Mircea Eliade - Sacrum-mit-historia
1.Pojęcie sacrum i profanum wg. Eliade.
Pojęcie „sacrum” jest bardziej pierwotne niż pojęcie „religia”, wyprzeda ono także problematykę
bóstw.
W przeżyciu sacrum podmiot doświadcza transcendencji. Sacrum oznacza świętość. Zawiera
aspekt ostatecznej tajemnicy i najwyższej wartości.
Sacrum objawia się człowiekowi w opozycji do profanum, ale zawsze za jego pośrednictwem.
Magia jest formą zinstrumentalizowanego sacrum. (Magia tam panuje, gdzie brak środków
prawdziwie sprawczych).
Współczesna cywilizacja europejska wytworzyła szereg imitacji sacrum Zdegradowane i
upokorzone sacrum pod postacią rozbuchanego profanum.
Dziś wątek sacrum to w ogólności refleksja nad życiem i jego sensem.
O sacrum mówić można jednak tylko wtedy, gdy rzeczywiście w swym doświadczeniu natrafimy
na obecność tego nieprzekraczalnego.
2.Pojecia:
- mit → Mit jest tworzony przez pewien określony kompleks kulturowy i przenoszony przez pewne społeczności ludzkie. Odkrywają one „ostateczną sytuację człowieka” - tzn. sytuację jaką człowiek odkrywa, uświadamiając sobie swoje miejsce we wszechświecie. Wtedy dopiero możemy mówić o psychologii głębi.
W psychice ludzkiej żyją symbole i motywy mityczne - ich powtórne odkrywanie jest cechą wszystkich ludzi.
- archetyp → Poczynania ludzkie są powtórzeniem wzorca mitycznego. Każdy znany nam fakt został
uprzednio ustanowiony i przeżyty przez innego kogoś, kto nie był człowiekiem. To co czynie
człowiek pierwotnie było już czynione. Jest to swoista ontologia - wytwór człowiek odnajduje swoją tożsamość poprzez uczestnictwo w rzeczywistości transcendentnej. Gest jest na tyle realny, na ile odtwarza działanie pierwotne.
GRUPY FAKTÓW (Struktura archaicznej ontologii):
1. Elementy, których realność łączy się z funkcją powtarzania i naśladowania archetypu niebiańskiego.
2. Elementy: miasta, świątynie, domy, których realność wiąże się z symbolizmem „centrum
pozaziemskiego”
3. Rytuały i znaczące gesty świeckie - realność poprzez świadome powtarzanie pewnych
aktów; ustanowione przez bogów, bohaterów albo przodków.
- hierofania → objawienie się świętości, każde wtargnięcie sacrum w sferę profanum; kluczowy termin w teorii religii M. Eliadego. Przestrzeń człowieka Eliade podzielił na dwa typy: przestrzeń sacrum i profanum - zaznaczył, że sfery te mogą się pokrywać (gdyż sfera sacrum jest sferą, która jest konstytuowana przez nasz umysł. Prostym przykładem sfery sacrum jest np. kościół, który dla osoby konkretnego wyznania jest miejscem, w którym objawia się świętość - dla ateisty zaś jest zwykłym budynkiem (sferą profanum).
Sacrum przejawia się za pośrednictwem jakiejkolwiek hierofanii; ustala ontologicznie świat. Przestrzeń jednorodna i skończona, bezkresna, nie ma żadnego punktu oparcia - hierofanta przyjmuje „punkt stały” „środek”. Aby żyć w świecie trzeba go ustanowić, założyć. Ustalenie punktu oparcia jest równoznaczne
ze stworzeniem świata. Dla doświadczenia świeckiego przestrzeń jest jednorodna i neutralna. Nigdy nie spotkamy tego doświadczenia w stanie czystym - człowiek opowiadający się za życiem świeckim nie jest w stanie bez reszty wyzwolić się z postawy religijnej. Świętość to „punkt stały” i niejednorodność, podobnie jak w przypadku postawy świeckiej → Postawa kryptoreligijna - nawet człowiek głęboko niereligijny posiada swoje osobiste „święte miejsca”.
