Trwałość leku cz. 1 - Informacje wstępne

Autorzy

dr n farm. Sebastian Polak

---

Przez trwałość produktu leczniczego rozumie się stabilność substancji leczniczej, substancji pomocniczych i danej postaci leku. Rozpatrując stabilność poszczególnych składowych produktu leczniczego należy mieć na uwadze każdy z tych elementów, jako że są one nierozerwalnie ze sobą związane.

Definicję trwałości można rozumieć jako stałą zawartość substancji leczniczej oraz niezmienione cechy produktu leczniczego w opakowaniu przeznaczonym do jego przechowywania, w określonych warunkach i określonym czasie.

Łańcuch zapewnienia trwałości produktu leczniczego zaczyna się już na etapie syntezy substancji leczniczej. Kolejnymi ogniwami tego łańcucha są procesy technologiczne (granulacja, tabletkowanie), konfekcjonowanie (umieszczanie w opakowaniach bezpośrednich), a także dystrybucja (hurtownie, apteki). Końcowym ogniwem w przypadku produktów leczniczych jest pacjent lub osoba ordynująca produkt leczniczy.

Producent jest zobligowany do badania stabilności substancji leczniczej, postaci leku bez opakowania i w opakowaniu bezpośrednim. Obecnie większość firm farmaceutycznych posiada certyfikaty CGMP (ang. Current Good Manufacturing Practices, Aktualne Zasady Dobrej Praktyki Wytwarzania) i badania stabilności na każdym etapie produkcji są rutynowe. Do metod badania trwałości należy tradycyjna „próba półki” i metoda przyspieszonego starzenia. O ile pierwsza metoda polega na przechowywaniu produktów leczniczych w warunkach takich jakie docelowo będą widniały na etykiecie, o tyle druga pozwala skrócić czas badania. Metoda przyspieszonego starzenia opiera się na równaniu Arrheniusa. Pozwala ono na przewidzenie jaki procent substancji leczniczej ulegnie rozkładowi w temperaturze niższej niż temperatura, w której badamy rozkład substancji leczniczej. Wyobraźmy sobie jakie opóźnienie we wprowadzeniu do lecznictwa mogłyby wystąpić w przypadku tradycyjnej „metody półkowej” i leku o terminie ważności 5 lat. Jednak duża ilość danych na temat stabilności produktu leczniczego zostaje zwykle zawężona do minimum informacji na temat przechowywania produktu. Na przykład „Przechowywać w temp. poniżej 25⁰C”. Zwykle okres trwałości leku jest to czas, w którym następuje 10% spadek zawartości substancji leczniczej, licząc od daty wyprodukowania leku. Granica „10% rozkładu” oczywiście obowiązuje, jeśli produkty rozkładu substancji leczniczej nie są toksyczne lub nie zwiększają toksyczności, działania drażniącego całego preparatu farmaceutycznego oraz nie następują zmiany fizyczne, które czynią preparat niezdatnym do użytku. Biorąc pod uwagę nasz przykład - „Przechowywać w temp. poniżej 25⁰C” - co stałoby się z lekiem, podczas upalnego, letniego dnia? Czy straci on swoją przydatność? Albo gdy ktoś omyłkowo umieści lek w lodówce na kilka godzin, czy również nie będzie można go użyć? Doskonałym przykładem zachowania stabilności są tzw. cold-chains (łańcuchy chłodu) w przypadku szczepionek. Pod koniec lat 90-tych okazało się, że większość szczepionek zastosowanych u ludzi z krajów trzeciego świata jest nieskuteczna. Badania WHO (Word Heath Organization – Światowa Organizacja Zdrowia) wykazały istnienie odstępstw w cold-chains. Szczepionki, podobnie jak lecznicze preparaty białkowe, są wrażliwe na zmiany temperatury i szybko tracą swą aktywność w zbyt wysokiej i w zbyt niskiej temperaturze (powinny być przechowywane w temperaturze 2-8⁰C). Jednak w przeciwieństwie do leczniczych preparatów białkowych, skuteczność szczepionek można łatwo zmierzyć, wystarczy po podaniu szczepionki wykonać badanie krwi pacjenta i określić poziom przeciwciał przez niego wytworzonych. Okazało się, że w krajach trzeciego świata bardzo trudno jest utrzymać cold-chain do końcowego ogniwa – pacjenta.

Rysunek 1: Komora badania trwałości produktów leczniczych. W urządzeniu możliwa jest zmiana temperatury i wilgotności w określonym regulacjami zakresie.