Scharakteryzuj rożne postawy średniowiecznych Europejczyków wobec wyznawców religii innych niż chrześcijańska
Średniowiecze to epoka historyczna trwająca od V do XV wieku. To czas dominacji Europy , a także epoka „krzyża i miecza”. Te dwa średniowieczne symbole doskonale obrazują światopogląd ówczesnych ludzi. Najwyżej w ich hierarchii wartości stała wiara , a rycerski miecz mający kształt krzyża miał wiary tej bronić. Dominującą rolę jako religia odgrywa oczywiście chrześcijaństwo, ale obok istnieją także inne religie, wobec których średniowieczni chrześcijanie przyjmują różne postawy. Za zapowiedź tego, że już zawsze chrześcijańska Europa będzie musiała mężnie stawiać czoła innowiercom można poczytać powstanie w V wieku herezji : monofizytyzmu i nestorianizmu. Wprawdzie spory pomiędzy monofizytami a nestorianami rozwiązywano w dyskusjach teologicznych, a obie te herezje miały chrystologiczne podłoże, to jednak zapowiadały późniejsze europejskie problemy.
Kiedy w V wieku upada cesarstwo zachodniorzymskie, w Europie na jego gruzach powstają nowe państwa plemion barbarzyńskich, w których uznaje się lokalny kult właściwych im bóstw, odmiennych dla każdego z plemion, a czasem nawet ,różnych dla poszczególnych klanów . Od czasów Teodozjusza Wielkiego chrześcijaństwo stanowi oficjalną religię cesarstwa. Kiedy upada zachodni Rzym, a biskupstwo rzymskie ma znacznie osłabioną pozycję , to Bizancjum musi zatroszczyć się o nawrócenie barbarzyńskich plemion. Pierwsze takie próby podejmuję Justynian Wielki. Dwojakie są powody dla których decyduję się na te wyprawy. Po pierwsze chce pozbyć się religii plemiennych, a dzięki wprowadzeniu jednolitej religii znacznie ułatwić sobie rządy. Poza tym chce odzyskać ziemie zagarnięte cesarstwu przez Germanów. Co więcej, gdyby udało mu się zaszczepić chrześcijaństwo wśród pogan nie miał by problemów z podporządkowaniem sobie barbarzyńców. Uzależnienie od zwierzchnictwa religijnego Konstantynopola dawało by mu właściwie nieorganiczną władzę nad nimi. Niestety ,jego wyprawy mające na celu ich stopniowe nawracanie, przynoszą fiasko. O ile w późniejszych wiekach (VIII - X)na zachodzie Europy niepodzielnie króluje chrześcijaństwo , o tyle wschód Europy to nadal dominacja religii plemiennych. Czas „kiedy Słońce było bogiem” dopiero w IX-X wieku w Polsce, w Czechach i na Rusi przestaje istnieć, choć w wielu miejscach aż do XIII wieku uprawia się kult bóstw słowiańskich.
„Gdy ludy i ludzie sami tworzyli sobie bogów
przyszedł Ten, który Jest”
Największe problemy sprawiali Prusowie i Słowianie połabscy. Ich to „krwią i ogniem” ochrzcili: Prusów-Krzyżacy, zaś Słowian połabskich cesarz niemiecki. Bądź co bądź, ale pobudki podawane jako oficjalny powód były bardzo szlachetne. Otóż uznawano, że lepiej jest sprowadzić pogan na dobrą drogę siłą niż pozwolić na to ,by zostali potępieni na wieki. Uczestnicy krucjat(zwłaszcza krucjat na wschodzie) najczęściej nie zastanawiali się nad tym że jakiś władca ma interes w tym by zagarnąć terytorium pogan.
Już wtedy można zaobserwować niechęć chrześcijan wobec wyznawców innych religii, zwłaszcza religii plemiennych, ale to w VII wieku przyszło się Europejczykom zmierzyć się znacznie trudniejszym zadaniem.
