Średniowieczni Europejczycy
najważniejsze daty:
966- chrzest Polski
1020- pierwsza wzmianka o ceremonii hołdu lennego
1066- podbój normański
1214- klęska Anglików pod Bouvines
1215- ogłoszenie Wielkiej Karty Swobód
1302- zwołanie stanów generalnych we Francji, jutrznia brugijska (masakra Francuzów w Brugii)
1337-1453 - wojna stuletnia
europa feudalna
feudalizm:
ustrój społeczno-ekonomiczny, gdzie podstawą gospodarki była uprawa ziemi, ziemia należała do feudałów, a była uprawiana przez chłopów poddanych
ustrój społeczno-prawny, oparty na zależnościach pomiędzy osobami wolnymi, czyli feudałami
hołd wasalny- ceremonia oddania się w opiekę, polegająca na włożeniu złożonych dłoni w dłonie przyszłego opiekuna i wypowiedzeniu odpowiednich słów
wasal- osoba, która składając hołd wasalny, zobowiązała się do dożywotniej wierności i pomocy swemu seniorowi
senior- osoba, która przyjmując hołd wasalny, zobowiązała się do dożywotniej ochrony i utrzymania swojego wasala
akt komendacji- pisemnie poświadczona umowa między wasalem a seniorem, precyzująca ich wzajemne obowiązki
„Wasal mojego wasala nie jest moim wasalem.”
- Kryzys władzy państwowej powodem umocnienia się więzi wasalnych.
- Ziemia głównym źródłem utrzymania.
- Mała wydajność rolnictwa oraz zerwanie komunikacji uniemożliwiające rozwój handlu.
- Dominacja gospodarki naturalnej.
- Pieniądze w celach prestiżowych, a nie ekonomicznych.
wielka własność ziemska- własność nadawana w wyniku beneficjum, na określony czas
lenno- ziemia nadawana wasalowi przez seniora w zamian za obowiązek służby rycerskiej
hołd lenny- ceremonia łącząca nadanie lenna z hołdem wasalnym składanym przez lennika
inwestytura- uroczyste nadanie lenna i/lub urzędu; symbol: chorągiew, włócznia, pierścień, pastorał
drabina feudalna- wielostopniowa hierarchia zależności wasalnych, charakterystyczna dla feudalizmu
renta feudalna: zapłata za prawo użytkowania ziemi
naturalna (danina)- chłop oddawał określoną część swoich zbiorów
odrobkowa (pańszczyzna)- bezpłatna praca
pieniężna (czynsz)
dziesięcina- podatek płacony przez wszystkich użytkowników ziemi na rzecz kościoła
osłabienie władzy centralnej po śmierci Karola Wielkiego --> wzrost zagrożenia -->
anarchia feudalna- osłabienie władzy państwowej polegające na przejęciu jej uprawnień przez feudałów
rozdrobnienie feudalne- podział kraju na wiele niezależnych posiadłości należących do wielkich feudałów
immunitet- przywilej nadawany przez panujących świeckim i duchownym feudałom; wyróżniamy immunitet ekonomiczny i sądowniczy
prekaria- ziemia oddana Kościołowi przez właściciela, który zachowywał prawo jej dożywotniego użytkowania
Umowa komendacyjna- umowa zawarta pomiędzy osobami wolnymi, w której osoba silniejsza, zwana seniorem, zobowiązuje się do opieki nad słabszym, zwanym wasalem. Wasal zobowiązuje się do służby na rzecz seniora. Wasal miał obowiązek służyć seniorowi w wojnach, a senior musiał zapewnić mu zbroję i utrzymanie.
europa stanowa
społeczeństwo stanowe- społeczeństwo podzielone na stany, jego powstanie było efektem zmian gospodarczych w Europie Zachodniej w XI-XIIIw.
