ZGD Zestaw I
Miejsce i rola gospodarstwa domowego w gospodarce narodowej.
Na strukturę i zachowania gosp. dom. duży wpływ wywiera środowisko, czyli otoczenie, w jakim gospodarstwo funkcjonuje. Można wyróżnić: otoczenie bliższe oraz otoczenie dalsze. W ramach każdego z nich da się wyodrębnić:
otoczenie geograficzne,
otoczenie gospodarcze,
otoczenie społeczne.
Otoczenie geograficzne to przestrzeń wokół miejsca, w którym znajduje się gospodarstwo domowe, a więc ukształtowanie terenu, środowisko przyrodnicze i sztuczne (wytworzone przez człowieka) oraz klimat.
W zakres bliższego otoczenia gospodarczego wchodzą instytucje gospodarcze znajdujące się w bezpośrednim sąsiedztwie gosp. dom., z którymi gospodarstwo kontraktuje się na co dzień (sklepy, środki komunikacji, punkty usługowe, miejsca pracy członków rodziny itp.).
Do dalszego otoczenia gospodarczego zalicza się instytucje oddalone, z którymi kontakty są rzadkie (banki, Tow. Ubezp., Urzędy skarbowe itp.).
Do bliższego otoczenia społecznego gospodarstwa domowego zaliczać należy:
sąsiadów,
grupę towarzyską,
administrację lokalną,
instytucje ochrony zdrowia,
instytucje religijne,
lokalne instytucje edukacyjne,
telewizję, radio.
W skład dalszego otoczenia społecznego wchodzą instytucje:
administracji regionalnej i państwowej,
kultury i wyższej edukacji (kina, teatry,muzea,szkoły wyższe),
wymiaru sprawiedliwości.
Z uwagi na przedmiot analizy, szczególnej uwagi wymaga otoczenie gospodarcze gospodarstwa domowego. W skład tego otoczenia wyróżniono osiem segmentów. Są to:
państwo,
samorządy terytorialne,
organizacje użyteczności publicznej,
sektor instytucji ubezpieczeniowych,
sektor instytucji bankowych i para bankowych,
przedsiębiorstwa (pracodawcy),
rynek dóbr komsumcyjnych (sklepy, gastronomia, usługi komsumcyjne),
rynek dóbr kapitałowych (giełdy, agencje nieruchomości, biura maklerskie).
Każdy z wyróżnionych segmentów może wchodzić w relacje z gospodarstwem domowym zarówno w ramach otoczenia bliższego, jak i dalszego. Istota tych relacji jest wzajemne świadczenie usług pomiędzy gospodarstwem a wyróżnionymi segmentami życia gospodarczego.
Gospodarstwo domowe państwo. Relacja ta polega na tym, że z gospodarstw domowych płynie do instytucji finansowych państwa strumień pieniądza w postaci podatków (pośrednich i bezpośrednich) oraz opłat. Dzięki pozyskanym od gosp. dom. środków finansowych państwo wytwarza na rzecz gospodarstw domowych wiele usług oraz dóbr materialnych, do których zalicza się usługi bezpieczeństwa, usługi administracyjne, usługi kulturalne, usługi edukacyjne i naukowe, ochrona środowiska przyrodniczego, dofinansowanie świadczeń społecznych, pomoc społeczna.
Gospodarstwo domowe samorządy lokalne. Relacja łączy się z wyżej wymienioną relacją tzn. gospodarstwa domowe wnoszą opłaty w postaci podatków oraz opłat też czynią to pośrednio - przez budżet centralny. W zamian pozyskują od instytucji samorządowych dobra lub usługi publiczne tj. utrzymanie szkolnictwa podstawowego i średniego, drogi publiczne, lokalna komunikacja publiczna, niektóre usługi medyczne, świadczenie pomocy społecznej.
Gospodarstwo domowe organizacje użyteczności publicznej (tzw. III sektor). Relacje te mają specyficzny charakter. Gdy gospodarstwo domowe znajduje się w trudnej sytuacji materialnej - korzysta ze wsparcia różnych, na ogół prywatnych organizacji. Celem tych organizacji są działania na rzecz dobra publicznego w dziedzinie ochrony zdrowia, edukacji, mieszkalnictwa. Takie świadczenie pomocy gosp. domowym jest nieodpłatne lub częściowo odpłatne (pokrycie kosztów).
