ŚREDNIOWIECZE:PLEMIENNE PAŃSTWA BARBARZYŃSKIE:Ustrój społeczno-gospodarczy:USTRÓJ RODOWO-PLEMIENNY I JEGO ROZPAD:ród-podstawowa jednostka organizacji społecznej, obejmował wszystkich pochodzących od jednego przodka (agnatyczny-oparty na krewnych od strony ojce), potem też kogn-atyczny (ze strony i ojca, i matki), dalszy podział rodu na rodziny na czele z mundium-ojcem rodziny, obejmo-wały też osoby mieszkające z nimi, z rodu można było zostać wywalonym, wystąpić dobrowolnie i można było do niego wstąpić, rozpad struktury rodowej nastąpił u Germ. w IV, u Słow. w VII.plemię-łączyło się w nie więk-sza liczba rodów, zasada wspólnego pokrewieństwa lub pochodzenia, funkcje polityczno-wojskowe, powstały. państwa szczepowe w wyniku tworzenia związków plemiennych.gospodarka-oparta na uprawie roli, hodowli, gospodarka ekstensywna-prymitywny poziom przemienno-pastwiskowy: ziemię uprawiano do wyjałowienia, po czym pasiono na niej cydło, a uprawę przenoszono gdzie indziej-wymagało to dużych terenów-byt nabrał charak-teru osiadłego, bo napotykano trudności w takiej gospodarce.wspólnota sąsiedzka / związek gminny-u Germa-nów marka, u Słowian opole (PL), mir (Ruś), żupa (plemiona łd-słow), grunty i łąki były własnością prywatną, lasy, wody i pastwiska własnością wspólną.społeczeństwo-rozwarstwianie ludności u Germanów V/VI, u Słowian IX: na czele .arystokracja rodowa-miała majątek i uznanie ludzi dzięki wojnom, utrzymywała swoje boskie pochodzenie, wolni-pozbawieni znaczenia gosp i polit. w państwie, półwolni – osoby należące do plemienia, które poddało się innemu; niewolni-źródłem było jeniectwo wojenne i urodzenie, można było się wyzwolić, wykorzystywani do uprawy ziemi.ROZWÓJ I KATEGORIE WIELKIEJ WŁASNOŚCI ZIEMSKIEJ: frankowie-zajmowali ziemie opuszczone przez cesarstwo, nie potrzebowali stosować się do systemu kwate-runkowego, przejęte grunty rozdzielano poszczególnym rodom.zdobywcy ziem cesarskich-dzieląc ziemię krzywdzili ludność miejscową , własność prywatna była najczęściej drobna lub średnia, własność większa nale-żała tylko do arystokracji rodowej.ziemie w centrum cesarstwa-zajęli te tereny i sprzymierzeńcy i Franko-wie, dominowała tu wielka własność ziemaska uprawiana przez kolonów, rzadziej przez niewolników, przeżyła nawet upadek cesarstwa.monarcha-największy właściciel ziemi w państwie, mieli ziemie.domeny królewskiej-germa-nowie:rzymskie domeny cesarskie i fiskalne, nieużytki, pustki, majątki skonfiskowane i ziemie podbite, a książęta ruscy dodatkowo ziemie należące do wspólnot, król dokonywał nadań ziem dla duchownych i możnyc,świeckich, udzielających mu poparcia.duchowni-własność ich rozwinęła się z nadań monarchy i możnowładców świeckich, wolni chłopi oddawali im też ziemię chcąc uiknąć służby wojskowej, kościół posiadał ziemie bardzo rozległe, w związku z tym oddawał je w dzierżawę osobom, które o to poprosiły (za opłatą i z warunkiem odnawiania umowy co 5 lat), nadanie takie nazywano.prekarią: precaria oblata-przenies. prawa własności ziemi na rzecz feudała, przekazywał on ją dawnemu właśc,ale tylko w użytk..precaria renumeratoria-przekazanie dzierżawcy ziemi przez niego oddanej, do której dołączano z gruntów feudała obszar ziemski leżący odłogiem;precaria data - nadanie ziemi w użytkowanie bezrolnym, z obowiązkiem płacenia czynszu.feudałowie świeccy-pochodzili z arystokracji rodowej, ziemie mieli z nadań królewskich, będących formą nagrody, potem także z klęsk żywioło-wych, wojen, bezprawnych zajęć ziem, mogli obciążać chłopów karami, popierali prekarię, uciskani chłopi przenosili prawa własności ziemi na pana-nastąpił zanik własności chłopskiej.WŁADZTWO GRANICZNE. IMMUNITET:władztwo gruntowe-połączenie własności z władzą i jednoczesne wykonywanie przez właścicieli ziemi uprawnień prywatno i publicznoprawnych nad ludnością zamieszkującą ziemie danego właściciela; immu-nitet-przywilej na rzecz dóbr zimmunizowanych, zwalniający je z powinności wobec monarchy, przyznawany z reguły możnowładcom, zamykał urzędnikom królewskim prawo jurysdykcji na ziemiach nim obdarowanego; immunitet sądowy-oddawał panu sprawowanie na obszarze nim objętym własnego wymiaru sprawiedliwości; immunitet ekonomiczny-zwolnienie ludności zamieszkującej teren nim objęty z opłat, danin i posług na rzecz monarchy, które przejmował pan w formie renty gruntowej, musiał on jednak stworzyć własny aparat skarbowy; immunitet generalny-uchylał od razu całe lub niemal całe uprawnienia monarchy w jednym dokumencie; immunitet częściowy-dotyczył tylko nielicznych, ściśle określonych służebności, świadczeń, spraw i świadczeń sądowych. Ustrój polityczny:WIEC:wiec-inaczej concilium, najwyższy organ władzy, brali w nim udział wszyscy wolni zdolni do noszenia broni (ustrój demokracji wojskowej), decydował o najważniejszych sprawach w państwie: wypowiedzenie wojny, pokój, sąd w najważniejszych sprawach, nadawanie praw obywatelskich, wybór króla lub dowódcy wojskowego na czas wojny, wyznaczanie naczelników okręgów administracyjnych, aprobata: potrząsanie włóczniami, dezaprobata: szemranie;czynniki upadku znaczenia wiecu-wzrost uprawnień monarchy, rozwój terytorialny państwa, rozwarstwianie ludnoścui wolnej, zmiana ich zajęć, rozszerzanie zakresu władzypaństwowej;zjazd feudalny-przekształcił się w niego wiec w państwach słowiańskich, uczestniczyli tylko możni i panujący, rycerstwo, przedstawiciele miast, zwoływano częściej wiece prowincjonalne niż ogólnokraj-owe.KRÓL:POWSTANIE WŁADZY PATRYMONIALNEJ-na czele państwa plemiennego stał władca tytu-łujący się jako król (rex), był to król członków państwa, a nie samego państwa, król wywodził się od zwierzchn-iego dowódcy wojskowego, symbolem wyboru nowego króla było podniesienie go na tarczy na wiecu w obecno-ści wojskowych;uprawnienia króla-w okresie demokracji wojennej: przewodzenie wiecowi, realizacja jego uchwał i dowództwo wojskowe, kompetencje wzrastały kosztem uprawnień wiecu, rozciągano władzę na każdego mieszkańca państwa, nie tylko na członków plemion;państwo patrymonialne-monarcha uważa swoje państwo za osobistą własność prywatną, stało się ono rzeczą prywatnoprawną, król mógł dysponować państwem jako całością, poszczególnymi jego ziemiami i ludnością;NASTĘPSTWO TRONU-ustaliła się zasada dziedziczności tronu, w miejscach gdzie była elekcja wybierano zazwyczaj najstarszego syna, praw do tronu nie posiadały córki ani synowie którzy wstąpili w stan duchowny, jeśli było kilku równouprawnionych potomków, to np.ielono państwo na dzielnice; potem zaczęto stosować zasadę elekcyjności w obrębie rodu i wyboru następcy przez króla (Ostrogoci), w razie braku potomków tron przechodził na braci monarchy.intronizacja-uroczyste wyniesienie nowego króla na tron, atrybutami były długie włosy i broda.ZAKRES WŁADZY KRÓLEWSKIEJ-bardzo szeroki, faktycznie zależał od wielu czynników (ostatni Merowingowie utracili uprawnienia na rzecz Arnulfingów -dziedzicznie sprawujących urząd majordoma);w zakresie sprawowania władzy germańscy królowie przenieśli na siebie uprawnienia cesarza (ostrogoci-władza delegowana);ban (bannus)-podstawa władzy monarszej, prawo wydania przez króla rozkazów i karanie za ich nieprzestrzeganie, rozwinął się z niego zakres obowiązków króla - władza wojskowa, najwyższe zwierzchnictwo sądowe, skarbowość, pax regia (pokój królewski). ADMINIST-RACJA CENTRALNA:dwór królewski-inaczej palatium, był ośrodkiem zarządu państwa, u franków przenosił się wraz z królem, skład osobowy określał król, ważna była drużyna królewska jako gwardia i zaufanych urzę-dników, dwór skupiał też duchownych i możnych;zebrania nadworne-inaczej placita, nawiązywały do synodów kościelnych, zwoływał je król w celu omówienia ważnych spraw państwowych, zbierały się najczęściej 2 razy w roku:1-przeglądy wojskowe;2-roztrzygały sprawy aktualne;w Anglii-zebranie możnych nazywano wienagemot, król powoływał członków, skład:król i jego rodzina, abp, bp i opaci, najwyżsy dygnitarze królewscy (eldormani) i możnowładcy (tanowie), zebraniom przewodniczył król;URZĘDNICY NADWORNI:minister dworu- magister officiorum ,najwyższy urzędnik bez kompetencji wojskowych;kanclerz-questor palatii;minister skarbu,minister majątku królewskiego-comes patrimonii;majordomus-najważniejszy urzędnik w państwie frankońskim, z-ca i główny doradca króla, zarząd państwem w okresie małoletności lub niedołężności króla, wymusili na królu najpierw dożywotniość, potem dziedziczność urzędów, urząd zlikwidowany przez Pepina Małego-utworzył on nowych urzędników:cześnik(zarządzanie piwnicami i winnicami),marszałek(nadzór nad stajniami),skarbnik (zarząd dochodami i wydatkami), stolnik (nadzór nad funkcjonowaniem dworu), potemutworzono też kancelarię królewską kierowaną przez referendarzy sporządzających pisma i dokumenty królewskie;Anglia-główni urzednicy to komornik (zarządca dworu), stolnik, marszałek, potem też koniuszy;ADMINISTRACJA LOKALNA:PAŃSTWO OSTROGOTÓW-podzielone na prefektury: Italii i Galii z prefektami pretorianów na czele (upr. adm, skarb, sąd), w ramach prefektur podział na prowincje z namiestnikami oraz okręgi miejskie, w Rawennie odrębna administracja, w Rzymie utrzymano dawną administrację;Senat-znajdował się w Rzymie, organ doradczy króla,członków wybierał król spośród rodów senatorskich;urzędy lokalne-pełniła ludność Rzymska, kontrolowali je hrabiowie wyb. przez króla, hrabiowie (comes Gothorum provinciae na szczeblu prowincji i comes Gothorum civitatis w miastach) dodatkowo dowodzili wojskiem, dux sprawował władzę w prowincjach przygranicznych, a ogólną kontrolę nad wszystkimi urzędnikami sprawował sajon;PAŃSTWO WIZYGOTÓW-rzymski podział na prowincję z wojewodą (dux) na czele, one dzieliły się na gminy z miastami jako ośrodkami i z hrabiami (comes civitatis) na czele, podlegali mu sedzia i tysięczni;PAŃSTWO BURGUN-DÓW-podział na okręgi (pagi) na czele z mianowanymi przez króla hrabiami, rzymskie instytucje utrzymane były tylko w miastach, gdzie władza należała do kurii i defensora przez nią wybranego;PAŃSTWO LONGOB-ARDÓW-województwa (ducatus) z wojewodą na czele (dux); potem namiestnictwa (sculdasia) z namiestni-kami, potem dekanie;PAŃSTWO FRANKOŃSKIE-podział na hrabstwa (comitatus) z hrabią (comes) mianowanym przez króla, pełniącym funkcje wojskowe, sąd, adm, skarb, polic; hrabia posiadał również ban; zastępcą hrabiego był wicehrabia; hrabstwa dzieliły się na okręgi (wikariaty w zachodniej., centeny/setnie