W VI wieku w Arabii ogarniętej kryzysem wewnętrznym swoje objawienie ogłosił prorok Mahomet. Jego koncepcja religijna opierała się na wierze w jednego boga Allacha, uznając że podstawowym zadaniem wiernego jest całkowite podporządkowanie się woli bożej. Dzięki zdolnościom organizacyjnym grupa jego stronników zamieniła się w grono ślepo oddanych zagorzałych fanatyków. Dzięki nim Mahometowi udało się stworzyć teokratyczne państwo obejmujące północną Afrykę, Półwysep Arabski. W VII wieku został zajęty Półwysep Iberyjski. Mieszkający tam Europejczycy nie narzekali jednak na Arabów. Często prowadzili z nimi wymianę handlową. Ludność zamieszkująca półwysep Iberyjski nie była tez siłowo nawracana na islam, co powodowało że stosunki pomiędzy muzułmanami i chrześcijanami układały się bardzo dobrze. Zamiany nastąpiły w momencie kiedy w Arabii rządy rozpoczęli Osmajdowie. Nałożyli oni na innowierców wysokie podatki, co oczywiście wywołało niezadowolenie ludności. Kiedy w Hiszpanii utworzono niezależny od imperium kalifat, rozpoczęły się kolejne problemy. Kalifat ów rozpoczął ekspansje na wschód, ciągnąc ku Loarze. Interwencja Karola Młota, starcie potęgi arabskiej i frankijskiej w bitwie pod Piotiers spowodowało czasowe zatrzymanie ekspansji Arabów na wschód.. Rozpoczęta przez Karola Młota walka z muzułmanami , kontynuowana była znów za panowania Pepina Krótkiego. I o ile wyprawy Pepina przeciwko Longobardom nie cieszyły się zbytnią popularnością wśród jego poddanych o tyle wyprawy przeciw saracenom były przyjmowane ,o dziwo, bardzo przychylnie zarówno przez rycerstwo, jak i pozostałych poddanych. Sądzę że, rycerstwo liczyło na bogate łupy zdobyte na niewiernych. Sądzono, także islam jest całkowicie obcym, odmiennym systemem wierzeń i tradycji. Obawa i wrogość podsycały uprzedzenia i przesądy.. Tak więc od samego początku Frankowie byli wrogo nastawieni do Arabów. Karol Wielki również nie odróżniał się od swych poprzedników .Wiosną 778 roku ruszyła rekonkwista, czyli odbijanie ziem półwyspu Pirenejskiego z rąk saracenów. Trzeba jednak przyznać że ludność hiszpańska nadal pozostawała bardzo tolerancyjna wobec innowierców. Należy choćby wspomnieć miasteczko Toledo , w którym w czasie rekonkwisty zgodnie obok siebie żyli wyznawcy islamu, Żydzi i chrześcijanie. Zadziwiające, że pomimo konfliktu na półwyspie Iberyjskim, handel Franków z Arabami nadal rozwijał się. Przybywających kupców arabskich władcy frankijscy traktowali bardzo przychylnie. Nasuwa to wniosek, że gdyby nie ekspansja kalifatu hiszpańskiego na wschód Frankowie nie rozpoczęli by konfliktu.
Oprócz Franków, przeciw muzułmanom występowało też Bizancjum, które w ciągu kilkunastu lat zostało pozbawione znacznej części prowincji azjatyckich i afrykańskich. Utrata tak znacznego terytorium zagroziła istnieniu całego cesarstwa.
Apogeum nienawiści wobec muzułman nastąpiło o XI do XII wieku czyli w okresie krucjat. Narodziny idei świętej wojny czyli krucjaty historycy przypisują papieżowi Aleksandrowi II, który w 1063 roku wystosował do wszystkich narodów chrześcijańskich apel o udzielenie pomocy Hiszpanom.
Krucjaty rozpoczęły się, gdy Turcy seldżuccy zajęli Ziemię Świętą. O ile bowiem Arabowie byli narodem, który umiejętnie wykorzystywał rozległe kontakty Europy z Ziemią Świętą , o tyle fanatyczni, świeżo nawróceni na islam Turcy seldżuccy wzbudzali niepokój papieża, władców europejskich, ale także
społeczności europejskich chrześcijan. Nie tylko nie dopuszczali do pielgrzymek ale także prześladowali miejscowych wyznawców Chrystusa. Nienawiść podsycało również przekonanie, że Saraceni zagarnęli wyśnione Boże Królestwo, którym dla mas chłopstwa była ziemska Ojczyzna Jezusa. W okresie krucjat każdy muzułmanin był wrogiem publicznym numer jeden całego społeczeństwa.
Wielu było tych którzy wrogo odnosili się do wyznawców islamu, ale wielu było też tych którzy islam uznawali za religię podobną chrześcijaństwu.
