Różnicę pomiędzy doświadczeniami religijnymi uzyskanymi dzięki substancjom halucynogennym w kulturze zachodu i cywilizacjach tradycyjnych.
W kulturach tradycyjnych doświadczenie jest zbiorowe, pod przewodnictwem doświadczonego szamana, który pełni rolę przewodnika duchowego. W cywilizacjach rozwiniętych mamy do czynienia z indywidualnymi przeżyciami, które są nieokreślone, bezcelowe.
Badania w Oxfordzie
Alister Hardy, zoolog, postawił tezę, że wszystkie cechy organizmu żywego mają swoje zastosowanie, są do czegoś potrzebne. Uznał on niezwykłe formy kontaktu z bóstwem za rzecz potrzebną, która została nabyta w procesie ewolucji. Stworzył on ośrodek badań nad doświadczeniem religijnym. Zebrane zostały relacje od osób chętnych do podzielenia się swoimi przeżyciami.
Jego następcą został David Hay. Doświadczenie religijne zostało uznane za potencjał, który posiadają wszyscy, w tym małe dzieci, które potrafią rozmawiać o sprawach religijnych bez późniejszej cenzury społecznej. Kwestia doświadczenia religijnego jest stabilizowana poprzez układy społeczne. W życiu dorosłym doświadczenie religijne jest rzadko przywoływane, niechętnie o nim się mówi. Powstała teza Szarej strefy doświadczenia religijnego, który był kontynuacją eksperymentu Ascha o konformizmie grupowym. U osób dorosłych wytwarza się przekonanie, że o własnej religijności nie powinno się za dużo dzielić z osobami postronnymi.
Doświadczenie religijne, a doświadczenie mistyczne
Doświadczenie religijne jest zakotwiczenie w systemie znaczeń danej religii, a mistyczne może mieć charakter ponadwyznaniowy.
Kryterium doświadczeń mistycznych wg Jamesa
niewyrażalność
noetyczny charakter – osoba dowiaduję się o jakimś aspekcie świata
przejściowość – przydarza się, ale nie można go wywołać; jest celem, ale nie ma się wpływu na jego osiągnięcie
pasywność – osoba jest bierna, doświadczenie spada na osobę, by potem przejść
Narzędzia do pomiaru mistycyzmu
Skala mistycyzmu R. Hooda – jest to badanie typu ankietowego.
Skala lęku J.Szymołona – jak u człowieka wierzącego współgra lęk i zafascynowanie sacrum.
Skala doświadczenia S.Głaza – poprzez pryzmat teorii egzystencjalnej.