stan- odrębna grupa społeczna średniowiecznej Europy, mająca swoje prawa i obowiązki
Duchowieństwo- nauczanie, religia
Rycerstwo- walka
Mieszczanie- handel, produkcja
Chłopi- uprawa ziemi
trójpolówka- sposób uprawy ziemi, polegające na podziale gruntu na trzy pola, z których każde obsiewano innym zbożem: jarym albo ozimym, jedno pozostawiano puste, co roku zmieniano kolejność obsiewów
Skutkami trójpolówki są:
przyrost ludności
powstanie nowych wsi
zaludnienie i rozwój miast
nowe narzędzia (pług z żelaznym lemieszem, młyny, wiatraki)
większe plony
podział pracy:
patrycjat (bankierzy, bogaci kupcy)
pospólstwo (rzemieślnicy, drobni kupcy)
plebs (robotnicy, czeladnicy, służba domowa, osoby pozostające na marginesie społecznym) - nie miał praw miejskich
upowszechnienie gospodarki towarowo-pieniężnej
gospodarka towarowo-pieniężna - odnowiła się dzięki wzroście produkcji i przyroście demograficznym; polegała na wymianie większości produktów na pieniądze
mistrz- właściciel zakładów rzemieślniczych, zatrudniał czeladników i uczniów
cech- zrzeszenie rzemieślników, wykonujących jeden zawód:
zmonopolizowanie produkcji
wyeliminowanie konkurencji pomiędzy mistrzami
zapewnienie mistrzom godziwych warunków życia
gildia- zawodowa organizacja kupców, dbająca o ich bezpieczeństwo podczas podróży handlowych, ustalająca ceny oraz ujednolicająca system miar i wag
lokacja- nadanie przywilejów, na mocy których powstała samorządna wspólnota mieszkańców miasta lub wsi
prawo składu- prawo polegające na tym, że kupcy przybywający do miasta, które posiadało prawo składu musieli wystawić swoje towary na sprzedaż
przywilej drożny- nakaz poruszania się określonymi drogami tak, aby nie ominąć miasta, które posiadał przywilej składu
1066- podbój Normański, bitwa pod Hastings: Edward Wystawca uciekał na dwór Wilhelma Zdobywcy, któremu zapisał Anglię; Wilhelm Zdobywca pokonał Sasów
Monarchia stanowa w Anglii i we Francji:
Powstanie:
Anglia:
spór króla Henryka II Plantageneta z arcybiskupem Tomaszem Becketem z powodu narzucenia nakazu płacenia podatków z dóbr duchownych (Becket został zamordowany); wybuchł bunt baronów - duchowieństwo otrzymuje immunitet sądowy i skarbowy
- ponowne nałożenie podatków na duchowieństwo przez Jana bez Ziemi - interwencja papieża Innocentego III (klątwa na Jana bez Ziemi)- Jan bez Ziemi ukorzył się przed papieżem i płacił coroczną daninę dla Rzymu
- konflikt Jana bez Ziemi z królem Francji - Filipem II Augustem o posiadłości na terenie dzisiejszej Francji
- powstanie antykrólewskie baronów w Anglii - wydanie Wielkiej Karty swobód (Magna Charta Libertatum) -> 1215r
- spór Henryka III z baronami angielskimi (król nałożył ponownie podatki)
- ogłoszenie tzw. prowizji oksfordzkich -> 1258
- wojna domowa z powodu nie przestrzegania postanowień przez Henryka III - ogłoszenie tzw. prowizji westministerskich ->1259r.
- zawarcie pokoju paryskiego -> 1259r
- przegrana bitwa pod Lewes -> 1264r. Henryka III z baronami
- pierwsze zwołanie parlamentu -> 1265r.
