PROFIL GLEBOWY - główne poziomy glebowe
Symbol Poziom Charakterystyka poziomu
O organiczny Występuje na powierzchni, jest utworzony w warunkach bez-tlenowych (gleby organiczne) lub tlenowych (gleby mineralne i mineralno-organiczne).
A próchniczny Występuje na powierzchni, przeważnie ma ciemną barwę-od szarości do czerni, zależnie od stopnia zhumifikowania materii organicznej. Miąższość poziomu zależy od typu oraz stopnia wykształcenia gleby (wiek).
E wymywania (eluwialny) Występuje bezpośrednio pod poziomem organicznym lub próchnicznym. Jest charakterystyczny m.in. dla gleb bielico-wych i płowych. Odznacza się jasnoszarą, a czasami nawet białą barwą, którą zawdzięcza wymyciu związków barwnych w głąb profilu glebowego.
B wzbogacenia Poziom ten ma zabarwienie rdzawoszare, jasnobrunatne lub zbliżone. Charakteryzuje się nagromadzeniem materii wskutek wmywania i/lub wietrzenia. Poziom może zawierać węglany i inne sole, a także związki próchniczne.
G glejowy Wykształca się w warunkach wilgotnienia i słabego dostępu lub braku tlenu. Charakteryzuje się popielatym, zielonkawym albo niebieskawym zabarwieniem.
M murszowy Charakterystyczny dla pobagiennych gleb organicznych: tor-fowych, gytiowych, mułowych. Masa organiczna dzieli się na drobne agregaty lub przybiera postać ziaren.
P bagienny Jest to część profilu gleby (powierzchniowa lub podpowierzch-niowa), która jest objęta bagiennym procesem glebotwórczym. Poziom charakterystyczny dla gleb: mułowych, torfowo-mułowych oraz gytiowych
C skały macierzystej Przeważnie jest to niezmieniony procesami glebotwórczymi luźny lub lity materiał skalny, z którego rozwinęła się gleba.
D podłoże mineralne Nielite podłoże gleb organicznych, np. aluwia (piaski, iły, muł-ki).
R podłoże skalne Materiał zalegający poniżej poziomu skały macierzystej. Jest to skała lita, spękana lub zwięzła, która występuje w podłożu.
KLASY BONITACJNE
Bonitacja gleb, ocena jakości gleb pod względem ich wartości użytkowej, biorąca pod uwagę żyzność gleby, stosunki wodne w glebie, stopień kultury gleby i trudność jej uprawy, w powiązaniu agroklimatem, rzeźbą terenu oraz niektórymi elementami stosunków gospodarczych. W zależności od przyjętej bonitacji wartość użytkową wy-raża się w klasach lub w punktach.
Przy bonitacji gleb uwzględnia się następujące kryteria:
1) budowę profilu glebowego (typ i podtyp gleby, rodzaj, gatunek i miąższość po-ziomu próchnicznego oraz zawartość próchnicy, odczyn i skład chemiczny, właści-wości fizyczne)
2) stosunki wilgotnościowe, uwarunkowane położeniem w terenie,
3) wysokość n.p.m.
Na podstawie tych kryteriów zalicza się gleby do odpowiednich klas bonitacyjnych (klasyfikacja bonitacyjna gleb). Czynnikami uzupełniającymi bonitacji gleb są właści-wości otoczenia profilu glebowego i warunki uprawy.
W polskim systemie bonitacji gleb wyróżnia się 8 klas gleb gruntów ornych (I, II, IIIa, IIIb, IVa, IVb, V, VI) i 6 klas gleb użytków zielonych (I, II, III, IV, V, VI). Gleby orne bardzo dobre i dobre (I-IIIb) zajmują w Polsce 28,6% ogólnej powierzchni gruntów ornych, gleby średniej jakości (IVa i IVb) - 39,1%, gleby słabe i bardzo słabe (V i VI) - 32,3%. W ogólnej powierzchni użytków zielonych klasy najsłabsze (V i VI) stanowią aż 42,6%.
KLASYFIKACJA GLEB
KLASA PRZYKŁAD
I - gleby orne najlepsze czarnoziemy, mady pyłowe, mady próchniczne ,niektóre czarne ziemie, rędziny i gleby brunatne wytworzone z lessów
II - gleby orne bardzo dobre gleby takich rodzajów jak klasa I, a także niektóre gleby płowe i brunatne
IIIa - gleby orne dobre gleby brunatne i płowe, zdegradowane czarnozie-my, mady piaszczyste, niektóre rędziny, nie wy-magające melioracji (lub zmeliorowane) gleby tor-fowo-murszowe i torfowe
IIIb - gleby orne średnio dobre gleby brunatne, płowe i opadowo-glejowe, czarne ziemie, rędziny, nie wymagające melioracji (lub zmeliorowane) gleby orne torfowo-murszowe i tor-fowe
IVa - gleby orne śred-niej jakości, lepsze gleby brunatne, płowe, bielicowe, brunatne, płowe i opadowo-glejowe, podmokłe czarnoziemy, mady ciężkie, rędziny, zmeliorowane gleby torfowe i tor-fowo-murszowe
IVb - gleby orne śred-niej jakości gorsze (to samo, co wyżej)
V - gleby orne słabe gleby brunatne, rdzawe, płowe, bielicowe wytwo-rzone z piasków i żwirów gliniastych, płytkie mady, rędziny i gleby kamieniste
VI gleby orne najsłabsze Gleby rdzawe, bielicowe, rankery, płytkie rędziny inicjalne, ciężkie mady podmokłe
Dobre gleby w Polsce układają się w dwa pasy:
q równoleżnikowy - od Wyżyny Lubelskiej po Nizinę Śląską
q południkowy - od Niziny Śląskiej w kierunku północno-wschodnim do Żuław i Warmii
W Polsce przeważają gleby średniej jakości i gleby słabe. Zajmują one ponad połowę powierzchni kraju, szczególnie w części północnej i środkowej. Gleby te wymagają wzbogacania w obornik, kompost, nawozy sztuczne, wymagają wapnowania, a nie-rzadko - uregulowania stosunków wodnych
Gleby Polski na większości obszarów zagrożone są erozją. Jedynie wąski pas nizin środkowych i nadmorskich poddaje się temu procesowi w niewielkim stopniu. Najsil-niej erozja gleb dotyka obszary górskie, wyżynne i pagórkowate pojezierzy. Szcze-gólnym zagrożeniem dla gleb jest erozja spowodowana działalnością człowieka, np. niewłaściwą orką, eksploatacją odkrywkową surowców, wylesianiem. Z gospodarczą działalnością wiąże się degradacja gleb, czyli pomniejszanie jej jakości. Do najbar-dziej powszechnych przejawów degradacji gleb należą: zakwaszenie gleb, groma-dzenie substancji toksycznych, pogarszanie struktury gleb, przesuszenie, stepowa-nie, zamulenie. Cechy te posiada większość gleb obszarów zurbanizowanych i uprzemysłowionych.
Dewastacja i degradacja gleb jest powodowana przez: górnictwo, przemysł (energe-tyka, hutnictwo), przemysł chemiczny, transport, chemizację, intensyfikację rolnictwa, gospodarkę komunalną, wycieki produktów ropopochodnych podczas ich produkcji, transportu i magazynowania.
Gleba to element środowiska geograficznego bezpośrednio uzależniony od klimatu, składu mineralnego skały macierzystej, warunków wodnych oraz szaty roślinnej.
Skład procentowy gleby przedstawia się następująco:
45% części mineralne,
25% woda,
25% powietrze,
5% substancje organiczne ( w tym 90% humusu tzw. próchnicy gruntowej ).
W zależności od tego, który z wymienionych składników dominował w procesie gle-botwórczym wykształcił się określony typ gleby. Proces glebotwórczy polega na stopniowej zmianie zwietrzeliny w glebę. Proces ten prowadzi do wytwarzania po-ziomów glebowych, które różnią się miedzy sobą barwą, ilością próchnicy, wielko-ścią cząstek mineralnych i strukturą.
