻENIE OPCYJNE - oprócz klasycznych pasów bezpieczeństwa - biodrowych, może być elektrycznie regulowana wysokość podnóżka, podłokietników i zagłówka, a nawet CD z automatyczną zmieniarką płyt albo możliwość podłączenia laptopa.

MINISONDA: "MÓJ WÓZEK..." Anna Reda - mama 13-letniej Joasi, która urodziła się z rozszczepem kręgosłupa i przepukliną oponowo-rdzeniową: "Joasia zaczęła sama jeździć na wózku, kiedy miała 3 lata. Najpierw był to wózek polskiej produkcji, później marki QUICKIE (typu ACTIV, teraz marki PANTHERA S2 (ACTIV). Wózek jest lekki - waży ok. 8 kg, ma koła z szybkozłączami, hamulec centralny, bez odbojników, składane rączki, płynną regulację balansu, podnóżek dostosowany do długości nóg, sztywną ramę. Córka jest bardzo zadowolona, bo dopasowanie do jej rozmiarów ciała oraz dokładne wyregulowanie wózka daje jej duży komfort jazdy. Pokonuje sama średniej wielkości krawężniki, podjazd - pochylnię do domu, nierówności chodnika. Na zawodach sportowych zajmuje czołowe miejsca, bo oprócz siły rąk wykorzystuje możliwości techniczne wózka: zwrotność i lekkość. Ponieważ każde dziecko jest inne, uważam, że wózek powinien być do niego dopasowany indywidualnie. Wózek QUICKIE kupiłam o kilka numerów za duży, wychodząc z założenia, że dziecko do niego dorośnie. Popełniłam błąd, który naprawiłam przy PANTHERZE. Taki błąd i nieświadomą krzywdę dzieciom wyrządza większość rodziców, którzy nie mają pieniędzy na częste wymiany sprzętu. Warto jednak zainwestować w sprzęt droższy, ale posiadający kilka płynnych regulacji, które w pełni dostosują go do warunków fizycznych i możliwości poruszania się dziecka".

WÓZKI DLA DZIECI

Dzieci mogą korzystać ze specjalnie dla nich skonstruowanych wózków manualnych - także typu ACTIV oraz wózków elektrycznych. W obu opcjach dokonano zmian mających istotny wpływ na rehabilitację dzieci - ich rozwój fizyczny i emocjonalny. Interesującym rozwiązaniem jest np. ustawienie siedziska przodem do opiekuna, co poprawia kontakt z dzieckiem. Wiele z tych wózków ma możliwość montażu dodatkowych akcesoriów - np. blatów do pisania. Mogą być wyposażone w multi-funkcjonalne siedziska z regulacją szerokości i głębokości oparcia - co umożliwia dopasowanie parametrów wózka do wymiarów dziecka. Coraz częściej na miejscu siedziska można wmontować fotelik samochodowy, zachowując wszystkie jego funkcje. To udogodnienie sprawia, że "wózek rośnie wraz z dzieckiem", przyczyniając się do zmniejszenia kosztów eksploatacji.

ILE MOŻESZ ZAPŁACIĆ ZA WÓZEK?

* wózek ręczny - od 2150 do 6740 zł

* wózek ręczny typu ACTIV - od 4790 do 6740 zł

* wózek elektryczny terenowy - od 15 000 do 34 755 zł

* wózek elektryczny pokojowo-terenowy - od 17 685 do 31 345 zł

* wózek sportowy - od 6 400 do 7 680 zł.

Uwaga! Ceny z katalogu "Jesień - Zima 2004" firmy K. Stefański.

FINANSE - NFZ

Pieniądze na wózek możesz uzyskać m.in. w Narodowym Funduszu Zdrowia. Zgodnie z aktualnymi przepisami prawnymi, osoby niepełnosprawne - nie jest wymagane orzeczenie o stopniu inwalidztwa - mają prawo do bezpłatnego otrzymania wózka inwalidzkiego. Przyznaje się go na podstawie zlecenia lekarskiego, wystawionego na specjalnym druku, potwierdzonego przez Narodowy Fundusz Zdrowia (przysługuje raz na 5 lat) - w przypadku dzieci z porażeniem mózgowym lub innymi schorzeniami uniemożliwiającymi samodzielne poruszanie się - raz na 3 lata do 18. roku życia.

