Wulff - ZASTRZEŻENIA WOBEC PSYCHOLOGII RELIGII (s.29-33)
Psychologia postrzegana jako działalność naukowa, religia - obiekt niezaangażowanego badania.
Zastrzeżenia z religijnego punktu widzenia
- Edwin Starbuck w 1893r. rozpowszechnił kwestionariusz z podpisem Williama Jamesa, James dostał od pewnego krytyka pisemny protest przeciw „moralnej i duchowej wiwisekcji”;
- Ch. Ellis (profesor pedagogiki) cytuje fragmenty 10 prac, antagonistycznych wobec konserwatywnego światopoglądu ewangelicznych chrześcijan, z troki spowodowanej rosnącym wpływem psychologów religii na nauczanie wychowawców religijnych;
- J.M. Conn, duchowny prezbiteriański, dążył do utrwalenia „religii chrześcijańskiej” przez oddzielenie behawiorystów i ortodoksyjnych psychoanalityków (wrogów wiary) od innych psychologów.
Redukcjonizm (wyjaśnianie złożonych zjawisk w kategoriach prostszych):
- zjawiska religijne mogą być zrozumiane w adekwatny sposób dzięki zastosowaniu wyjaśnień powstałych poza obrębem religioznawstwa => poddanie w wątpliwość istnienia samego obiektu wiary oraz sposobu rozumienia genezy i wartości tej wiary przez osobę religijną;
- Max Scheller - przeciw redukcjonizmowi - psychologia religii zajmuje się obiektem, którego istnienia można doznać jedynie w stanie wiary, zatem wyjaśniająca psychologia religii jest z konieczności ateistyczna i nieautentyczna (pozbawia religię jej znaczenia i intencji). Opisowa psychologia religii jest możliwa tylko w obrębie subiektywnych systemów religijnych lub społeczności podzielających te same stany psychiczne (tyle psychologii religii, ile wyznań wiary);
- W. Smith - nawet w obrębie tej samej tradycji religijnej wiara ma zawsze osobisty charakter, można więc wykluczyć możliwość jakiejkolwiek psychologii religii.
Rekonstrukcja złożoności (zasada Wilsona):
- E. Wilson - socjobiolog - redukcja obserwowalnych zjawisk do sprawdzalnych prawidłowości jest istotą metody naukowej, ale jest to tylko połowa drogi, druga połowa składa się z rekonstrukcji złożoności przez wykroczenie poza syntezę, pod kontrolą praw nowo ustalonych w drodze analizy => zjawiska na każdym z poziomów organizacji powinny być podporządkowane prawom z poziomów niższych, ale nowe prawidłowości są konieczne dla coraz bardziej złożonych zjawisk na poziomach wyższych;
- psychologowie religii podzieleni wobec redukcjonizmu: część podejmuje się tylko analizy redukcjonistycznej (psychologia religii jako najbardziej niereligijna z nauk), część akcentuje unikatowość religii, a zatem traktuje ją jako nieredukowalną; większość jest pośrodku (unikają psychologii religijnych treści na rzecz psychologii religijnych osób).
Zastrzeżenia z psychologicznego punktu widzenia
- krytyka dotycząca mieszania nauki i wiary (nie wiadomo, ile wyników ma rzetelny i obiektywny charakter).
Podejrzliwe lekceważenie:
- G. Allport - analiza 50 podręczników psychologii, brakowało w nich treści dot. psychologii religii, podobnie jest w latach 50. i 70.;
- religia jako zjawisko wyższego rzędu (podobnie jak muzyka, poezja i sztuka) nie musi pojawiać się w omówieniach podstaw psychologii (jednak zjawiska wyższego rzędu pojawiają się w rozdziałach dot. osobowości, psychopatologii i psychologii społecznej; religia - nie);
- p. religii dotyczy zjawisk wymagających nowatorsko formułowanych prawidłowości (nie można ich wyprowadzić z wiedzy nt. zdarzeń niższego rzędu).
Antypatia wobec religii:
- niska średnia dla losowo wybranej grupy psychologów w Skali Rodzaju Przekonań Kirkpatricka i Stone;
- badanie Leuba: prawdopodobieństwo, że psychologowie z grupy badanych amerykańskich naukowców wierzą w Boga, było mniejsze niż w jakiejkolwiek innej;
- podobnie jest w obu płciach (badanie Campbella), także u studentów psychologii (Muray i Morgan);
- Allport: rozważania dot. ludzkiej natury należały do religii i filozofii, psychologowie odrzucając te tradycje mogli stwarzać nowe metody i teorie.
- ewolucja psychologii w Ameryce w XX wieku - silne wpływy pozytywistyczne;
- wrogość i podejrzliwość wobec religii widoczne u wszystkich badaczy zajmujących się religią;
- Bellah: przeważającą postawą w amerykańskich uczelniach jest oświeceniowy fundamentalizm (nauka i wiedza historyczna oddaliły błędne przekonania religijne).