Rozdział III – Metody Wychowania

Metody wychowania zajmują znaczące miejsce w w realizacji całokształtu procesu wychowawczego. Na realizację tego procesu składa się określony sposób działania działania ,który jest celowy, planowy i przemyślany.

Proces ten nie sprowadza się jedynie do behawiorystycznej formuły (bodziec – reakcja), kieruje nim zasada determinizmu – każda z zastosowanych metod wychowawczych nie będzie działała bezpośrednio, lecz poprzez doświadczenia i możliwości wychowanka.

Pojęcie „metody wychowania”

1. Płaszczyzna psychologiczna – oparta na teorii behawiorystycznej.

2. Płaszczyzna pedagogiczna – metody wychowania w kontekście procesu wychowawczego, czyli szerokich działań opartych o cele wychowawcze.

Ogólnie -> Metody wychowania są to określone sposoby działania , które uwzględniają kryterium celowości, skuteczności , mogą być powtarzalne.

Zasady klasyfikacji metod wychowania

Metody wychowania to pewne schematy celowych działań.

Poziomy funkcjonowania metod wychowania wg E. Piotrowiak:

1. Pierwszy poziom (metoda karania i nagradzania)- zgodność między efektem kształtowanych zachowań a oczekiwaniami wychowawców.

2. Drugi poziom (metody: podporządkowanie-narzucanie, informowanie-perswazja, modelowanie-wzorowanie)- wyznacza drogę pośrednią, uzależnioną od społecznych norm etyczno-morlanych.

3. Poziom trzeci (prowokowanie-motywowanie)- prowadzi do aktywnego działania, najbardziej akceptowana przez wychowanków. Wychowanek musi posiadać własny system wartości.

W takim ujęciu metod wychowania zadanie nauczyciela polega na partnerskim współuczestnictwie w podejmowaniu decyzji przez wychowanka. Należy pamiętać o konieczności podmiotowego traktowania ucznia.

Klasyfikacja metod wychowania w ujęciu H. Muszyńskiego

Podstawą klasyfikowania metod wychowania jest sposób wywierania wpływu zachowanie się (aktywność) wychowanka – stosowanie kar i nagród (zdarzenia zaspokajające lub utrudniające potrzeby dziecka).

Elementy składające się na sytuację wychowawczą (mają wpływ na sposób wywierania wpływu na aktywność dziecka):

1. wychowawca- jego autorytet, stosunek do wychowanków, działania

2. aktualny stan rzeczy- od którego zależy możliwość zaspokajania potrzeb dziecka

3. otoczenie społeczne- zwłaszcza grupa rówieśnicza

4. wychowanek- jego poglądy, przekonania, postawy

Metody wychowania wg H. Muszyńskiego:

1. metody wpływu osobistego, do których zalicza:

• wysuwanie sugestii

• perswazja

• oddziaływanie przykładem osobistym

• wyrażanie aprobaty i dezaprobaty

2. metody wpływu sytuacyjnego, zalicza tu:

• nagradzanie wychowawcze

• karanie wychowawcze

• instruowanie

• organizowanie doświadczeń wychowanka

• wywoływanie antycypacji następstw zachowań społeczno-moralnych

• przydzielanie funkcji i ról społecznych

• ćwiczenie

  3. metody wpływu społecznego

4. metody kierowania samowychowaniem

• Metody wpływu osoboistego- samo zachowanie wychowawcy może być nagrodą lub karą dla wychowanka. Wyróżniamy nastepujące techniki:

• wysuwanie sugestii- wiąże się z ujawnieniem osobistego stanowiska wychowawcy

• perswazja- podsuwanie wychowankowi określonego rozwiązanie za pomocą argumentów

• oddziaływanie przykładem osobistym- ukazywanie uczniom wzorów zachowań w określonych sytuacjach

• wyrażanie aprobaty i dezaprobaty- nauczyciel wyraża uznanie lub jego brak wobec zachowań uczniów

• Metody wpływu sytuacyjnego- powoduje następstwa w życiu ucznia (nagroda lub kara). Wyróżniamy następujące techniki:

• nagradzanie wychowawcze- zaspokajanie potrzeb dziecka w wyniku jego właściwego postępowania