Gospodarstwo domowe sektor instytucji ubezpieczeniowych. Gospodarstwa domowe lub ich niektórzy członkowie są związane z tym sektorem poprzez przekazywanie środków finansowych w postaci składek w celu tzw. ochrony ubezpieczeniowej od wszelkich nagłych wypadków, choroby itp. Ze składek tych tworzone są fundusze , z którym ubezpieczyciele wypłacają ubezpieczonym określone odszkodowania albo inne świadczenia z chwilą wystapienia zdarzeń lub stanów bedących podmiotem umowy ubezpieczenia. Wyróżnia się 2 rodzaje ubezpieczeń: społeczne i gospodarcze. Z tytułu świadczeń społecznych osoby ubezpieczone otrzymują renty, emerytury, chorobowe, wypadkowe, zasiłki dla bezrobotnych.
Gospodarstwo domowe sektor instytucji bankowych i para bankowych. Banki i instytucje paro bankowe (SKOK, pośrednicy kredytowi itp.) pełnią 3 rodzaje funkcji:
gromadzą i przechowują, inwestują nadwyżki ich środków finansowych (depozyty)
są źródłem ich okresowego zasilania finansowego w postaci kredytów i pożyczek,
prowadzą ich rozliczenia finansowe, świadczą im różnego rodzaju usługi doradcze, zajmują się pośrednictwem finansowym.
Gospodarstwa domowe lub ich poszczególni członkowie lokują w bankach lub podobnych instytucjach środki finansowe w postaci depozytów bieżących lub terminowych. Depozyty te są oprocentowane, co przynosi zysk właścicielom rachunków bankowych, są to korzyści oraz bezpieczeństwo (ochrona) dla gospodarstwa domowego. A banki wykorzystują depozyty dla swojej działalności udzielając kredytów innym gospodarstwom. Są to zazwyczaj kredyty komsumcyjne, ale mogą to być także inwestycje komsumcyjne ( zakup lub budowę mieszkania, zakup samochodu) lub na działalność gospodarczą. Oprócz tego sektor bankowy świadczy usługi tj. pośredniczenie i rozliczanie transakcji finansowych (dla w tajemniczonych Ustawa Prawo Bankowe art.5).
Gospodarstwo domowe przedsiębiorstwa. Do tej grup podmiotów zaliczamy wszystkie instytucje, które zatrudniają pracowników, a więc są w stosunku z gospodarstwem domowym. Podstawową relacja jest tu świadczenie pracy. Członkowie gosp. dom. będą zatrudniani w przeds. Sprzedają im pracę, czyli czas i umiejętności, a w zamian otrzymuję pieniądze. Pracownicy otrzymują od pracodawcy udziały w zysku, dopłaty do ubezpieczeń społecznych, Świad.Fund.Pracy. W przedsiębiorstwie pracownicy wytwarzają określone towary, pozyskując środki pieniężne, a gosp. na zakup na rynkach konsumpcyjnych oraz kapi.
Gospodarstwo domowe rynek dóbr komsumcyjnych. Gospodarstwa domowe pozyskują swoje dochody głównie z pracy, gdzie zostaja one podzielone na 2 części: zakup dóbr komsumcyjnych oraz na oszczędności. Zakup dóbr dokonuje się na rynku i ma ona charakter wymiany ekwiwalentnej. Gosp. dom. lub też inni członkowie nabywają dobra materialne w celu zaspokojenia swoich indywidualnych potrzeb. Pozyskane dochody, zmienione w fundusze nabywcze, decydują o wielkości oraz strukturze popytu.
Gospodarstwo domowe rynek dóbr kapitałowych Znaczna część gosp. dom. przeznacza swoje środki finansowe dochody na bieżące cele komsumcyjne, jak również odkłada w postaci oszczędności. Gdzie zazwyczaj są lokowane na rynkach kapitałowych i przybierają postać dóbr kapitałowych. Mogą to być nieruchomości, kamienie szlachetne, akcje udziały, polisy ubezpieczeniowe, koncesje, obligacje itp.
Budżet gospodarstwa domowego- jego istota i przydatność w prowadzeniu gospodarstwa domowego.
W analizie ekonomiczno-finansowej najważniejszym po bilansie jest rachunek zysków i strat czyli rachunek wyników. Jeżeli bilans informuje o wielkości i strukturze składników majątkowych oraz ich źródeł finansowania na dany moment, to rachunek wyników odzwierciedla ich zmiany w danym okresie.
