3 NIEMIECKI PLAN STRATEGICZNY. POCZĄTEK WOJNY.

Plan gen. Alfreda von Schlieffena

 Alfred von Schlieffen był szefem niemieckiego sztabu generalnego w latach 1891-1906; swój plan opracował w r. 1905

 wojna błyskawiczna (blitzkrieg) na Zachodzie, zakończona pokonaniem Francji;

 po pokonaniu Francji możliwe stałoby się przerzucenie dużych sił na wschód w celu pokonania Rosji i zdobycia dla Niemiec nowych bogatych źródeł surowców

 plan Schlieffena został zmodyfikowany w r. 1906 przez nowego szefa sztabu, gen. Helmuta von Moltke: zaniechał on ataku na Holandię, a na wschód postanowił przesunąć osiem spośród 42 dywizji niemieckich

4-5. DZIAŁANIA WOJENNE W LATACH 1914-1918

Działania na zachodzie

1914

 bitwa nad Marną (6-10 września 1914 r.) - powstrzymanie ofensywy niemieckiej, odrzucenie Niemców spod Paryża i załamanie się niemieckiego planu wojny błyskawicznej

 wyścig ku morzu (październik 1914 r.) - Niemcy podejmują ofensywę z Flandrii, chcąc zdobyć francuskie porty w Dunkierce, Calais i Boulogne-sur-Mer;

 luty-czerwiec 1916 r. - bitwa pod Verdun - celem ofensywy niemieckiej było maksymalne wyczerpanie sił francuskich; Francuzi stracili ok. 275 tys. żołnierzy, a Niemcy ok. 240 tys.

 czerwiec-październik 1916 r. - ofensywa francusko-brytyjska nad Sommą; jej efektem było przesunięcie linii okopów na korzyść ententy jedynie o kilka kilometrów

 maj 1916 r. - największa bitwa morska I wojny u wybrzeży Jutlandii, w cieśninie Skagerrak; Niemcom chodziło o takie osłabienie floty brytyjskiej,

 marzec-lipiec 1918 r. - nieudana próba ofensywy niemieckiej, zakończona w sierpniu ostateczną ofensywą sił sprzymierzonych

1915

22 kwietnia 1915 roku w bitwie pod Ypres Niemcy po raz pierwszy na szeroką skalę użyli gazów trujących.

1916

21 lutego 1916 roku, bitwa pod Verdun.

w dniach 31 maja-1 czerwca 1916 roku  tzw. bitwa jutlandzka między flotą niemiecka a angielską, na wysokości cieśniny Skagerrak.

24 czerwca 1916 roku Francuzi i Anglicy rozpoczęli wzmożone przygotowania artyleryjskie nad rzeką Sommą. Użycie czołgów W październiku 1916 roku walki nas Somma zamarły.

1917

31 stycznia 1917 roku Niemcy ogłosiły, iż począwszy od dnia 1 lutego rozpoczyna się prowadzona przez nich nieograniczona wojna podmorska.

6 kwietnia 1917 roku Stany Zjednoczone wypowiedziały wojnę Niemcom.

9-19 kwietnia 1917 roku nastąpiło silne uderzenie wojsk francuskich i angielskich w rejonie Arras i Lens oraz Saint-Óuentin.

1918

8 sierpnia 1918 roku - „czarny dzień armii niemieckiej”, Niemcy poniosły olbrzymie straty w drugiej bitwie pod Sommą.

11 listopada 1918 - w lasku Compiegne pod Paryżem Niemcy podpisali akt kapitulacji.

buntem marynarzy w Kilonii 3 listopada 1918 roku.

Działania na wschodzie

1914

 sierpień-wrzesień 1914 r. - zwycięstwa niemieckie nad armią rosyjską w Prusach Wschodnich (Tannenberg i jeziora mazurskie) feldmarszałek Paul von Hindenburg

 3 września 1914 r. - wojska rosyjskie zajmują Lwów; 22 marca 1915 Rosjanie zdobywają twierdzę w Przemyślu

 6 grudnia 1914 r. - wojska niemieckie wkraczają do Łodzi, armia rosyjska cofa się na linię Bzury-Rawki-Pilicy

 2 maja 1915 r. - rusza niemiecko-austriacka ofensywa w Karpatach - 3 czerwca Rosjanie opuszczają Przemyśl, a 22 czerwca Lwów

 lato 1915 r. - ofensywa niemiecka i odwrót Rosjan z Królestwa; 5 sierpnia Niemcy wkraczają do Warszawy; ustabilizowanie się frontu na linii Ryga-Dyneburg-Dźwina-Czerniowce

 czerwiec-sierpień 1916 r. - rosyjska ofensywa na południowym odcinku frontu wschodniego; armia dowodzona przez gen. Aleksieja Brusiłowa zdobywa Galicję Wschodnią i Bukowinę; ok. 400 tys. Niemców i Austriaków dostaje się do niewoli

 styczeń 1918 r. - po zerwaniu r.owań w Brześciu rusza ofensywa niemiecka; nowa linia frontu: Narwa-Rostów nad Donem; marzec 1918 r. - Rosja akceptuje tę linię w traktacie pokojowym z Niemcami

1915

4 maj 1915 - podczas krwawej bitwy pod Gorlicami wojska niemieckie dowodzone przez gen. Paula von Hindenburga przerwały front,

1916

maj-wrzesień 1916 - kontrofensywa gen. Aleksieja Brusiłowa, wojska rosyjskie zajęły Galicje Wschodnią (dotychczas należąca do Austrii)

1918

3 marca 1918  - pokój brzeski, w Brześciu Litewskim Rosja Radziecka zawarła traktat pokojowy z państwami centralnym

Front południowy

28 lipca 1914 - Austro-Węgry zaatakowały Serbię i zajęły ja w lutym 1915 roku

24 lipca 1915 roku  - do wojny przystąpiły Włochy po stronie państw sprzymierzonych

23 maja 1915 roku - Włochy wypowiedziały wojnę Austro-Wegrom.

24 października 1917 roku - nastąpiło silne uderzenie armii austro-węgierskiej, wspomaganej przez siły niemieckie, na Włochy z trzech stron nad Soczą, w Alpach Karnickich i Dolomitach.

24 października 1918 roku  - Włosi rozpoczęli ofensywę w kierunku Triestu,

30 listopada 1918 roku  - podpisane zostało zawieszeni broni w Villa Giusti.

Rumunia

17 sierpnia 1916 roku - podpisano miedzy Rumunią a państwami koalicji traktat przymierza i konwencję wojskową.

27 sierpnia 1916 roku  - Rumunia wypowiedział wojnę Austro-Wegrom i uderzyła na Siedmiogród.

6 grudnia 1916 roku - wojska niemieckie zajęły Bukareszt.

10 grudnia 1917 roku - Rumunia zawarła rozejm z państwami centralnymi

1918- ofensywa wojsk Ententy przeprowadziły ofensywę na Półwyspie Bałkańskim. W jej wyniku we wrześniu 1918 roku wyzwolono Serbię oraz zmuszono do kapitulacji Bułgarię i w październiku Turcję.

Fronty pozaeuropejskie w Afryce i Azji

Turcja walczyła na czterech frontach: Kaukaz i Armenia; Palestyna i wybrzeża półwyspu Synaj; Cieśniny; Irak i wybrzeża Zatoki Perskiej.

