Miracea Eliade - „Sacrum, mit, historia” [Tu:] “Święty obszar i sakralizacja świata”
Hierofania - objawienie się świętości, każde wtargnięcie sacrum w sferę profanum; kluczowy termin w teorii religii M. Eliadego.
Teofania - w filozofii pojedynczy akt objawienia się Boga. Teofanie mają umacniać wiarę ludzi, przypominać im o bliskości i dobroci Boga, a także o opiece jaką ich darzy. W Biblii teofanie odbywają się w sposób bezpośredni - do ludzi przychodzi sam Bóg, albo w sposób pośredni, przez Bożego wysłańca - anioła, albo przez inny znak Jego obecności.
Konsekracja (łac. consecratio - poświęcenie) - w wyznaniach chrześcijańskich: przeistoczenie postaci eucharystycznych (chleba i wina) w czasie Mszy świętej; udzielenie święceń biskupich czy kapłańskich; złożenie ślubów czystości, ubóstwa i posłuszeństwa (ewentualnie dodatkowych ślubów partykularnych) w zakonie, instytucie życia konsekrowanego, instytucie świeckim lub jako tzw. dziewica konsekrowana; uroczyste poświęcenie kościoła, ołtarza i naczyń liturgicznych.
JEDNORODNOŚĆ PRZESTRZENI A HIEROFANIA
Dla człowieka religijnego przestrzeń nie jest jednorodna. Jest więc obszar święty, a więc „mocny”, ważny i są inne obszary, nie uświęcone, a więc pozbawione struktury i konsystencji, jednym słowem - amorficzne (bezpostaciowy, nie mający określonych kształtów). Dla człowieka religijnego niejednorodność przestrzeni znajduje wyraz w doświadczeniu przeciwieństwa między obszarem świętym, a całą resztą otaczającą ów obszar.
Aby żyć w świecie trzeba go ustanowić, założyć, żaden świat nie może się narodzić w chaosie jednorodności i względności przestrzeni świeckiej. Odkrycie lub ustalenie punktu oparcia - „środka” - jest równoznaczne ze stworzeniem świata.
Dla doświadczenia świeckiego natomiast przestrzeń jest jednorodna i neutralna.
Pojawienie się świętego obszaru pozwala na uzyskanie „punktu stałego”, zorientowanie się w chaotycznej jednorodności „ustanowienie świat” i pozwala żyć naprawdę, życiem rzeczywistym. Doświadczenie sowieckie natomiast podtrzymuje jednorodność, a tym samym względność przestrzeni.
TEOFONIA I ZNAKI
Próg - znaczenie religijne; symbol przejścia (kościół, dom, ofiary składane na progu).
Wszelki święty obszar implikuje hierofanię, co w rezultacie wyodrębnia dane terytorium z otaczającego je środowiska kosmicznego i czyni je jakościowo różnym.
Świątynia- „wrota boże” - miejsce przejścia między niebem a ziemią.
[„Evacatio” - zwierzęta objawiają świętość miejsca ]
CHAOS I KOSMOS
O co ma stać się „naszym światem” musi wpierw zostać stworzone, a wszelkie dzieło stworzenia ma swój wzorzec: stworzenie świata przez bogów.
(przykład: Kolonizatorzy skandynawscy obejmujący w posiadanie Islandię - powtórzenie pradzieła, przeistoczenie chaosu w kosmos dzięki boskiemu aktowi stworzenia).
KONSEKRACJA MIEJSCA: POWTÓRZENIE KOSMOGONII
Kosmizacja nieznanych terytoriów jest zawsze konsekracją.
Osiedlenie się na jakimś terytorium sprowadza się do uświęcenia go.
Ważny symbol - słup (?) - kolumna świata potrzymanie nieba, łączność z trzema poziomami: niebo, ziemia, piekło (?)