W polskiej praktyce statystycznej w odniesieniu do badań gosp. dom. odpowiednikiem rachunku wyników jest budżet gosp. dom. Zgodnie z terminologią stosowaną przez GUS budżet ów jest to usystematyzowane zestawienie pieniężnych i nie pieniężnych przychodów oraz rozchodów gosp. dom. w określonym przedziale czasu.
W zakres dochodów nie pieniężnych wchodzi:
Spożycie naturalne (przedmioty materialne oraz usługi pobrane w celu zaspokojenia potrzeb komsumcyjnych członków gosp. dom. z własnego gospodarstwa lub innej formy działalności gosp. prowadzonej na własny rachunek,
Dobra materialne i usługi otrzymywane nieodpłatnie od innych podmiotów gosp.(org. Charyt., os. Fiz.)
Przychody i rozchody gosp. dom. można przedstawić w ujęciu brutto lub netto.
Przychodami brutto są wszystkie wartości wpływające do gosp. dom. w określonym czasie powiększone o zaliczki na podatek dochodowy od os. fizycznych płacone przez płatnika w imieniu podatnika oraz składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.
Rozchody brutto wszystkie wartości wypływające z gosp. dom. w określonym czasie powiększone o zaliczki na podatek dochodowy od os. fizycznych płacone przez płatnika w imieniu podatnika oraz składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.
Przychody netto są różnicą pomiędzy przychodami brutto a sumą zaliczek na podatek dochodowy od os. fizycznych płacone przez płatnika w imieniu podatnika oraz składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Na przychody netto składają się dochody rozporządzalne, oraz tzw. pozycje oszczędnościowo po stronie dochodowej.
Dochody rozporządzalne tworzy suma wszystkich bieżących dochodów pomniejszona o zaliczki na podatek dochodowy od os.fiz. płacone przez płatnika w imieniu podatnika oraz składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.
Kryterium klasyfikacji źródła pochodzenia, na te dochody skladają się:
Dochody z pracy najemnej,
Dochody z indywidualnego gosp. dom. rolnego,
Dochody z pracy na własny rachunek, poza indywidualnym gosp. dom. rolnym,
Dochody z tyt. własności,
Dochody ze świadczeń ubezp. społ.,
Pozostałe dochody (darowizny).
Pozycje oszczędnościowo po stronie przychodowej składają się one z:
Pobranych przez członków gosp. dom. lokat bankowych oraz kwot uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych,
Zaciągniętych kredytów oraz pożyczek,
Uzyskanego zwrotu pożyczek udzielonym innym podmiotom gosp.,
Dochodów uzyskanych ze sprzedaży majątku rzeczowego,
Dochodów ze sprzedaży uzytkowanych dóbr komsumcyjnych.
Rozchody netto stanowią różnicę pomiędzy rozchodami brutto a sumą zaliczek na podatek dochodowy od os. fizycznych płacone przez płatnika w imieniu podatnika oraz składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Na rozchody netto składają się wydatki, oraz tzw. pozycje oszczędnościowo po stronie rozchodowej.
W ramach wydatków wyróżnia się:
Wydatki na towary i usługi komsumcyjne przeznaczone są na zakup dóbr zaspokajających potrzeby komsumcyjne gosp.dom. przedmiotami tymi są podmioty materialne oraz usługi nabyte za gotówkę, na kredyt, otrzymane bezpłatnie oraz wytworzone w gosp. dom.
W praktyce polskich badań budżetów gosp. dom. wyróżnia się 12 grup przedmiotowych wydatków komsumcyjnych. Są to wydatki na:
Żywnośc i napoje bezalkoholowe,
Napoje alkoholowe, wyroby tytoniowe i środki odurzające,
Odzież i obuwie,
Użytkowanie mieszkania i nośniki energii,
Wyposażenie mieszkania i prowadzenie gosp. dom.,
Zdrowie,
Transport,
Łącznośc,
Rekreację i kulturę,
Edukację,
Restauracje i hotele,
Inne towary i usługi.
Pozycje oszczędnościowo po stronie rozchodowej jest to re rozdysponowane odłożonych w danym okresie oszczędności, czyli najogólniej nadwyżki przychodów netto nad wydatkami. Do tych rozchodów zalicza się:
Wypłacone lokaty oraz wydatki na zakup papierów wartościowych,
Spłacone kredyty i pozyczki,
Pożyczki pieniężne udzielone innym gosp. dom.,
Dobrowolne składki ubezpieczeniowe na życie,
Zakup,remont i modernizację majatku rzeczowego gosp. ( nieruchomości, środki transportu itp.).