Najgłośniejszym epizodem walk na Bliskim Wschodzie była ekspedycja dardanelska, podjęta wspólnymi siłami angielsko-francuskimi mająca na celu opanowanie Cieśnin i Stambułu. 19 lutego połączona flota podpłynęła do Dardaneli i rozpoczęła ostrzeliwanie zewnętrznych fortów i umocnień. Zabrakło jednak piechoty, sama flota nie wystarczyła. Cel zasadniczy, a więc zajęcie Dardaneli i Bosforu nie powiodło się . Zwycięstwo odnieśli Turcy.

11 marca 1917 roku Anglicy zajęli Bagdad. Do końca 1918 roku w rękach Anglików znalazła się zdecydowana większość kolonii niemieckich, zaś Japończycy opanowali chińskie posiadłości kolonialne Niemców.

Udział innych państw

 USA przystąpiły do wojny w kwietniu 1917 r. - przyczyniła się do tego decyzja Niemiec o nieograniczonej wojnie podwodnej (styczeń 1917); wcześniej amerykańską opinię publiczną zbulwersowało storpedowanie (7 maja 1915) przez niemiecki okręt podwodny brytyjskiego statku pasażerskiego Lusitania na Atlantyku - zginęło wówczas 1198 pasażerów, w tym wielu obywateli USA

 Turcja - jako sojusznik państw centralnych - bombarduje 29 X 1914 r. rosyjskie porty nad Morzem Czarnym - Odessę i Sewastopol

 Włochy przystąpiły do wojny wiosną 1915 r. po stronie ententy, zaniepokojone ekspansją Austro-Węgier na Bałkanach; liczyły na uzyskanie południowego Tyrolu, Dalmacji, protektoratu nad Albanią i Dodekanezem (grupa wysp na Morzu Egejskim)

 Bułgaria po stronie państw centralnych (październik 1915); wojska bułgarskie rozgramiają Serbów, zajmując Macedonię

 Rumunia po stronie ententy (1916), skuszona obietnicą uzyskania Siedmiogrodu należącego do monarchii habsburskiej

6. REWOLUCJA LUTOWA W ROSJI I OBALENIE CARATU

Rewolucja Lutowa, która miała miejsce w dniach 8 - 15 III 1917 r. W jej wyniku obalony został carat, a Rosja stała się republiką.

Upadek caratu

W zaistniałej sytuacji car zawiesił parlament. Powstały dwa ośrodki władzy - utworzona 12 III Rada Delegatów Robotniczych (i Żołnierskich), w której przewagę mieli mieńszewicy i eserowcy, oraz złożony z przedstawicieli różnych partii Tymczasowy Komitet Dumy Państwowej, na czele, którego stanął M. Rodzianko. 14 marca oba te ośrodki zawarły ze sobą porozumienie, w wyniku którego następnego dnia powstał pierwszy gabinet Rządu Tymczasowego z księciem Grigorijem J. Lwowem na czele.

Car Mikołaj II abdykował 15 marca na rzecz swojego brata, wielkiego księcia Michała. Ten jednak  następnego dnia zrzekł się korony i przekazał władzę Rządowi Tymczasowemu. Trwająca 300 lat władza dynastii Romanowów dobiegła końca.

7. BOLSZEWICY I REWOLUCJA PAŹDZIERNIKOWA. PIERWSZY OKRES SPRAWOWANIA PRZEZ NICH WŁADZY.

W 1903r Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji (SDPRR) podzieliła się na dwa odłamy: mienszewików i bolszewików. Bolszewicy (większościowy), rzecznicy rewolucyjnego obalenia caratu i kapitalizmu - przywódcą ich był Lenin. Powstanie zbrojne przeprowadzono 7 listopada 1917r (25 października wg. starego kalendarza) rozpoczynając wojnę domową, trwającą do 1921r.

8. UPADEK CESARSTWA I WRZENIE REWOLUCJI W NIEMCZECH.

Cesarz Karol I 16 października 1918 ogłosił manifest mający na celu przekształcenie monarchii w federację. W Berlinie powstała Centralna Rada Wielkiego Berlina, która powołała do życia Radę Pełnomocników Ludowych z Ebertem na czele, i przejęła władzę w stolicy 10 listopada 1918r. Elbert przyjął plan obronny państwa przed grożącą mu anarchią. 11 listopada Niemcy podpisały niekorzystny układ wersalski.

9. ROZPAD AUSTRO-WĘGIER.

16 października 1918r. cesarz Karol I ogłosił manifest zapowiadający przekształcenie monarchii w federację. Powstały samodzielne państwa: Austria, Czechosłowacja i Węgry. Galicja przystąpiła do państwa polskiego. Chorwacja, Bośnia, Hercegowina i Słowenia przyłączyły się do Serbii tworząc królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców. Cesarz Karol I zrzekł się praw monarszych 11 listopada 1918r. państwo przestało istnieć.

10. USTALENIE TRAKTATU WERSALSKIEGO.

Traktat Wersalski - 28 czerwca 1919r. na międzynarodowej Konferencji Pokojowej w Paryżu, dotyczący nowych granic państwa polskiego po zakończeniu I wojny światowej konferencja rozpoczęła się w Paryżu 18 stycznia 1919r., wzięło w niej udział 27 delegacji państw zwycięskich, posiedzenie plenarne wszystkich delegacji organizowano rzadko, stopniowo ukształtowała się rada dziesięciu a następnie wielka trójka która podejmowała podstawowe decyzje: Premier Francji, Premier Wielkiej Brytanii i Prezydent Stanów Zjednoczonych Ameryki. Polska była reprezentowana przez Ignacego Paderewskiego, Romana Dmowskiego. Po zawarciu traktatu z Niemcami nastąpiło zawarcie dalszych porozumień pokojowych z państwami pokonanymi:

- 10 września 1919r z Austrią w Saint- Germain-en- Laye

- 27 listopada 1919 z Bułgarią w Neuilly.

- 4 czerwca 1920r z Węgrami w Trianon

-10 sierpnia 1920r. z Turcją w Sevres.

11. PIERWSZY OKRES NIEPODLEGŁOŚCI POLSKI OD RZĄDU LUBELSKIEGO DO PREZYDENTURY GABRIELA NARUTOWICZA.

Dla Polski wybuch wojny, po trwającej blisko 119 lat niewoli zaborczej, stwarzał realną szansę na odzyskanie niepodległości. Tak bowiem oto, na polu zbrojnej konfrontacji w roku 1914, stanęli przeciwko sobie wszyscy trzej zaborcy narodu i państwa polskiego. W obozie państw Ententy znalazła się Rosja, zaś Niemcy i Monarchia Austro-Węgierska zasiliły blok państw centralnych.

12. WALKA POLSKI O GRANICE.

W 1918 r. wybuchły walki na Ukrainie,

Powstanie Wielkopolskie 27 XII 1918 - 14 II 1919.

Na mocy kongresu wersalskiego Polska uzyskała dostęp do Bałtyku (Gdańsk miał pozostać Wolnym Miastem). Na terytoriach Górnego Śląska i Mazur Polska przegrała głosowanie plebiscytowe (1920 i 1921). Trzy powstania zmusiły Ligę Narodów do przyznania 30% Śląska Polsce. Niebezpieczeństwo groziło Rzeczypospolitej także ze wschodu. Bolszewicka Rosja bliska była zwycięstwa w wojnie 1920 r. Oddziały rosyjskie dotarły na przedpola Warszawy. Stoczoną tam bitwę (13-18 VIII) dyplomata brytyjski lord D'Abernon określił jako jedną z "18 najważniejszych bitew w historii świata", a Polacy "cudem nad Wisłą". Wojnę zakończył relatywnie korzystny dla Polski traktat pokojowy (Ryga 18 III 1921).