Żyzność gleby (naturalne właściwości gleby, dzięki którym może ona zaopatrywać rośliny w składniki pokarmowe, wodę i powietrze. O żyzności gleby decydują m.in. grubość warstwy próchniczej i ilość soli mineralnych. Żyzność gleby można zwięk-szyć głównie przez nawożenie, meliorację oraz odpowiednią jej uprawę) zależy od wielu czynników, w tym przede wszystkim od:
q warunków klimatycznych
q rodzajów skały, na której powstaje
q rzeźby terenu
Gleby w Polsce
Rozwój gleb na obszarze Polski datuje się od czasu ustąpienia ostatniego lodowca (ok. 12 000 lat temu). Zaczęły wówczas tworzyć się gleby tundrowe. Dopiero później, po ociepleniu się klimatu i pokryciu kraju przez las iglasty rozpoczął się charaktery-styczny dla naszego obszaru proces glebotwórczy, jakim jest bielicowanie, polegają-ce głównie na rozkładzie ściółki leśnej przez grzyby w środowisku kwaśnym. W ten sposób powstają gleby kwaśne bielicowe.
W podłożu lasów liściastych, w środowisku mniej kwaśnym, tworzą się z kolei gleby brunatne. Gleby bielicowe i brunatne są rozmieszczone na obszarze całej Polski, zajmując ponad 77% ogólnej powierzchni gleb.
Najlepszymi glebami naszego kraju są czarnoziemy. Są to gleby silnie próchniczne, powstające najczęściej na lessach pod wpływem roślinności łąkowo-stepowej. Więk-sze powierzchnie czarnoziemów spotykamy głównie na południowym wschodzie. Zajmują one jedynie ok. 1% powierzchni uprawnej.
CHARAKTERYSTYKA I ROZMIESZCZENIE GLEB W POLSCE:
v BIELICOWE (25%) - Wytworzone z ubogich piasków lub na przepuszczalnych zwietrzelinach skał masywnych (głównie granity). Kształtują się pod wpływem roślinności borowej w kwaśnym środowisku. Poziom ściółki i próchniczny-miąższości do 20 cm, poziom wymywania związków glinu i żelaza ma miąższość ok. 15 cm i jasną barwę, poniżej występuje brunatnordzawy poziom wmywania (iluwialny). Występują na całym obszarze Polski.
v CZARNOZIEMY (1%) - Wytworzone przeważnie z lessów pod wpływem roślinności stepowej. Miąższy poziom próchniczny, nawet ponad 70 cm, pod nim występuje poziom przejściowy. Bardzo korzystne właściwości fizyczne i duża żyzność, pH 5,5 - 7,0. Występowanie: Wyżyna Sandomierska i Miechowska, Płaskowyż Proszowski, Głubczycki, Pogórze Rzeszowskie, Wyżyna Kielecka.
v BRUNATNE (52%):
o WŁAŚCIWE - Wytworzone pod roślinnością lasów liściastych z utworów pyłowych, glin lodowcowych, piasków gliniastych, a na terenach górskich ze zwietrzelin skał masywnych (piaskowców, granitów, gnejsów). Pod warstwą ściółki występuje poziom próchniczny o miąższości do 30 cm, a pod nim miąższy poziom brunatnienia. Występowanie (tam gdzie występują osady pyłowe i uboższe lessy): Wyżyna Lubelska, rejon Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, Nizina Śląska i Przedgórze Sudeckie.
o KWAŚNE - Wytworzone ze skał kwaśnych (zwietrzeliny granitów granitognejsów, gruboziarnistych piaskowców, odwapnionych iłów i glin). Od gleb brunatnych właściwych różnią się mniejszą aktywnością biologiczną oraz kwaśnym odczynem (pH<5). Występowanie: tereny górskie i podgórskie oraz Polska niżowa: pas między Wrocławiem i Kaliszem, Nizina Szczecińska
CZARNE ZIEMIE (2%) - Wytworzone na utworach zasobnych w minerały ilaste i wapń, kształtowały się głównie pod wpływem roślinności darniowo-łąkowej. Płytko zalegające wody gruntowe sprzyjają powstawaniu i akumulacji próchnicy, dlatego poziom próchniczny jest bardzo miąższy, bezpośrednio po nim występuje skała macierzysta. Występowanie: obniżenia terenu, w których występowały kiedyś bagna, jeziora lub starorzecza, Kujawy, okolice Pyrzyc, Wrocławia.
RĘDZINY (1%) - Wytworzone na podłożu węglanowym (skały wapienne: wa-pienie, margle, dolomity oraz skały siarczanowe: gipsy). Miąższość poziomu próchnicznego oraz inne właściwości zależą od skały macierzystej oraz inten-sywności procesu brunatnienia i gromadzenia próchnicy. Występowanie: Tatry Zachodnie, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Niecka Nidziańska, Rozto-cze, Wyżyna Lubelska.
MADY (5%)
o RZECZNE - Wytworzone na osadach rzecznych. Miąższość poszcze-gólnych poziomów jest zależna od wieku gleby i jej położenia w dolinie-im bliżej wody tym słabiej wykształcone poziomy glebowe (częściej zmywany materiał). Występowanie: doliny rzeczne, delty, zwłaszcza delta Wisły-Żuławy.
o MORSKIE - Wytworzone z osadów morskich na terenach okresowo zalewanych. Wykazują warstwową budowę profilu, a od gleb rzecznych odróżnia je m.in. obecność muszelek w poziomach glebowych. Wystę-powanie: niewielkie powierzchnie nad Zatoką Gdańską.
Gleby astrefowe
Gleba jest naturalnym tworem wierzchniej warstwy skorupy ziemskiej, powstałym ze zwietrzeliny skalnej w wyniku oddziaływania na nią zmieniających się w czasie zespołów organizmów żywych i czynników klimatycznych w określonych warunkach rzeźby terenu. Na obszarach zasiedlonych przez człowieka ważnym czynnikiem modyfikującym kształtowanie się gleb był i jest wpływ działalności ludzkiej: pasterskiej, rolniczej, urbanizacyjnej, przemysłowej i innej.
Gleba jest układem trójfazowym, złożonym z fazy stałej, płynnej i gazowej. Jest ona ożywionym tworem przyrody, który ma zdolność produkcji biomasy i w którym zachodzą ciągłe procesy rozkładu i syntezy zarówno związków mineralnych, jak i organicznych oraz ich przemieszczanie i kumulacja. Gleba jest integralnym składnikiem wszystkich ekosystemów lądowych i niektórych wodnych, podlegających stałej ewolucji.
W procesie rozwoju następuje zróżnicowanie gleby na określone poziomy genetyczne. Rodzaj, układ i właściwości poziomów genetycznych są wynikiem minionych i współczesnych procesów glebotwórczych przebiegających w określonych warunkach środowiska geograficznego. Zespół poziomów genetycznych tworzą daną glebę. Morfologia i właściwości poziomów genetycznych stanowią jedną z podstawowych kryteriów podziału gleb. Gleba jest podstawowym elementem gospodarstwa wiejskiego.
Kompleksami przydatności rolniczej gleb albo kompleksami glebowo-rolniczymi nazywamy zespół różnych jednostek taksonomicznych gleb, które wykazują zbliżone właściwości rolnicze i mogą być podobnie użytkowane. Kompleksy glebowo-rolnicze stanowią zatem zbiorcze typy siedliskowe rolniczej przestrzeni produkcyjnej, z którymi powiązane są odpowiednie rośliny uprawne. Przy kwalifikowaniu gleb do odpowiednich kompleksów bierze się pod uwagę następujące kryteria:
charakter i właściwości samej gleby (typ, podtyp, rodzaj, gatunek, właściwości fizyczne, fizykochemiczne i chemiczne, stopień kultury),
warunki klimatyczne gleby,
sytuację geomorfologiczną gleby (położenie w rzeźbie terenu) gleby
układ stosunków wilgotnościowych,
przydatność lub nieprzydatność gleb pod użytki rolne.