we wschodniej części państwa), zarządzane przez wikariuszy lub setników, czyli urzędników pomocniczych hrabiego wybieranych najpierw przez lokalne zgromadzenia, potem też z hrabią;ANGLIA-hrabstwa (shires) z eldormanem na czele-najczęściej dawny władca plemienny, z którego terytorium utworzono okręg, mianował go król przy współudziale witanu, szeroka władza; obok nich rządzili też szeryfowie (gereta, reeve) powoływani przez króla, zadanie troski o interesy fiskalne króla, potem pomoc eldormanom, zwłaszcza w wym. sprawiedli-wości, wzrost znaczenia; hrabstwa dzielono na setnie (hundred) z setnikami na czele, najpierw wybierani na zgromadzeniach setni, potem przez króla; najniższa jednostka terytorialna to gmina wiejska (tun, vicus) ze starostą (tun-gareta) na czele, dla celów policyjnych tworzono we wsiach dziesiętnice (tithings).Wymiar sprawiedliwości:w okresie rodowo-plemiennym należał do wiecu – sądownictwo w sprawach głównych, sądy pod gołym niebem, na wzgórzu sądowym pod przewodnictwem thunginusa, sprawy lżejsze rozstrzygali naczelnicy ziem, egzekucja natychmiastowa;monarchia patrymonialna-najwyższą władze sądową miał król, wyrokował w towarzystwie dostojników dworu; w I instancji w sprawach których rozstrzygnięcia odmówiły inne sądy lub z nim zwlekały; w instancji wyższej rozpatrywał odwołania od sądów niższych, miał ius evocandi-czyli przekazania sobie do rozpatrzenia jakąkolwiek sprawę;SĄDY POWSZECHNE:państwo Wizygotów-na szczebl prowincji:sędzia (sprawy Rzymian) i tysięcznik (sprawy Wizygotów), po 654 roku tysięcznik rozstrzygał tylko sprawy wojskowe, a w miastach z administracją rzymską sądownictwo sprawował defensor;państwo Ostrogotów -funkcje sądowe w rękach hrabiów, sprawy między ludnością rzymską rozpatrywali lokalni urzędnicy rzymscy (prefekci pretorianów i namiestnicy);państwo Burgundów-sądownictwo lokalne należało do hrabiego, obejmo-wała całą ludność i burgundzką i rzymską, spór pomiędzy ludnością rzymską a burgundzką rozstrzygano z pomocą biegłego rzymskiego, sprawy karne rzymian rozstrzygał na podstawie prawa rzymskiego, ich sprawy cywilne oddawał defensorowi, można było odwołać się od wyroku do króla;państwo Longobardów -wojewodo-wie i niżsi urzędnicy lokalni, sądzący w sprawach drobnychPAŃSTWO FRANKOŃSKIE: sądownictwo zwyczajne-sprawowali setni-brali udział wszyscy wolni, wybierali przeowniczącego sedziego (thunginus), on z kolei brał do pomocy siedmiu rachimburgów, którzy proponowali treść wyroku, nabierał on moc prawną po uzyskani u zgody zgromadzonych i ogłoszeniu przez thunginusa, sąd setni zbierał się na roki zwyczajne (3 dni co 6 tygodni) i potoczne (w miarę potrzeby);hrabia-przejął kometencje sądowe thunginusa w połowie VI wieku, nie stworzył jednego sądu dla całego hrabstwa, na każdą setnię przypadały po dwa zgromadzenia sądowe rocznie, zwiększono roki potoczne, ANGLIA:zgromadzenia setni-zbierały się co 4 tygodnie, brali w nim udział właściciele, dostojnicy duchowni, starosta i po 4 Vip-ów z każdej wsi, przewodniczył mu szeryf lub jego z-ca od X wieku, rozpatrywano sprawy karne, cywilne i dokonywano aktów prawnych;zgromadzenie hrabstwa -2/rok, przewodniczył eldorman potem szeryf, rozstrygano sprawy cywilne (setni karne)-od Xw.JEDNOLITA MONARCHIA FEUDALNA:Ustrój polityczny:IDEE UNIWERSALNE: CEZAROPAPIZM:CESARZ WSCHODNIORZYMSKI (BIZANTYJSKI):Bizancjum -inaczej imperium Romajów, istniało 395-1453, na czele stał cesarz z tytułem basileus (od VII w.);cesarz bizantyjski-władca absolutny, źródło prawa, najwyższy sędzia, zwierzchnik administracji, wódz naczelny, namiestnik Boga na ziemi z tytułem „trzynastego apostoła”, władza cesarza-uniwersalna i impernialna, obejmowała cały świat i wszystkich chrześcijan, podlegali mu wszyscy władcy, cesarz był głową Kościoła, podlegało mu pięciu patriarchów kościoła chrześcijańskiego, cesarza wybierali: wojsko, Senat i lud, rządził w teorii dopóki Bóg nie odebrał mu delegacji do rządzenia, w praktyce upadał wraz z przewrotem pałacowym.CESARZ FRANKOŃSKI (KAROLIŃSKI): 1 był Karol Wielki, przyjął koronę cesarską z rąk papieża Leona III w 800 roku; jego tytuł Konstantynopol uznał w 812 roku;koronacja- dokonywał jej papież, miała charakter namaszczenia, dzięki temu królowie tytułowali się władcami z bożej łaski -władza powierzana im była przez Boga;funkcje cesarza jako zwierzchnika kościoła-mianował dostojników kościelnych, czuwał nad moralnością duchownych, walczył z pogaństwem, organizował akcje misyjne, ograniczało go tylko prawo boskie-gdyby je złamał, poczułby negatywne konsekwencje prawa oporu - Kościół miał prawo obłożenia niewygodnego cesarza ekskomuniką-klątwą kościelną-pozbawiającą go władzy i wyłączającą go z chrześcijan.CESARZ NIEMIECKI:Otton I w 962 roku przyjął z rąk papieża Jana XII koronę csarską, związał ją do 1806 roku z I Rzeszą, od tej pory niemieccy królowie tytułowali się cesarzami, a ich państwo było cesarstwem;uniwersalizm ottoński-później nazwany cesarskim uniwersalizmem niemieckim - prezentowali go Otton I, II i III; dążąc do podporządkowania sobie całego świata chrześcijańskiego: cesarz miał być symbolem jedności europejskiej, władcą wielu krajów i ludów, sukcesorem imperium rzymskiego, mieli wizję państwa ogólnoświatowego; rządził w sprawach świeckich i duchownych, a w sprawach duchownych jego pomocnikiem był papież;uniwersalizm późniejszy-następcy Ottona III dążyli do wzmocnienia Rzeszy kosztem innych państw, powodowało to prowadzenie wojen sąsiedzkich, zdobywali kolejne ziemie;władza cesarska – cesarstwo uznawano za cesarstwo rzymskie i chrześcijańskie, potem też za święte cesarstwo rzymskie, cesarz zaś był panem świata, władza jego pochodziła od Boga-skoro 1 Bóg, to i jeden cesarz, jedno państwo boże; tezę tę uzasadniano uznając cesarstwo za schedę po imperium rzymskim, która musi być nasladowana i kontynuowana, cesarz był jedynym źródłem prawa i sprawiedliwości, władza ta obejmowała wszystkich ludzi, uniwersalizm cesarski zanikł w XIVw.PAPOCEZARYZM (PAPALIZM):reformy kościelne-zapoczątkowane w klasztorze w Cluny w X w.: usunięto symonię (sprzedaż urzędów); nikolaizm (nieprzestrzeganie celibatu) i nepotyzm (krewni na urzędach); potem w 1059 r. wprowadzono zasadę wyboru papieża spośród zamkniętego grona kandydatów (wcześniej wybierał kler i lud rzymski);papalizm (papocezaryzm)-doktryna głosząca uniwersalną władzę papieża, papież Grzegorz VII wydał Dictatus papae – uznał się za jedynego namiestnika Boga na ziemi, władcą wszystkich ludzi, dysponentem władzy cesarskiej i królewskiej, sędzią najwyższym, upadek tej doktryny datuje się na XIV wiek (niewola awiniońska i wielka schizma zachodnia);spór o inwestyturę-spór kościoła z cesarstw-em o sposób obsadzania urzędów kościelnych (nie chcieli tam ludzi świeckich i protestowali przeciwko formie nadawania tych urzędów), spór zakończył się konkordatem wormackim (pomiędzy Henrykiem V a Kalikstem II w 1122 roku); dokonano podziału inwestytury na kościelną (biskupów wybierały kolegia kanoników w drodze wyborów kanonicznych) i świecką (cesarz dokonywał nadania nowowybranemu biskupowi uposażenia biskupiego);hierokracja-doktryna głoszona przez papiestwo w XIII w.-papież był źródłem wszystkich władz państwowych, cesarz zaś administrował państwem tylko z woli łaski apostolskiej.WŁADZA CESARSKA I KRÓLEWSKA:ZAKRES WŁADZY:władza królewska-państwo nadal było monarchią patrymonialną, król miał władzę ust.,wyk.,sąd.,wojsk., czuwał nad pokojem królewskim, władza królewska miała silne podstawy finansowe (oprócz Rzeszy);przysięga wiernopoddańcza-władca wymagał przysięgi wierności od ludności, stosowano tę procedurę w państwie frankońskim od 789, a w normandzkiej Angli od czasów WilhelmaZdobywcy. NASTĘPSTWO TRONU:państwo francuskie-zasada dziedziczności i podział państwa między synów, potem tron w zasadzie elekcyjny;państwo niemieckie-po wymarciu Karolingów tron niemiecki stał się elekcyjny – wybierali najpierw możnowładcy świeccy i duchowni; w X w. elekcja połączona była z desygnacją za życia następcy, a nawet jego wyborem; przyjęto zasadę: prawo do tronu przysługuje synowi tronu, a wyboru dokonuje się w obrębie rodu królewskiego;państwo angielskie-początkowo starcie elekcyjności w obrębie rodu z dziedzicznością; po śmierci W. Zdobywcy realizowano elekcyjność w obrębie rodu, po 1154 roku dziedziczne rządy dynastii Plantagenetów;Ruś Kijowska-nastepstwo tronu przechodziło na najstarszego syna, od Jarka Mądrego rozdrobnienie państwa (1054)OGRANICZENIA WŁADZY KRÓLEWSKIEJ NA RZECZ MOŻNOWŁADZTWA-PRZYWILEJE:państwo francuskie-za Ludwika Pobożnego władza królewska osłabiona, uprzywilejowanie możnych poprzez układy lub kapitularzy (ustaw króla), za Karola Łysego feudało-wie mogli być pozbawieni urzędu tylko wyrokiem sądowym; mogli udzielać instrukcji władcy, wprowadzono dziedziczność urządu hrabiego;państwo niemieckie-wyrazem osłabienia pozycji cesarza było powstanie księstw terytorialnych w 1180 roku, osłabienie było na rzecz władców księstw terytorialnych: monarcha zrzekł się ius spolii (prawa dziedziczenia rzeczy ruchomych po zmarłych biskupach i opatach) i większości regaliów, potem przywileje Fryderyka II-zrzeczenie się uprawnień sąd. i skarb.państwo angielskie-1karta swobód Henryka I z 1100 roku:ustępstwa fiskalne na rzecz możnych, Stefan I ponadto zagwarantował wolność majątków kościelnych, Wielka Karta Wolności (magna charta libertatum): wydana przez Jana bez Ziemi w 1215, skład: wstęp, kontekst z 63 artykułami i eschatokół (zakończenie); postanowienia: powołano Walną Radę Królestwa – w jej skład wchodzili bezpośredni lennicy króla, wyrażała zgodę na ściąganie tarczowego i innych danin lennych; kontrola zobowiązań króla należała do komisji 25 baronów-w razie nadużyć ludność państwa występowała przeciwko władcy; potwierdzono przywileje kościoła i miast, zatwierdzono wiele przywilejów dla rycerstwa i dziedziców lenn; ustalono nietykalność osobistą i majątkową ludzi wolnych, spory hrabiów i baronów rozstrzygał sąd równych itd., postanowienia Wielkiej Karty Wolności obejmowały wyłącznie ludność wolną. ADMINISTRACJA CENTRALNA:ZGROMADZENIA NADWORNE:państwo francuskie-utrzymały się zgromadzenia nadworne, kompetencje raczej bez większych zmian;państwo niemieckie-organem centralnym był zjazd nadworny (Hoftag)-zwoływany przez króla, udział brali bezpośredni wasale i inni, od 1180 również książęta terytorialni, decydowano o najważniejszych sprawach państwa; poza