1. Decyzje dotyczące Polski podjęte na konferencji pokojowej w Wersalu

a) Dzięki sukcesom powstania wielkopolskiego do Polski przyłączono Wielkopolskę

b) Polska otrzymała również wąski skrawek Pomorza

c) Gdańsk został wolnym miastem pod kontrola międzynarodową

d) o przynależności państwowej Warmii, Mazur, Powiśla i Górnego Śląska miały zadecydować przeprowadzone na tych terytoriach plebiscyty

2. Sprawa Śląska Cieszyńskiego

- Rada Narodowa Śląska Cieszyńskiego

- porozumienie z czeską Narodową Radą Ziemi Śląskiej o tymczasowym podziale Śląska, według zasady etnograficznej.

13. EUROPA PO I WOJNIE ŚWIATOWEJ

18 stycznia 1919 r. rozpoczęły się w Paryżu obrady konferencji pokojowej. Powstaje rada czterech złożona z Anglii, Francji, USA i Włoch.

Wszyscy uczestnicy konferencji uznali, że winą za wywołanie wojny należy obarczyć Niemcy. Traktat z Niemcami został podpisany 28.VI.1919 r. w Wersalu. Obarczono także Niemcy poważnym odszkodowaniem wojennym, którego spłaty przewidziano na 30 lat. Z sojusznikami Niemiec zawarte zostały odrębne traktaty, ale stanowiły one integralną część systemu wersalskiego. Zawarto je z Austrią, Bułgarią, Węgrami oraz Turcją.

Liga Narodów.

Liga Narodów została utworzona w 1919 r. w Paryżu 32 państwa (państwa założyciele), 5 dominiów oraz 13 państw neutralnych w czasie wojny. W latach 1920-1925 Liga poszerzyła się jeszcze o 10 krajów. W 1937 r. Liga osiągnęła swój największy stan liczebny - jej członkami było 58 krajów. Siedziba Ligi znajdowała się w Genewie. Liga Narodów składała się z:

- Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości; miał on rozstrzygać spory międzynarodowe

- Międzynarodowa Organizacja Pracy,

- Biuro Komisarza Ligi Narodów ds. Uchodźców (tzw. bezpaństwowców); zajmowało się losem ludzi, którzy pozbawieni zostali przez własne państwa obywatelstwa

- Komisja ds. Mniejszości Narodowych

- Komisja Mandatowa, pełniąca nadzór nad byłymi koloniami niemieckimi.

- Komisja ds. Wolnego Miasta Gdańska

- szereg instytucji mających sprawować opiekę nad współpracą między państwami w zakresie pomocy humanitarnej, kultury i gospodarki

14. POLITYKA ZAGRANICZNA POLSKI DO 1926 R.

Od samego początku niepodległości najsilniejsze stosunki łączyły Polskę z Francją. W 1921 r. doszło do podpisania układu polsko-francuskiego o charakterze politycznym oraz dodatkowej konwencji wojskowej. Niedługo po zawarciu przymierza z Francją Polska podpisała z Rumunią przymierze o charakterze politycznym wraz z tajną konwencją wojskową. Polska utrzymywała również poprawne relacje z Łotwą. Czechosłowacja pozostawała z Polską w konflikcie o Śląsk Cieszyński, natomiast Litwa nie chciała współpracować z Polską z powodu sporu o Wilno.

Pierwszym sygnałem był układ w Rapallo (16.04.1922) zawarty między ZSRR i Niemcami. Pakt reński, którego sygnatariuszami były Niemcy, Anglia, Francja oraz Belgia. Układ ten gwarantował nienaruszalność zachodniej granicy Niemiec, ale nie wspominał ani słowem o granicy wschodniej, czyli polsko-niemieckiej. W 1925 r. wybuchła dodatkowo wojna celna Polski z Niemcami. Polepszenie się stosunków z Czechosłowacją, tak, że podpisano układ regulujący sytuację mniejszości narodowych w obu krajach.

Polska była wtedy szóstym, co do wielkości krajem Europy, jednak była też krajem bardzo niejednolitym. Polskie kresy wschodnie były terenem zacofanego rolnictwa, dobrze rozwinięte rolniczo były Wielkopolska i Pomorze, w Galicji istniały małe ośrodki przemysłowe, ale panowało przeludnienie, a główne ośrodki przemysłowe mieściły się na terenach zachodnich.

15. WIELKI KRYZYS GOSPODARCZY NA ŚWIECIE.

W roku 1929 dotychczasowy doskonały rozwój światowych gospodarek został przerwany wybuchem wielkiego kryzysu. Objął on niemal każde państwo na świecie, utrzymując się do roku 1933 (Polska 1935). Na załamanie się gospodarki, natychmiast zareagował także sektor rolniczy. Najbardziej charakterystycznym przejawem kryzysu w gospodarce rolnej, było nie tyle zmniejszenie produkcji, ale systematyczne obniżanie cen na towary żywnościowe.

16. POLITYKA WEWNĘTRZNA POLSKI W ROKU 1930.

W roku 1930 został w Polsce rozwiązany parlament. Ugrupowania polityczne wchodzące w skład Centrolewu, zawiązały we wrześniu tegoż roku blok wyborczy o nazwie Związek Obrony Prawa i Wolności Ludu. Także we wrześniu 1930 (dokładnie 9 i 10) na polecenie pełniącego urząd ministra spraw wewnętrznych, niejakiego Sławoja Składkowskiego, zostali aresztowani działacze opozycyjni partii PPS, PSL "Wyzwolenie", Stronnictwo Chłopskie oraz PSL "Piast". W gronie 18 zatrzymanych osób był także Wincenty Witos. Z czasem, dalsze aresztowania objęły jeszcze blisko 5 tysięcy przeciwników politycznych obozu sanacyjnego. 16 listopada 1930 przeprowadzono wybory, zwane brzeskimi. Do głosowania przystąpiło 3/4 osób uprawnionych. Unieważnieniu uległo około 480 tysięcy oddanych głosów. Sanacja zdobyła 55% wszystkich mandatów parlamentarnych. Po wygranej wyborczej, Piłsudski rezygnując z dalszego pełnienia funkcji premiera powierzył misję tworzenia nowego gabinetu Waleremu Sławkowi.