- teofania → w teologii pojedynczy akt objawienia się Boga. Teofanie mają umacniać wiarę ludzi, przypominać im o bliskości i dobroci Boga, a także o opiece jaką ich darzy. Według KKK(Katechizmie Kościoła Katolickiego) teofanie rozjaśniają treść obietnic dawanych ludziom przez Boga, można w nich zobaczyć i usłyszeć niewidzialnego Boga.
Próg w kościele - łączy dwa światy; dystans pomiędzy świeckim a religijnym; paradoks - w tym miejscu oba światy nawiązują łączność. Jest to bezpośredni symbol przerwania przestrzeni; symbol przejścia. Wszelki święty obszar implikuje hierofanię. Teofania uświęca miejsce przez sam fakt, że „otwiera” je ku górze. Nie zawsze potrzeba ścisłej hierofanii lub teofanii - byle jaki znak wystarcza aby wskazać na świętość miejsca. Znak Jako nosiciel treści religijnych wprowadza element absolutny i kładzie kres względowi i nieładowi. Człowiek domaga się znaku,
aby znaleźć absolutny punkt oparcia. Jeżeli żaden znak nie objawia się sam od siebie - prowokuje się go (przywoływanie świętych sił lub ludzi - cel: zorientowanie człowieka w przestrzeni). Sacrum jest w tym przypadku mocą, skutecznością, źródłem życia i płodności. Chęć życia w sacrum to chęć życia w umiejscowionej rzeczywistości obiektywnej. Orientowanie się to technika konstruowania świętego obrazu. Jest on skuteczny o tyle, o ile odtwarza dzieło boże. Koncepcja świata: Wszelki świat dla człowieka religijnego jest światem świętym.
- epifania → Objawienie Pańskie, chrześcijańskie święto mające uczcić objawienie się Boga człowiekowi (teofania), obecność Boga w historii człowieka, a także uzdolnienie człowieka do rozumowego poznania Boga. Symbolem święta jest historia opisana w Ewangelii Mateusza, według której Mędrcy ze Wschodu przybyli do Betlejem, aby oddać pokłon Jezusowi.
Skoro czas święty i mocny jest czasem początków, chwilą osobliwą, gdy rzeczywistość została stworzona, kiedy po raz pierwszy w pełni objawiła, człowiek będzie usiłował okresowo odzyskiwać ten czas początku. Ta obrzędowa realtualizacja „onego czasu”, pierwszej epifanii rzeczywistości, jest u podstaw wszelkich kalendarzy sakralnych: święto nie jest „upamiętnieniem” wydarzenia mitycznego(a zatem religijnego), jest jego reakltualizacją. Tak więc człowiek religijny okresowo staje się współczesny bogom o tyle, o ile reaktualozuje praczas, w jakim dopełni ły się dzieła boże. Nie chodzi o czynność empiryczną, ale o akt religijny. W czasie święta odnajduje się w pelni sakralny wymiar życia, doświadcza się świętości ludzkiego istnienia jako działaia boskiego. Jeśli człowiek religijny odczuwa potrzebę nieskończonośego odtwarzania tych samych wzorcowych gestów, to dlatego że dąży do tego i stara się o to, aby żyć jak najbliżej boga.
3.Tożsamość mitów, obrzędów i religii.
Mit opowiada historię sakralną, czyli prawydarzenie, które dokonało się na początku czasu.
Opowiadanie o tych sprawach jest równoznaczne z objawieniem tajemnicy. Mit jest więc opowieścią o początkach czasu. Mit obwieszcza zaistnienie nowej sytuacji kosmicznej. Mit łączy się w ten sposób z rzeczywistością (sakralną) - tylko sacrum jest par excellence rzeczywiste. Żaden bóg ani heros kultowy nie objawia nigdy aktu świeckiego - wszystko co dokonują należy do sfery sacrum.
Mit objawia sakralność absolutną, albowiem opowiada o twórczej aktywności bogów odsłaniając
sakralność ich dzieł. Mit opisuje motywy związane z wkraczaniem sacrum w świat - ustanawia świat jako coś rzeczywistego. Zasadnicza funkcja mitu polega na ustaleniu wzorców dla wszystkich obrzędów i wszystkich znaczących czynności ludzkich. Znaczenie:
1. Człowiek utrzymuje się w sferze sacrum - tzn. rzeczywistości
2. Prowadzi to do ustawicznego uświęcania się świata
??????????????????