Nazwy kompleksów gleb ornych pochodzą od nazw gatunków zbóż - pszenicy i żyta w odniesieniu do gleb terenów równinnych oraz dodatkowo owsa - w odniesieniu do gleb terenów górskich. W naszych bowiem warunkach glebowo-klimatycznych zboża są najlepszymi roślinami wskaźnikowymi, między innymi ze względu na dobre wykorzystanie wody pozimowej zawartej w glebie oraz wierność plonów. Ponadto rośliny zajmują u nas w strukturze zasiewów 50-60% powierzchni gleb ornych. W obrębie gleb ornych wyróżniamy następujące kompleksy przydatności rolniczej:
kompleks pszenny bardzo dobry
kompleks pszenny dobry
kompleks pszenny wadliwy
kompleks żytni bardzo dobry (pszenno-żytni)
kompleks żytni dobry
kompleks żytni słaby
kompleks żytni bardzo słaby (żytnio-łubinowy)
kompleks zbożowo-pastweny mocny
kompleks zbożowo-pastweny słaby
kompleks pszenny górski
kompleks zbożowy górski
kompleks owsiano-ziemnniaczany górski
kompleks owsiano-pastewny górski
gleby orne przydatnie pod użytki zielone
Ponadto wydziela się także nieużytki rolnicze - N i grunty pod zabudowaniami - Tz.
Kompleksy od 1-9 obejmują gleby orne terenów nizinnych i wyżynnych. Można je także spotkać w niższych częściach terenów górskich, głównie na obszarach przedgórzy i pogórzy oraz w dolinach rzecznych i w niektórych kotlinach śródgórskich.
W terenach typowo górskich wyróżnia się kompleksy 10-13, zwane kompleksami gleb górskich. Kryteria wydzielania tych kompleksów są takie same, jak kryteria wydzielania kompleksów gleb terenów nizinnych, ale zmienia się hierarchia ważności poszczególnych kryteriów. Każdy z wymienionych wyżej kompleksów przydatności rolniczej gleb ma odpowiedni dobór roślin, których udawanie się uwarunkowane jest właściwościami przyrodniczymi gleb, a celowość uprawy względami ekonomicznymi.
Sposób trwałego użytkowania gleb wywiera zasadnicze piętno nie tylko na morfologii profilów glebowych, ale również na ich właściwościach fizycznych, chemicznych i biologicznych oraz wartości użytkowej. Dlatego obok systematyki przyrodniczej konieczne jest wyróżnienie kategorii użytkowych gleb, różniących się swoistymi właściwościami, tendencją rozwojową i dynamizmem zachodzących w nich procesów, oraz odrębne ich traktowanie. Na terenie Polski do najważniejszych kategorii gleb należy zaliczyć: gleby orne (uprawne), gleby darniowe (pod trwałymi użytkami łąkowo-pastwiskowymi) i gleby leśne.
Specyficzną kategorią gleb są grunty pod wodami.
Gleby orne pozostają pod przemożnym działaniem człowieka, który wywiera najistotniejszy wpływ glebotwórczy. Stosowane przez niego zabiegi agrotechniczne, agrochemiczne i melioracyjne powodują zasadnicze zmiany we właściwościach poszczególnych jednostek taksonomicznych gleb. Dzięki uprawie i nawożeniu procesy glebowe, zwłaszcza rozkład substancji mineralnej i organicznej, przebiegają intensywniej w glebie ornej, toteż gleby te odznaczają się dużym dynamizmem. W miarę podnoszenia się kultury rolnej dynamizm gleby wzmaga się w zależności od stosowanych zabiegów. Zwiększenie wilgotności gleby w okresie wegetacyjnym przez nawodnienie lub zraszanie podnosi dynamizm gleby ornej. Uprawa przeobraża glebę, powodując zmiany warunków bioekologicznych, przeto ewolucja gleby uprawnej zależna jest przede wszystkim od woli człowieka i jego świadomego działania.
Bonitacja gleb gruntów ornych opiera się przede wszystkim na terenowych badaniach odkrywek glebowych, ze szczególnym uwzględnieniem takich cech morfologicznych i właściwości gleby, jak jej położenie, budowa profilu (gibkość gleby i poziomu próchniczego), barwa, struktura, skład granulometryczny poszczególnych poziomów, przepuszczalność, stosunki wodne, odczyn, zawartość trójtlenku wapnia i inne. Uzupełniającymi czynnikami bonitacji są właściwości otoczenia profilu glebowego i warunki uprawy. W obrębie gruntów ornych wydziela się 9 klas bonitacyjnych, oznaczonych symbolami: I, II, III a, III b, IV a, IV b, V, VI i VI Rz.
Gleby te występują zawsze w dobrych warunkach fizjograficznych, to jest na równinach lub na bardzo małych pochyłościach. Są zasobne we wszystkie składniki pokarmowe roślin, mają dobrą naturalną strukturę, nawet na znacznej głębokości, są łatwe do uprawy, ciepłe czynne, przepuszczalne i przewiewne, ale przy tym dostatecznie wilgotne. W dobrze wykształconym i głębokim poziomie akumulacyjnym zawierają słodką próchnicę, nie wykazują większego zakwaszenia, mają dobre stosunki wodno-powietrzne, i nie wymagają melioracji. Można na nich osiągać bez większych nakładów wysokie plony najszlachetniejszych i głęboko korzeniących się roślin uprawnych. Udają się na nich wszystkie rośliny uprawne, a przede wszystkim buraki cukrowe, pszenica, lucerna, rzepak, koniczyna czerwona i warzywa. Do klasy tej zalicza się gleby orne: najlepsze czarnoziemy, mady pyłowe, mady próchniczne, niektóre czarne ziemie, rędziny i gleby brunatne wytworzone z lessów.
Gleby zaliczane do tej klasy są zbliżone do gleb klasy I, ale występują w nieco gorszych, choć jeszcze dobrych warunkach rzeźby terenu. Mają gorsze stosunki wodne, są mniej przepuszczalne, mniej przewiewne i nieraz trochę trudniejsze do uprawy, są zmeliorowane lub nie wymagają melioracji. W zasadzie udają się na nich te same rośliny uprawne co na glebach klasy I, ale przy średniej kulturze rolnej plony są niższe. Gleby te wchodzą w skład kompleksów pszennego bardzo dobrego lub pszennego dobrego. Nadają się pod płodozmiany specjalne dla najbardziej wymagających roślin uprawnych, a również bardzo dobrze pod sady. Do klasy tej zalicza się gleby takich rodzajów jak klasa I, a także niektóre gleby płowe i brunatne.
Zalicza się tu gleby mające już wyraźnie gorsze właściwości fizyczne i chemiczne lub występujące w gorszych warunkach fizjograficznych od gleb klasy I i II . Odnosi się to przede wszystkim do stosunków wodnych. Dlatego wybór roślin, które mogą być uprawiane, jest mniejszy. Wysokość plonów waha się w szerokich granicach w zależności od stopnia kultury, umiejętności uprawy i nawożenia, a także w pewnym stopniu od warunków atmosferycznych. Niektóre z gleb zaliczanych do tej klasy mogą być także trudniejsze do uprawy. Większość gleb wykazuje już pewne oznaki procesu degradacji, a w przypadku gleb bielicowych lub płowych poziom próchniczy w stanie świeżym jest najczęściej barwy szarej lub jasnoszarej. Gleb tych nie można jednak nazwać glebami wadliwymi, gdyż ujemne cechy występują w nieznacznym stopniu. Są to gleby zmeliorowane lub niewymagające melioracji. Na lżejszych odmianach tych gleb osiąga się wysokie plony żyta, jęczmienia, owsa i ziemniaków, a w warunkach wysokiej kultury oraz na glebach cięższych - drobne plony buraków cukrowych, pszenicy, warzyw i koniczyny czerwonej. Gleby tej klasy przeważnie można zaliczyć do kompleksu gleb pszennych dobrych, a w niektórych przypadkach będą to najlepsze gleby kompleksu żytniego bardzo dobrego. Nadają się one również pod sady. Do klasy III a zalicza się gleby brunatne i płowe, zdegradowane czarnoziemy, mady piaszczyste, niektóre rędziny, niewymagające melioracji (lub zmeliorowane) gleby torfowo-murszowe i torfowe.