16. FASZYZM WE WŁOSZECH.

Głównym ideologiem faszyzmu był Benito Mussolini (1883 - 1945). W 1919 r. w Mediolanie Mussolini powołał do życia Fasci Italiani di Combattimento, czyli Włoskie Związki Bojowe (stąd wzięła się nazwa "faszyzm"). Uzyskał on także poparcie przemysłowców i wielkich właścicieli ziemskich, którzy obawiając się rewolucji socjalistycznej, wspierali finansowo faszystów. W roku 1921 w Rzymie odbył się kongres, na którym Mussolini Włoskie Związki Bojowe zostały przekształcone w Narodowa Partię Faszystowską (NPF). W październiku 1922 r. Mussolini poprowadził słynny "marsz na Rzym", dokonując tym samym zamachu stanu. Król Wiktor Emanuel powierzył Mussoliniemu misję tworzenia rządu. W roku 1924 mimo że zdobyli tylko 25 % głosów, obsadzili aż 60% miejsc w parlamencie. Metodą ich działania był terror polityczny. Następnie zdelegalizowali wszystkie, poza faszystowską, partie polityczne i związki zawodowe. Zamknięto wiele gazet. Zniesiono niezawisłość sądów. W 1925 r. wprowadzono dyktaturę partii faszystowskiej. Nadrzędną władzę w państwie sprawował Benito Mussolini, jako wódz ("duce"). W larach 1925 - 1943 doktryna faszystowska stała się oficjalną ideologią państwa włoskiego. Gdy na Sycylii lądowali alianci (10 lipca 1943 r.), król Wiktor Emanuel zdecydował się zdymisjonować go ze stanowiska premiera.(25 lipca 1943 r.). Mussolini został aresztowany, jednak uwolnili go Niemcy. Stanął jeszcze na czele rządu na okupowanych przez Niemców ziemiach (marionetkowa republika faszystowska - Włoska Republika Społeczna, czyli tak zwana Republika Saló). Dnia 28 kwietnia 1945 r. został ujęty przez włoskich partyzantów, rozstrzelany i powieszony za nogi wraz z kochanką na stacji benzynowej w Mediolanie. Faszyzm został obalony w 1943 r. w wyniku działań II wojny światowej.

17. OKOLICZNOŚCI OBJĘCIA WŁADZY PRZEZ HITLERA

- 1923 roku na przejęcie władzy siłą, zdecydował się Adolf Hitler - pucz monachijski

- Hitler został kanclerzem Rzeszy 30 stycznia 1933 roku.

- pożar Reichstagu 27 lutego 1934 roku, Rząd Rzeszy otrzymał uprawnienia do pozbawienia władzy rządów krajowych, aby zaprowadzić w kraju ład i porządek.

- W marcu Reichstag wydał ustawę, która zezwalała Hitlerowi na samodzielne wydawanie dekretów z mocą ustawy.

- w marcu 1933 roku założono w Dachau pierwszy obóz koncentracyjny.

- lipcu 1933 roku weszła w życie ustawa, która zakazywała tworzenia nowych partii, uznając równocześnie NSDAP za jedyna partię w Niemczech.

- 1934 Hitler obejmuje stanowisko po prezydencie Armia złożyła przysięgę na wierność przed nowym prezydentem - fuhrerem.

W ramach budowy państwa faszystowskiego doszło do kilku spektakularnych akcji, jak chociażby palenie we wszystkich niemieckich miastach książek uznanych za "nieniemieckie". W czasie tzw. "nocy długich noży" zginęło około 300 wewnątrzpartyjnych przeciwników Hitlera.

18. NARODZINY I ORGANIZACJA III RZESZY NIEMIECKIEJ.

- XI 1923 r. doszło do tzw. puczu monachijskiego,

- Hitler w 1925 r. reaktywował NSDAP

- Rozbudowano SA - hitlerowską milicję partyjną.

- W wyborach VII 1932 r. NSDAP zdobyła najwięcej głosów.

- 10 I 1933 r. prezydent Niemiec Paul von Hindenburg powierzył Hitlerowi misję tworzenia rządu.

- 27 II 1933 r. został podpalony gmach Reichstagu.

- Zlikwidowano autonomię krajów Rzeszy - tworząc jednolite scentralizowane - państwo.

- 1934 Hitler obejmuje stanowisko po prezydencie Armia złożyła przysięgę na wierność przed nowym prezydentem - fuhrerem.

19. KRYZYS POLITYCZNY I KSZTAŁTOWANIE SIĘ NOWYCH BLOKÓW POLITYCZNYCH OŚ BERLIN RZYM TOKIO.

Stalinizm

Ważniejsze daty:

1917 r. - Rewolucja październikowa w Rosji wynosi bolszewików do władzy;

1922 r. - Stalin zostaje sekretarzem generalnym partii komunistycznej, założenie ZSRR;

1929 r. - rozpoczęcie kolektywizacji, pierwszy plan pięcioletni (antydatowany na rok 1928);

1934 r - zabójstwo Kirowa, pierwsze czystki;

1936 r - początek wielkiego terroru, stracenie Zinowiewa i Kamieniewa po pokazowych procesach.
Hitleryzm:
A) polityka wewnętrzna

- rozbudowa aparatu przymusu i formy jego funkcjonowania: działalność tajnej policji - Gestapo: inwigilacje, prowokacje, zakładanie obozów koncentracyjnych, rozprawa z opozycją polityczną, dyskryminacja Żydów (ustawy norymberskie 1935 r.)

- poddania kontroli i reglamentacji ze strony państwa wszystkich dziedzin życia - totalitaryzm: nowy ład w państwie oparty na hierarchii i wodzostwie, zanik działalności Reichstagu, likwidacja samorządów, dominująca rola partii nazistowskiej w życiu państwa

B) polityka zewnętrzna:

- łamanie postanowień traktatu wersalskiego

- dążenie do aneksji i podbojów

- antykomunizm - udział w „Osi Berlin-Rzym-Tokio”

Ważniejsze daty:

30 stycznia 1933 r. - Hitler kanclerzem III Rzeszy

Październik 1933 r. - wystąpienie Niemiec z Ligi Narodów

1935 r. - wprowadzenie powszechnej obowiązkowej służby wojskowej

7 marca 1936 r. - wojska niemieckie wkroczyły do zdemilitaryzowanej Nadrenii.

11 na 12 marca 1938 r. - zajęcie Austrii przez wojska niemieckie

13 marca 1938 r. - Hitler proklamował połączenie Austrii z Niemcami

29-30 września 1938 r. - konferencja w Monachium - układ zezwalał Niemcom na przyłączenie Sudetów (okręg czeski).

15-16 marca 139 r. - zajęcie Czechosłowacji przez wojska niemieckie

22 marca 1939 r.- zajęcie terytorium Kłajpedy, portu należącego do Litwy

Powstanie „osi Berlin-Rzym-Tokio”

1936 r. Hitler zawarł układ sojuszniczy („oś Berlin-Rzym”) z Włochami oraz w tym samym roku pakt antykominternowski z Japonią, skierowany przeciw ZSRR. W 1937 do paktu przystąpiły Włochy i powstała „oś Belin-Rzym-Tokio”

20. DZIAŁANIA WOJENNE W LATACH 1939-1945.

Ekspansja sowiecka w Europie 1939-1940

- 01.09.39 atak Nimiec na Polskę,

- 03.09.39 wypwiedzienie wojny Niemcom przez Anglię i Francję,

- wojna radziecko-fińska listopad 1939 - marzec 1940,

- aneksja przez ZSRR Litwy, Łotwy i Estonii - czerwiec 1940.