Typ wózka określa specjalista: ortopeda, neurolog, reumatolog lub rehabilitant medyczny. Realizacją zleceń zajmują się punkty zaopatrzenia ortopedycznego - sklepy, producenci, którzy mają (to konieczne!!!) podpisane umowy z Wojewódzkim Oddziałem NFZ, a koszty zakupu pokrywają oddziały NFZ. One także ustalają limity cenowe refundacji przedmiotów ortopedycznych, a niestety, ceny rynkowe wózków często te limity przekraczają. W takiej sytuacji za wybrany wózek trzeba dopłacić z własnej kieszeni. Pamiętajmy: NFZ nie zwróci także kosztów zakupu sprzętu nabytego pełnopłatnie, z pominięciem refundacji ze strony Funduszu.

Podstawa prawna: Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 października 2001 r. w sprawie szczegółowego wykazu przedmiotów ortopedycznych, środków pomocniczych i leczniczych środków technicznych, wysokości udziału własnego ubezpieczonego w cenie ich nabycia, podstawowych kryteriów ich przyznawania, okresów użytkowania, a także przedmiotów ortopedycznych podlegających naprawie (Dz.U. 01.121.1314).

FINANSE - PCPR

PCPR-y mogą pomóc w dofinansowaniu wózka pod warunkiem uzyskania przez osobę niepełnosprawną odpowiednich dochodów. Średni miesięczny dochód obliczany z ostatnich 3 miesięcy przed złożeniem wniosku nie może przekraczać 50 proc. przeciętnego wynagrodzenia na członka rodziny pozostającego we wspólnym gospodarstwie domowym i 65 proc. - w przypadku osoby samotnej.

Wysokość dofinansowania, o jakie osoba niepełnosprawna może starać się w PCPR, wynosi:

- do 100 proc. kosztów udziału własnego osoby niepełnosprawnej w limicie ceny - jeżeli taki udział jest wymagany;

- do 150 proc. kwoty limitu na dany sprzęt, jaki został wyznaczony przez NFZ, jeżeli cena zakupu jest wyższa niż ustalony limit.

Do PCPR należy złożyć:

* odpowiedni wniosek o dofinansowanie,

* kserokopię orzeczenia o niepełnosprawności,

* udokumentowane dochody (zaświadczenie z zakładu pracy lub też odcinek renty),

* kserokopię zlecenia lekarskiego,

* fakturę pro forma zakupu lub inny dokument potwierdzający zakup,

* numer NIP.

Podstawa prawna: Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 25 czerwca 2002 roku w sprawie określenia rodzajów zadań powiatu, które mogą być finansowane ze środków PFRON - Dz.U.02.96.861

WSKAZÓWKA Informacji o limitach cen należy szukać w Wojewódzkich Oddziałach NFZ bądź na ich stronach internetowych. Aktualne adresy: www.nfz.gov.pl

MINISONDA: "MÓJ WÓZEK..." Beata Wachowiak-Zwara, 40 lat, prawnik. W wieku 8 lat uległa wypadkowi: "Ponieważ na wózku poruszam się od 32 lat, wypróbowałam już 7 takich pojazdów. Teraz mam wózek marki PANTHERA, który doskonale sprawdza się w moim bardzo intensywnym życiu. Jest przede wszystkim lekki, waży bez kół ok. 7 kg. A ponieważ jestem drobną kobietą, cięższy wózek byłoby mi trudno rozkładać i wkładać do samochodu po klilka razy dziennie. Moja PANTHERA ma oczywiście szybkozłącza i jest bardzo zwrotna. Nie lubię epatować swoją niepełnosprawnością, więc cenię w wózku dyskretną stylizację i brak zbędnych dodatków. Na co dzień, po domu, do restauracji czy do biura zakładam koła z gładkim bieżnikiem opon. Co innego, kiedy zabieram wózek na wyjazdy w warunki ekstremalne - np. na ośnieżone stoki, piasek czy żwir - tam lepsze są koła typowo terenowe o grubszym bieżniku. Wózek jest tak poręczny, że jeździ ze mną też na spływy kajakowe. Przewracam go do góry kołami i kładę na kajaku. Jeśli płynę pod nisko zwisającymi gałęziami lub pokonuję przeszkody - po prostu odpinam koła. I najważniejsze - mam go już ponad 4 lata i jeszcze nic się w nim nie zepsuło".

Informacje w artykule pochodzą z materiałów informacyjnych i promocyjnych firm: AKSON, ALU-REHAB, K. STEFAŃSKI, MUSI, OTTO BOCK; z portalu www.niepelnosprawni.pl i od Fundacji Aktywnej Rehabilitacji

WÓZEK inwalidzki bez tajemnic - cz. II producenci

TEKST: MAGDALENA GAJDA

"Integracja" 1/2005