Niektórzy przedstawiciele Kościoła, na przykład Piotr Czcigodny z Cluny, uznawali potrzebę dogłębnej wiedzy opartej na konkretnych źródłach. To właśnie Piotr skłonił angielskiego mnicha Roberta z Ketton do przetłumaczenia Koranu na łacinę. Brat Roger Bacon z kolei zachęcał do studiowania islamskiej filozofii.. Inny brat zakonny, Ramon Lull, podkreślał znaczenie studiów nad językiem, których celem miało być nie tylko zrozumienie islamu, ale także łatwiejszy kontakt ze wschodnim chrześcijaństwem, które uważano za potencjalnego sprzymierzeńca w walce z muzułmanami. Sobór w Vienne (1311-12) zalecił utworzenie katedr języka arabskiego w największych uniwersytetach, ale decyzja ta przyszła zbyt późno. Europa zaczęła tracić jedność, w pierwszej kolejności zaś jedność myśli. Zbyt mało było sił, aby poznawać islam w sposób rozumowy. Smutna prawdą jest to ,że do dziś pokutują w nas, Europejczykach, średniowieczne stereotypy.
Inaczej przedstawiła się sprawa stosunku chrześcijan wobec Żydów
Warto sobie uzmysłowić, że Żydzi pojawili się w Europie przed chrześcijanami
Wraz z przyjęciem chrześcijaństwa przez Konstantyna, chrześcijaństwo uzyskało przewagę, a władza świecka stopniowo odwracała się przeciw Żydom, zaś zarządzenia administracyjne wsparte na przesłankach teologicznych ich dyskryminowały. Oskarżenie o bogobójstwo przez długi czas było przywoływane jako uzasadnienie złego traktowania Żydów. Wyprawy krzyżowe, których głównym celem było wyswobodzenie Ziemi Świętej spod panowania muzułmańskiego, w bezpośredni sposób Żydów nie dotknęły. Łatwo było jednak niepostrzeżenie przejść od walki z niewiernymi poza granicami kraju do zwalczania niewiernych wewnątrz. Mimo że niektórzy władcy chrześcijańscy chronili żydów na obszarach swego zwierzchnictwa, zaś biskupi przeciwstawiali się w kazaniach niegodziwościom wypraw krzyżowych, w innych miejscach żydów po prostu mordowano. Masowe mordy nasiliły się zwłaszcza w czasie epidemii czarnej śmierci. Wtedy to obwiniano Żydów za sprowadzenie dżumy do miast, a także posądzano o kontakty z szatanem kiedy nie chorowali, gdy w miastach szerzyła się epidemia.
Istniała więc przepaść między oficjalnym nauczaniem a rzeczywistą praktyką.
Z buddyzmem Europejczycy stykali się w czasie najazdów tatarskich. Jednak buddyzm jako religia nie była prześladowana w Europie, bo po pierwsze nie było ku temu możliwości( to Tatarzy najeżdżali na Europę i nikomu do głowy nie przyszło by chrystianizować najeźdźcę), poza tym buddyści jak pisze Tadeusz Manteuffel „stanowili tak znikomy procent wśród samych Tatarów, że nie udało im się zaistnieć w świadomości średniowiecznych Europejczyków”
XV wiek przyniósł wystąpienia m.in wielkiego polskiego kaznodziei Pawła Włodkowica, który na soborze w Konstancji przedstawił traktat „O władzy papieża i cesarza w stosunku do niewiernych” Wtedy to nieco zmieniły się nastroje panujące wśród Europejczyków, choć nie były to radykalne zmiany. Niewątpliwie zaczęto dyskutować o zmianach postępowania wobec innowierców, ale na realizacje dyskutowanych kwestii przyjdzie nam poczekać jeszcze co najmniej kilka wieków.
Podsumowując; nie da się zgeneralizować i dokładnie scharakteryzować różnorakich postaw średniowiecznych Europejczyków wobec wyznawców innych religii. Średniowiecze to chyba najdłuższa epoka historyczna. Można jednak powiedzieć, że w pierwszych wiekach panowała względna tolerancja, rozkwit średniowiecza cechował brak akceptacji dla innowierców, a schyłek był czasem powrotu do prób zrozumienia niewiernych.
Na koniec chciała bym przytoczyć słowa Jana Pawła II, które świetnie ujmują kwestie XX wiecznej tolerancji. A mają także odniesienie do średniowiecznych konfliktów religijnych. Bo prócz fanatyzmu religijnego średniowieczne konflikty wynikały głownie z barku wiedzy i przesądów. Tak wiec ... „rzetelna wiedza przyczynia się do wzajemnego zrozumienia, pomaga pozbyć się uprzedzeń i zachęca do dalszego poznawania(...) Zwłaszcza obraz ma moc wywierania trwałych wrażeń i kształtowania określonych zachowań. Pokazuje ludzi innej narodowości i sugeruje, jak ich postrzegać: jako przyjaciół czy wrogów , sprzymierzeńców czy potencjalnych przeciwników.”
4