tym wokół króla działała rada nadworna (Hofrat)-jego najbliższy organ doradczy;państwo angielskie-dwór królewski był głównym ośrodki-em zarządu państwa; działała;rada królewska-tworzona przedz urzędników nadwornych; oraz kuria królewska – licząca do 30 wasali bezpośrednich, w miejsce witanu, posiadała głos doradczy i była sądem panów; podzieliła się na Radę Wielką(Magnum Consilium)-zbier. się 3 razy w roku, bezpośredni wasale króla, tylko głos dorad-czy;oraz na Radę Ściślejszą (Consilium Ordinum)-urzędnicy najwyzsi i wasale aktualnie przebywający w otoczeniu króla-działania administracyjne; Exchequer-w XII wieku wyodrębnił się z kurii, był najwyższym organem skarbowym, posiadał sądowe uprawnienia fiskalne; dzielił się na urząd niższy (skarbiec) i wyższy (izba obrachunkowa i sąd skarbowy);Ruś Kijowska-książę radził się i członków drużyny i wielmożów, brak stałej instytucji;URZĘDNICY NADWORNI:państwo francuskie-seneszal (stolnik)-na miejsce majordoma, główne funkcje dworskie,wzmocnienie pozycji kanclerza i palatyna, cały szereg niższych urzędów;państwo niemiec-kie-administracja centralna jak we Francji, potem urzędy nadworne były dziedzicznymi lennami;państwo angielskie-wielki justycjariusz-najważniejszy urząd nadworny, od casów W. Zdobywcy, zastępca, główny doradca króla i pierwszy pomocnik w sprawach sądowych i skarbowych, zazwyczaj urząd ten pełnił duchowny, w XIII w. zlikwidowano ten urząd, kompetencje przeniesiono na kanclerza, potem wzrosła pozycja marszałka i skarbnika;Ruś Kijowska-najważniejszy był ciwun dworski, po nim koniuszy, stolnik, klucznik itp. ADMINISTRACJA LOKALNA: państwo francuskie-hrabstwo z hrabią na czele, potem podział na v-cehrabstwa z v-cehrabią na czele, na terenach przygranicznych tworzono marchie-awarską ,bretońską, duńską, friulską i hiszpańską, z margrabiami na czele mianowanymi przez monarchę i ze zwiększonymi kompet. wojskowymi; w części wschodniej państwa, na terenach podbitych tworzono księstwa / województwa (ducatus) z mianowanymi przez króla wojewodami (dux, Herzog); ponadto działali wysłannicy królewscy (missi dominici) dla kontroli administracji lokalnej, w tym celu kraj podzielono na okręgi inspekcyjne (missatica), dla każdego powołano inspektora świeckiego i duchownego na okres roku; kompetencje insp.:odbieranie przysiąg wierności, sprawdzanie stanu prawnego beneficjów nadawanych przez króla, sądownictwo w przydzielonych im sprawach, kontrola wykonywania służby wojskowej;państwo niemieckie-księstwa szczepowe-saskie, bawarskie, frankońskie, szwabskie i lotaryńskie; na czele dziedziczni książęta, KS zlikwidowano po 1180 roku, utworzono wtedy księstwa terytorialne; Otton I wprowadził urząd palatyna dla pilnowania interesów króla w księstwach; landgraf – inny urząd kontroli królewskiej-zarząd dobrami królewskimi, egzekucja prawa; księstwa dzielono na hrabstwa (Gau, Grafschalten) i marchie (Markgrafschaften) z hrabiami i margrabiami na czele.państwo angielskie-utrzymany podział na hrabstwa i setnie, ta sama hierarchia urzedów lokalnychWYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI:państwo francuskie -główny sąd powszechny to sąd hrabiego-orzekał jednak przy udziale stałych ławników (scabini) ustanawianych przez niego samego lub wysłanników królewskich,w każdym posiedzeniu brało udział 7 ławników-proponowali wyrok, mocy prawnej nabierał po milczącej zgodzie uczestników zgromadzenia, wolni w zgromadzeniach sądowych brali udział w rokach głównych-2 -3 razy w roku;roki mniejsze odb.się pod przewodnictwem setnika lub wikariusza co 14 dni, udział obowiązkowy tylko dla ławników, sąd gorącego prawa-musieli uczestniczyć ci wolni, którzy słyszeli wołanie poszkodowanego;sąd królewski: od schyłku VIII przewodniczył mu palatyn, w Ix stał się samodzielnym sądem palatyna;król odtąd rozstrzygał sprawy wagi największej, reszta dla palatyna, sąd królewski rozpatrywał formalni wszystkie sprawy, faktycznie sprawy możnych zagr. karą śmierci;państwo niemieckie-do XIII w. sądownictwo z państwa karolińskiego,król był najwyższym zwierzchnikem sąd., przewo-dniczył sądowi nadwornemu z siedzibą ruchomą, który zanikł w XV w., w terytoriach działały sądy nadworne książąt;sądy wyższe rozst. najważniejsze sprawy karne i cywilne (o wolność i własność);sądy niższe-sprawy mniej ważne;państwo angielskie-tak jak dawniej, reforma dopiero za czasów monarchii stanowej;państwo ruskie-na szczeblu centralnym w ręku księcia-sądził osobiście i w otoczeniu bojarów, albo przez z-cę-ciwuna dworskiego, sądownictwo lokalne władca sprawował przez urzędników; dla spraw specjalnych delegował wirników.ROZDROBNIONA MONARCHIA FEUDALNA:Ustrój polityczny:WŁADZA KRÓLEWSKA: FRANCJA:król Franków (rex) i książę Franków (dux)-król panował na całym teryorium państwa, dux w granicach własnej domeny;przywileje-spadkobiercy władców frankońskich, sakra królewska dawała im tytuł Dei gratia (z łaski Boga), koronowano ich w katedrze w Reims, niezależni od papieża i cesarza;uprawnienia rexa– najwyższe zwierzchnictwo lenne (faktycznie tylko w stosunku do wasali bezpośrednich), utrzymywanie pokoju w państwie, najwyższa władza wojsk. i sąd, wykonywanie obowiązków głowy państwa, polityka zagraniczna; uprawnienia duxa-wykonywali władzę w ramach domeny prywatnej, nie uznawali zwierzchności lennej nad sobą;wojny prywatne-sposób pozasądowego rozstrzygania sporów (również lennych), zakazane w 1258 przez Ludwika IX;pokój boży (pax Dei)-wprowadzony w XI w., brał pod ochronę prawa osoby nie prowadzącej wojen (duchowni, oracze);rozejm boży (treuga Dei)-zabraniał wszczynania i prowadzenia wojen w dni uroczyste i od środy rano do pon. wieczór.KONFEDERACJA RZESZY NIEMIECKIEJ:koronacja na króla Niemiec- najpierw w Akwizgranie,od XIV wieku we Frankfurcie nad Menem,przeprowadzał prymas;koronacja na cesarza -dokonywana przez papieża w Rzymie;uprawnienia króla niemieckiego na terenie Rzeszy-reprezentowanie państwa na zewnątrz, najwyższe zwierzchnictwo lenne, inicjatywa ustawodawcza, do 1663 zwoływanie sejmu Rzeszy, zatwierdzanie ustaw na nim uchwalonych, legitymacja dzieci nieślubnych, moratorium na długi (to wszystko było iura cesarea reservata);iura comitialia-pozostałe uprawnienia króla, wykonywanie wspólnie z Sejmem Rzeszy;iura cesarea limitata-uprawnienia króla wykonywane wespół z elektorami, wystawiającymi listy zgody;kapitulacje wyborcze-zaprzysięgane przez nowo wybranych króli od 1519 roku, zawierały ramy polityki panowania;Złota Bulla-ustawa Karola IV, regulowała wybór króla – wybierało 7 elektorów (w tym 3 duchownych): król czeski, margrabia brandenburski, książę saski, palatyn Renu i abp Moguncji, Trewiru i Kolonii, od 1623 władca Bawarii, od 1692 władca Hanoweru (czyli łącznie 9), od 1777 łącznie 8;bezkrólewie – władza w rękach dwóch wikariuszy cesarstwa: palatyn Renu dla obsz. pr. frank., książe saski dla prawa sask.; HISZPANIA:władza królewska-oparta na autorytecie wodza z szerokimi uprawnieniami-naczelne dow. wojsko-we, zwierzchność lenna, najwyższy sąd i administracja kraju, w małych państewkach władcy mieli prawa przy-rodzone (seňorio natural);RUŚ KIJOWSKA:władza-należała do książąt dzielnicowych i wielkiego księcia; książęta dzielnicowi-polityka zagraniczna, najwyższa władza sąd. wojsk. adm., większe znaczenie od wielkiego księcia;typy zakresu władzy książęcej-jedynowładztwo, współrządy z bojarami, wykonywanie funkcji wojsko-wych;księstwa ruskie-na czele wlk książę włodzimierski od 1240, tronem dysponował chan, nadawał jarłyk na sprawowanie władzy w tronie, upoważniający księcia do dowództwa wojskowego, stos., dyplomatycnzych z Ordą, ściągania podatków i ograniczonej polityki zagranicznej;następstwo tronu-na zasadzie senioratu (od 1054) – państwo podzielono na 5 dzielnic: najstarszy syn władał Kijowem i Nowogrodem, pozostali kolejno: Czerni-chowem, Perejesławem, Włodzimierzem Wołyńskim i Smoleńskim;senior kijowski-miał władzę wielko-książęcą i zwierzchnictwo nad seniorami;dziedziczność poszczególnych dzielnic-uchwalona w 1097 na zjeździe w Lube-czu;ADMINISTRACJA CENTRALNA:ZGROMADZENIA NADWORNE:Francja-ośrodek zarządu pań-stwa to dwór królewski-król +dygnitarze koronni,obok niej kuria królewska-wybierana przez władcę, i walna rada-powoływana przez króla w najważniejszych sprawach jako organ doradczy, potem z kurii wyłoniły się: Ścisła Rada Królewska, Izba Obrachunkowa i Parlament (organ sądowniczy);Niemcy-zjazd nadworny, rada nadworna z cesarzem lub prezydentem na czele, zajmowała się: lennami Rzeszy, cesarskimi prawami zastrzeżo-nymi, przywilejami i sprawami karnymi przeciwko książętom;Hiszpania-rady przyboczne przy monarchach i kurie królewskie;Ruś Kijowska-w każdym księstwie dzielnicowym istniały rady, nie były one stałe, zwoływane dla określenia kierunku polityki zagranicznej, zwoływano też wiece-uchwalano na nich jednomyślnie istotne sprawy księstwa;URZĘDNICY NADWORNI:Francja-wielcy dygnitarze korony-mianowani dożywotnio przez króla, najważniejsza pozycja wśród nich:wielki seneszal-naczelnik królewskich sił zbrojnych, zwierzchnik urzędów lokalnych, z-ca króla, urząd zlikw. w 1191, kanclerz-przowadzenie kancelarii + kompetencje cywilne seneszala, zlikwidowany w 1227, odtworzony w 1315, poza tym: konetabl (sprawy wojskowe), cześnik, miecz-nik, koniuszy;Niemcy-Kancelaria Rzeszy-z arcykanclerzem na czele (abp moguncki) i z-cą-protonotariuszem, ochmistrz dworu-załatwianie mniej ważnych spraw państwa, palatyn dworu-z-ca króla w sądownictwie, nada-wał prawa i przywileje za zgodą władcy, mianował notariuszy, poza tym: podkomorzy, koniuszy, marszałek dworski;Hiszpania-KRÓLESTWO LEONU:majordom-najwyższy urzędnik, zajm. się funkcjonowaniem dworu królewskiego,alferez-dowódca przybocznej drużyny króla, ARAGON: majordom, szambelan-urzędy prywatne, kanclerz, maestre racional-urzędy publiczne;Ruś Kijowska-urzędy tak jak w jednolitej monarchii feudalnej, zastrzeżone jednak TYLKO DLA BOJARÓW; ADMINISTRACJA TERYTORIALNA:Francja – prewot lub bajul (płd. Francja)-podlegał im obszar zwany okręgiem prewotalnym, sprawowali funkcje - administr., skarbowe, wojskowe i sądowe, prewoci pochodzili z niższych warstw; baliwowie-zwierzchnicy prewotów (od 1190), każdemu baliwowi podl. kilka okręgów prewotalnych-na płd Francji baliw = seneszal, okrąg prewotalny = seneszalia, w Paryżu-funkcje baliwa pełnił prewot, podlegali mu niżsi prewoci, baliwów mianował król dożywotnio;Rzesza-centralna adm. dworska = stolnik, podkomorzy, cześnik, marszałek, potem ochmistrz dworu (XII/XIV w) i kancelaria z kanclerzem na czele, państwo podzielono na obwody (6, od 1512 aż 10), w każdym obwodzie Kreistag (sejmik), wybierał władzę wykonawczą: starostę i 4 radców, państwa terytorialne: podział na okręgi, na czele z amtmanami mianowanymi przez władcę;Aragon-pełnomocnicy (procuradores reales) w Aragornie i Katalonii; delegaci (gerenti vices) w Walencji i Majorce, Aragon podz. na honores i muni-cipios (na czele sędzia lub alkad), municipia łączyły się w juntas (związki); Katalonia podz. na 10 veguerti z veguerami i batlle’ami na czele, potem z kolegium urzędników lokalnych, ciało doradcze -Consell (20 osób), Kastylia-podział na5 jednostek;Ruś Kijowska-szereg księstw z wielkimi książętami na czele, ujezdy (małe księstwa terytorialne lub ich części) podz. na wołosti, stany itp.zarząd-namiestnicy mianow. przez księcia spośród bojarów i wiernych sług na max 3 lata, kompetencje: sprawy adm i sąd, w mniejszych jednostkach zarządzali wołostiele;SĄDOWNICTWO:FRANCJA:SĄDOWN. KRÓLEWSKIE: sądy prewotalne - podle-gali wszyscy oprócz mieszczan z miast komunalnych i konsularnych i osób podl. bezpośrednio sądowi królews-kiemu; baliwowie-orzekali w I inst. w sprawach naruszających interes króla i w wypadku odmowy rozpatrzenia sprawy przez prewota, jako inst. odwoławcza w apelacjach od wyroków prewotów i sądów senioralnych; Parlament-najwyższa instancja od XIII w. SĄDOWN. SENIORALNE: w rękach feudałów, sądy senioralne – sprawy wynikające z kontraktów lennych i rozstrz. w ramach sąd. Powszechnego;RZESZA:sąd nadworny – najwyższy sąd cesarski, sędzia nadworny przewodniczącym składu, pochodz. szlacheckie, urzedował codziennie bez niedziel i świąt, przy sądzie kancelaria, sąd ten rozp. sprawy nie zastrzeżone dla sąd. powsz., zanikł w 1456; Sąd Kameralny-król najw. sędzią, zastępował sędzia kameralny, w składzie również radcy nadworni, przy sądzie kancelaria, rozpatrywał sprawy z całej Rzeszy napływające pośr. lub bezpośr. pod koniec XV w. przekształcony w Sąd Kameralny Rzeszy;sądy pokoju ziemskiego-rozstrzyg. sprawy o naruszenie pokojów ziemskich;femy – wolne sądy w Westfalii z hrabią na czele, rozp. sprawy należące do kompetencji mających bannus królewski i sprawy, których inne sądy nie chciały rozstrzygnąć;sądy ziemskie niższe-rozpatrywały tylko sprawy chłopów zagrożone karą śmierci lub dotyczące ziemi;sądy ziemskie wyższe-sądy cywilne dla szlachty, w skłądzie osoby pochodzenia szlacheckiego;sąd nadworny księcia-najwyższa terytorialna instancja sądowa, sprawy karne szlachty +apelacje od sądów wyższych;KSIĘSTWA RUSKIE:wymiar sprawiedliwości-w rękach książąt dzielnicowych i upoważnionych organów centralnych;sądownictwo lokalne-wołostiele i namiestnicy przy współudziale miejscowej ludności;MONARCHIA STANOWA :Ustrój społeczny. Struktury stanowe: DUCHO-WIEŃSTWO:duch. wyższe katolickie-arcybiskupowie, biskupowie, opaci, przeorzy, członkowie kapituł i kolegiat; niższe-prezbiterzy;duch. wyższe prawosławne-arcybiskupowie, władycy, archimandryci, klirosi; niższe -popi;podział z racji ślubów i święceń-na diecezjalno-świeckie i klasztorno-zakonne;cechy-stan otwarty, w kościele katolickim raczej celibat, w prawosławnym tylko zakonnicy byli bezżenni;przywileje-prawo kanoni-czne, własne sądownictwo (privilegium fori), zwolnienie z danin i służebności (privilegium immunitas), wyłączne prawo do korzystania z beneficjów kościelnych, nie mieli obowiązku służby wojskowej;STAN SZLACHECKI: PODZIAŁ WEWNĘTRZNY:sposoby wejścia do stanu-nobilitacja, sprawowanie urzedu uprawniającego do szlachectwa, urodzenie z ojca szlachcica;podziały-Szlachta rodowa, urzędnicza, szlachta dworska (na dworze królewskim) i prowincjon. (w majątkach ziemskich);SZLACHTA WYŻSZA (bezpośredni wasalowie króla): Francja-wasalowie korony (książęta, baronowie i hrabiowie), trudnili się turniejami, polowaniami i wojną; Rzesza-książęta (243 rody)-na szczycie książęta elektorzy-prawa: wybór króla, osobne kolegium w Sejmie Rzeszy, najwyższe sądownictwo,regalia monarsze, godność elektorska dziedziczna-primogenitura, niepodzielność terytoriów elektorskich, książęta Rzeszy-władcy teryt. z prawem zasiadania w Sejmie jako wiryliści (1 księstwo =1 głos), panowie Rzeszy-reprezentowani w Sejmie Rzeszy, 6 głosów kurialnych;Anglia-baronowie-więksi (maiores) i mniejsi (minores), po powstaniu parlamentu nazywano baronów lordami/parami;Hiszpania -ricos hombres-z dawnej arystokracji plem. i urzedników, mieli przywileje (łaski henrykowskie w Kastylii); Skandy-nawia-szlachta wyższa nastawiona raczej negatywnie do króla;Rosja-książęta służebni-dawni władcy dzielnicowi, po utracie niezależności przeszli na służbę do wielkiego księcia; bojarzy-wielmożowie wywodzący się ze starszyzny rodowo-plemiennej (ziemscy) lub z urzędników książęcych (książęcy), potem obie warstwy zlały się w jedną;SZLACHTA NIŻSZA(pośredni wasale króla):Francja-małe znaczenie, zeszli do roli szlachty prowincjonalnej;Rzesza-szlachta krajowa-zależna od władców, stacjonowała w swoich lennach, wolne ryce-rstwo-rycerze posiadający bezpośredniość cesarską, niepodlegający innym panom feudalnym, około 1500 osób, ministeriałowie-od X w., wywodzili się z niewolników, którym nadawane były funkcje wasali; Anglia - rycer-stwo-stan otwarty, od 1290 roku swoboda sprzedaży lenn (Edward I);Rosja-dzieci bojarskie-potomkowie człon-ków dawnych drużyn książęcych, dostali się pod bezpośrednią zależność wielkiego księcia, obowiązkiem była służba wojskowa; dworianie-wyw. się z sług dworskichza służbę dostali część dochodów książęcych i ziemię w użytkowanie (pomiestiję);PRZYWILEJE:cechy-szlachta miała własne prawo lenne i ziemskie, odrębne sądow-nictwo, w niektórych państwach rezerwacja wyższych dygnitarstw świeckich i duchownych;zróżnicowanie w prawie-nietykalność osobista, majątkowa, nie dotyczyły ich kary hańbiące i tortury, zakazy małżeństw z nieszlachtą, upośledzenie prawne dzieci z takich związków;różnice szlachty-herby, tytuły, styl życia, kodeksy obyczajowe, ordery, ubiory, bronie;STAN MIESZCZAŃSKI:ORGANIZACJA SPOŁECZNA:podział majątkowy-patrycjat-najbogatsi kupcy i rzemieślnicy, bankierzy, członkowie władz miejskich, decyzje o osadzie urzedów i polityce miasta;pospólstwo-drobni kupcy, rzemieślnicy, czeladnicy, ograniczony wpływ na władzę miejską; plebs-pozostali-służba najemna, włóczędzy, żebracy, pracownicy dniówkowi, bez wpływu na sprawy miasta;podział prawny-obywatele-obywatelstwo dziedziczne lub nabyte, piastowali urzędy, posiadali nieruchomości, prowadzili handel, mogli warzyć piwo itd., mieszkańcy-wywodzili się z napływającej do miasta ludności wiejskiej;ORGANIZACJA GOSPODARCZA. GILDIE I CECHY:gildia-zawodowa organizacja kupców miejskich, ze starszym (Olderman) i 4 asesorami (wardensami) na czele, tworzyli oni zarząd gildii, który wraz z wybieralną radą zarządzał jej sprawami i majątkiem;hanza-związek gildii poszczególnych miast w celu wzajemnej współpracy-największa była Hanza Niemiecka;Hanza Niemiecka-siedziba w Lubece, dzieliła się na kantory-placówki zagraniczne kupców z państw pozaniemieckich(Bergen, Nowogród, Brugia, Londyn, Gdańsk), faktorie-podlegały kantorom, utworzyły się 4 grupy miast: westfalska (Kolonia), saska (Brunszwik), wendyjska (Lubeka), prusko-inflancka (Gdańsk);cechy-zrzeszały rzemieślników wykonujących w mieście ten sam zawód lub pokrewną specjalizację, organizacja przymusowa i zamknięta, należeli mistrzowie, czeladnicy i uczniowie, nauka trwała od 4 do 6 lat, po nauce było się czeladnikiem, aby zostać mistrzem trzeba było wykonać majster-sztyk i zdobyć doświadczenie;organizacja cechów-na czele cechu stało kilku starszych cechowych, kierujących jego sprawami i zarządzających jego majątkiem, mieli też uprawnienia sądowe;STAN CHŁOPSKI:podział – poddani (osobiści i gruntowi); wolni (czynszownicy, wolni posiadacze),podlegali wszyscy prawu dworskiemu ; Francja-poddaństwo stopniowo zanika w XIV wieku od 1315 r. chłopi uwalniali się z poddaństwa – stawali się dzierżawcami ziemi płacącymi stały czynsz;Rzesza-masowe uwalnianie chłopów z poddaństwa za opłatą, od XV wieku jednak powrót do poddaństwa;Anglia-poddaństwo zanikło po powstaniu Wata Tylera, chłopstwo oczynszowano i dano im wolność za wykupem, copyholders-chłopi-dzierżawcy wieczysci, którzy otrzymali ziemię w dzierżawę od feudałow, płacili rentę pieniężną z tytułu dzierżawy; freeholders-byli właścicielami ziemi, opłaty symboliczne, brali udział w wyborach do Parlamentu;Rosja-wspólna nazwa dla chłopów – krestjan, podział: chłopi książęcy (czornyje ludi/czarnososzni)-mieli działki ziemi i swobodnie nimi dysponowali; chłopi prywatni – byli poddanymi, wyodrębniły się wśród nich warstwy: starożilcy i nowoprichodcy, ustalono 26 listopada dniem wychodu chłopa z wsi (tolerancja +- tydzień), wychód chłopów zakazany w XVI wieku;

USTRÓJ MIAST:WŁOCHY:OKRES KONSULARNY(koniec XI w.