Zasadniczo są to gleby zbliżone właściwościami do gleb klasy III a, ale w większym stopniu zaznaczają się ich gorsze właściwości fizyczne i chemiczne lub gorsze warunki fizjograficzne. Poziom wód gruntowych ulega jeszcze większym wahaniom, a plony uzależnione są od warunków atmosferycznych, niektóre z nich bywają okresowo za suche, inne mogą być okresowo za mokre. Gleby te mogą być narażone na erozję. Oznaki procesu degradacji, jeśli występują, to są już wyraźnie zaznaczone. Omawiane gleby, choć zasadniczo jeszcze dobre, mogą być już uważane w pewnym nieznacznym stopniu za wadliwe. Niektóre z nich są trudniejsze do uprawy. Na glebach klasy III b w warunkach wysokiej kultury i pomyślnego przebiegu warunków atmosferycznych można osiągnąć dobre plony pszenicy, buraków cukrowych i koniczyny czerwonej. Gleby tej klasy, jeżeli nie są ciężkie, to należą przeważnie do kompleksu żytniego bardzo dobrego, natomiast cięższe spośród nich do pszennego dobrego lub zbożowo-pastewnego mocnego, a nawet niekiedy do pszennego wadliwego. Nadają się również pod sady. Zalicza się tu gleby brunatne, płowe i opadowo-glejowe, czarne ziemie, rędziny, niewymagające melioracji (lub zmeliorowane) gleby orne torfowo-murszowe i torfowe.
Są to gleby o zdecydowanie mniejszym wyborze roślin uprawnych niż gleby poprzednich, wyższych klas. Na ogół uzyskuje się na nich średnie plony, nawet wówczas, gdy stosuje się dobrą agrotechnikę. Plony roślin w znacznym stopniu uzależnione są od ilości i rozkładu opadów atmosferycznych, szczególnie w okresie wegetacyjnym. Gleby te nieraz występują w gorszych położeniach w rzeźbie terenu, na większych spadkach i często narażone są na erozję wodną. Gleby ciężkie tej klasy są zasobne w składniki pokarmowe i charakteryzuje je duża żyzność potencjalna, lecz są mało przewiewne, zimne i mało czynne pod względem biologicznym, przeważnie ciężkie w uprawie, wymagają więc umiejętności uchwycenia pory wykonania zabiegów uprawowych. W okresach upałów zsychają się tworząc głębokie pęknięcia i szczeliny lub bryły trudne do rozbicia. Uprawiane na mokro mażą się. W sprzyjających warunkach atmosferycznych i w dobrej kulturze mogą dać nawet wysokie plony pszenicy, buraków cukrowych i koniczyny czerwonej. Żyto plonuje przeważnie gorzej od pszenicy i jest mniej pewne. Znaczna część gleb klasy IV a ma okresowo za wysoki poziom wód gruntowych i wymaga melioracji (drenowania), a po jej wykonaniu może być zaliczona do klas wyższych (nawet do klasy II). Gleby te należą do kompleksu zbożowo-pastewnego mocnego lub pszennego wadliwego. W większości przypadków mogą być przydatne pod sady, ale nie pod wszystkie gatunki drzew. Gleby lekkie tej klasy są glebami żytnio-ziemniaczanymi, na których koniczyna czerwona zawodzi. Gdy są one w wysokiej kulturze i w dobrych warunkach wilgotnościowych, wówczas udaje się na nich jęczmień, a nawet pszenica i owies. Nadają się również pod sady, ale nie pod wszystkie gatunki drzew. Do klasy IV a należą: lepsze gleby brunatne, płowe, bielicowe, brunatne, płowe i opadowo-glejowe, podmokłe czarnoziemy, mady ciężkie, rędziny, zmeliorowane gleby torfowe i torfowo-murszowe.
Zasadniczo są to gleby zbliżone właściwościami do gleb klasy IV a, ale są bardziej od nich wadliwe, albo zbyt suche, albo zbyt wilgotne. Uzyskiwane plony wahają się w szerokich granicach i uzależnione są przede wszystkim od warunków atmosferycznych. Gleby ciężkie w tej klasie są najczęściej podmokłe, albo zbyt ciężkie do uprawy, albo położone w złych warunkach fizjograficznych, np. na silnych spadkach, zerodowanych szczytach wzgórz czy zagłębieniach terenu. Niektóre gatunki (odmiany) podścielone są płytko zbyt przepuszczalnym podłożem, dlatego są zbyt suche. W innych gatunkach poziom wód gruntowych jest przez dłuższy okres zbyt wysoki. Gleby ciężkie tej klasy zaliczane są do kompleksów zbożowo pastewnych lub pszennego wadliwego, gdyż najlepiej udają się na nich pastewne mieszanki, owies, kapusta, koniczyna, brukiew i inne rośliny pastewne. Gleby te nadają się tylko pod niektóre gatunki drzew owocowych. Gleby ciężki i płytkie na przepuszczalnych podłożach przeważnie należą do kompleksów przydatności rolniczej żytnich, najczęściej dobrych. Gleby lekkie tej klasy są w zasadzie glebami żytnio-ziemniaczanymi, często jednak wykazują wrażliwość na suszę. Wyjątkowo, gdy są w wysokiej kulturze i przy dobrych warunkach atmosferycznych, mogą się na nich udawać także inne rośliny uprawne. Gleby te zaliczane są zasadniczo do kompleksu żytniego słabego, w niektórych warunkach do żytniego dobrego. Nadają się tylko dla mnie wybrednych gatunków drzew owocowych. Do klasy IV b zalicza się takie same jednostki taksonomiczne gleb, jak do klasy IV a, ale charakteryzujące się znacznie gorszymi właściwościami, których przyczyną jest budowa profilu i mniej korzystne położenie fizjograficzne.
Gleby te są mało żyzne, słabo urodzajne i zawodne. Należą tu gleby zbyt lekkie, za suche, przydatne do uprawy żyta i łubinu, a w latach obfitujących w opady - ziemniaków i seradeli. Do tej klasy zalicza się również płytkie i kamieniste gleby, najczęściej ubogie w substancję organiczną oraz gleby zbyt mokre, nie zmeliorowane lub nie nadające się do melioracji. Gleby lekkie i suche tej klasy należą w zasadzie do kompleksu gleb żytnich słabych lub bardzo słabych. W głównej mierze uzależnione to jest od stosunków wodnych i stopnia kultury. Gleby klasy V przydatne są tylko pod niektóre gatunki drzew owocowych. Gleby ciężkie i podmokłe klasy V przydatne są najlepiej pod brukiew i kapustę, mieszanki traw oraz niektóre rośliny pastewne. Gleby te należą do kompleksu przydatności rolniczej zbożowo - pastewnego słabego. Pod sady w zasadzie nie nadają się. Zaliczamy tu takie gleby jak: gleby brunatne, rdzawe, płowe, bielicowe wytworzone z piasków i żwirów gliniastych, płytkie mady, rędziny i gleby kamieniste.
