Małgorzata Nowak

Terenowe badania dobrego Samarytanina.

Niektóry psychologowie uznają doświadczenie religijne za jądro religii. Jednak zastosowanie narkotyków lub hipnozy do wywołania doświadczenia powiększa związane z ich stosowaniem ryzyko i utrudnia ocenę badania. „Niesienie pomocy przez dobrego Samarytanina dostarcza bardziej wiarygodnego świadectwa prawdziwej religijności, niż niewyrażalne westchnienia zachwyconego ekstatyka”.

Badania nad niepodejmującymi odpowiedzialności przechodniami Darleya i Bastona (1973):

Cel: zbadanie osobistych i sytuacyjnych czynników które determinują akty dobroci.

Badanie: (40 studentów seminarium Teologicznego Uniwersytetu w Princeton) Zostali poinformowani, ze uczestniczą w badaniu „wychowania i powołania religijnego”. Mieli wypełnić ankiety dot, religijności, następnie udać się do innego budynku, by wygłosić krótki wyklad. Po drodze podstawiony został jęczący poszkodowany, który oceniał ich działania. Po badaniu zostali poinformowani o wprowadzeniu ich w błąd.

Wnioski:

1. jest mniej prawdopodobne, że że będą pomagać osoby, które się spieszą, niż osoby, które się nie spieszą.

2. Nie koniecznie jednostki zaangażowane w myślenie religijne i etyczne będą pomagać częsciej niż osoby myślące o innych sprawach.

3. Osoby „wewnętrznie religijne” . Których rel. jest wyrazem poszukiwania sensu okazują więcej pomocy, niż osoby których religijność przypomina „środek do osiągnięcia innego celu”.

Najważniejszym czynnikiem warunkującym udzielenie pomocy okazał się być stopień pośpiechu badanych.

Ci, którzy uzyskali niskie wyniki na skali religijności jako poszukiwania, mieli tendencję do zrobienia czegoś dla ofiary mimo jej protestów. Natomiast ci, którzy uzyskali wysoki wynik w skali religijności poszukującej byli skłonni do większej elastyczności w niesieniu pomocy. (!)

Darley i Batson wyróżnili dwa style niesienia pomocy:

pierwszy: skierowany na wewnętrzne potrzeby pomagającego, w niewielkim stopniu zależny od wyrażonych potrzeb poszkodowanego → u osób ortodoksyjnie religijnych

drugi: bardziej otwarty i wrażliwy na potrzeby wyrażane przez poszkodowanego → cechował badanych, dla których religia jest poszukiwaniem.

Badania Batsona i Garya (1981) nad 60 studentkami, przyniosły bardzo podobne wyniki: Osoby o wewnętrznej orientacji religijnej są skłonne do pomagania ze względu na wewn. potrzebę pomagania. Osoby zaś o poszukującej orientacji rel. są skłonne do działania z powodu pragnienia spełnienia potrzeb osoby cierpiącej.

Te i inne badania wykazały również inne spostrzeżenie – że zachowanie prospołeczne związane z wewnętrzną orientacją religijną nie musi być motywowane przez współczucie dla innych. Może to być również pragnienie uniknięcia wstydu i poczucia winy, lub egoistyczna potrzeba dobrego mniemania o sobie, oraz bycia postrzeganym przez innych jako osoba dobrze wychowana i opiekuńcza.

Rozdz. 6 – KOREACYJNE BADANIA RELIGII

Metody korelacyjne umożliwiają podejście bardziej naturalistyczne w psychologii.

To w wielkim skrócie obliczenia częstości występowania i kategoryzacji odpowiedzi w kwestionariuszach w celu wyróżnienia prawidłowości w zachowaniu i doświadczeniu religijnym.

Badania Francisa Galtona:

Pionier użycia metody korelacyjnej przy badaniu religii.

Badał Obiektywną skuteczność modlitwy błagalnej. (1872)

„statystyka wykazała, że życie wypełnione modlitwą nie daje przewagi przedstawicielom kleru, przynajmniej tym na wysokich szczeblach hierarchii” (Galton 1869) – na podstawie biografii Kalwina, Donnea, Edwardsa, Lutra... Inne wnioski brzmią:

1. duchowni nie są założycielami wpływowych rodzin

2. jeśli w ogóle zakładają rodziny, to mają mniej dzieci niż przeciętnie.