-koniec XII w.):aregnum / concio – ogólne zebranie obywateli posiadających pełnię praw polit., decydowało o kierunkach polityki miasta;Rada Wielka (consilium generale)-do 500 obywateli, wyparła concio, kadencja pół roku;Rada Ścisła (consilium minus)-wybierana z grona Rady Wielkiej, organ ścisłej władzy miejskiej;konsul-pojawił się w końcu XI w., władza wykonawcza w mieście, wybór przez elektorów lub poprzedników, pobierali wynagrodzenie (feudum), musieli składać sprawozdanie po końcu kadencji, mogli być wybrani ponownie;konsulat-kolegialny organ, 2-21 członków, kadencja rok, rzadziej 2 lata;OKRES PODESTY:podesta-urząd władzy konsularnej, jednoosobowy, władza wykonawcza-warunki: 30 lat, stan rycerski, zamieszkanie w promieniu 50 mil, odpowiednie wykształ-cenie, nie mogli sprowadzać rodzin do miasta i prowadzić interesów, kadencja: rok lub pół roku, stałe wynagro-dzenie, po upływie kadencji sprawozdanie;kompetencje podesty-władza adm.,wojsk.,sąd.,ściąganie podatków, utrzymywanie pokoju publicznego;OKRES CECHOWY:cechy-powstawały od XII w., na czele starsi cechowi (kapitanowie, konsulowie, pierwsi), w obrębie cechów skupiał się lud miejski,służył w oddziałach piechoty (pedites)lub kawalerii(cavalieri);gmina właściwa-wyodrębniła się w połowie XII wieku, nazwy: komuna podesty / wielka, stary zarząd miasta;gmina ludowa-podesta=kapitan ludu, Rada Wielka=Rada Starszych, Rada Mniejsza =Rada Tajna, zgromadzenie ogólne = Rada Ludowa;SIGNORIE:signor / pan miasta-podeści i konsulowie byli wybierani na dłużej i mieli coraz szersze kompetencje, w końcu uzyskiwali tytuł panów miast-zachowano stare komunalne instytucje, bez większego wpływu na politykę miasta;REPUBLIKI MIEJSKIE (Florencja - repub-liki mieszczańskie):władza-podesta, Rada Wielka (300 osób) i Rada Mniejsza (90 osób)-stan rzeczy utrzymał się do 1250 r.;warstwy społeczne-patrycjat (poplo grosso), pospólstwo (popolo medio), plebs (popolo magro); władza po 1250-w rękach ludu, mieszczaństwo podizelone na 20 kompanii z chorążym na czele, nadzór nad całocią-kapitan ludu, a przy jego boku rada złożona z 12 starszych;władza po 1294-wg „Zarządzenia Sprawied-liwości”-naczelna władza w rękach Rady 21-osobowej (przedstawiciele cechów)-władza wyk i wojsk. – chorąży sprawiedliwości;REPUBLIKI MIEJSKIE(Wenecja,Genua-Republiki arystokratyczne): WENECJA: Wielka Rada-naczelna władza w mieście, wybierana corocznie, 480 osób, członkostwo dziedziczne, ustawoda-wstwo, uchwalanie podatków, nadawanie godności, przyjmowanie do prawa miejskiego, decyzje o wojnie i pokoju, nazwiska rodów członkowskich wpisywano do złotej księgi;doża-władza wykonawcza, formalny naczelnik Wenecji, wybier. przez kolegium elektorów (z Rady, >30 lat), elekcja 9-stopniowa, doża zaprzysięgał kapitulacje określające jego uprawnienia, był kontrolowany przez Rade Mniejszą i Rade Dziesięciu;Senat – wykształcił sięz Rady Mniejszej, około 300 członków, sprawy polityki zagranicznej, kościelne, finansowe, urzędowe;Rada Dziesięciu-wybierana przez Wielką Radę, od połowy XIV wieku, przeciwdziałanie zamachom na republikę, sądownictwo w sprawach zastrzeżonych dla rady dziesięciu, kompetencje ograniczone w XVI wieku; Najjaśniejsza Signoria Wenecji-organ reprezentujący państwo, skł się z doży i 6-osobowej Tajnej Rady (po 1 przedstawicielu z każdej dzielnicy), kadencja rok, czuwała nad wykonaniem uchwał RW i Senatu, najwyższe sądow. itp.GENUA:ustrój-władza naczelna w rękach zgromadzenia generalnego obywateli, władza wykonawcza najpierw 4 konsulowie, od 1257 roku również kapitan ludu, od 1309 roku zm. nazwę na dożę, ustrój w XVI wieku- na czele państwa doża z 2-letnią kadencją, obok niego Senat (12 gubernatorów), Rada Wielka (400 os. – wybór losowy spośród najlepszych rodów), Rada Mniejsza (funkcje kontrolnę, wybierała ją Rada Wielka); FRA-NCJA:miasta prewotalne-w środkowej Francji, prewot-wł. adm., wymiar sprawiedliwości, z-cą był mer i 12 przysięgłych;miasta komunalne-na północy, głowny organ władzy-ogólne zebranie obywateli (ustaw. + wybór władz miejskich), ławnicy + mer (władza adm. i sąd., ławników od 24 do 100, mer wybierany spośród ławni-ków), mer (naczelnik administracji, dowódca milicji i przewodniczący sądu);miasta konsularne-na południu – Parlament – ogólne zebranie obywateli, naczelny organ władzy, uprawnienia ustawodawcze, wyparty przez Wielką Radę, konsulowie-władza wyk. i sąd., organ kolegialny, 2-24 osoby, od XII wieku w ich miejscu podesta; NIEMCY:miasta cesarskie-zakłądane przez cesarza i mu podlegaly, (Norymberga, Ulm, Frankfurt nad Menem) itp.miasta krajowe-zakładane przez władców terytorialnych i feudałów świeckich, (Wiedeń, Drezno);miasta biskupie-zakładane przez biskupów diecezjalnych;wójt/sołtys-najwyższy organ władzy w mieście (okres przed-samorządowy, główne sądownictwo w ograniczonym zakresie;rada miejska-najwyższy organ władzy w okresie samorządowym, składała się z rajców wybieranych corocznie, liczba nie byłastała, wybierali mieszczanie z pełnią praw obywatelskich, kompetencje: ustawodawstwo miejskie, zatwierdz. statutów cechowych, utrzymanie bez-pieczeństwa, sądownictwo w sprawach handlowych i porządkowych;burmistrz-w niektórych miastach na czele władzy,wybierani corocznie przez obywateli lub radę spośród swego grona;ława-organ sądowniczy, składała się z sołtysa-sędziego jako przewodniczącego i ławników;system filialny powstawania miast-wykształcono miasta macierzyste w oparciu o których ustrój i prawo lokowano nowe miasta-miasta-córki / miasta filialne;ANGLIA: przywileje (karty)-wydawane miastom, zawierały prawo wybierania własnych urzedników przez miasta (burmistrz i rada 12-24 osobowa), miasto wyjmowano spod sądownictwa hrabiów i setni, przyznawano mu prawo stworzenia własnego wymiaru sprawiedliwości, mogło też wydawać własne rozporządzenia;charter of incorpo-ration-przywilej nadający miastu osobowość prawną (od XIV/XV wieku)-zawierał prawa do statusu korporacji, własnej pieczęci, wydawania rozporządzeń i nabywania ziemi.USTRÓJ POLITYCZ:KONSTRUKCJA KORONY KRÓLESTWA:Korona Królestwa (Corona Regni)-pojęcie powstałe w Anglii w XII wieku, prawno-ustrojowy wyraz monarchii stanowej, charakter państwa zmienił się z prywatno- na publicznoprawne, korona została związana z państwem jako całością, państwo było rzeczą publicznoprawną (res publica). WŁA-DZA KRÓLEWSKA:ZAKRES WŁADZY:Francja-władzę królewską określili legiści, urzędnicy szlacheccy i mieszczańscy, znawcy prawa rzymskiego, monarcha był najwyższym zwierzchnikiem lennym, źródłem sprawiedliwości i suwerenności władzy;Anglia-władza królewska na podstawie „Wielkiej Karty Wolności” – królowie stracili na znaczeniu na rzecz Parlamentu, monarcha miał prawo wydawania stautów, dowództwo wojskowe, politykę zagraniczną, mianowanie +odwoływanie urzęd.Rzesza-przepisy Złotej Buli z 1356 r., od 1539 zaprzysięgano kapitulacje wyborcze (warunki przestrzegane przez króla);Hiszpania i Portugalia - utrzy-manie władzy królewskiej;Dania-określono zakres władzy królewskiej w Kalundborgu w 1360 roku (Landfreden) -król obiecał poddanym stare prawa i przywileje: zwoływanie Danehofu raz w roku, nietykalność, odwołania od wyroków sądów królewskich, poddani przyrzekli w 11 artykułach przestrzegać prawa itp., od 1250 (tron elekcy-jny) zaczęto królom narzucać haandfaestning;Rosja-od Iwana IV książęta tytułowali się carami, a władzę swoją określali jako samodzierżawie (wszelka władza państwowa + ius vitae ac necis nad poddanymi), kompetencje: polityka zagraniczna, obsadzanie urzędów, zwoływanie soborów ziemskich i kontrola ich działalności, od 17 wieku władza królewska była ograniczana;NASTĘPSTWO TRONU:Francja-system agnatyczny bez kobiet do 1420 roku, od około 1422 teoria statutowa-dziedzicem korony z mocy prawa mógł być tylko najstarszy syn zmarłego władcy, prawa tego nie można było się zrzec ani zmienić, w razie niepełnoletności regencję sprawowała osoba wyznaczona;Anglia-System primogenitury, od 1301 roku następca miał tytuł księcia Walii, w razie nie-pełnoletności regencję sprawowała rada regencyjna lub królowa-matka, potem regenta wyznaczał Parlament; Hiszpania i Portugalia-system primogenitury w Kastylii i Portugalii, potem też w Aragonie;Dania-tron elekcyj-ny od 1250 roku, wybierał Danehof, spośród męskiego potomstwa króla;Szwecja-tron elekcyjny przez cały okres średniowiecza; Norwegia-tron dziedziczny przez cały okres średniowiecza;Rosja-najpierw sukcesja tronu przez syna (lub córki jeśli brak syna), ostatecznie wybierał car, od 1598 roku cara wybierał Sobór Ziemski, od 1613 roku wybierano cara w obrębie dynastii Romanowów.ADMINISTRACJA CENTRALNA:RADA KRÓLEW-SKA:Francja-Rada Królewska-od XIII wieku, organ kolegialny, skład ustalony na stałe w XVI w., kompeten-cje:polityka zagraniczna,administracja państwem,sprawy finansowe,wykonanie sądownictwa(kasacja i ewokacja) – od 1497 roku kompetencje przekazano Wielkiej Radzie;Izba Obrachunkowa-kontrola rachunków urzedników prowincjonalnych, administracji królewskiej, sąd skarbowy i wydawanie rozporządzeń;Anglia-Rada Ścisła – skład określał król, kompetencje adm., ustawod. (ordonanse), sądownicze (później jej odebrane);Rzesza – Rząd Rzeszy-cesarz jako przewodniczący + 20członków,od Karola V 22,siedziba-Norymberga, kompetencje: wszystkie sprawy wewnętrzne i zagraniczne, wymagana większość głosów;Hiszpania-w Kastylii Rada Monarsza, w Aragonie: Generalitat w Katalonii (przedstawiciele 3 stanów), Diputacio del Reino w Aragonie (8 członków – po 2 z każdego stanu), Diputacio del Regne w Walencji (sprawy podatkowo-skarbowe);Portugalia -funkcje rady królewskiej spełniała curia, w składzie dostojnicy swieccy i duchowni;Dania-Rada Królestwa-około 40 osób, główny organ władzy państwowej, dokonywał elekcji króla, sprawował regencję, współrządził państwem, uchwalał podatki, współdecydował o polityce zagranicznej, pośredniczył między królem a ludem;Szwecja-Rada Królestwa (Riksrad)-w skłądzie najwyżsi urzednicy (drost, kanclerz i marszałek) i osoby mianowane przez króla, kompetencje: sprawowanie regencji, polityka zagraniczna, podatki, współrządzenie państwem, dyspono-wanie zamkami, zdobytymi ziemiami itp.Rada Ścisła-powołana w 1441, 6 osób: abp, drots, lagman Upplandu + 3 członków z Rady Królestwa-kompetencje: w razie śmierci królamiała przejąć wszystkie lenna i zamki i spraw-ować zarząd państwem;Rosja-Duma Bojarska-od XV wieku,skład ustalał car,do Iwana IV tylko bojarzy (dumni), od Iwana IV dworianie i urzędnicy (dumni diakowie), kompetencje: ciało doradcze, potem pomaganie królowi w rozstrzyganiu spraw państwa;URZĘDNICY NADWORNI I PAŃSTWA:Francja-wzrost pozycji kanclerza, nowe kompetencje: kontrola nad administracją i wymiarem sprawiedliwości, potem wzrost znaczenia urzedników skarbowych;Rosja-w XV w. pojawiły się prikazy-organy powołane do zarządzania różnymi dziedzinami państwa, na czele ich stali bojarzy mianowani przez króla, prikazów było około 40, kompetencje: sprawy dworsko-skarbowe, sąd.,wojsk.,specjalne.ZGROMADZENIA STANOWE OGÓLNOPAŃSTWOWE: GENEZA:geneza-zgr. stan. wywodzą się z dawnych wieców (dalsza geneza) lub ze zgromadzeń duchownych (bliższa), oraz ukształtowania ustroju stanowego;PARLAMENT W ANGLII:geneza-nazwa ustaliła się od XIII wieku (autor: Henryk III), mieszczanie w pralamencie od 1265 roku;Struktura:Izba Wyższa (Lordów) - możno-władztwo: abp, bp, opaci, przeorowie zakonów (wyższe duchowieństwo), bezpośredni lennicy króla (posiadający określone lenno), potem aby wejść do Izby Lordów, trzeba było mieć tytuł para;Izba Niższa (Gmin)-zasiadali rycerze i mieszczanie-skład: od 1295 r. po 2 rycerzy z hrabstwa i po 2 przedstawicieli z każdego uprzywilejo-wanego miasta (miasta uprzywilejowane określał szeryf hrabstwa do końca XIV w.), mieszczanie mieli w Izbie Gmin przewagę, wybór rycerstwa: najpierw szeryf desygnował przedstawicieli z hrabstw, potem ograniczono rycerstwodo osiadłego na stałe w hrabstwie;obrady-miejsce i termin ustalał król, od XIV w. opactwo westminste-rskie