Dzienniki gwiazdowe - cykl opowiadań Stanisława Lema. Pierwsze odcinki Dzienników gwiazdowych datują się na początek lat pięćdziesiątych, ostatnie opowiadanie - Ostatnia podróż Ijona Tichego - powstało w 1999. Kontynuacją cyklu są powieści Wizja lokalna (1982) i Pokój na Ziemi (1987).
Podróż dwudziesta szósta i ostatnia, będąca aluzją do zimnej wojny, ukazała się jedynie w zbiorach Sezam i inne opowiadania (1954) i Dzienniki gwiazdowe (1957). Brak jej we wszystkich późniejszych wydaniach.
W pierwszym wydaniu Dzienników gwiazdowych (1957) pojawiły się również po raz pierwszy trzy opowiadania nie związane bezpośrednio z Ijonem Tichym: Czy pan istnieje, Mr Jones?, Szczur w labiryncie oraz Koniec świata o ósmej (Bajka amerykańska).
Bohater cyklu to kosmiczny podróżnik Ijon Tichy. Niewiele wiadomo o jego przeszłości (poza anegdotycznymi szczegółami dotyczącymi przeszłości jego rodziny, jego narodzin i nazwiska). W domu (na Ziemi) bywa rzadko, większość czasu spędzając w podróżach.
Określenie Dzienniki gwiazdowe tyczy się właściwie podróży Ijona Tichego (Podróże Ijona Tichego), ewentualnie jego wspomnienia (Ze wspomnień Ijona Tichego). Jednak można zakwalifikować do Dzienników..., jako cyklu, wszystkie dzieła traktujące o Tichym i jego wszechświecie.
Streszczenie krótkie - Ijon Tichy wybrał się w podróż międzygwiezdną na planetę Enteropię. Zainteresowała go możliwość zobaczenia kurdli. Na planecie pobrano od niego pączek, na wypadek, gdyby stało mu się coś złego podczas strumu - regularnie przydarzającego się na Entropii opadu meteorów z kosmosu. Podczas zwiedzania planety zaintrygowała go kwestia tajemniczych sepulek, ale nie udało mu się niczego dowiedzieć, gdyż sprawę otaczała tajemnica i wszyscy, których pytał, uważali go za bezczelnego. W pewnej chwili, podczas przedstawienia teatralnego, został zabity przez strum, ale dzięki pączkowi udało się go ożywić. Przerażony takim podejściem do wartości życia, Ijon czym prędzej uciekł z powrotem na ziemię.
Czas i miejsce akcji - Powieść Dzienniki gwiazdowe, zgodnie z tytułem, ma formę dziennika. Wydarzenia w tym fragmencie miały miejsce w okresie od 19 VIII do 6 XI. Choć w Dziennikach... zostały podane daty dzienne, nie jest to czas bliski nam. W rzeczywistości Dzienników… sierpień ma 32 dni (a może więcej, bo zapiski nie są prowadzone każdego dnia). Po sierpniu następuje od razu październik, bo na skutek ostrego hamowania bohater przeleciał cały wrzesień. Na Enteropii bohater przebywa od 7 X do 6 XI. Jak twierdzi bohater, jest to czas „siermiężnej ery kosmicznej”. Miejsce akcji to Ziemia, której bohater jest mieszkańcem, oraz planeta Enteropia - „szósta planeta podwójnego (czerwonego i niebieskiego) słońca w gwiazdozbiorze Cielca”.
Charakterystyka bohaterów
Ijon Tichy - główny bohater, mieszkaniec Ziemi, wyrusza w podróż na Enteropię. Jest otwarty na nowe doświadczenia, ciekawy świata, chętnie poznaje przedstawicieli nowych ras i nie szokuje go ich odmienność; jego manią jest pragnienie dowiedzenia się, co to są sepulki. Ucieka z Enteropii, bo przeraża go sposób powoływania do życia, który praktykują jej mieszkańcy. W zasadzie nic nie wiadomo o jego życiu na Ziemi, nie wiemy, czy ma rodzinę, nie znamy jego przeszłości.