Bilans majątkowy gospodarstwa domowego - jego istota i przydatność w prowadzeniu gospodarstw.
Celem analizy zasobów majątkowych gosp. dom. jest:
Ustalenie wielkości i wartości majatku, jego struktury i źródeł pochodzenia,
Badanie zmian majątku w czasie (przyrosty, ubytki),
Badanie efektywności wykorzystania zarówno całego majątku jak i jego poszczególnych składników,
Ocena efektywności wykorzystania majątku i na tej podstawie sformułowanie wniosków co do jego kształtowania przyszłości.
Podstawowym źródłem informacji o zasobach majątkowych gosp. dom. winien być bilans majątkowy. Bilans majątkowych gosp. dom. nazywamy usystematyzowane, syntetyczne sporządzone na określony dzień bilansowy zestawienie składników majątkowych aktywów oraz źródeł finansowania pasywów. Bilans gosp. dom. jest rachunkiem statycznym, swoista fotografią jego majatku. Majątek ujmowany jest w bilansie podwójnie tzn. w przekroju podmiotowym gdzie wyraża strukturę majatku wg jego postacji i funkcji oraz przekroju finansowym, gdzie obrazuje wartość majątku wg źródeł finansowania - źródel pochodzenia.
Podstawową wyjściową kategorią konstrukcji bilansu gosp. dom. stanowi majątek.
Przez majątek (aktywa) nazywamy zasób dóbr materialnych, niematerialnych oraz finansowych stanowiący własność wspólna lub indywidualną członków gosp. dom., służący do działalności wytwórczej konsumpcyjnej całego gosp. Majątek gospodarstwa domowego można podzielić na: majątek trwały i obrotowy. Do majątku trwałego godp. Dom. zalicza się składniki o długoterminowym użytkowaniu (czyli dłużej niż rok) mające znaczną wartość pieniężną. W ramach majatku trwałego gosp. dom. zalicza się:
Rzeczowe aktywa trwałe,
Wartości niematerialne i prawne,
Inwestycje i należności długoterminowe.
Rzeczowymi składnikami majątku trwałego są: trwałe dobra produkcyjne i trwałe dobra komsumcyjne.
Trwałe dobra produkcyjne są to takie przedmioty, które służą nie do bezpośredniego zaspokojenia potrzeb członków, lecz do wytwarzania innych dóbr lub wykonywania w gospodarstwie domowym różnorakich prac o charakterze usługowym.(odkurzanie, pranie, sprzątanie itp.)
Trwałe dobra komsumcyjne są przedmioty, których użytkowanie prowadzi do bezpośredniego zaspokojenia potrzeb członków gosp. dom.. Chodzi tutaj o nieruchomości wykorzystywane na własne potrzeby, a także dobra długookresowe meble, telewizory, radia itp.
Wartości niematerialne to tzw. kapitał ludzki zwany kapitałem intelektualnym, którego wyrazem jest poziom wykształcenia oraz kwalifikacji zawodowych członków gosp. dom. Do wartości prawnych zaliczymy nabyte przez członków prawa majątkowe nadające się do wykorzystania gosp. Obowiązuje tu zasada użyteczności dłuższej niż rok czasu i należą one do członków a są to;
Prawo do wieczystego użytkowania gruntów,
Prawa autorskie, licencje, patenty, koncesje,
Prawo do znaków towarowych, wzorów zdobniczych itp.
Trzecia grupą składników majątku trwałego to inwestycje i należności długoterminowe. Zaliczymy do nich składniki nabyte i posiadane, które mają przynosić korzyści ekonomiczne z tyt. przyrostu ich wartości, nie są przeznaczone do bezpośredniego użytkowania produkcyjnego i komsumpcyjnego. Okres użytkowania dłuższy niż rok i mogą to być dobra materialne (nieruchomości) oraz wartości niematerialne i prawne a także długoterminowe aktywa finansowe (udziały, akcje spółek handlowych, długoterminowe obligacje, polisy ubezp., bony skarbowe, itp.). Podobną funkcję pełnią długoterminowe należności, tj. udzielone osobom prywatnym pożyczki czy lokaty bankowe. Korzyści płynące z tej grupy aktywów trwałych maja postać przychodów w formie przyrostu wartości posiadanych aktywów, odsetek, dywidend.