3. Maj zwykle kiepski organizm.

I tu piękny cytat, którego lepiej nie parafrazować: „Większość tych religijnych postaci była w młodości chorowita, co kompensowała pogrążeniem się w ksiązkach. Jako dorośli ludzie ci pozostali słabego zdrowia, czerpiac nawet przyjemność z zagłębiania się w patologiczne szczegóły swych cierpień. W rzeczy samej w większości biografii religijnych można znaleźć atmosferę inwalidztwa. Młodość większosci z niewielu duchownych, którzy cechowali się silnym organizmem, była pełna wybryków. (Galton konkluduje →) Krzepka konstytucja fizyczna kłóci się w bardzo widoczny sposób z silną dyspozycją do pobożności” …

Podaje również wiele innych wyników, które sugerują, że modlitwa błagalna nie daje spójnych efektów obiektywnych:

*nowo narodzonych dzieci klas poboznych nie cechuje większa przeżywalność, niż dzieci rodziców mniej chętnych do modlitw za dobrostan swego potomstwa.

* w porównaniu z innymi budynkami kościoły nie były rzadziej niszczone przez pioruny, pożary, trzęsienia ziemi, czy lawiny...

I tym podobne przykłady.

Jak można się domyślić badania Galtona ze względu na swą tendencyjność były dość kontrowersyjne, szczególnie w jego czasach.

Galton nie miał jednak wątpliwości, że modlitwa może przynieść skutki subiektywne, np. poczucie komunii z Bogiem, czy niemniej przemożne poczucie solidarności z tym co nas otacza.

Współczesna psychologia korelacyjna:

Pojawia się nacisk na tworzenie testów, które mierzą różnice indywidualne na poziomie funkcji złożonych, przy użyciu takich metod jak analiza czynnikowa, analiza wariacji i wiele innych. Pojawia się problem pomiaru religii. Nadrzędnym zadaniem jest ocena indywidualnej pobożności, badania wymagają więc tworzenia „operacyjnych definicji tych faktów. Trzeba mieć również świadomość wieloznaczności jakiegokolwiek zewnętrznego przejawu religijności – należy tworzyć kwestionariusze, które mierzą także mniej oczywiste przekonania i postawy.

Badania Leuba nad pomiarem przekonań religijnych naukowców (1926, 1934) wykazały, że prawdopodobieństwo przekonania o istnieniu Boga zmniejsza:

1. większa wiedza naukowca na temat „żywej materii, społeczeństwa i umysłu

2. większy stopień „wybitności” naukowca oceniony przez jego kolegów

3. szybsza odpowiedź na kwestionariusz...

Bardziej interesujące wydają się wyniki badań Lehmana i Witty`ego (1931)

wśród naukowców wyraźnie ponadprzeciętnie reprezentowana była przynależnośc do wyznań liberalnych (unitarianie, kongregacjonaliści, episkopalianie), a grupy konserwatywne (baptyści, luteranie, katolicy) były uderzająco mniej liczne.

ANALIZA CZYNNIKOWA:

To grupa złożonych metod statystycznych, która sprzyja tworzeniu uproszczeń w badaniach. Analiza czynnikowa zaczyna się od macierzy współczynników korelacji, które wskazują na stopień powiązania każdej pozycji kwestionariusza z innym stwierdzeniem. Zakres współczynników korelacji wynosi od +1,00, co oznacza doskonały dodatni związek między dwoma zmiennymi, do -1,00, co oznacza doskonały związek ujemny (bądź odwrotny). Im współczynnik korelacji jest bliższy zeru, tym bardziej dwie zmienne są od siebie niezależne. „Zidentyfikowanie wyników rzadko jest łatwe, a nadanie im zwięzłych, lecz adekwatnych nazw jest podobnym wyzwaniem”...

Wiele skal religijności przeanalizowano czynnikowo w celu sprawdzenia ich przypuszczalnej złożoności, a idąc dalej – złożoności ludzkiej pobożności.

Religia jako jeden czynnik - Czyli religijność jest jakością jednowymiarową, która może być adekwatnie oceniana za pomocą dowolnej liczby wskaźników.

Tezę taką potwierdzają badania Thelmy Thurstone (1934), która rozprowadzając 11 skal wśród kilkuset studentów, stwierdziła, że na samym krańcu jednego czynnika skale dotyczące Kościoła, Boga i praktyk niedzielnych tworzyły wspólną grupę – wymiar dający się zidentyfikować jako konserwatyzm. Skale mierzące pozytywne postawy wobec ewolucji i kontroli urodzeń miały negatywne ładunki w tym samym czynniku.