1215- ogłoszenie Wielkiej Karty Swobód: przywilej wystawiony przez króla angielskiego Jana bez Ziemi pod presją zbuntowanych baronów, popartych przez rycerstwo i mieszczan; na mocy przywileju: wybór komisji baronów kontrolującej króla, uzależniał nakładanie nowych podatków od zgody Rady Królestwa, zakazywał aresztowania bez wyroku oraz zatwierdzał przywileje miast
Złota Bulla- przywilej wystawiony w 1222r. przez króla węgierskiego Andrzeja II pod naciskiem rycerstwa, któremu zapewniał prawa równo prawom baronów
Francja:
- umocnienie władzy królewskiej za rządów Filipa II Augusta i Ludwika IX Świętego
- spór Filipa IV Pięknego z papieżem Bonifacym VII spowodowany nałożeniem przez Filipa podatków na duchowieństwo bez zgody papieża
- zwołanie przez Filia IV Pięknego Stanów Generalnych -> 1302r. w celu wzmocnienia swojego stanowiska w konflikcie z papieżem
- ponowne zwołanie Stanów Generalnych -> 1308r. dla poparcia planu skasowania zakonu templariuszy
Stany Generalne- reprezentacja stanowa we Francji, powstała w 1302r. przez dołączenie mieszczan do Rady Królewskiej; Stany Generalne zwoływane były przez królów doraźnie, zależnie od potrzeb politycznych i finansowych
Ustrój
Anglia:
Powstanie Parlamentu:
Izba Lordów:
lordowie dziedziczni mianowanie przez króla,
biskupi Kościoła
Izba Gmin:
właściciele ziem (szlachta) i miast (bogate mieszczaństwo)
sprawy podatkowe
zatwierdzanie traktatów międzynarodowych
zatwierdzanie wojen innym krajom
Francja:
Stany Generalne:
3 izby (szlachta, duchowieństwo, stan trzeci)
każdy stan obradował osobno
polityka zagraniczna
gospodarka, finanse
obsadzanie urzędów
stan trzeci- wspólnoty wiejskie i miejskie, walczące razem o swoje prawa
komuny- wspólnoty mieszczan toczące walkę o uniezależnienie od władzy feudałów
młodsza europa
św. Cyryl i św. Metody- twórcy obrządku słowiańskiego, przeciwko któremu wystąpili duchowni łacińscy, twórcy głagolicy
głagolica- najstarszy alfabet słowiański
drużyna- znany u starożytnych Germanów przyboczny oddział władcy; podstawa sił zbrojnych i administracji
państwo wielkomorawskie- 830-906, państwo słowiańskie ze stolicą w Nitrze, na jego gruzach powstały m.in. Czechy i Węgry
rozbicie dzielnicowe- podział państw feudalnych na dzielnice rządzone przez różnych członków dynastii, zdobywające coraz większą samodzielność polityczną i gospodarczą
wiec- zgromadzenie wolnej ludności, zwoływane w celu podjęcia ważnych decyzji dotyczących całej społeczności
gospodarka naturalna- potrzeby zaspokajane w ramach rodu, nieistotne różnice majątkowe
ród (grupa osób wywodząca się od jednego przodka) --> plemię --> państwo
Wiara chrześcijańska:
integracja państwa
umocnienie pozycji władcy
misjonarze --> wzorce polityczne
Prawo polskie:
umowa ustna
feudał - osadnik
świadczenia na rzecz feudałów: danina, pańszczyzna, czynsz
możliwość opuszczenia wsi przez wolnego osadnika po wywiązaniu się z obowiązków
poddanie sądom władcy
Prawo niemieckie:
wolność osobista osadników
stała wysokość świadczeń
samorząd sądowniczy
umowa pisemna
wolnizna- zwolnienie ze świadczeń na rzecz feudała
Konsekwencje:
społeczne:
jednolity stan chłopski, dziedziczność ziem przez osoby wolne, sądy feudała
wzrost zaludnienia
zróżnicowanie narodowe
gospodarcze:
wzrost wydajności ziemi
czynsz - upowszechnienie gospodarki towarowo-pieniężnej
upowszechnienie podziału pracy
świt narodów europy
Słowniczek:
kapitularz- zbiór praw z okresu monarchii karolińskiej
konfiskata- odebranie majątku na mocy decyzji władz
kontyngent- przedmioty, pieniądze lub rekruci dostarczani obowiązkowo państwu
lichwa- pożyczanie pieniędzy na procent
mediewista- historyk specjalizujący się w dziejach średniowiecza
myto- opłata za przejazd
obuch- rodzaj broni stosowany przez rycerzy
pogłówne- podatek płacony od osoby
nobilitacja- nadanie szlachectwa od władcy, zwolnienie z płacenia podatków
lemiesz- część pługa orząca glebę
liwr- srebrna moneta francuska
rentier- osoba utrzymująca się z wpływów pieniężnych z nieruchomości lub odsetek od kapitału
templariusze- jeden z zakonów rycerskich istniejący w XII-XIVw.
sanktuarium- miejsce święte, cel pielgrzymek
feudalizacja- proces kształtowania się feudalnego modelu społeczeństwa i gospodarki
koniunktura- splot okoliczności wywierających wpływ
metropolia- prowincja kościelna rządzona przez arcybiskupa, składająca się z kilku biskupstw