Ardryci - mieszkańcy Enteropii, istoty rozumne, „wieloprzejrzystościenne symetryczne nieparzystoodnogowe (...) zakładają rodziny typu kulistego”.
Gatunek i narracja - Powieść należy do gatunku science-fiction (literatura fantastyczno-naukowa). Oznacza to, że akcja utworu dzieje się w przyszłości; zazwyczaj w tej przyszłości odbywają się loty kosmiczne między różnymi planetami, pojawiają się przedstawiciele innych ras. Charakterystyczny jest rozwój nauki - w powieściach tego typu pojawiają się wynalazki, osiągnięcia i technologie nieznane w czasach, gdy książka była pisana. Nie ma tutaj magii, a wszelkie niespotykane zjawiska czy możliwości uzasadniane są naukowo. Tekst jest dziennikiem bohatera, narracja jest więc pierwszoosobowa, wszystkie wydarzenia zostały przedstawione z punktu widzenia postaci, czytelnik bezpośrednio dowiaduje się o jego wrażeniach i uczuciach.
Problematyka - Utwór można uznać za parabolę - przypowieść ilustrującą pewne ogólne prawdy. Głównym problemem jest tutaj zagrożenie, jakie dla ludzkiej cywilizacji niesie rozwój techniki. Według autora może ona spowodować zanik ludzkich uczuć i sprowadzić człowieka do roli zaprogramowanej maszyny. Zatem mimo tego, że ludzie są niedoskonali, co zostało w powieści dobitnie ukazane, to jednak te niedoskonałości świadczą o byciu człowiekiem i dlatego są cenne. Bohater jest przerażony „wskrzeszaniem” praktykowanym na Enteropii oraz niejasno przez niego przeczuwanym związkiem tajemniczych sepulek z uzyskiwaniem potomstwa. Jego przerażenie wynika z faktu, że tak traktowane ludzkie życie nie ma żadnej wartości - śmierć nie jest ostateczna, a nowe życie jest być może towarem do kupienia w aptece. To wszystko powoduje, że opuszcza planetę, woląc niedoskonałą Ziemię od odczłowieczonej Enteropii.
Świat przedstawiony - Świat przedstawiony utworu został skonstruowany na zasadzie groteski. Groteska to taki sposób ukazywania rzeczywistości, który ma za zadanie rozśmieszyć odbiorcę za pomocą przerysowywania, niespójności lub nielogiczności niektórych elementów. Groteskowość świata przedstawionego w Dziennikach gwiazdowych polega na zestawieniu elementów codzienności z terminami naukowymi. Oto, co z tego wynika:
• do remontu oddaje się nie samochód, ale rakietę, co nie przeszkadza w wyborze na przykład zielonego koloru, w dodatku pracownicy zakładu potrafią popsuć całą robotę i farba znowu zaczyna się łuszczyć;
• zamiast książki z żartami kupuje się mózg elektroniczny, który ma baterię z dowcipami działającą przez określony czas;
• można się przeziębić w cieniu, ale Księżyca, co nie przeszkadza w tradycyjnym sposobie leczenia aspiryną;
• korki zdarzają się nie na drogach, ale na kosmicznych autostradach;
• zamiast szlabanów są telefony od maszynistów, którzy prowadzą nie pociągi, ale rakiety towarowe;
• by uniknąć opłat celnych w strefie wolnej, czyli próżni, zostawia się rakietę;
• tajemnica intrygujących sepulek nie zostaje rozwiązana, natomiast wszelkie pytania bohatera o nie wzbudzają żywiołowe reakcje, co wprowadza go w stan zniecierpliwienia i zdenerwowania;
Plan wydarzeń
Przygotowania do podróży.
Na kosmicznej autostradzie.
Przybycie na Enteropię.
Tajemnicze sepulki.
Strum.
W teatrze.
Ratunek za sprawą „rezerwy”.
Z powrotem w hotelu.
Ucieczka na Ziemię.
„dzienniki gwiazdowe”- LEM |
2