Gleby te są słabe, wadliwe i zawodne, plony uprawianych na nich roślin są bardzo niskie i niepewne. Należą tu gleby za suche i luźne, na których udaje się łubin, natomiast żyto tylko w latach sprzyjających daje średnie plony. Gleby bardzo płytkie lub płytkie silnie kamieniste, wskutek tego trudne do uprawy, gleby za mokre o stale za wysokim poziomie wód gruntowych, często ze storfiałą lub murszastą próchnicą, w których przeprowadzenie melioracji jest bardzo utrudnione. Gleby suche tej klasy mogą być zaliczone wyłącznie do kompleksu żytniego bardzo słabego. Pod sady gleby te w zasadzie nie nadają się, mogą być na nich sadzone tylko mniej wybredne odmiany wiśni. Na bardzo płytkich rędzinach tej klasy uprawiać można jedynie żyto i koniczynę białą. W zasadzie gleby te nadają się bardziej pod zalesienie niż pod uprawę rolną. Podmokłe gleby tej klasy nie nadają się do uprawy zbóż i okopowych, dlatego też powinny być wykorzystywane raczej jako pastwiska. Do klasy VI zalicza się gleby rdzawe, bielicowe, rankery, płytkie rędziny inicjalne, ciężkie mady podmokłe.
Są to bardzo ubogie, zbyt suche gleby nieprzydatne do uprawy polowej. Gleby te powinny być zalesione. Poziom próchnicy jest inicjalny, bardzo słabo zaznaczony, o miąższości około 15 cm. Do tej grupy zalicza się gleby rdzawe, rankery i bielice wytworzone ze żwirów piaszczystych, piasków luźnych całkowitych. Wyjątkowo mogą tu być zaliczone niektóre piaski bardzo podmokłe, nieprzydatne ani do uprawy rolnej, ani też do założenia użytków zielonych, nadające się tylko pod zalesienie olszyną.
Systematyka gleb - klasyfikacja jednostek taksonomicznych gleb w oparciu o określone kryterium, najczęściej użytkowe lub przyrodnicze, w zależności od celu przeznaczenia.
Systematyka gleb Polski wg Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego z 1989 r[1].
Systematyka gleb Polski stworzona jest w oparciu o następujące jednostki systematyczne:
Dział - obejmuje gleby powstałe głównie w wyniku oddziaływania jednego określonego czynnika glebotwórczego (np. gleby hydrogeniczne, semihydrogeniczne, litogeniczne), lub pod wpływem wielu czynników mających podobny udział w ukształtowaniu gleby (gleby autogeniczne).
Rząd - obejmuje gleby o podobnym kierunku rozwoju, oraz zbliżone pod względem ekologicznym.
Typ - obejmuje gleby o takim samym układzie głównych poziomów genetycznych, zbliżonych, właściwościach chemicznych i fizykochemicznych, jednakowym rodzaju wietrzenia, przemieszczania się i osadzania składników, o podobnym typie próchnicy. W warunkach naturalnych lub zbliżonych do naturalnych każdemu typowi gleby odpowiada określone zbiorowisko roślinne. Typ gleby jest podstawową jednostką systematyki gleb.
Podtyp - obejmuje gleby należące do określonego typu poddane wpływowi czynnika nie będącego głównym czynnikiem glebotwórczym modyfikującym właściwości biologiczne, fizyczne, chemiczne i związane z nimi cechy morfologiczne profilu glebowego.
Dział I gleby litogeniczne :
Dział II gleby autogeniczne :
Rząd gleby czarnoziemne
Rząd gleby brunatnoziemne
Rząd gleby bielicoziemne
Dział III gleby semihydrogeniczne :
Rząd czarne ziemie
Rząd gleby zabagniane
Dział IV gleby hydrogeniczne :
Rząd gleby bagienne
Rząd gleby pobagienne
Dział V gleby napływowe :
Rząd gleby aluwialne
Rząd gleby deluwialne
Dział VI gleby słone :
Rząd gleby słono-sodowe
Dział VII gleby antropogeniczne :
Rząd gleby kulturoziemne
Rząd gleby urbanoziemne
Klasyfikacja WRB - World Reference Base for Soil Resources jest obecnie międzynarodowym standardem systematyki i nomenklatury gleb. Po raz pierwszy została wydana w roku 1998, w 2006 r. ukazała się jej zrewidowana edycja. Klasyfikacja ta jest uznawana za oficjalną przez Międzynarodową Unię Towarzystw Gleboznawczych (International Union of Soil Sciences - IUSS) oraz FAO.
W klasyfikacji WRB wydziela się 30 grup gleb, które w pewnym przybliżeniu można traktować jako odpowiedniki typów w klasyfikacji Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego. Grupy dzieli się na jednostki niższego rzędu, których ilość waha się od 9 w Chernozems (czarnoziemy) do 29 w Regosols (regosole).
Grupa gleb |
Pochodzenie nazwy |
Niektóre odpowiedniki regionalne |
Histosols |
gr. histos - tkanka |
gleby bagienne, gleby torfowe |
Cryosols |
gr. kryos - zimny, lód |
gleby z wieloletnią zmarzliną w obrębie 100 cm od powierzchni, grunty poligonalne i strukturalne, gleby marzłociowe |
Anthrosols |
gr. anthropos - człowiek |
gleby antropogeniczne |
Leptosols |
gr. leptos - cienki |
gleby inicjalne i słabo wykształcone ze skał litych, litosole, rankery, rędziny |
Vertisols |
łac. vertere - odwracać |
wertisole, smolnice, smonice, regury, tirsy |
Fluvisols |
łac. fluvius - rzeka |
mady, gleby aluwialne, gleby napływowe |
Solonchaks |
ros. sol - sól |
sołonczaki |
Gleysols |
ros. glej - glej |
gleby glejowe |
Andosols |
jap. an - ciemny, do - gleba |
gleby wytworzone z pyłów i popiołów wulkanicznych, gleby wulkaniczne |
Podzols |
ros. pod - pod, zoła - popiół |
bielice, gleby bielicowe, glejobielice, gleby bielicowe |
Plinthosols |
gr. plinthos - cegła |
gleby laterytowe |
Ferralsols |
łac. ferrum - żelazo, łac. alumen - glin |
czerwonożółte gleby ferralitowe |
Solonetz |
ros. sol - sól |
sołońce, sołodzie |
Planosols |
łac. planus - płaski, równy |
gleby stagnoglejowe, pseudoglejowe |
Chernozems |
ros. czornyj - czarny, zemlja - ziemia |
czarnoziemy |
Kastanozems |
łac. castanea - kasztan, ros. zemlja - ziemia |
gleby kasztanowe |
Phaeozems |
gr. phaios - ciemny, ros. zemlja - ziemia |
brunioziemy (czarnoziemne gleby prerii), niektóre czarne ziemie, zdegradowane czarnoziemy, szare gleby leśne |
Gypsisols |
łac. gypsum - gips |
gleby z poziomem akumulacji gipsu, np. buroziemy, gleby szarobure |
Durisols |
łac. durum - twardy |
gleby w rejonach semiaridowych zawierające wytrącenia wtórnej krzemionki w postaci konkrecji lub nieprzepuszczalnych warstw |
Calcisols |
łac. calx - wapno |
gleby z poziomem akumulacji węglanu wapnia, głównie półpustynne i pustynne |
Albeluvisols |
łac. albus - biały, eluo - myję, płuczę |
gleby darniowo-bielicowe, gleby płowe zaciekowe |
Alisols |
łac. alumen - glin |
gleby alitowe, gleby zawierające dużo wolnego glinu |
Nitisols |
łac. nitidus - lśniący |
czerwone gleby ferralitowe |
Acrisols |
łac. acer - bardzo kwaśny |
żółtoziemy i czerwonoziemy |
Luvisols |
łac. eluo - myje, płuczę |
gleby płowe, gleby lessive |
Lixisols |
łac. lixus - wymyty |
gleby cynamonoczerwone i czerwonobure |
Umbrisols |
łac. umbra - cień |
gleby z poziomem umbric, zdegradowane czarnoziemy, zdegradowane czarne ziemie |
Cambisols |
łac. cambiare - zmieniać |
gleby brunatne, brunisole, gleby cynamonowe |
Arenosols |
łac. arena - piasek |
gleby piaszczyste, bez wykształconych poziomów diagnostycznych, arenosole |
Regosols |
gr. rhegos - przykryty |
gleby inicjalne na nieskonsolidowanym podłożu |
Gleby strefowe
Gleby bielicowe - o barwie jasnej, powstałe na piaskach, słabo urodzajne, uprawia się na nich żyto i ziemniaki.