„ŚRODEK ŚWIATA”
„System świata”:
- miejsce święte stanowi przerwanie jednorodności przestrzeni;
- symbolem tego przerwania jest otwarcie, które umozliwia przejście z jednego regionu kosmicznego do innego ( z nieba na ziemię, z ziemi do świata niższego)
- łączność z niebem wyraża się przez pewną ilość różnorodnych obrazów (słup drabina)
- wokół owej osi kosmicznej rozciąga się świat, a więc coś co znajduje się „pośrodku”
Z tego tradycyjnego „systemu świata „ wywodzą się liczne wierzenia, mity, obrzędy.
( symbolika środka- góry np Golgota, sanktuaria - w środku miasta).
„NASZ ŚWIAT” ZNAJDUJE SIĘ ZWSZE W ŚRODKU
Prawdziwy świat znajduje się w centrum, gdyż tam dokonuje się przeskok między poziomami, łączność między trzema sferami kosmicznymi ( niebo, ziemia, świat umarłych).
Świat bierze początek od środka, rozciąga się od punktu centralnego, który jest jakby „pępkiem”
Środek jest tym miejscem, gdzie dokonuje się przeskok między poziomami, gdzie przestrzeń staje się święta.
Obrzędowa konstrukcja przestrzeni jest podkreślona przez potrójną symbolikę: czworo drzwi, czworo okien i cztery kolory oznaczają cztery zasadnicze kierunki (cztery strony świata).
MIASTO - KOSMOS
„Nasz świat”- kosmos.
Zniszczenie miasta- równoznaczne z regresem do chaosu.
Urządzenia obronne chroniące osiedla i miasta były początkowo urządzeniami o charakterze magicznym; powstrzymanie najazdu demonów i dusz umarłych.
PRZEJĄĆ STWORZENIE ŚWIATA
Osiedlenie się jakiejś okolicy, zbudowanie domu to wzięcie na siebie stworzenia świata, który wybrało się na miejsce zamieszkania - trzeba naśladować kosmogonię.
Siedziba mieszkalna ma aspekt sakralny i tym samym stanowi obszar świata.
KOSMOGONIA I OFIARA ZWIĄZANA Z BUDOWANIEM
Indie - wskazanie miejsca podwalin, który znajduje się nad wężem podtrzymującym świat, kołek wbity tak by unieruchomić głowę węża; nad kołkiem - kamień węgielny, w ten sposób kamień węgielny znajduje się dokładnie „w środku świata”.
Konstrukcja (dom, świątynia, dzieło techniki), aby trwać, musi być ożywiona, przyjąć w siebie życie i duszę. Tchnięcie duszy jest możliwe jedynie dzięki krwawej ofierze.
Wszelka budowa i zaingerowanie nowej siedziby jest poniekąd równoznaczne z Nowy początkiem, z nowym życiem.
Symbole i obrzędy dotyczące świątyń, miast, domów wywodzą się w ostatecznej instancji od pierwotnego doświadczenia świętej przestrzeni.
ŚWIĄTYNIA, BAZYLIKA, KATEDRA
Świątynia- dom boży, wciąż od nowa uświęca świat, gdyż przedstawia go i obejmuje, świat nieustannie jest oczyszczany przez świętość sanktuariów.
Świętość świątyni nie podlega żadnemu ziemskiemu skalaniu.
PARĘ WNIOSKÓW (podsumowanie)
Doświadczenie sakralnej przestrzeni umożliwia „założenie świata” tam gdzie sacrum przejawia się w przestrzeni, następuje objawienie tego, co rzeczywiste, świat może zaistnieć. A wdarcie się sacrum nie tylko ustanawia punkt stały pośrodku bezkształtnej świeckiej przestrzeni, ale środek wśród chaosu umożliwia dokonanie przeskoku miedzy poziomami.
Świat daje się ująć, jako kosmos, o tyle, o ile objawia się jako świat święty.
Wszelki świat jest dziełem bogów, bądź tez uświęcony przez bogów, a zatem „przeistoczony w kosmos”.
Człowiek przyjmując na siebie odpowiedzialność „stworzenia świata”, który wybrał sobie miejsce zamieszkania przeistacza chaos w kosmos i uświęca swój mały wszechświat, czyniąc go podobnym do świata bogów.