- odebranie Rumunom Besarabii

- czerwiec 1940 Niemiecka inwazja na Danię i Norwegię 1940

- opanowanie bez walki Danii - 9 kwietnia 1940,

- kampania norweska (Niemcom zależało na przyjęciu doskonałych baz wypadowych dla floty wojennej i bogatych złóż rudy żelaza, największa bitwa - o Narvik, po zajęciu Norwegii przez Niemców ujawnił się kolaborancki rząd Yidkuna Quislinga)

- kwiecień-czerwiec 1940 Blitzkrieg w Europie Zachodniej (niemiecki atak na Francję i kraje Beneluksu)

- od maja 1940 trwała na froncie zachodnim tzw. „dziwna wojna", czyli pozorowane działanie armii francuskiej, ukrytej za linią Maginota,

- opór armii holenderskiej zdławiony do 13 maja 1940, Belgów do 28 maja 1940,

- odcięcie 50 dywizji angielskich i francuskich pod Dunkierką (wojska brytyjskie ewakuowane za
kanał La Manche 4 czerwca 1940),

- Niemcy wkraczają do Paryża - 14 czerwca 1940,

- układ francusko-niemiecki: utworzenie z południowej części Francji państewka Vichy, zależnego od Niemiec (premierem bohater I wojny światowej marszałek Philippe Petain), północna część Francji pod okupacją niemiecką, 22 czerwca 1940.

Bitwa o Anglię 1940

- inwazja na Wyspy Brytyjskie nie była możliwa bez przewagi lotnictwa niemieckiego,
- pierwsza faza bitwy: ataki na brytyjskie bazy floty i lotnictwa, 8-18 sierpnia 1940,
- druga faza bitwy: bombardowania zakładów przemysłowych i lotnisk, 19 sierpnia - 5 września,
- trzecia faza bitwy: nocne bombardowania i dzienne starcia lotnictwa myśliwskiego, 6 października - 31 października,
- w trakcie bitwy znaczne usługi oddała Brytyjczykom maszyna deszyfrująca „antyenigma" i system radarowy, lokalizujący wyprawy bombowe ciągnące nad Wyspy Brytyjskie,

- straty: Niemcy - 1773 samoloty, Brytyjczycy - 733 samoloty.

Wojna w Afryce 1940-1943
- Brytyjczycy niszczą flotę podporządkowaną rządowi Vichy w Oranie i Dakarze (1,5 tyś. zabitych marynarzy francuskich) - czerwiec 1940,
- katastrofa włoskiej ofensywy na Egipt - luty 1941,
- wejście do działań „Deutsche Afrika Korps" gen. Erwina Rommla- luty 1941,
- walki o twierdzę i port libijski Tobruk (ostatecznie opanowany przez Brytyjczyków XI 1942),
- powstrzymanie ofensywy niemieckiej pod El Alamein — czerwiec 1942,
- amerykańsko-brytyjski desant w Algierii i Maroku - listopad 1942,
- przejście na stronę aliantów wojsk rządu Vichy - listopad 1942,
- ostatnie punkty oporu wojsk niemiecko-włoskich (w Tunezji) złamane do maja 1943.
Wojna na Bałkanach 1940-1941
- Grecy odpierają agresję włoską z terytorium Albanii i przechodzą do kontrofensywy - październik 1940,
- agresja niemiecka na Jugosławię i Grecję (po stronie państw „osi" opowiadają się Węgry, Bułgaria i Rumunia) - kwiecień 1941,
- niemiecka operacja powietrzno-desantowa na Krecie - maj 1941.
Wojna we Włoszech 1941-1945
- przyczyny inwazji aliantów we Włoszech: ponaglenie ze strony Stalina, dotyczące odciążenia działań Armii Czerwonej,
- zajęcie Sycylii przez wojska amerykańskie - lipiec-sierpień 1943,
- wyjście Włoch z bloku „osi" - 4 października 1943,
- po błyskawicznym obsadzeniu Półwyspu Apenińskiego przez wojska niemieckie rozpoczęły się przewlekłe walki o przełamanie linii Gustawa i Hitlera (zakończone sukcesem po przełamaniu pozycji niemieckich w rejonie Monte Cassino - styczeń-maj 1944,
- do kwietnia 1945 front ustabilizował się na kolejnej niemieckiej pozycji obronnej - linii Gotów.
Front wschodni 1941-1945
- przyczyny wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej: naturalne tendencje do starcia dwóch agresywnych mocarstw,
- niemiecki plan wojny „Barbarossa" oparty na „blitzkriegu",
- radziecki plan obronny faktycznie nie istniał (przewidywano natomiast możliwość ataku na Niemcy, ale w dalszej przyszłości),
- atak na ZSRR dokonywany pod hasłem europejskiej krucjaty przeciw bolszewizmowi (obok Niemców także Włosi, Słowacy, Rumunii, Węgrzy, Francuzi z Vichy, Hiszpanie, Chorwaci, Duńczycy, Finowie; uwaga: sojusznik Hitlera - Bułgaria nie wypowiedziała wojny ZSRR),
- kompletne zaskoczenie i bezprecedensowe straty Armii Czerwonej w pierwszych miesiącach wojny (1200 samolotów, 3 tyś. czołgów, 500 tyś. żołnierzy w niewoli) - był to wynik lekceważenia ostrzeżeń wywiadu i czystek w armii, prowadzonych jeszcze w 1939,
- Niemcom udało się zamknąć pierścień blokady wokół Leningradu, opanować Ukrainę, Białoruś, państwa bałtyckie (lato-jesień 1941),
- wojna błyskawicznie zastopowana po wielkiej bitwie pod Moskwą (na czas zimy Niemcy przeszli tam do obrony, tworząc tzw. „jeże") (grudzień 1941),
- nowa niemiecka ofensywa na Kaukaz (po ropę naftową) zatrzymana w górach (czerwiec 1942),
- walki o Staliningrad nad Wołgą (sierpień 1942- luty 1943),
- powołanie przez gen. Własowa Russkoj Oswoboditielnoj Armii (biła się u boku Niemców pod hasłem wyzwolenia Rosji spod władzy bolszewików) (1942),
- operacja „Cytadela" - ostatnia wielka ofensywa niemiecka na froncie wschodnim, jednocześnie największa bitwa pancerna II wojny światowej na Łuku Kurskim; niemieckie uderzenie nastąpiło 5 lipca 1943,