Gleby tundrowe - o cienkiej warstwie próchnicy, mało urodzajne.
brunatne - o barwie brunatnej, średniej ilości próchnicy, uprawia się na nich pszenicę
cynamonowe - powstałe na skałach wapiennych.
kasztanowe - cienka warstwa próchnicy.
bure - niska zawartość próchnicy i niedostatek wody.
Czarnoziemy - bardzo ciemna barwa, powstałe na lessach, duża zawartość próchnicy, bardzo urodzajne, uprawia się na nich pszenicę i buraki cukrowe.
Pustynne gleby inicjacyjne - składają się ze szkieletu mineralnego.
lateryty - ceglasta barwa.
terra rossa - czerwone gleby śródziemnomorskie.
żółtoziemy - uprawa krzewów herbacianych i drzew cytrusowych.
Gleby astrefowe
Mady - o ciemnej barwie, powstałe z drobnych osadów naniesionych przez rzekę, uprawia się na nich warzywa i pszenicę.
Czarne ziemie - żyzne, powstałe na dawnych terenach bagiennych
Gleby wulkaniczne - żyzne, powstałe w miejscach aktywności wulkanicznej
Gleby słone - powstają w wyniku podsiąkania i odparowywania zasolonej wody.
SYSTEMATYKA GLEB POLSKI
JEDNOSTKI SYSTEMATYCZNE
DziaĹ� obejmuje gleby wytworzone albo pod przewaĹźajÄ�cym wpĹ�ywem jednego z czynników glebotwórczych (gleby litogeniczne, semihydrogeniczne, hydrogeniczne i antropogeniczne), albo pod wpĹ�ywem wszystkich czynników bez wyraĹşnej przewagi jednego z nich (gleby autogeniczne).
RzÄ�d - obejmuje gleby o podobnym kierunku rozwoju. Poszczególne rzÄ�dy mogÄ� obejmowaÄ� gleby róĹźniÄ�ce siÄ� morfologicznie, ale zbliĹźone pod wzglÄ�dem ekologicznym.
Typ - obejmuje gleby o takim samym ukĹ�adzie gĹ�ównych poziomów genetycznych, zbliĹźonych, wĹ�aĹ�ciwoĹ�ciach chemicznych i fizykochemicznych, jednakowym rodzaju wietrzenia, przemieszczania siÄ� i osadzania skĹ�adników, o podobnym typie próchnicy. W warunkach naturalnych lub zbliĹźonych do naturalnych kaĹźdemu typowi gleby odpowiada okreĹ�lone zbiorowisko roĹ�linne. W naturalnym rozwoju gleby typ stanowi wzglÄ�dnie trwaĹ�Ä� fazÄ� jej ewolucji, pozostajÄ�cÄ� w równowadze z aktualnym zbiorowiskiem roĹ�linnym. Typ gleby jest podstawowÄ� jednostkÄ� systematyki gleb.
Podtyp - wyróĹźnia siÄ� go wówczas, gdy na cechy gĹ�ównego procesu glebotwórczego nakĹ�adajÄ� siÄ� dodatkowo cechy innego procesu glebotwórczego, modyfikujÄ�ce wĹ�aĹ�ciwoĹ�ci biologiczne, fizyczne, chemiczne i zwiÄ�zane z nimi cechy morfologiczne profilu glebowego.
Rodzaj - okreĹ�lany jest na podstawie genezy i wĹ�aĹ�ciwoĹ�ci skaĹ�y macierzystej, z której wytworzyĹ�a siÄ� gleba.
Gatunek - okre�la uziarnienie utworu glebowego ca�ego profilu. Uziarnienie gleby okre�la si� na podstawie podzia�u przyj�tego przez Polskie Towarzystwo Gleboznawcze.
DEFINICJE I SYMBOLE POZIOMÓW GLEBOWYCH
Zasady wydzielania poziomów glebowych oraz nadawane im nazwy i symbole sÄ� w poszczególnych krajach jednakowe, róĹźniÄ� siÄ� w zaleĹźnoĹ�ci od szkoĹ�y gleboznawczej i ulegajÄ� zmianom w czasie. Pomimo to, istniejÄ� wspólnie ogólne zasady wydzielania i oznakowania poziomów glebowych. PozwoliĹ�o to na ujednolicenie przez MiÄ�dzynarodowe Towarzystwo Gleboznawcze i FAO (Comission V, 1968) kryteriów wyróĹźniania poziomów oraz ich oznakowania. Poziomem glebowym nazywamy mineralnÄ�, organicznÄ� lub organiczno - mineralnÄ� czÄ�Ĺ�Ä� profilu glebowego, w przybliĹźeniu równolegĹ�Ä� do powierzchni gleby, odróĹźniajÄ�cÄ� siÄ� od poziomów sÄ�siednich stosunkowo jednorodnÄ� barwÄ�, konsystencjÄ�, uziarnieniem, skĹ�adem chemicznym, iloĹ�ciÄ� i jakoĹ�ciÄ� materii organicznej i innymi wĹ�aĹ�ciwoĹ�ciami. WĹ�aĹ�ciwoĹ�ci te mogÄ� byÄ� rozpoznawane i oceniane bezpoĹ�rednio w profilu glebowym w terenie. W wielu przypadkach do jednoznacznej identyfikacji poziomu glebowego potrzebne sÄ� laboratoryjne badania skĹ�adu i wĹ�aĹ�ciwoĹ�ci pobranych próbek. WĹ�aĹ�ciwoĹ�ci poziomu genetycznego uksztaĹ�towane sÄ� gĹ�ównie przez procesy glebotwórcze. ZnajdujÄ�ce siÄ� w obrÄ�bie profilu glebowego lub pod nim materiaĹ�y charakteryzujÄ�ce siÄ� cechami i wĹ�aĹ�ciwoĹ�ciami zwiÄ�zanymi z litogenezÄ� nazywamy warstwami glebowymi. Identyfikacja i oznakowanie poziomów w profilu glebowym sÄ� dokonywane wedĹ�ug umownych zasad. Poziomy genetyczne, bÄ�dÄ�ce podstawÄ� wyróĹźniania typów i podtypów gleb, tworzÄ� system poziomów diagnostycznych. W systemie identyfikacyjnym poziomów i warstw glebowych wyróĹźnia siÄ� poziomy gĹ�ówne, poziomy przejĹ�ciowe, poziomy mieszane, podpoziomy, nieciÄ�gĹ�oĹ�ci litologiczne i litologiczno - pedogeniczne oraz cechy towarzyszÄ�ce.
POZIOMY GĹ�ÓWNE
WyróĹźniono je na podstawie dominujÄ�cych form i intensywnoĹ�ci przeobraĹźeĹ� utworu macierzystego przez procesy glebotwórcze. PrzeobraĹźenia te powodujÄ� wyraĹşne róĹźnice w wyglÄ�dzie, wĹ�aĹ�ciwoĹ�ciach chemicznych i fizycznych w porównaniu ze skaĹ�Ä� macierzystÄ�. Poziomy gĹ�ówne oznacza siÄ� duĹźymi literami alfabetu Ĺ�aciĹ�skiego. W glebach mineralnych i mineralno - organicznych wyróĹźnia siÄ� nastÄ�pujÄ�ce poziomy gĹ�ówne:
O - poziom organiczny; zawiera ponad 20% �wieşej lub cz��ciowo roz�oşonej materii organicznej. W glebach mineralnych i mineralno - organicznych tworzy si� na powierzchni utworu mineralnego, zwykle przy pe�nym dost�pie powietrza. W mineralnych glebach semi- i hydrogenicznych, o ile wyst�puje, ma zwykle mi�şszo�� mniejsz� od 10 cm. Je�li natomiast mi�şszo�� jest wi�ksza i wynosi od 10 do 30 cm, gleba jest zaliczana do organiczno - mineralnych, a przy mi�şszo�ci ponad 30 cm - do organicznych.