• karanie wychowawcze- niespełnianie oczekiwań dziecka. Stosowanie tej techniki musi być przemyślane przez wychowawcę, niewłaściwe stosowanie może przynieść złe skutki

• instruowanie- uświadamianie wychowankom sytuacji i podawanie sposobu postępowania

• organizowanie doświadczeń wychowanków- uświadamianie i udowadnianie wychowankom, że zachowania pozytywne przynoszą pozytywne następstwa, a zachowania niewłaściwe przynoszą następstwa sprzeczne z ich potrzebami

• wywoływanie antycypacji następstw zachowań społeczno-moralnych- przedstawianie wychowankom konsekwencji wywołanych ich postępowaniem

• przydzielanie funkcji i ról społecznych- przyznawanie wychowankom atrakcyjnych funkcji

• ćwiczenie- powtarzanie określonych czynności, prowadzących do ugruntowania się w dzieciach określonych postaw i przekonań

• Metody wpływu społecznego- stosunki z grupą mogą być źródłem kar i nagród. Wychowawca wpływa na wychowanka poprzez grupę społeczną (pośrednio), wykorzystując zjawiska grupowe.

• Metody kierowania samowychowaniem- ich skuteczność zależy od skuteczności trzech pierwszych metod oraz od dojrzałości uczniów i konkretnych sytuacji.

Metody te są w pełni zgodne z zasadą DETERMINIZMU.

Klasyfikacja metod wychowania w ujęciu K. Konarzewskiego

1. Metody indywidualne

• nagradzanie i karanie

• modelowanie

• perswazję

• technikę zadaniową

• Nagradzanie- tworzenie atrakcyjnych następstw w celu wzmożenia tendencji do reagowania określoną czynnością na daną sytuację. (nagroda powinna być stosowana bez opóźnień)

• Karanie- tworzenie awersyjnych dla wychowanka zdarzeń w następstwie jego czynności. Zmierza do zahamowania reagowania tą czynnością w danej sytuacji.

• Modelowanie- dostarczanie wychowankowi sytuacji do obserwacji określonego zachowania innych (modeli). Można ją stosować np. przy modyfikacji różnorodnych sytuacji poznawczych.

• Perswazja- tworzenie i przekazywanie wychowankowi komunikatów językowych w celu wywołania w nim zmian o różnym zasięgu. Wg Konarzewskiego przekazy mają dwie klasy. Pierwsza klasa prowadzi do wzbogacenia systemu językowego, a druga do konstrukcji nowych znaczeń.

• Technika zdaniowa- uruchomienie i ukierunkowanie własnej aktywności wychowanka za pomocą stawianych mu zadań, w celu wywołania zmian. Autor wyróżnia zadania:

• zadania stawiane wychowankowi z myślą o zmianach w strukturze jego wiedzy

• zadania które mają wzbogacić repertuar jego technik adaptacyjnych

• zadania które mają doprowadzić do zmian w systemie jego postaw

2. Metody grupowe

• kształtowanie odniesienia porównawczego

• nacisk grupowy

• kształtowanie systemu ról i norm grupowych

• kształtowanie grupowych wzorów życia

• Kształtowanie odniesienia porównawczego- wychowawca kształtuje otoczenie społeczne, a szczególnie grupę. Pod wpływem grupy wychowanek może:

• kształtować pojęcie samego siebie

• definiować bieżącą sytuację zewnętrzną i wewnętrzną

• określać swój wewnętrzny stan

• Nacisk grupowy- w karaniu i nagradzaniu bierze udział aktywnie lub w formie milczącego poparcia wielu członków grupy.

• Kształtowanie systemu ról i norm grupowych- za pośrednictwem systemu ról, czyli wzajemnych oczekiwań partnerzy kontrolują swoje zachowania. (może to doprowadzić do przeobrażenia myślenia i działania człowieka)

• Kształtowanie grupowych wzorów życia- przyjęcie pewnego wzoru przez jednostkę powoduje niejako jej „uodpornienie” na inne wpływy.

Warunki powodzenia metod grupowych- wychowankowie muszą tworzyć grupę społeczną, wychowawca musi wiedzieć jak tworzyć taka grupę i jak modyfikować wpływy emitowane przez grupę.

Wychowawca ma kierować aktywnością wychowanków, nie jedynie wywoływać sprzyjające sytuacje.