- zimowo-wiosenne ofensywy Armii Czerwonej w 1944 doprowadzają do przerwania blokady Leningradu, wyzwolenia części Ukrainy, zmuszają także dotychczasowego sojusznika Niemiec - Finlandię do przejścia na stronę państw koalicji antyhitlerowskiej,
- w wyniku wielkiej operacji „Bagration" Armia Czerwona wyzwoliła Białoruś (20 lipca oddziały radzieckie stanęły nad Bugiem),
- front wschodni zatrzymuje się na linii Wisły (wrzesień 1944),
- Niemcy opuszczają republiki bałtyckie i swoich bałkańskich sojuszników (Bułgaria, Rumunia, Węgry) (lipiec-paździemik 1944),
- operacja berlińska I Frontu Białoruskiego, dowodzonego przez marszałka Gieorgija Żukowa (30 kwietnia - samobójstwo Hitlera, 2 maja - kapitulacja Berlina),
- kapitulacja Niemiec przed wszystkimi aliantami - 8 maja 1945.
Walki na froncie zachodnim 1944-1945
- lądowanie aliantów w Normandii (D-Day, w ramach operacji Overlord) (6 czerwca 1944),
- bitwa pod Falaise (7-16 sierpnia 1944), przełamanie tzw. Wału Atlantyckiego i wkroczenie wojsk koalicji do Paryża (25 sierpnia 1944),
- operacja „Market-Garden" - plan opanowania Zagłębia Ruhry przy wykorzystaniu zdobytych przez komandosów mostów załamał się po nieudanych próbach opanowania przepraw na Renie w rejonie holenderskiego miasta Amhem) (17-22 września 1944),
- ostatnia niemiecka kontrofensywa na froncie zachodnim : Ardeny (grudzień 1944—styczeń 1945),
- gigantyczne naloty na Niemcy (tzw. dywanowe), m.in. całkowite zniszczenie Drezna,
- ostatecznie wojska aliantów zachodnich dotarły do linii Lubeka - Wittenberga - Magdeburg - Torgau — Pilzno — Linz — Rijeka,
- kapitulacja niemiecka przed aliantami zachodnimi nastąpiła w Remis 7 maja 1945 (powtórzona na życzenie strony radzieckiej w Berlinie 8 maja 1945).
Wojna na Atlantyku 1939-1945
- niemieckie próby blokady morskiej Wysp Brytyjskich (ataki „wilczych stad"),
- zatopienie niemieckiego pancernika „Bismarck"-maj 1941,
- po wprowadzeniu do działań znacznej liczby lotniskowców amerykańskich i brytyjskich, zastosowaniu radaru i hydrolokacji, alianci przejęli inicjatywę,
- od 1941 stałe konwoje do Murmańska atakowane przez U-boty i lotnictwo niemieckie z norweskich baz.
Wojna na Pacyfiku 1941-1945
- Japończycy przejmują od rządu Vichy Indochiny - lipiec 1942,
- atak na Peari Harbor - 7 grudnia 1941,
- dalsze sukcesy Japończyków: opanowanie Filipin
- maj 1942, Indii Holenderskich, Singapuru - luty 1942,
- Amerykanie po raz pierwszy bombardują Tokio (z lotniskowca „Hornet") - marzec 1942,
- bitwa na Morzu Koralowym (oddalenie groźby japońskiej inwazji na Australię) maj 1942,
- wielka bitwa powietrzno-morska pod Midway - czerwiec 1942,
- wypieranie Japończyków z kolejnych wysp Pacyfiku - taktyka „żabich skoków" - 1943-1945,
- opanowanie przez wojska amerykańskie japońskiej wyspy Okinawa - czerwiec 1945,
- zrzucenie bomby atomowej na Hiroszimę - 6 sierpnia 1945,
- wejście Armii Czerwonej do działań przeciw japońskiej armii kwantuńskiej - 8 sierpnia 1945,
- zrzucenie bomby atomowej na Nagasaki - 9 sierpnia 1945,
- bezwarunkowa kapitulacja Japonii - 2 września 1945.
Wojna partyzancka 1940-1945
- silna partyzantka lewicowa działa na okupowanych przez Niemców terenach ZSRR (Ukraina, Białoruś), Jugosławii, Francji i Czechosłowacji,
- partyzantka i ruch oporu związane z władzami emigracyjnymi w Londynie istniały przede wszystkim w Polsce, Grecji (w tych krajach również działało podziemie komunistyczne), Norwegii, Belgii, Holandii i Francji.

21. POWSTANIE WIELKIEJ KOALICJI, KARTA ATLANTYCKA, KONFERENCJE W CASABLANCE TEHERANIE, KAIRZE, JAŁCIE.

W 1941 roku podpisali odpowiednie porozumienia: w lipcu stworzono porozumienie brytyjsko-radzieckie, a amerykańsko-radzieckie w październiku (w ramach lend-lease ZSRR został dopuszczony do dostaw).

14 sierpnia 1941 roku, na pancerniku "Prince of Wales", doszło do spotkania premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla oraz prezydenta Stanów Zjednoczonych Franklina Delano Roosvelta. Owocem tego spotkania było podpisanie tak zwanej Karty Atlantyckiej,

W Waszyngtonie 1 stycznia 1942 roku została ogłoszona Deklaracja Narodów Zjednoczonych, w niej to 26 państw zobowiązało się do wspólnej walki przeciw faszystom. Deklaracja, którą podpisało 51 państw do zakończenia wojny, była podstawą dla utworzenia Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ).

Konferencja w Casablance od 14 stycznia do 24 stycznia 1943. Franklin D. Roosevelt, Winston Churchill, oraz Charles de Gaulle.

Podczas działalności Wielkiej Koalicji miały miejsce trzy spotkania całej tzw. Wielkiej Trójki. Teheran (28.11 - 1.12.1943 r.), Jałta na Krymie (4 - 11.02.1945 r.) i Poczdam pod Berlinem (17.07 - 2.08.1945 r.).

22. POLSKA W CZASIE II WOJNY ŚWIATOWEJ. KAMPANIA WRZEŚNIOWA. OKUPACJA NIEMIECKA I RADZIECKA.

W kampanii wrześniowej 1939 r. Wojsko Polskie poniosło ciężkie straty; zginęło i zostało rannych około 220 tys. oficerów i żołnierzy, z tego 20 tys. w walkach z Armią Czerwoną. Polskie władze, które 17 IX 1939 r. przekroczyły granicę Rumunii, zostały tam internowane. Inicjatywę tworzenia polskiego ośrodka władzy na wychodźstwie przejął gen. Władysław Sikorski i jego zwolennicy. Sikorski po przybyciu do Francji został premierem i Naczelnym Wodzem. Prezydenturę objął Władysław Raczkiewicz. Po upadku Francji rząd wraz z częścią polskiego wojska ewakuował się do Wielkiej Brytanii. Polska została podzielona między dwóch okupantów. Niemcy część byłych ziem polskich inkorporowali do Rzeszy (Gdańsk, Prusy Wschodnie, Wielkopolska, część Mazowsza), z pozostałych utworzono w październiku 1939 r. Generalne Gubernatorstwo. Na terenach zajętych przez ZSRR w październiku 1939 r. przeprowadzono fikcyjne wybory. W ich wyniku zachodnia Białoruś i zachodnia Ukraina zostały włączone do odpowiednich republik radzieckich. Wkrótce potem dokonano deportacji obywateli polskich z tych terenów; w czterech falach objęły one ok. 1,1 - 1,5 mln Polaków. Na rozkaz Stalina ok. 14,5 tys. polskich jeńców wojennych zostało wiosną 1940 r. zamordowanych w Katyniu, Miednoje i okolicach Charkowa. Już we wrześniu 1939 r. na okupowanych terenach zaczęły tworzyć się zalążki tajnych organizacji wojskowych. 27 IX 1939 r. powstała Służba Zwycięstwu Polski pod dowództwem gen. Michała Karaszewicza -Tokarzewskiego, która wkrótce przekształciła się w Związek Walki Zbrojnej (od 1942 r. - Armia Krajowa). Zbrojnym ramieniem Stronnictwa Narodowego była Narodowa Organizacja Wojskowa, Stronnictwa Ludowego - Bataliony Chłopskie, PPS - Gwardia Ludowa i Milicja Robotnicza. Na czele cywilnych struktur podziemia stała Delegatura Rządu na Kraj. Główne siły polityczne były skupione najpierw w Głównej Radzie Politycznej, potem w Politycznym Komitecie Porozumiewawczym. Od stycznia 1942 r. na terenie kraju działała partia komunistyczna - Polska Partia Robotnicza, której realna siła polityczna, uzależniona od poparcia Moskwy, wzrastała w miarę sukcesów ZSRR w wojnie. Jej ramieniem zbrojnym była najpierw Gwardia Ludowa, a potem Armia Ludowa.