było stałym miejscem obrad, zwoływano parlament zazwyczaj raz w roku;kompetencje=ustawodawstwo ogólnopaństwowe + sądownictwo + sprawy finansowe;ustawodawstwo-wywodziło się z prawa gmin do przedstawienia projektu ustawy, który monarcha mógł przyjąć lub odrzucić,jeśli przyjął, to tekst redagowała kancelaria, a od XV w. Izba Gmin redagowała odpowiedzi sama (w postaci bill)-inicjatywę miała też Izba Lordów i król, aby projekt mógł obowiązywać, musiał być przyjęty przez obie izby i zatwierdzony przez króla (act); sądownictwo-Izba Lordów-najwyż. instancja sądowa państwa i sąd równych dla przestępstw popełnionych przez lordów, potem uzyskała prawo sądzenia przestępstw urzędniczych;impeachment-skarga wnoszona przez IG przeciw oskarżonym o nadużycie władzy, rozstrzygana przez Izbę Lordów;act of attainder-ustawa Parlam-entu, skazująca danego urzędnika na karę śmierci lub wygnania bez procesu, na podstawie głosowania;sprawy finansowe-Izba Gmin od XV w. wnosiła wszystkie projekty ustaw skarbowych, zatwierdzał je król;STANY GENERALNE WE FRANCJI:geneza-najpierw Trzy Stany, potem Stany Generalne (1484), pierwsze stany generalne zwołano w 1302 roku;Struktura:Izby: duchowna, szlachecka i mieszczańska:nominacje-szlachtę i duchowieństwo zapraszał król imiennie do 1484, stan mieszczański reprezentowali przedstawiciele wybranych przez króla miast-miasta komunalne i konsularne wybierały same swych posłów, w miastach prewotalnych wybierał prewot-miejsce i termin obrad zależne od woli króla;organizacja-każda z izb obradowała oddzielnie, razem tylko na otwarcie i zamknięcie zgromdzenia, uchwały większością;wybory od 1484 r.-okręgiem wyborczym był baliwat, każdy stan wybierał delegatów osobno (szlachta i duchowni bezpośrednio-w szlachcie posiadacze lenn w baliwacie, w duchowieństwie posiadacze beneficjów i kapituły + klasztory), mieszczanie wybierali posłów pośrednio;kompetencje-uchwalanie podatków, prawo przedstawiania zażaleń i postulatów dotyczących reformy ustroju państwa, wyrażanie zgody na alienację domeny, wybór nowej dynastii w wypadku wygaśnięcia starej;Zgromadzenie Notablów-substytut stanów generalnych, składało się z przedstawicieli wszystkich stanów, ale pochodących z imiennego zaproszenia władcy-kompetencje podobne do Stanów Genera-lnych,oprócz podatków;SEJM RZESZY (REICHSTAG):geneza-Reichstag wywodził się ze zjazdu nadwornego (Hoftag), zwoływany był od XII wieku, terminu Reichstag użyto po raz pierwszy w roku 1495;charakter federalistyczny Reichstagu-zasiadające w nim osoby nie reprezentowały poszczególnych stanów, ale tylko terytoria i miasta;organizacja-sejm składał się z trzech kolegiów (kurii, izb), miejsce termin i cel zjazdu ustalał król, zaproszenie następowało na mocy memoriału wydanego 6 tyg. przed zjazdem, od 1356 r. 1. sejm po koronacji króla zwoływano w Norymbergii, każde kolegium obradowało oddzielnie, przyjęta uchwała=opinia, a po zatwierdzeniu przez króla = ustawa, od 1663 Reichstag obradował w Ratyzbonie;kuria książąt elektorów - utworzona w 1356 przez „Złotą Bullę”, najpierw 7 osób, mogli wybierać króla niemieckiego i spotykać się w 4 tyg. po Wielkiejnocy dla omówienia najważniejszych spraw państwa, przewodnicz. abp moguncki (prymas); kuria książąt i panów Rzeszy-książęta świeccy i duchowni-94, głosy wirylne, panowie Rzeszy-141-6 głosów kurialnych, przewodniczyli: abp salzburski i arcyksiążę austriacki;kuria mieszczan -przedstawiciele 51 miast cesarskich i biskupich, dzieliło się na: ławę reńską (14 miast) i ławę szwabską (37 miast), każde miasto = 1 głos, przewodniczył delegat miasta, w którym Sejm Rzeszy aktualnie obradował SOBÓR ZIEMSKI W ROSJI: geneza-zwołano go po raz pierwszy w 1549 roku;organizacja-sobór składał się z trzech kolegiów (izb) – Dumy Bojarskiej, Świętego Soboru i izby przedstawicieli (izby poselskiej) (dworiaństwa, lokalnych urzędników, mieszczan, gości, dzieci bojarskich, strzelców i chłopów (od 1613 r.); sobór zwoływali: car lub poprzedni sobór, a w okresie bezkrólewia Duma Bojarska lub patriarcha, koelgia obradowały osobno;Duma Bojarska-element arystokratyczno-urzędniczy, rodzaj senatu;Święty Sobór – skupiał hierarchów kościoła prawosławnego, Izba poselska-była najliczniejsza;wybory do Soboru-od XVII wieku, okręgiem wyborczym był ujezd (powiat), wybory przeprowadzali wojewodowie, obowiązywał system kurialny-listę przedstawicieli każdej warstwy okre-ślało pismo zwoławcze cara;kompetencje-wybór cara w razie wymarcia dynastii, nakładanie podatków, uchwal. najważn. ustaw, decyzja (wojna/pokój).ADMINISTRACJA LOKALNA:Francja-podział adm. bez zmian, prewot utracił większość uprawnień, zostało tylko sądownictwo, baliwom też odebrano główne funkcje, wpro-wadzono okręgi skarbowe-elekcje;Anglia-szeryf utracił większość kompetencji, od XIV w. szeryfów nominował król tylko na rok, szeryfowie nie objeżdżali już hrabstwa, w hrabstwach i miastach wytworzył się samorząd; Rzesza-podzielono państwo na obwody (1500 – 6, 1512 – 12),w każdym obwodzie sejmik obwodowy (Kreistag), organy wykonawcze: starosta obwodowy, 2-6 radców;Kastylia-podział na merindades, zarządzane przez merinos, którzy podlegali merino mayor;Portugalia-alkadowie-terytorialni urzędnicy króla, do pomocy mieli od XIII w. meirihos-mores;Rosja- zlikwidowano namiestników w powiatach oraz system kormlenija, wpro-wadzono reformę administracji-zarząd lokalny oparto na samorządzie na szczeblu guby (okręgu) oraz ziemi; samorząd gubny-upraw. sądowe, ściganie rozbójników, organy: izba gubna (starosta + 4-6 przysięgłych), diak gubny;samorząd ziemski- upr. sąd., skarb., gosp., polic., podlegali mu mieszczanie, cchłopi państwowi i duchow. klasztorne, organy: izba ziemska (starosta ziemski i 2-6 przys.), diak ziemski;wojewodowie-mianowani przez cara+Dumę Bojarską od XVII w., w każdym obwodzie, kadencja 2 lata, obowiązki: sprawy wojsk, policyjne, administracyjne, skarbowe, urząd wojewody zniesiono w 1661, przywrócono w 1679.

WYMIAR SPRAWIED: SĄDOWNICTWO KRÓLEWSKIE:FRANCJA:prewoci-sądy I inst. w drobnych sprawach cyw. i kar., sąd odwoławczy od wyroków niższych sądów senioralnych;baliwowie-odwołania od sądów prewotalnych i wyższych senioralnych, w I instancji zas sprawy królewskie;namiestnicy-od XV wieku przejęli komp. sąd. baliwów-1 dla spraw cywilnych, 1 dla karnych;Parlament w Paryżu-od XIII w. najwyższy sąd królewski, skład ustalony od XIV w.: 78 radców: 44 duchownych i 34 wieckich, mianowani dożywotnio przez króla potem kooptacja; składał się z 4 izb:Izba Wielka (Rozpraw)-instancja odwoławcza od baliwów i prewota Paryża, sąd I i ostatniej instancji zarazem w sprawach: obrazy majestatu króla, niektórych osób prawnych, dóbr królewskich i apandaży, p-stw popełnianych przez parów i członków sądów najwyższych (karne i cywilne);Izba Wieżyczki-do XVI w. komisja Izby Wielkiej do spraw karnych zagrożonych karą śmierci, od XVI w. apelacje w sprawach karnych;Izba Doch-odzeń-sporządzanie projektu wyroku, który miała wydać Izba Wielka, od XVI orzekała niezależnie;Izba Skarg – najpierw komisja decydująca o przekazaniu złożonych do króla skarg właś-ciwym sądom, potem sama wydawała orzeczenia, od których przysługiwało odwołanie do Izby Wielkiej; ANGLIA:NAJWYŻSZE TRYBUNAŁY KRÓLEWSKIE (siedziba-Westminster):Sąd Spraw Pospolitych-od Henryka II 5 sędziów, sprawy cywilne z wyjątkiem tych dotyczących uprawnień Korony,Sąd Ławy Króle-wskiej-przewodniczący+3 sędziów, sprawy karne osób posiadających przywilej rozp. ich sporów przez króla, cywilne naruszające mir królewski, dotyczące interesów korony;Sąd Exchequeru-w XIII w., przewodniczący (baron główny) + 3 sędziów baronów, był to sąd skarbowy-rozpatrywał skargi w sprawach fiskalnych skierowane przeciw koronie;Sąd Kanclerski-na czele Lord Kanclerz, podlegało mu 6 sędziów i nadzorca zwojów, ponadto 6 pisarzy, postępowanie uproszczone, sądzono bez ławy przysięgłych;cechy NTK:sesje odbywały się 4 razy w roku, sędziowie królewscy ponadto objeżdżali kraj jako sądy koronne delegowane;SĄDY LOKALNE: strażnicy pokoju-ściganie osób naruszających mir i przeka-zanie ich szeryfowi /sędziom delegowanym, od 1328 sądownictwo karne, od XIV w. strażnicy pokoju przeksz-tałcili się w sędziów pokoju-6 w każdym hrabstwie, od 1390 8, mianowani przez króla;sądy przysięgłych-roz-wijały się od XIII w., przysięgli rekrutowali się spośród właścicieli ziemskich mających pewien dochód i dobrą opinię, formowano z nich ławy:Ława Wielka -23 przy-sięgłych, wstępne badanie sprawy, celem stwierdzenia istnienia podstaw do oskarżenia-decyzja zapadała więk-szością głosów (umorzenie / skierowanie sprawy do Ławy Małej);Ława Mała dla spraw karnych-12 przy-sięgłych, orzekała tylko o winie, zaś sędziowie zawodowi o karze, rozprawę prowadzili sędziowie fachowi, zadawali Ławie pytana;Ława Mała dla spraw cywilnych-podobnie jak powyższa, ale decydowała o istniejącym stanie faktycznym;SĄDOWNICTWO STANOWE:sądy kościelne-rozpatrywały sprawy kleru, niezależne były od sądownictwa państwowego;sądy miejskie prawa niemieckiego-kolegialne (radziecki, ławniczy, wetowy) lub jednoosobowe (sądy: burmistrza-prezydenta, burgrabiego, sołtysa);sąd radziecki-rajcy + burmistrz, sprawy o p-stwa przeciw miastu, cywilne mniejszej wagi, odwołania od innych s. miejsk.sąd ławniczy-skł. się z sołtysa + ławników, najważniejszy sąd do rozp. spraw naruszających miejskie prawo zwyczajowe;sąd wetowy-sprawy wynikające z ustawodawstwa miejskiego, kupieckie, gospodarcze.ZAGADNIENIA OGÓLNE PRAWA ŚREDNIOWIECZNEGO:Główne nurty i cechy:nurt prawa rodzimego-wystepował do XII w., ukształtowany na rodzinnej tradycji, opartej na prawie zwyczajowym;nurt prawa rzymskiego-w późnym średniowieczu, wsparty przez prawo kanoniczne;źródła powstania prawa średn.-w znaczeniu formalnym: zwyczaj, stanowienie i precedens; w znaczeniu poznawczym: spisy, dokumenty, ziory wyroków, literatura prawnicza, przekazy historyczne;cechy charakterystyczne prawa śr.