A - poziom próchniczny; tworzy siÄ� w powierzchniowej warstwie gleby mineralnej. Jest ciemno zabarwiony lub ciemniejszy od poziomów leĹźÄ�cych poniĹźej, dziÄ�ki zawartoĹ�ci zhumifikowanej materii organicznej w róĹźnym stopniu zwiÄ�zanej z mineralnymi skĹ�adnikami gleby. Zawiera mniej niĹź 20% materii organicznej.
E - poziom wymywania (eluwialny); wytworzony bezpoĹ�rednio pod poziomem O lub A (jeĹ�li poziom A jest obecny), zawiera mniej materii organicznej niĹź poziom A (lub O jeĹ�li poziom A nie wystÄ�puje) oraz mniej póĹ�toratlenków i frakcji ilastej od poziomu bezpoĹ�rednio pod nim zalegajÄ�cego. Zwykle charakteryzuje siÄ� jaĹ�niejszÄ� barwÄ� niĹź poziomy sÄ�siednie oraz wiÄ�kszÄ� zawartoĹ�ciÄ� kwarcu i krzemionki lub innych mineraĹ�ów odpornych na wietrzenie.
B - poziom wzbogacania; leĹźy pomiÄ�dzy poziomem A lub E (jeĹ�li poziom E jest obecny) a poziomem C, G lub R). Nie zaznaczajÄ� siÄ� w nim struktury skaĹ�y macierzystej lub widoczne sÄ� sĹ�abo. Charakteryzuje go nagromadzenie póĹ�toratlenków i materii organicznej na skutek wmywania lub akumulacji rezydualnej oraz frakcji ilastej w wyniku wmywania lub rozkĹ�adu mineraĹ�ów pierwotnych i tworzenia siÄ� wtórnych mineraĹ�ów ilastych. MoĹźe to byÄ� odrÄ�bna akumulacja wymienionych substancji lub poĹ�Ä�czona. Poziom B moĹźe takĹźe wykazywaÄ� wtórne nagromadzenie wÄ�glanów wapnia, wÄ�glanów magnezu, gipsu lub innych soli.
C - poziom skaĹ�y macierzystej; skĹ�ada siÄ� z materiaĹ�u mineralnego nie skonsolidowanego, nie wykazujÄ�cy cech innych poziomów glebowych. Jest stosunkowo maĹ�o zmieniony przez procesy glebotwórcze, nie wykazuje cech identyfikacyjnych innych poziomów glebowych, wykazuje jednak cechy wietrzenia abiotycznego. MogÄ� siÄ� w nim gromadziÄ� wÄ�glany wapnia i magnezu oraz rozpuszczalne sole. MoĹźe równieĹź wykazywaÄ� cechy cementacji przez wmyte wÄ�glany, rozpuszczalne sole, krzemionkÄ�, Ĺźelazo, a takĹźe cechy oglejenia.
G - poziom glejowy; poziom mineralny wykazujÄ�cy cechy silnej lub caĹ�kowitej redukcji w warunkach anaerobowych. Ma zwykle barwÄ� stalowoszarÄ�, odcieĹ� niebieskawy lub zielonkawy i nie ma cech diagnostycznych poziomów A, E lub B. W tym poziomie gĹ�ównym procesem jest silna redukcja. W przypadku gdy peĹ�ne oglejenie spowodowane jest wodami gruntowymi, uĹźywa siÄ� symbolu G, a gdy wodami opadowymi - Gg. JeĹ�li inne poziomy genetyczne wykazujÄ� cechy oglejenia jako procesu towarzyszÄ�cego, oznaczamy je równieĹź dodatkowo symbole g (oglejenie spowodowane wodami opadowymi) lub gg (oglejenie spowodowane wodami gruntowymi).
P - poziom bagienny - czÄ�Ĺ�Ä� profilu gleby organicznej objÄ�ta bagiennym procesem glebotwórczym.
D - pod�oşe mineralne - nielite gleb organicznych.
M - poziom murszenia - cz��� profilu gleby organicznej obj�ta procesem murszenia.
R - pod�oşe skalne - lita lub sp�kana ska�a zwi�z�a (magmowa, przeobraşona, osadowa) wyst�puj�ca w pod�oşu.
POZIOMY MIESZANE I PRZEJ�CIOWE
CzÄ�Ĺ�Ä� profilu, w którym morfologiczne zmiany miÄ�dzy sÄ�siednimi poziomami gĹ�ównymi obejmujÄ� pas szerszy niĹź 5 cm, a cechy przylegĹ�ych poziomów sÄ� wyraĹşne i istnieje ciÄ�gĹ�oĹ�Ä� miÄ�dzy wcinajÄ�cymi jÄ�zykami i poziomami im odpowiadajÄ�cymi nazywane sÄ� poziomami mieszanymi. Oznacza siÄ� je duĹźymi literami, stosowanymi do okreĹ�lania przylegĹ�ych poziomów gĹ�ównych, oddzielonymi ukoĹ�nÄ� kreskÄ�, np. A/E, E/B, A/C, B/C. CzÄ�Ĺ�Ä� profilu, w którym równoczeĹ�nie sÄ� widoczne morfologiczne cechy dwóch sÄ�siednich poziomów gĹ�ównych nazywane sÄ� poziomami przejĹ�ciowymi. Oznacza siÄ� je duĹźymi literami wĹ�aĹ�ciwymi dla poziomów gĹ�ównych, np. AE, EC, BC; pierwsza litera oznacza poziom, do którego poziom przejĹ�ciowy jest bardziej podobny.
PODPOZIOMY
Gdy istnieje potrzeba dalszego podziaĹ�u poziomów gĹ�ównych na podpoziomy, wówczas po literach O, A, B, C, E, G, P i R oznaczajÄ�cych poziom gĹ�ówny, dodaje siÄ� liczby arabskie w ciÄ�gĹ�ej sekwencji. Liczby te wykazujÄ� róĹźnice cech i wĹ�aĹ�ciwoĹ�ci poziomów, które mogÄ� byÄ� obserwowane w profilu glebowym w terenie, np. A1, A2, A3, wynikajÄ�ce z odmiennej barwy, struktury lub innych cech.
DokĹ�adniejsze okreĹ�lenie cech i wĹ�aĹ�ciwoĹ�ci zwiÄ�zanych z genezÄ� danego podpoziomu oznacza siÄ� maĹ�ymi literami po cyfrze okreĹ�lajÄ�cej podpoziomy, np. A2g, B3h, lub teĹź bezpoĹ�rednio po duĹźe literze okreĹ�lajÄ�cej poziom gĹ�ówny, np. Ap, Bt, Cca; przyrostek literowy moĹźe byÄ� stosowany jedynie w przypadkach pewnoĹ�ci stwierdzonych róĹźnic w zakresie interpretacji danej cechy.
