Stodulska Agnieszka Sieradz 23.01.2010
Kl.I DSK
Konserwanty preparatów kosmetycznych
Konsrewanty są to surowce chemiczne hamujące rozwój mikroorganizmów w kosmetyku, czyli zapewniające mu określoną stabilność mikrobiologiczną. Ich działanie polega na niszczeniu i zahamowaniu aktywności drobnoustrojów oraz utrzymaniu czystości mikrobiologicznej kosmetyku przez okres jego użytkowania.Utrzymują wyroby kosmetyczne w stanie pozbawionym zanieczyszczeń podczas ich wytwarzania, pakowania, a także podczas całego okresu ich stosowania, co jest szczególnie istotne dla preparatów mających kontakt z oczami czy jamą ustną.
Środki konserwujące obok barwników i związków zapachowych są jednymi z najbardziej kontrowersyjnych surowców kosmetycznych, gdyż są powodem najczęstszych alergii u użytkowników. Stąd też konieczność ograniczenia ich zawartości do minimum, szczególnie w preparatach do pielęgnacji okolic oczu, czy mających kontakt ze śluzówką. Coraz wyższe wymagania władz sanitarnych wielu państw dotyczące z jednej strony czystości mikrobiologicznej wyrobów kosmetycznych, a z drugiej strony ograniczenia maksymalnych, dopuszczalnych stężeń środków konserwujących, zmuszają producentów kosmetyków do poszukiwania nowych sposobów rozwiązania tych złożonych problemów. Czystość mikrobiologiczna kosmetyków jest jednym z ważniejszych problemów przemysłu kosmetycznego. Wynika to z faktu, iż większość preparatów kosmetycznych stanowi doskonałą pożywkę dla różnego rodzaju drobnoustrojów. Zagrożenie ze strony mikroorganizmów jest duże, gdyż mogą one nie tylko powodować obniżenie jakości wyrobów (aż do utraty ich właściwości użytkowych), ale mogą również stać się przyczyną poważnych infekcji u użytkowników.
Wizualnym
dowodem na to, że produkty kosmetyczne uległy zakażeniu lub
zepsuciu są zachodzące w nich zmiany organoleptyczne Do najczęściej
obserwowanych należą: rozdzielenie faz, zmiana konsystencji,
zapachu, barwy czy też pojawiające się w roztworach osady. W
przypadku past, płynów do płukania ust czy pomadek wyczuwalna może
być również zmiana smaku. Niekorzystne zmiany zachodzące pod
wpływem drobnoustrojów można zahamować dzięki zastosowaniu
odpowiednich surowców kosmetycznych, m.in.:
• związków
chemicznych dodawanych w celu zapewnienia stabilności
mikrobiologicznej produktu, będących właściwymi środkami
konserwującymi,
• niektórych składników kosmetyków, które
oprócz swoich podstawowych własności wykazują mniejsze lub
większe działanie bakteriobójcze lub wspomagają działanie
konserwantów.
Dobry
środek konserwujący powinien być nietoksyczny, niedrażniący,
nieuczulający, pozbawiony smaku, zapachu i koloru. Powinien być
ponadto aktywny wobec szerokiego spektrum mikroorganizmów, efektywny
w niskich stężeniach i szerokim zakresie pH, rozpuszczalny w wodzie
oraz zgodny z innymi składnikami receptury i opakowania. Konserwant
nie powinien natomiast być lotny i ulegać hydrolizie. Bardzo ważny
jest dobór takiego środka konserwującego, którego podstawową
funkcją jest utrzymanie produktu kosmetycznego podczas magazynowania
i użytkowania w takim stanie mikrobiologicznym, w jakim produkt
został otrzymany, przy możliwie małej zawartości konserwantu.
Zastosowanie bowiem zbyt wysokich stężeń konserwantów w celu
uzyskania preparatu o pożądanej czystości może być przyczyną
podrażnienia skóry lub alergii u użytkowników wyrobów. Duże
znaczenie dla konserwacji emulsji ma współczynnik podziału
konserwantu na fazy, gdyż określa on stosunek jego rozpuszczalności
w fazie olejowej i wodnej. W układach emulsyjnych wzrost
drobnoustrojów odbywa się wyłącznie w fazie wodnej. Przy
zachowaniu podstawowych zasad higieny emulsje W/O (woda w oleju), w
których faza wodna (wewnętrzna) jest zdyspergowana w fazie olejowej
(zewnętrznej), łatwo zakonserwować. Rozproszone kropelki wody mają
tu bowiem wielkość równą wielkości jednej z najmniejszych
bakterii Pseudomonas, co w znaczny sposób ogranicza możliwość
rozmnażania drobnoustrojów. Dużo trudniejsze w konserwowaniu są
natomiast emulsje O/W (olej w wodzie), w których fazą zewnętrzną
jest woda i te na ogół wymagają dodatku większych ilości
konserwantów.