-dominacja prawa zwyczajowego, partykularyzm, stanowość i kazuistyka prawa;Dominacja prawa zwyczajowego:minusy prawa zwyczajowego-było najpierw niepisane, wyjaśniane na wiecach, potem w sądach, potem pierwsze spisy, prawo zwyczajowe było bezradne wobec przemian;prawo stanowione >> zwyczajowe-najpierw tworzono prywatne zbiory prawa zwyczajowego, potem je sankcjonowano w drodze postanowień sądów / władców, potem nastąpił zaś rozwój ustawodawstwa królewskiego;Partykularyzm prawa:partykularyzm osobowy-wyrażany przez zasadę osobowości prawa – jednostka podlegała prawu plemienia, z którego pochodziła-bez względu na miejsce pobytu;professio iuris – wyznanie prawa, instytucja służąca do ustalenia, czyim prawem będzie się trzeba posłużyć w danym proc. terytorialność prawa-wypierała osobowość-wyłącznie stosowane było prawo obowiązujące na określonym terytorium;partykularyzm terytorialny-sięgał korzeniami związków plemiennych, pogłębił się w okresie roz-drobnienia feudalnego;Stanowość prawa:stanowość prawa-każdy stan sądził się swoim prawem-szlachta - ziemskim i lennym; duchowieństwo-kanonicznym; mieszczaństwo-miejskim, chłopstwo-wiejskim (dworskim); Kazuistyka prawa:kazuistyka prawa-treść prawa określana była przez rozstrzygnięcia przypadków indy-widualnych-normy miały charakter pojedynczych orzeczeń w konkretnych sprawach-kazusów.PRAWO KARNE:Prawo karne wczesnego średniowiecza:PRZESTĘPSTWO:czyn zabroniony, wyrządzający szkodę jednostce lub społeczeństwu (ogółowi) oraz naruszający porządek publiczny i społeczny ustalony przez zwyczaj i obowiązujące prawo;PODZIAŁ PRZEST:prywatne-naruszały interes jednostki lub rodziny (wcześniej rodu), wyrządzoną krzywdę traktowano jak sprawę prywatną, karę realizowano najpierw w formie samopomocy (krwawej zemsty), prowadziło to do walk rodowych (wróżd);publiczne-naruszały interes ogółu i pojawiły się z powstaniem państwa plemienno-szczepowego, zdrada kraju, zbiegostwo z wojska, tchórzostwo na polu walki itd., także p-stwa religijne: świętokradztwo, krzywoprzysięstwo; ścigane to było z urzędu, karę egzekwowano od razu; mir-ustalony porządek publiczny, którego naruszenie stanowiło przestępstwo publiczne;mir miejscowy -szcze-gólna ochrona prawna określonego miejsca (targ, kościół itp.);mir osobowy-ochrona określonych osób,mir mie-szany-chronił i osobę, i miejsce jej pobytu;RODZAJE PRZESTĘPSTW(PRYWATNE):przeciwko życiu i zdrowiu-mężobójstwo (dzieliło się na morderstwo-potajemne zabicie człowieka +próba zatarcia śladów i zabójstwo-to samo, tyle że nie było próby zatarcia śladów);uszkodzenia ciała-p-stwa przeciwko zdrowiu; prze-ciwko mieniu-kradzież-wielka i mała (przedmiot kradzieży); kwalifikowana i zwykła (sposób popełnienia); rozbój-zabór cudzej rzeczy przy użyciu siły, z zamiarem pozbawienia życia; rabunek-to samo, ale bez zamiaru pozb. życia; podpalenie, wyrządzenie szkód polnych/leśnych;przeciwko czci-zniewaga czynna, słowna, lub pisemna (paszkwil);przeciwko moralności-cudzołóstwo-kobieta i mężczyzna; kazirodztwo, nierząd, sodomia, homoseksualizm;przeciwko zaufaniu publicznemu-fałszerstwo(dokumentów prywatnych, fałszywe zeznania); oszustwo (podwójne komplety kart / kości); lichwa (pobieranie zbyt wysokich odsetek);RODZAJE PRZESTĘP (PUBLICZNE):przeciwko władcy i państwu-zakres ścigania określał monarcha-zdrada państwa, obraza majestatu, ucieczka z kraju / pola bitwy, zamach na życie władcy;przeciwko religii-czarostwo, wróżbiarstwo (prawo wczesnośr.), ścigane były przez władze duchowe i świeckie, oprócz tego: krzywoprzysięstwo, święto-kradztwo, bluźnierstwo;inne publiczne p-stwa-skierowane przeciw władzom, sądom, korporacjom terytorial-nym, urzędnicze, skarbowe, wojskowe;ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA:podstawa obiektywna (przedmiot) -w prawie wczesnośr. oparta na niej była odpowiedzialność karna-musiał wystąpić tylko skutek zewnętrzny, p-ca odpowiadał za przejawy i skutki czynu, pomiędzy czynem a postępowaniem sprawcy musiał wystąpić zw. przycz .-skut.podstawa subiektywna (podmiotowa)-była nieużywana w prawie wczesnośr., obejmowała uwzględnienie stosunku sprawcy do popełnionego czynu;odpowie.rodowo-rodzinna-ród, któremu członek innego rodu wyrządził szkodę / krzywdę, stosował krwawą zemstę wobec rodu, z którego ten członek pochodził; odpowie.rodziny-realizowana w przypadku popełnienia najcięższych przestępstw;odpowie.terytorialna - obciążała wspólnotę (markę opole, wieś, później miasto)-występowała w razie niewykrycia sprawcy zabójstwa popełnionego na jej obszarze;odpowie.indywidualna-ponosił ją sam sprawca za własny czyn przestępczy, mógł być też odp. za cudze czyny;okoliczności bezkarności czynu-samopomoc, początek, obrona konieczna, pozba-wienie ochrony prawnej itp.samopomoc-dopuszczana i niekarana w czasach najdawniejszych, wykonywano głównie w formie krwawej zemsty, utrzymała się bezkarna za: zabicie złodzieja nocnego, podpalacza, cudzo-łożnika (po złapaniu na gorącym uczynku);początek-aczepka czynna / słowna, która wywołała reakcję zaczepionego w formie odwetu;inne przypadki bezkarności-zabicie osoby wyjętej spod prawa, popełnienie p-stwa w stanie wyższej konieczności, pozbawienie zdrowia / życia dłużnika zabezpieczającego własną osobą wykonanie umowy;bezkarność sprawcy z braku winy-powodowała ją nieletniość (w pr. salickim do 12 lat, w rypuarskim do 15 lat), za p-stwo pop. przez nieletniego odpowiadał ojciec lub opiekun; inne przyczyny: błąd co do faktu, afekt, zdrowie fizyczne, przymus fizyczny;sprawca-każdy, kto swym czynem bezpośrednim reali-zował znamiona p-stwawspółsprawstwo-dokonanie p-stwa wspólnie przez kilka osób na podstawie wcześnie-jszego umówienia sięodpowiedzialność(współ)sprawców-najpierw wszyscy jednakowo, potem większa kara dla sprawcy głównego;podżeganie-nakłanianie osoby do popełnienia p-stwa; pomocnictwo-umyślna pomoc w popełnieniu p-stwa;poplecznictwo-popieranie sprawcy po popełnieniu p-stwa (np. ukrywanie sprawcy); odpowiedzialność-wszystkie trzy formy karalne, najdawniej nie karano podżegania i pomocnictwa;KARA: dolegliwość zastosowana wobec sprawcy p-stwa-wymierzenie sprawiedliwości p-cy, wyrażające poteienie dla niego i jego czynu ze strony społeczeństwa;racionalizacja kary-wyjasnianie jej celu i sensu: religijna: kara = pokuta wymierzona za obrazę bóstwa; sprawiedliwościowa:(metafizyczna, bezwzględna)-oparta o zasadę talionu (oko za oko); prewencyjna-nie rozwinęła się we wczesnym średniowieczu, miała na celu zapobieganie pope-łniania p-stw w przyszłości;kary odzwierciedlające-miały w formie symbolicznej unaocznić rodzaj popełnio-nego p-stwa;kary mutylacyjne-okaleczały ciało, niekiedy były zarazem karami odzwierciedlającymi;WYMIAR KARY:kary arbitralne-polegały na swobodnym określaniu ich wysokości przez wyrokujący organ, wymierzane wg uznania sądu;kary ściśle oznaczone-zawarte w prawie, musieli ich się trzymać sędziowie przy ferowaniu wyroku, nie mogli ich zmien.okoliczności łagodzące-wiek sprawcy, zdrowie fiz./psych., pojednanie, działanie w afekcie, pozycja społeczna;ok. obciążające-dokonanie p-stwa w miejscach lub na osobach objętych mirem królewskim, gorący uczynek, stan społeczny sprawcy, wiek i płeć pokrzywdzonego, wysokość szkody, zacieranie śladów, ucieczka z miejsca p-stwa itp.zbieg przestępstw-realny(co najmniej 2 p-stwa)-za każde z nich osobna kara, kary kumulowano;darowanie kary-ułaskawienie monarsze dokonane przez władcę, ułaskawienie prywatne-przez powoda, pokrzywdzonego;zamiana kary-dokonywał sędzia, pokrzywdzony lub jego krewni na prośbę sprawcy;KARY PRYWATNE:krwawa zemsta-zakazano jej dokonywania w określonych miejscach i czasie (święta kościelne), stosowano ugodę stron (pojednanie)-przymus pojednania, kary kompozycyjne – połączenie kary z pieniężnym odszkodowaniem, stosowane przy p-stwach prywatnych, wysokość określali: sąd, jednacze lub strony,potem ustalano je w prawie zwyczajowym-kazuistycznie;kara kompozycyjna-składała się z 2 elementów: okupu na rzecz pokrzywdzonego lub jego rodziny i opłaty na rzecz władcy (fredus) za złamanie porządku publicznego (znajdowała się w samej np. główszczyźnie);główszczyzna-zadośćuczynienie za zabójstwo, płacone rodzinie zabitego, wg prawa salickiego: zabicie dworzanina w domu -1800 solidów, zabójstwo dworzanina / kapłana-600, wolnego franka-200, Rzymianina-100 itd.nawiązka (pokutne, Busse)-kara pieniężna za uszko-dzenie ciała – płacona za obcięcie włosów, obcięcie kończyny itp.KARY PUBLICZN: ogólnie-groziły za popełnienie przestępst publ. i państw. oraz tych prywatnych, od których sprawca się nie wykupił;kara śmierci – zwykła: ścięcie, powieszenie; kwalifikowana: łamanie kołem, ćwiartowanie, utopienie, spalenie, wbicie na pal, ukamienowanie, uduszenie, zagłodzenie,wypuszczenie jelit, pogrzebanie żywcem;kary mutylacyjne-były karami odzwierciedl., obcięcie, połamanie, wyrwanie, przekłucie, wyłupanie, wypalenie narządów;kary na czci - proskrypcja-wyjęcie spod prawa, wywołanie-ukarany tracił osobowość prawną, można go było bezkarnie zabić, majątek jego ulegał konfiskacie, żona stawała się wdową a dzieci sierotami; wygnanie-odmiana wywołania, połączona zazwyczaj z konfiskatą (w Rosji: potok – banicja; rozgrablenije (konfiskata); kary cielesne-chłosta – za drobne p-stwa, post, obcięcie włosów, wysmarowanie mazią, noszenie siodła itp.kary majątkowe- konfiskata całego majątku-za najcięższe p-stwa, godziła też w rodzinę sprawcy, grzywny – rekompensata za naruszenie porządku publ.;kara pozbawienia wolności-najmniejsze znaczenie, przetrzymanie p-ców do czasu wykonania kary np. śmierci.Zmiany w prawie karnym późnego średniowiecza:PRZESTĘPSTWO:NOWY PODZIAŁ PRZESTĘPSTW:zbrodnie-czyny szczególnie naruszające porządek publiczny i wyrządzające duże szkody, za to kary były najcięższe;wykroczenia-wszystkie pozostałe przestępstwa;cause maiores (p-stwa większe) i cause minores (mniejsze)-kryterium podziału podobne;p-stwa gardłowe-groziły za nie kary na gardle i ręku; nie- gardłowe-groziły za nie kary na skórze i włosach;p-stwa najcięższe, ciężkie i lekkie-podział przestępstw według doktryny włoskiej;p-stwa zwyczajne i nadzwyczajne-podział wg. tego, czy dane p-stwo jest uregulowane przepisami prawnymi;p-stwa z winy: umyślnej, nieumyślnej i przypadku-kryterium podziału było nastawienie sprawcy;crimen laese maiestatis-obraza majestatu, coraz więcej czynów było pod nią podciągane;herezja – uregulowano ją, była zbrodnią obrazy majestatu boskiego, nowe p-stwa: apostazja; ODPOWIEDZIALNOŚĆ I WINA:odpowie.subiektywna (podmiotowa)-subiektywizacja odpowiedzialności karnej w późnym średnio-wieczu wywodzi się z Włoch; podstawą odpowiedzialności było nastawienie woli sprawcy, musiała się ona ujawnić w złym zamiarze-wewnętrznym nastawieniu sprawcy, zmierzającym do popełnienia p-stwa;wina – związek między psychiką sprawcy, a skutkiem przestępnym, dzieliła się na umyślną i nieumyślną;wina umyślna -cechował ją dolus-zły zamiar, wola popełnienia p-stwa: dolus bezpośredni (d. directus)-celowe działanie zmierzające do wywołania skutku przestępnego; dolus ewentualny (d. eventualis)-świadomość, wyobrażenie możliwości skutku przestępnego, przewidywanego i aprobowanego;wina nieumyślna-brak zamiaru popełnienia p-stwa, wskutek nienależytej staranności i ostrożności skutek przestępny nastąpił-brak był w dwóch postaciach: lekkomyślności-sprawca przewidując możl. popełnienia p-stwa bezpodstawnie przypuszczał, że go uniknie; lub niedbalstwa – sprawca nie przewidywał możl. popełnienia p-stwa, ale powinien i mógł;przypadek (casus) – sprawca nie mógł przewidzieć skutku przestępnego, nawet przy zachowaniu należytej staranności;BRAK BEZPRAWNOŚCI CZYNU I WINY:obrona konieczna (defensio)-siłę wolno odeprzeć siłą, podstawową przesłanką był bezpośredni zamach, mogący spowodować naruszenie dobra człowieka chronionego prawem warunki: musiała być dokonana dla uniknięcia rzeczywistego niebezpieczeństwa, nie z zemsty, środki powinny być adekwatne do środków używanych przez napastnika;pozostałe-bez zmian, zrównano jedynie odpowiedzia-lność karną mężczyzn i kobiet;KARA:na gardle i ręku-wymierzane były za zbrodnie (kara śmierci, kary mutyla-cyjne);na skórze i włosach-za drobniejsze p-stwa (kary na czci i hańbiące)-podział wg Zwierciadła Saskiego POSTĘPOWANIE SĄDOWE:Najdawniejsze sposoby dochodzenia sprawiedliwości:samopomoc / krwawa zemsta-prowadziła do wojen rodowych, z czasem ograniczona i zniesiona;droga sądowa-otwierana przez zawarcie umowy między stronami o oddanie sprawy sądowi, z czasem zastąpiono ją jednostronnym pozwaniem (składano pozew prywatny-mannitio-w domu krzywdziciela dokonywał tego powód);Proces zwyczajny: PROCES SĄDOWY:pozew sądowy(bannitio)-wydawany przez sędziego na podstawie skargi pokrzywdzonego, było to formalne wezwanie na rozprawę, pierwotnie ustne;pozew pisemny-dopiero w późnym średniowieczu, forma: oznaczenie sędziego, imię i nazwisko pozwanego, termin i miejsce rozprawy, imię i nazwisko powoda, treść skargi, data + miejsce wystawienia, pieczęć sądowa-sporządzano pozew pisemny w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach;ZASADY PROCESOWE:jedność procesu cywilnego i karnego-każdy proces był post. karnym, podziału skarg dokonano w Anglii najwcześniej (na karne i cywilne; w Europie podział na karne (żądanie ukarania p-cy), cywilne (domagały się zasądzenia odszkodowania lub zwrotu rzeczy) i mieszane (i odszkodowanie, i ukaranie p-cy)-podział ten od XIII w.skargowość-podstawą wszczęcia procsu było tylko złoże-nie skargi przez powoda lub oskarżyciela;dyspozycyjność (rozporządzalność)-strony miały całkowitą swobodę w zakresie rozporządzania przedmiotem postępowania i czynnościami procesowymi;kontradyktoryjność (sporność)-proces to spór między stronami, sąd jest biernym obserwatorem, wydaje tylko orzeczenie;formalizm-przestrzeganie w trakcie postępowania przewidzianych przez prawo symboli, gestów i formuł, każda pomyłka = przegrany proces;ustność-w średniowieczu miażdżąco przeważał proces ustny, forma pisemna była wyjątkiem; jawność-proces był dostępny dla publiczności, mogli w nim wziąć udział wszyscy zainteresowani;STRONY PROCESOWE I ICH ZASTĘPCY:warunki bycia stroną-zdolność sądowa, zdolność procesowa (dawała prawo występowania);zastępcy procesowi: ustawowi-reprezentowali stronę z mocy prawa – przysługiwali osobom fizycznym i prawnym; sądowi-wyznaczani z urzędu;umowni-generalni (dla całego procesu), szczegóło-we i honorowe (krewni stron);TERMINY I ODROCZENIA (DYLACJE):dylacje-przyczyny usprawiedliwio-nego odroczenia rozprawy-zwyczajne-sąd musiał się na nie obligatoryjnie zgodzić-choroba, siła wyższa, służba publiczna, udział w pielgrzymka, równoległa rozprawa o większy majątek w innmym sądzie; nadzwyczajne-zależały od swob. woli sądu i stron: poroz. stron odraczające rozprawę, zawieszenie sprawy przez sąd; ROZPR-AWA. WYROK:przedstawienie skargi przez powoda-poprzedzane przysięgą, stwierdzającą, że nie wnosi się jej lekkomyślnie, potem tangano-wezwanie do odpowiedzi na skargę;replika-pozwany odpowiadał na zarzuty powoda, mógł się od niej uchylić tylko z ważnych przyczyn prawnych (dylacji i ekscepcji);wyrok końcowy (merytoryczny, bezwarunkowy)-powodowało go uznanie skargi przez pozwanego lub jej odrzucenie na podstawie niepodważalnego dla sądu świadectwa;wyrok końcowy (dowodowy, warunkowy)-wydawano go, gdy pozwany zaprzeczył skardze, postanawiano w nim o stronie mającej przeprowadzić dowód, środkach dowodowych i konsekwencjach postępowania dowodowego;

POSTĘPOWANIE DOWODOWE. ŚRODKI DOWODOWE:bliższość w dowodzie-przeważnie przysłu-giwała pozwanemu, chyba że schwytano go na gorącym uczynku;przysięga własna-składana tylko osobiście przez stronę (mającą bliższość w dowodzie)-zeznanie z powołaniem się na Boga i krzyż święty; oczyszczająca-składał ją pozwany; oskarżająca-składał ją powód;przysięga ze współprzysiężnikami-współprzysiężnicy nie składali przysięgi, a jedynie potwierdzały przysięgę strony; liczba współprzys. 2-72; nie mogli być nimi infamisi i osoby skazane za krzywoprzysięstwo; świadkowie-składali zeznania w formie przysięgi, dla ważności świade-ctwa wymagano 2-3 świadków, świadkiem mogła być osoba wolna pos. odp. majątek (nie kobiety i dzieci, nie krzywoprzysiężcy); dokumenty- publiczne-sporządzane przez upoważnione osoby urzędowe, niepodważalne co do treści i autentyczności; prywatne-sporządzane ręką prywatną i przy świadkach; podważalna moc dowodowa; świadectwa urzędowe-obdukcja zwłok, opinia rzeczoznawcy, sprawozdania woźnych z wizji lokalnych; ordalia (iudicia Dei, sądy boże)-środek dowodowy oparty na przeświadczeniu ludzi, że najlepiej rozstrzyga sprawę bezpośredn sąd Boży-Bóg nie dopuści do krzywdy niewinnego;ordalia dopuszczane były już w leges barbarorum, zabronione przez Innocentego III w 1215 na soborze laterańskim;ordalia jednostronne-próby zimnej i gorącej wody, poświęconego kęsa chleba i sera, komunii, rozpalonego żelaza i marów, losowanie;ordalia dwustronne – próba krzyża i pojedynek;próba zimnej wody-związywano oskarżonego i wrzucano do wody-jeśli tonął, uzna-wano go za niewinnego;próba gorącej wody-wkładano gołą rękę do kociołka wrzącej wody i wydobywano przedmiot-brak oparzeń=brak winy;próba losowania-odwoływała się do ręki Boskiej, która kieruje przeznaczeni; próba poświęconego kęsa sera i chleba / próba komunii-przełknięcie bez zakrztuszenia się poświęconych pokarmów;próba rozpalonego żelaza-przeniesienie w rękach rozpalonego żelaza przez 3-10 kroków, lub przejście po rozżarzonych lemieszach-w wypadku upuszczenia przedmiotu lub ominięcia lemieszy-sprawa była prezegrana, pozostali jeśli nie mieli bąbli po trzech dniach (byli ten czas związani), wygrywali sprawę;próba marów-oskarżony o zabójstwo trzykrotnie obchodził zwłoki na kolanach, całować je za każdym razem, wywoływać nazwisko zabitego i składać przysięgę swojej niewinności – jeśli rany ofiary się nie zmieniły, to oskarżony niewinny;próba krzyża-strony stawały pod krzyżem z podniesionymi rękami, kto wcześniej je opuścił -przegrywał;pojedynek-najpopularniejszy-wiadomo o co chodzi;NAGANA WYROKU:nagana wyroku – występowała z nią strona niezadowolona, lub jakakolwiek osoba uczestnicząca w postępowaniu sąd., musiała zawierać zarzut, że proponujący jego treść świadomie złamał prawo, przedstawiano projekt swojego wyroku; Postępowanie z urzędu:POSTĘPOWANIE ARBITRALNE:p. arbitralne-rodzaj najdawniejszego procesu wszczynanego z urzędu, stosowany przy p-stwach publicznych, ściganych przez króla i jego urzędników, nie opierało się na ścisłych formach procesowych;przebieg-proces ten wdrażano od razu po uzyskaniu informacji o popełnieniu p-stwa, tryb był przyspieszony, ukaranie sprawcy zależało od uznania monarchy, kara była arbitralna; POSTĘPOWANIE RUGOWE:geneza-narodziło się w mon. frankońskiej, stosowane w p-stwach publ. i pryw., jeśli żadna z zainteresowanych stron nie wystąpiła ze skargą;we Francji-urzędnicy na danym terenie wybierali rugowników spośród mieszkańców, którzy ujawniali nie wykryte do tej pory p-stwa, oskarżony mógł oczyścić się przysięgą lub poddać się ordaliom;w Anglii-podstawą wszczęcia postęp. była zła fama publiczna, badali to sędziowie i szeryfowie, oraz przysięgli-po 12 z każdej setni, po 4 z każdej wsi, oskarżony mógł się oczyścić poprzez próbę zimnej wody;Postępowanie szczególne:PROCES WYDOBYWCZ: proces wydobywczy – stosowany w postępowaniu o zwrot skradzionej rzeczy ruchomej, którą odnaleziono u osoby trzeciej (gonienie śladem);interiatio-licowanie rzeczy, powód ujmował rzecz i oświadczał że została mu skradziona-wdrażane to było jeśli w ciągu 3 dni nie odnaleziono skradzionej rzeczy – w przeciwnym wypadku można ją było po prostu zabrać;PROCES PRZECIWKO SCHWYTANEMU NA GORĄCYM UCZYNKU I ZABITEMU:szczegóły – jeśli p-ca złapany został na gorącym uczynku, doprowadzano go przed sędziego, jeśli zaś zabito go po złapaniu na gorącym uczynku, należało do sądu przynieść ciało zabitego;PROCES GOŚCINNY:szczegóły-rozwinął się w prawie miejskim, gościem był każdy, kto mieszkał na tyle blisko, że mógł przybyć do sądu w ciągu 1 dnia, sprawę rozpatrywano tego samego dnia, wyrok zapadał przed zachodem słońca, PROCES PRZECIWKO SZKODLI-WYM LUDZIOM:szczegóły-wszczynany z urzędu, ze skargą przeciwko szkodliwym ludziom mógł wystąpić każdy;PROCES O ZBIEGŁYCH PODDANYCH:szczegóły-dotyczył odzyskiwania zbiegłych od pana chłopów i zbiegłych do innej prowincji;Postępowanie zapobiegawcze:POSTĘP. ZABEZPIECZAJĄCE: szczegóły-rozwinięte głównie w prawie miejskim, było pomocnicze do post. zwyczajnego, zabezpieczało wykonalność przyszłego wyroku, 2rodzaje: dotyczące osób (nie posiadały mieszkania, podejrzani byli o możliwość ucieczki, marnotrawcy, cudzoziemcy); dotyczące mienia (zasekwestrowany majątek); skargę wnosił wierzyciel;POSTĘPOWANIE UPADŁOŚCIOWE:szczegóły-służyło wydowbywaniu wierzytelności od upadłych dłużników, oprócz spłacenia długu podlegali oni karze; Postępowanie egzekucyjne:geneza-sam wyrok nie był tytułem egzekucyjnym, powód musiał od pozwanego w drodze formalnej umowy uzyskać przyrzeczenie dopełnienia wyroku, jeśli dłużnik odmawiał umowy, mógł być wyjęty spod prawa; jeśli nie wypełnił przyrz-czenia, powód domagał się od sędziego przejęcia władzy nad osobą dłużnika;prawo późnośredniowieczne-egzekucja prywatna zanikła całkowicie, a już sam wyrok stanowił tytuł egzekucyjny, w razie nieskuteczności egzekucji majątkowej wdrażano egzekucję osobistą.