PRZYROSTKI DO OZNACZANIA CECH I WĹ�AĹ�CIWOĹ�CI POZIOMÓW
Cechy towarzyszÄ�ce, o wskaĹşnikowym znaczeniu dla genezy i klasyfikacji gleb, oznacza siÄ� maĹ�ymi literami alfabetu Ĺ�aciĹ�skiego dodawanymi do symboli poziomów gĹ�ównych i podpoziomów:
a - ( z niem. Anmoor, przybagienny); dobrze zhumifikowana materia organiczna, zakumulowana w mineralnej czÄ�Ĺ�ci gleby w warunkach hydromorfologicznych; stosuje siÄ� w poĹ�Ä�czeniu z poziomem gĹ�ównym A, np. Aa;
an - (antropogeniczny); poziom lub warstwa wytworzona przez cz�owieka wskutej jego dzia�alno�ci gospodarczej poza upraw� roli, np. Aan;
b - poziom kopalny;
br - akumulacja na miejscu (wzbogacenie in situ), nieiluwialna typowa dla gleb brunatnych, wystÄ�puje w poĹ�Ä�czeniu z poziomem gĹ�ównym B, np. Bbr w glebach brunatnych;
ca - akumulacja wÄ�glanu wapnia; stosuje siÄ� w poĹ�Ä�czeniu z poziomami gĹ�ównymi, przejĹ�ciowymi i podpoziomami oraz warstwami glebowymi, np. Cca;
cn - akumulacja póĹ�toratlenków i wÄ�glanów w postaci konkrecji lub pieprzów, np.Bfecn, Ccacn;
cs - akumulacja siarczanu wapnia, np. Ccs;
es - eluwialne wymycie Ĺźelaza i glinu; wystÄ�puje w poĹ�Ä�czeniu z poziomem gĹ�ównym E w glebach bielicoziemnych i glejo-bielicoziemnych, np. Ees;
et - eluwialne wymycie frakcji ilastej, ��czy si� z poziomem E gleb p�owych, np. Eet;
f - podpoziom z materiÄ� organicznÄ�, czÄ�Ĺ�ciowo rozĹ�oĹźonÄ�, wystÄ�puje Ĺ�Ä�cznie z poziomem gĹ�ównym O, np. Of;
fe - iluwialna akumulacja Ĺźelaza, okreĹ�la siÄ� w poziomie gĹ�ównym B w glebach bielicowych i bielicach, np. Bfe;
g - cechy glejowe lub podglejowe, odzwierciedlaj�ce okresow� nadmiern� wilgotno�� spowodowan� wodami opadowymi okresowo stagnuj�cymi nad poziomami lub warstwami trudno przpuszczalnymi lub w ich obr�bie, np. Eg, Bg, Cg;
gg - cechy oglejenia od wód gruntowych oznaczajÄ�ce bardzo silnÄ� redukcjÄ�, np. Bgg;
h - podpoziom zawierajÄ�cy bardzo silnie zhumifikowanÄ�, dobrze rozĹ�oĹźonÄ� materiÄ� organicznÄ�; wystÄ�puje Ĺ�Ä�cznie z niĹźszymi czÄ�Ĺ�ciami poziomu gĹ�ównego O w glebach mineralnych, wzbogaconych w próchnicÄ� koloidalnÄ�, np. Oh, z naturalnym poziomem A, Ah, w poĹ�Ä�czeniu z iluwialnÄ� akumulacjÄ� materii organicznej w poziomie iluwialnym, np. Bh;
k - warstwa reliktowa kontaktu krioiluwialnego z zamarzniÄ�tym podĹ�oĹźem, wytworzona w Ĺ�rodowisku peryglacjalnym, wzbogacona w Ĺźelazo, magnez, glin, próchnicÄ�; okreĹ�la siÄ� w poziomie gĹ�ównym B, np. Bk;
l - podpoziom Ĺ�cióĹ�ki w powierzchniowej czÄ�Ĺ�ci poziomu O gleb mineralnych i organicznych, np. Ol;
na - poziom wzbogacony w sód wymienny, np. Bna;
ox - akumulacja póĹ�toratlenków; w poziomach scementowanych wystÄ�puje w poziomie B z orsztynem, rudÄ� Ĺ�Ä�kowÄ�, itp. np. Box;
p - poziom rozluźniony, wzruszony przez ork� lub inny zabieg spulchniaj�cy, po�oşony przy powierzchni gleby, np. Ap;
r - nieiluwialne nagromadzenie Ĺźelaza, glinu, manganu, próchnicy, niekiedy wzbogacone we frakcjÄ� ilastÄ�, pylastÄ�, wystÄ�puje Ĺ�Ä�cznie z poziomem gĹ�ównym B w glebach uprawnych np. Br;
re - poziom reliktowy, spotyka siÄ� w poziomach starszej generacji znajdujÄ�cych siÄ� w zsiÄ�gu wspóĹ�czesnych procesów glebotwórczch, np. Bvre;
sa - akumulacja soli rozpuszczalnych w wodzie �atwiej niş gips, np. Bsa, Csa;
t - iluwialna akumulacja frakcji ilastej w glebach mineralnych; wystÄ�puje w poĹ�Ä�czeniu z poziomem B, np. Bt; w glebach organicznych oznacza torf, spotyka siÄ� w poziomie gĹ�ównym O;
v - nieiluwialne nagromadzenie w Ĺ�rodowisku peryglacjalnym Ĺźelaza, glinu, manganu, próchnicy, niekiedy wzbogacenie we frakcjÄ� ilastÄ� i pylastÄ�; Ĺ�Ä�czy siÄ� z poziomem gĹ�ównym B, np. Bv;
x - warstwa stwardnia�a (fragipan), np. Bx, Bsx, Btx.
SYMBOLE STOSOWANE TYLKO DO OPISU GLEB HYDROGENICZNYCH
bg - warstwa torfu bór-bagnowego torfowiska wysokiego w poziomie gĹ�ównym O, np. Otwybg;
brz - warstwa torfu brzezinowego torfowiska przejĹ�ciowego w poziomie gĹ�ównym O, np. Otprbrz;
e - utwór torfiasty lub murszowy w glebach organiczno-mineralnych;
gy - gytia, wyst�puje w poziomie organicznym O, np. Ogy;
i - utwór murszasty w glebach organiczno-muĹ�owych;
m - muĹ�; spotyka siÄ� w poziomie gĹ�ównym O;
me - warstwa torfu mechawiskowego torfowiska niskiego zbudowanego z mchów brunatnych i miskich turzyc, wystÄ�puje w poziomie gĹ�ównym O, np. Otnme;
ms - warstwa torfu mszarnego torfowiska przejĹ�ciowego i wysokiego Ĺ�Ä�czy siÄ� z poziomem gĹ�ównym O, np. Otprms lub Otwyms;
n - poziom namuĹ�ów mineralnych rozdzielajÄ�cych warstwy organiczne;
ni - torf niski, np. Otni;
ol - warstwa torfu olsowego torfowiska niskiego, zbudowana przewaĹźnie z materiaĹ�u olszynowego, wystÄ�puje w poziomie gĹ�ównym O, np. Otniol;
pr - torf przej�ciowy, np. Otpr;
sz - warstwa torfu szuwarowego torfowiska niskiego zbudowana przewaĹźnie z trzcin, w poziomie gĹ�ównym O, np. Otnisz;
tu - warstwa torfu turzycowiskiego torfowiska niskiego zbudowana w przewadze z wysokich turzyc z domieszkÄ� trzcin, wystÄ�puje w poziomie gĹ�ównym O, np. Otntu;
tz - warstwa torfu zamulonego w poziomie gĹ�ównym O, np. Otz;
wr - warstwa torfu wrzosowiskowego torfowiska wysokiego w poziomie gĹ�ównym O, Otwywr;
wy - torf wysoki, np. Otwy;
R1, R2, R3 - stopie� rozk�adu torfu.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Profile glebowe cwiczenia id 394489
PROCES PŁOWIENIA, PROCES PŁOWIENIA (przemywania)- polega na przemieszczaniu w głąb profilu glebowego
Instrukcja opisu profilu glebowego 2003 2, 1. ROLNICTWO, Gleboznawstwo(1)
profil glebowy, Inżynieria Środowiska-Szczecin, Gleboznawstwo i rekultywacja
Profil glebowy-PSOS
Profilaktyka i postępowanie w niekorzystnych objawach ze stron
Karta profilu glebowego
profil glebowy gotowe
Profilaktyka zakae mat info III, podstawy pielęgniarstwa
degradacja zasobów glebowych, INNE KIERUNKI, biologia
Budowa profilu glebowego
73 INNE Info
Temat – Budowa profilu glebowego
doskonalenie techniki ćwiczeń ze sztangą, AWF, Inne
więcej podobnych podstron