Zarówno naciski aliantów jak i wymogi sytuacji politycznej Polski doprowadziły do zawarcia między polskim rządem emigracyjnym a rządem radzieckim układu (30 VII 1941) o nawiązaniu wzajemnych stosunków, na mocy, którego powstała Armia Polska w ZSRR pod dowództwem gen. Władysława Andersa. W wyniku jego zabiegów oraz nacisków Churchilla armia ta została ewakuowana z ZSRR w okresie między marcem a sierpniem 1942 r. Wobec planów sowietyzacji Polski decyzja ta była również na rękę Stalinowi. Z tych samych powodów w ZSRR powstały instytucjonalne struktury skupiające polskich komunistów (Centralne Biuro Komunistów Polski i Związek Patriotów Polskich). Zerwanie stosunków polsko-radzieckich w kwietniu 1943 r. pod pretekstem zwrócenia się przez rząd Sikorskiego do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża o wyjaśnienie sprawy zamordowania polskich oficerów umożliwiało Stalinowi podjęcie nowych kroków mających w efekcie doprowadzić do zainstalowania w przyszłej Polsce komunistycznego rządu. W tym celu ZPP powierzono zadania stworzenia nowej armii polskiej. Na czele I Dywizji tej armii w maju 1943 r. stanął gen. Zygmunt Berling. W kraju, z inicjatywy komunistów, utworzono w nocy z 31 XII 1943/1 I 1944 Krajową Radę Narodową jako fasadową reprezentację sił politycznych mających ambicje stworzenia przyszłego rządu. Z rozkazu Stalina 21 VII 1944 r. jako namiastka tego rządu został utworzony Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego na czele z lewicowym socjalistą Edwardem Osóbką - Morawskim. 22 lipca 1944 r. PKWN wydał manifest zapowiadający przeprowadzenie radykalnych reform społecznych (z reforma rolną na czele). PKWN zawarł z ZSRR porozumienie o uznaniu zwierzchnictwa administracji wojskowej Armii Czerwonej na zajmowanych terenach Polski.
Wkroczenie wojsk radzieckich na ziemie polskie postawiło przed rządem na wychodźstwie (po śmierci w katastrofie lotniczej Sikorskiego na jego czele stanął ludowiec Stanisław Mikołajczyk) problem stosunku do wschodniego mocarstwa, z którym nie utrzymywano stosunków dyplomatycznych. Przyjęty jako rozwiązanie plan "Burza" zakładał podejmowanie walk o wybrane cele strategiczne w celu uchwycenia ich przed lub w taktycznej współpracy z oddziałami radzieckimi i manifestowanie ich polskości przez występowanie w roli gospodarzy terenu. W lipcu 1944 r. odziały AK kosztem wielu ofiar przyspieszyły zajęcie Lwowa i Wilna przez Armię Czerwoną. Po ich zajęciu dowódcy i oficerowie odpowiednich zgrupowań AK zostali internowani, a żołnierze, którzy odmówili wcielenia do armii Berlinga, deportowani. Największą akcją zbrojną realizowaną w ramach planu "Burza" było powstanie w Warszawie, które wybuchło 1 VIII 1944 r. Celowo wstrzymana na przedpolach stolicy ofensywa radziecka doprowadziła do masakry powstańców i ludności cywilnej. W rezultacie walk poległo 18 tys. żołnierzy AK i około 180 tys. ludności cywilnej. Warszawa została zrównana z ziemią. W styczniu 1945 r. ruszyła ofensywa radziecka, która doprowadziła do zajęcia całości ziem polskich. Rozpoczął się okres terroru i represji NKWD, wspomaganych przez polski aparat bezpieczeństwa.

23. RZĄD POLSKI NA UCHODŹSTWIE. POLSKIE PAŃSTWO PODZIEMNE.

1. Polskie Państwo Podziemne

27 września 1939 r. utworzono militarna organizację konspiracyjną o nazwie Służba Zwycięstwu Polsce (SZP).

W listopadzie 1939 r. premier Sikorski powołał nową organizację - Związek Walki Zbrojnej (ZWZ), pod dowództwem gen. Roweckiego.

26 lutego 1940 r. przy ZWZ powstał Polityczny Komitet Porozumiewawczy (PKP). W ten sposób doszło do ukształtowania się trzech członów tworzących Polskie Państwo Podziemne, które złożone było ze struktur wojskowych (ZWZ), zaplecza polityczno - partyjnego (PKP) oraz administracji cywilnej (Delegatura Rządu).

Pod koniec września 1939 r. Związek Harcerstwa Polskiego rozpoczął konspiracyjną działalność przyjmując kryptonim Szare Szeregi.

Dnia 14 lutego 1942 ZWZ został zreorganizowany i utworzono zeń Armię Krajową (AK). W czerwcu 1943 r. aresztowano Stefana "Grota" Roweckiego. Funkcję Komendanta Głównego AK objął po nim gen Tadeusz "Bór" Komorowski.

We wrześniu 1942 r. doszło do zjednoczenia prawicowych organizacji militarnych w Narodowe Siły Zbrojne (NSZ). 7 marca 1944 r. podpisano umowę o włączeniu NSZ w struktury AK.

Latem 1941 r., już po ataku Niemiec na ZSRR na terenach wschodnich utworzono oprócz ZWZ organizację "Wachlarz".

9 stycznia 1944 r. Delegat Rządu na Kraj ogłosił dekret o utworzeniu Rady Jedności Narodowej (RJN). 15 marca 1944 r. RJN uchwaliła deklarację programową pt. "O co walczy naród polski".

Wybuchło 1 sierpnia 1944 r. i pomimo bohaterskich walk zakończyło się klęską. Trwało 63 dni. Po jego upadku komendant główny AK Tadeusz "Bór" Komorowski dostał się do niewoli. Jego następcą został gen. Leopold Okulicki pseudonim "Niedźwiadek”. 19 stycznia 1945 r. Okulicki wydał rozkaz, w którym rozwiązał AK. W dniach od 18 - do 21 czerwca toczył się w Moskwie proces 16 najwyższych przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, z gen. Okulickim na czele.

2. Rząd polski na uchodźstwie

Premierem mianowano gen. Władysława Sikorskiego, który objął również tekę ministra spraw wojskowych, a w następnej kolejności urząd Naczelnego Wodza. W wyniku tzw. umowy paryskiej Sikorski uzyskał od prezydenta Raczkiewicza zobowiązanie do wykonywania wynikających z konstytucji kwietniowej prerogatyw prezydenckich wyłącznie w porozumieniu z premierem. W ten sposób gen. Władysław Sikorski skupił w swym ręku największą władzę państwową. Po ataku Niemiec na Francję rząd polski ewakuował się do Wielkiej Brytanii, gdzie w Londynie znalazł swoja kolejną siedzibę.

Atak niemiecki na ZSRR zmienił sytuację międzynarodową. Stalin stał się członkiem koalicji antyhitlerowskiej i sojusznikiem aliantów zachodnich. Pod ich naciskiem 30 lipca 1940 r. podpisano tzw. układ Sikorski - Majski, na mocy którego Polska nawiązała stosunki dyplomatyczne z ZSRR zerwane po radzieckim ataku z 17 września 1939 r. W układzie zadeklarowano wspólna walkę przeciwko Niemcom i powstanie armii polskiej na terenie ZSRR.