O zamożności gospodarstwa świadcza nie tylko zasoby majątku trwałego ale także stan posiadania dóbr nietrwałych zwanych majatkiem obrotowym. W ramach tego agregatu można wyróżnić:
Dobra nietrwałe wielokrotnego użytku są to przedmioty spełniające następujące warunki: ich cena nabycia jest niska, ale długi czas ich użytkowania, ich cena nabycia jest wysoka, ale krótki okres ich użytkowania, ich cena nabycia jest niska, i krótki jest czas ich użytkowania.
Dobra jednorazowego użytku służą zarówno w przeznaczeniu produkcyjnym jak i bezpośrednio służące komsumcji. Do te grupy zaliczamy: zapasy dóbr, które zużywają się całkowicie w jednorazowym akcie produkcji lub komsumcji. Zapasy dóbr, które uzytkowane sa wielokrotnie, ale za każdym razem zużywana jest ich część.
Za krótki okres użytkowania uznaje się czas nieprzekraczający 1 roku, a za niską cenę nabycia wartość mniejszą niż określony ułamek przeciętnej płacy miesięcznej w gospodarce narodowej (np.30%).
Klasyfikację dóbr nietrwałych wielokrotnego użytku podzielono wg kryterium rzeczowego na:
Nietrwałe aktywa materialne (produkcyjne, komsumcyjne) zalicza się do nich: obuwie odzież, artykuły gosp. dom. nie zaliczone do majatku trwałego (AGD, meble, narzędzia pracy, zasoby książkowe, sprzęt rekreacyjno-sportowy, zabawki dziecięce;
Krótkoterminowe aktywa finansowe tj. lokaty i depozyty na rachunkach bankowych awista oraz lokatach krótkoterminowych, krótkoterm. papiery wartość;
W analizie gosp. dom. użyteczny jest podział aktywów na:
Aktywa dochodowe - zalicza się składniki majatku, które przynoszą gosp. dodatkowy dochód np. dywidend, czynszów;
Aktywa niedochodowe mają określoną wartość, są nośnikami kosztów, mają więc zatem charakter dóbr komsumcyjnych (samochód, dom).
Pasywa to źródła finansowania aktywów, wyrażane są w jednostkach pieniężnych. W sprawozdawczości i analityce finansowej pasywa określa się mianem kapitałów oraz zobowiązan.
Podstawową klasyfikacją kapitałów jest ich podział na:
Kapitały własne gdzie wyróżnia się:
Pozyskane wyniku spadku i darowizn;
Pozyskane w wyniku bieżącej działalności gospodarczej lub secjalnych uprawnień.
Kapitały obce czyli zobowiązania i rezerwy na zobowiązania. Są to środki finansowe postawione przez wierzycieli do dyspozycji gosp. dom. lub poszczególnych członków w postaci kredytów, pozyczek, zob. z tyt. zakupów towarów i innych. Wierzycielami są osoby prawne jak banki, SKOK, przeds. Instytucje fin.).
W ramach kapitału obcego można wyróżnić:
Zobowiązania długoterminowe zalicza się środki o terminie wymagalności dłuższej niż jeden rok, np. kredyty mieszkaniowe, i inne kredyty długoterm., pożyczki w SKOK;
Zobowiązania krótkoterminowe muszą być uregulowane przed upływem roku. Sa to m.in. kredyty komsumcyjne, pożyczki od osob fiz., zob. z tyt. podatków i ubezpieczeń, zob. z tyt. dostaw do gosp. dom. (woda, prąd, itp.).
Determinanty zachowań finansowych gospodarstw domowych- wymienić i omówić.
Źródła informacji o sytuacji ekonomiczno - finansowej gospodarstw domowych - wymienić i omówić.
Istota , przydatność oraz organizacji badań koniunktury gospodarstw domowych (koniunktury konsumenckiej).
Zestaw II
Zarządzanie długiem gospodarstw domowych - cel, istota, narzędzia i sposoby.
Zarządzanie budżetem gospodarstw domowych - cel, istota, narzędzia i sposoby.
Zarządzanie oszczędnościami gospodarstw domowych - cel, istota, narzędzia i sposoby.
Zarządzanie majątkiem oraz kapitałami gospodarstw domowych - cel, istota, narzędzia i sposoby.
Zarządzanie ryzykiem gospodarstw domowych - cel, istota, narzędzia i sposoby.
Zarządzanie długiem oraz problemy upadłości gospodarstw domowych - cel, istota, narzędzia i sposoby.