Istnieje wiele substancji chemicznych stosowanych
jako konserwanty:
od prostych związków jak np. kwas benzoesowy aż do bardzo
skomplikowanych struktur chemicznych. W poszczególnych krajach
sporządza się listy dopuszczonych do stosowania w kosmetykach
środków konserwujących wraz z zalecanymi stężeniami użytkowymi.
Większość państw w swoim ustawodawstwie opiera się na wytycznych
obowiązujących w krajach EWG(Europejska Wspólnota Gospodarcza).
Pomimo stosunkowo szerokiej listy środków dopuszczonych do tego
celu w kosmetyce,
w codziennej praktyce stosuje się zaledwie kilka substancji
czynnych.
Do najczęściej używanych konserwantów zalicza się estry kwasu p-hydroksybenzoesowego znane jako parabeny, aseptiny czy nipaginy.Konserwacji nie wymagają praktycznie tylko te wyroby kosmetyczne, które nie są pożywką dla mikroorganizmów np. bezwodne preparaty typu olei do pielęgnacji skóry lub masażu czy też kosmetyki zawierające w składzie recepturalnym powyżej 40 % alkoholu etylowego. Pojawiająca się na opakowaniu informacja, że kosmetyk nie zawiera konserwantu oznacza, że w jego składzie nie ma żadnego ze związków znajdujących się na liście dopuszczonych w danym kraju do tego celu surowców. Jeżeli w preparacie kosmetycznym znajdują się surowce, których podstawowym zadaniem nie jest konserwowanie, a które dodatkowo wykazują właściwości konserwujące, to działanie to nie musi być deklarowane.
Środki konserwujące obok barwników i związków zapachowych są jednymi z najbardziej kontrowersyjnych surowców kosmetycznych, gdyż są powodem najczęstszych alergii u użytkowników.Spośród najczęściej stosowanych do tego celu układów można wymienić: niektóre olejki eteryczne, etanol, glicerynę, glikol propylenowy, sorbitol, kwasy tłuszczowe (linolowy, rycynolowy). W zależności od zastosowanego stężenia mogą one zastępować środki konserwujące lub poprzez działanie synergiczne ze stosowanymi konserwantami powodować obniżenie ich zawartości. I tak np. wiele olejków eterycznych ma własności przeciwdrobnoustrojowe, co wspomaga konserwowanie wyrobu. Rozwój mikroorganizmów można w znacznym stopniu ograniczyć poprzez dodanie np. olejku: drzewa herbacianego, manuka, rozmarynowego, lawendowego, tymiankowego czy goździkowego. Bardzo ważną grupę stanowią tu również glikole, które w niskich stężeniach pełnią w kosmetyku rolę silnych środków nawilżających. Natomiast zastosowanie wyższych stężeń tych związków (powyżej 30%) - np. glikolu propylenowego czy butylenowego - zabezpiecza preparat również pod względem mikrobiologicznym.
Ilość
dodawanego konserwantu w dużym stopniu zależy również od rodzaju
i wielkości opakowania kosmetyku oraz od czasu użytkowania
preparatu. Opakowanie powinno być tak zaprojektowane, by ograniczyć
dostęp mikroorganizmów, a także uniemożliwić wydzielanie się
wody, co ułatwia wzrost mikroorganizmów. Generalnie mniej narażone
na działanie drobnoustrojów są kosmetyki w tubkach, w sprayu czy
zaopatrzone w dozowniki, ponieważ mały otwór w znaczący sposób
ogranicza możliwość wtórnego zakażenia preparatu. Producent
wybiera konserwant
dostosowując go do składu preparatu, rodzaju opakowania oraz
przewidywanego okresu trwałości. Termin trwałości to data, do
której produkt, przy właściwym przechowywaniu, spełnia założoną
funkcję. Na opakowaniu powinna pojawić się ona z uwzględnieniem
miesiąca i roku. Można również umieścić datę produkcji oraz
okres przydatności kosmetyku. W Polsce okres ważności większości
wyrobów sięga 12 miesięcy. W przypadku preparatów zachodnich
termin przydatności do użycia podaje się na opakowaniu tylko
wtedy, kiedy okres ważności jest krótszy niż 30 miesięcy. Dane
na temat trwałości dotyczą jednak całkowicie zapakowanego
produktu.
Środki konserwujące obok barwników i związków
zapachowych są jednymi z najbardziej kontrowersyjnych surowców
kosmetycznych, gdyż są powodem najczęstszych alergii u
użytkowników.Ważny jest również sposób przechowywania
kosmetyków. Wszystkie preparaty należy chronić przed wysoką
temperaturą, bezpośrednim działaniem słońca i innych źródeł
ciepła. Dobrze jest, po otwarciu, trzymać je dokładnie zamknięte
w chłodnym, suchym i ciemnym miejscu. Wilgotna łazienka nie jest
najlepszym miejscem do ich przechowywania. Chcąc zabezpieczyć się
przed ewentualnymi, przykrymi konsekwencjami należy zrezygnować ze
stosowania preparatu, jeżeli zmienił się jego zapach, kolor lub
pojawił się na jego powierzchni obcy nalot.