Innymi słowy: badając większą grupę ludzi, nie koniecznie pod względem religijności (np. badając typy osobowiści), opierając się nawet na nieporównywalnych materiałach, można znaleźć pojedynczy związany z religią czynnik.

Wielowymiarowość religii:

Trzy elementy religii F. Hugel`a (1908), trzy rozwijające się po kolei sposoby pojmowania świata:

1. tradycyjny/historyczny – zależny od zmysłów, wyobraźni, pojawiający się w dzieciństwie.

2. Racjonalny/ systematyczny biorący się ze zdolności do refleksji, dyskusji i abstrakcji.

3. Intuicyjny/ wolicjonalny, biorący się z dojrzewania wewnętrznego doświadczenia i zewnętrznego działania.

Inna wersja aspektów religii: Charles Glock (1962), pięć wymiarów:

doświadczeniowy,

konsekwencyjny,

rytualistyczny,

ideologiczny,

intelektualny

Faulkner i de Jong skonstruowali w 1966 pięć skal pomiarowych, po cztery do pięciu twierdzeń każda. Jednak Glock i Stark w 1968 odkryli, że zaangażowanie ideologiczne, czy też Skala Ortodoksji, z powodu jej względnej korelacji z innymi, jest najlepszą pojedyńczą miarą, zastępczą dla wszystkich pięciu.

Większość istniejących skal religijności została stworzona do badania chrzescijan. W przypadku twierdzeń dotyczących wyznania wiary proponuje się respondentom tylko dwie możliwości: literalną aprobatę i literalnądezaprobatę, Hunt (1972) zaproponował dodanie alternatywy mitologicznej. → skale LAM.

Analiza czynnikowa ujawniła głównie fakty:

Podstawa ortodoksji cechuje się przewagą myślenia literalnego, wysokim poziomem religijnej pewności, pozytywnymi wizerunkami Boga oraz tendencją do lęku i poczucia winy. Postawa zewnętrznej krytyki oznacza religijną ambiwalencję, preferowanie obiektywnej pewności nauki i wyrażanie buntu przeciw Bogu. Wreszcie postawa historycznego relatywizmu oznacza symboliczną interpretację Biblii oraz jest otwarta na złożoność i niepewność.

RELIGIJNOŚĆ A POSTAWY SPOŁECZNE

Morrisa Cohen (1946) przeglądając historię tradycji chrześcijańskiej, żydowskiej i islamskiej doznał wstrząsu z powodu „zagorzałej nietolerancji”m lekceważenia prawdy z powodu pobudek osobistych, „fałszywej pewności, która uniemożliwia „niezbędną przemianę i wywołuje napięcie oraz agresywne reakcje”.

Wulff wspomina również o nadal istniejącej „ciemnej stronie religii” przytaczając niezliczone przykłady form fundamentalizmu i masakr na tla religijnym (np. w roku 1978 samobójstwo 913 wiernych Jima Jonesa w dżungli w Gujanie). Zaznacza jednak przy tym, że nie są to prawdziwe formy religijności, lecz aberracje i wypaczenia.

Religia niehumanitarna ???

badania Franzblaua, rossa i Starka wykazały, że

*agnostycy byli bardziej skłonni okazać chęc pomocy potrzebującym i wspierać radykalne reformy

*studenci religijni nie byli bardziej skłonni do bezinteresownej pomocy uposledzonym umysłowo dzieciom, niż ateiści i inne osoby „niereligijne”...

itp.

Badani religijnie wyróżniają się tylko w dwóch dziedzinach moralności – tych, które dotyczą narkotyków i seksu.

Żadne z badań nie wydaje się potwierdzać pozytywnego związku pomiędzy pobożnością a zachowaniami prospołecznymi.

Potwierdzono również istotną korelację pomiędzy pozytywnymi postawami wobec kościoła, a rasizmem, antysemityzmem, etnocentryzmem, autorytaryzmem, dogmatyzmem i specyficznymi formami uprzedzeń.

Pozytywny związek religii i uprzedzeń dotyczy głównie białych Amerykanów. Poza tym wśród badanych w miarę wzrostu częstotliwości chodzenia do kościoła – tendencja do uprzedzeń spada i przy wynikach „częściej niż dwa razy w tyg” osiąga poziom nieco niższy niż u osób w ogóle nie chodzących do kościoła (badania Strueninga 1963).