Konserwanty są niezbędnym składnikiem kosmetyków, ale ich obecność może wywoływać alergieoraz podrażnienia. Dlatego jest ważny dobór konserwantów i ich stężenie.
Mechanizm działania konsrewantów polega na denaturacji białak drobnoustroju albo zahamowaniu aktywności enzymów wydzielanych przez bakterie.
Konserwant musi spełniać następujące kryteria:
Powinien być dobrze tolerowany przez skóre
Wykazuje niską toksyczniść
Nie jest drażniący
Nie może reagować z innymi składnikami kosmetyku, wykazuje odporność na dezynfekujące działanie pozostałych skóadników kosmetyków
Rozpuszczalność w wodzie
Brak wyczuwalnego zapachu, barwy i smaku
Musi wykazywać maksymalne działanie przy niewielkich stężeniach
Sosowane
w produktach kosmetycznych związki chemiczne o charakterze
konserwantów, ze względu na obecność charakterystycznych grup
funkcyjnych zaliczamy do:
--> alkoholi,
--> kwasów
i ich soli,
--> pochodnych fenoli,
--> aldehydów,
--> IV rzędowych soli amoniowych,
--> związków
heterocyklicznych.
Alkohole-wykazują działanie bakteriobójcze. Stosowane są głównie niższe alkohole z jedna grupą hydroksylową, takie jak: etanol, izopropanol, chlorobutanol, alkohol benzylowy.
Kwasy-stosujemy głownie niższe kwasy organiczne i ich sole sodowe, potasowe i wapniowe.
Kwas mrówkowy stosujemy w stężeniu 0,5%, głównie w zasypkach dla stóp
Kwas propionowy w stężeniu do 0,2%
Kwas 10-undecylowy w stężeniu do 2%
Kwas sorobowy jest drobnym konsrewantem przeciw pleśniom, ale wykazuje słabe działanie antybakteryjne. Estry tego kwasu (metylowy, propylowy, izopropylowy) uważane są za luksusowe konserwanty.
Hydroksypochodne kwasu benzoesowego i kwas benzoesowy.
Kwas benzoesowy- skuteczny przeciw bakterią i grzybą jest mało toksyczny.
PHB-kwas 4 hydroksybenzoesowy- działa skutecznie w stężeniu 0,4%
Estry kwasu parahydroksybenzoesowego- w środowisku kwaśnym są aktywne przeciw drożdżom i pleśniom, są mało skuteczne względem bakterii.
Nazywane są inaczej parabenami bądz Nipaginami.
Zawsze
stosujemy mieszaniny nipagin w stężeniu nie przekraczającym 0,4%.
Ponieważ nipaginy o krótszym łańcuchu bocznym wykazują silne
działanie przeciwbakteryjne a o dłuższym łańcuchu bocznym są
bardziej skuteczne wobec pleśni i grzybów.
Estry są bardziej
skutecznymi konserwantami niż kwas benzoesowy.
Ester metylowy
działa skutecznie na grzyby i pleśnie wytwarzające aflatoksyny.
Kwasy są aktywne, jako konserwanty głownie w postaci
niezdysocjowanej, przy pH 5,5-6,5
30-40% roztwór formaldehydu nazywamy formaliną, jako konserwanty w produktach kosmetycznych stosuje się pochodne formaldehu: urotropinę, jej sole oraz amionoform. Wykazują one działanie przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe.
Jako konserwanty stosowane są chydrowcoalkilofenole.
PCMC-
stosowany jest w stężeniu do 0.2%, Może być stosowany, jako
konserwant mydeł i preparatów dezodorujących. Nie jest zalecany,
jako konserwant do środków kosmetycznych mających kontakt z
błonami śluzowymi, nie rozpuszcza się on w wodzie, ale w
rozpuszczalnikach organicznych.
PCMX- rozpuszcza się w olejach
i tłuszczach, wykazuje silniejsze działanie przeciwdrobnoustrojowe
niż fenol czy krezol, ale jednocześnie jest mniej drażniący.
Stosuje się w stężeniu do 0,5%
Związki Heterocykliczne
Kation
CG- substancja o szerokim spektrum działania
przeciwdrobnoustrojowego, jest dobrze tolerowany i wykazuje szerokie
spektrum działania w szerokim zakresie pH.
Związek ten
znajduje zastosowanie, jako konserwant dla: szamponów, preparatów
kąpielowych czy kremów.Dopuszczalne stężenie Katonu CG wynosi
0,003%
Germall 115 - związek ten jest dobrze tolerowany przez skórę i błony śluzowe, wykazuje skuteczność działania w szerokim zakresie pH, względem Gram dodatnich i Gram ujemnych bakterii.