W kwietniu 1943 r. radio berlińskie poinformowało o odkryciu w lasku katyńskim pod Smoleńskiem masowego grobu oficerów polskich. Było to pretekstem dla Stalina do zerwania stosunków dyplomatycznych z polskim rządem emigracyjnym, czego dokonał ostatecznie w nocy z 25 na 26 kwietnia 1943 r.

4 lipca 1943 r., wracając z inspekcji wojskowej dowodzonego przez gen. Władysława Andersa 2. Korpusu Polskiego premier Władysław Sikorski zginął w katastrofie lotniczej nad Giblartarem. Nowy rząd sformował przedstawiciel Stronnictwa Ludowego Stanisław Mikołajczyk. Funkcję Naczelnego Wodza objął gen. Kazimierz Sosnkowski.

przedstawiciele trzech wielkich mocarstw na konferencji w Jałcie podjęli decyzje o sformowaniu w Polsce tzw. Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (TRJN), który składałby się z przedstawicieli popieranego przez ZSRR, utworzonego na terenach polskich Rządu Tymczasowego oraz władz polskich na uchodźstwie. 21 czerwca 1945 r. powstał TRJN z Edwardem Osóbka - Morawskim na czele. Wicepremierem został Stanisław Mikołajczyk. W następnych miesiącach rząd ten zyskał międzynarodowe uznanie, co było równoznaczne z cofnięciem przez aliantów zachodnich poparcia dla rządu Arciszewskiego.

24. KONSEKWENCJE AGRESJI NIEMIEC NA ZSRR DLA POLSKI I SYTUACJA DO ZERWANIA STOSUNKÓW DYPLOMATYCZNYCH Z POLSKĄ PRZEZ RZĄD RADZIECKI.

Stosunki polsko-radzieckie 1939-1941
30 lipca 1941 roku układu Sikorski-Majski.

zostały nawiązane stosunki dyplomatyczne między ZSRR a rządem polskim na uchodźstwie. Kreml uznał, że traktaty radziecko-niemieckie z 1939 roku utraciły moc prawną, strony zobowiązały się do wspólnej walki z III Rzeszą. Po ogłoszeniu "amnestii" dla obywateli polskich zaczęto tworzyć armię polską w ZSRR.

Pogarszanie się stosunków polsko-radzieckich 1941-1943

W czasie spotkania generała Władysława Sikorskiego z Józefem Stalinem 3 grudnia 1941 roku pojawiła się sprawa zaginionych polskich oficerów. Spory o armię polską w ZSRR cały czas narastały, wobec tego Brytyjczycy zaproponowali przerzucenie wojsk polskich na Bliski Wschód. Ewakuacja armii generała Władysława Andersa z ZSRR została zakończona do sierpnia 1942 roku. ok. 100 tysięcy osób.

Sprawa katyńska

5 marca 1940 roku Józef Stalin podpisał rozkaz, w którym zlecił NKWD rozstrzelanie 26 tysięcy oficerów polskich wziętych do niewoli po agresji radzieckiej na Polskę we wrześniu 1939 roku. Jeńcy przebywali w trzech obozach specjalnych : w Starobielsku, Kozielsku i Ostaszkowie. W kwietniu i maju 1940 roku strzałem w tył głowy zamordowano w Katyniu 4421 osób, w Piatichatkach pod Charkowem 3820 osób i w Miednoje pod Twerem 6311 osób. Ofiary pogrzebano w masowych grobach. Z 12 na 13 kwietniu 1943 roku Niemcy ujawnili, że w Katyniu leżącym w pobliżu Smoleńska odkryli masową mogiłę, w której znaleziono ciała ok. 4500 oficerów polskich i oskarżyli o tę zbrodnię stronę radziecką.
Zerwanie stosunków przez ZSRR z rządem londyńskim

Ta zbieżność stanowisk została od razu wykorzystana przez Józefa Stalina. Zaczął on sugerować w depeszy, wysłanej do premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla, że pomiędzy rządem generała Władysława Sikorskiego a Adolfem Hitlerem istnieje jakaś współpraca i tajna zmowa. W odpowiedzi na to Brytyjczycy wezwali generała Władysława Sikorskiego na rozmowę, w której zażądali od strony polskiej wycofania wniosku z Genewy. Generał Władysław Sikorski, mimo silnego nacisku, odmówił spełnienia tego żądania. W nocy z 25 na 26 kwietnia 1943 roku ambasador polski Tadeusz Romer został wezwany przez ministra spraw zagranicznych ZSSR Wiaczesława Mołotowa, który wręczył mu notę zawiadamiającą o zerwaniu stosunków dyplomatycznych między ZSRR a rządem londyńskim. Skutki zerwania stosunków przez ZSRR z polskim rządem londyńskim

Już w 1941 roku została na teren Generalnego Gubernatorstwa zrzucona tzw. grupa inicjatywna, której zadaniem było odtworzenie partii komunistycznej na ziemiach polskich. Rezultatem tego było utworzenie Polskiej Partii Robotniczej (PPR) i następnie powołanie jej zbrojnego ramienia czyli Gwardii Ludowej. Mając swoje zaplecze polityczne w okupowanej Polsce, Józef Stalin przystąpił do tworzenia organizacji skupiającej polskich komunistów na terenie ZSRR. W marcu, czyli jeszcze przed ujawnieniem zbrodni katyńskiej, powołano do życia Związek Patriotów Polskich (ZPP), na czele którego stanęła Wanda Wasilewska. Natomiast pod koniec kwietnia 1943 roku zapadła decyzja o tworzeniu w ZSRR, w oparciu o ZPP, 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Rząd polski został zepchnięty na ubocze wielkiej polityki, a w sprawach najważniejszych dla narodu polskiego miała decydować Wielka Trójka. To, i tak trudne, położenie Polaków skomplikowała dodatkowo śmierć generała Władysława Sikorskiego, który zginął katastrofie w Gibraltarze 4 lipca 1943 roku

25. EKSTERMINACJE ŻYDÓW.

Polityka masowej zagłady, rozpętana już w połowie 1941, trwała ok. 40 miesięcy. Poprzedzała ją akcja T4, obejmująca zagładę osób psychicznie chorych, w czasie której opracowano technologię masowych mordów. Liczba żydowskich ofiar Holocaustu jest szacowana na 5-7 milionów, choć dokładna liczba nie jest znana z powodu braku kompletnej ewidencji oraz systematycznego niszczenia archiwów i zacierania śladów przez władze niemieckie w obliczu klęski wojennej (zwykle mówi się jednak o 6 milionach ofiar). Jedną trzecią tej liczby, czyli ok. 2 miliony, stanowiły dzieci. Liczba polskich Żydów wśród ofiar Zagłady szacowana jest wg różnych źródeł od 2,6 mln do 3,3 mln osób.

26. SPRAWA POLSKA OD KWIETNIA 1943 DO LIPCA 1944R.

W ZSRR powstały instytucjonalne struktury skupiające polskich komunistów (Centralne Biuro Komunistów Polski i Związek Patriotów Polskich). Zerwanie stosunków polsko-radzieckich w kwietniu 1943 r. pod pretekstem zwrócenia się przez rząd Sikorskiego do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża o wyjaśnienie sprawy zamordowania polskich oficerów umożliwiało Stalinowi podjęcie nowych kroków mających w efekcie doprowadzić do zainstalowania w przyszłej Polsce komunistycznego rządu. W tym celu ZPP powierzono zadania stworzenia nowej armii polskiej. Na czele I Dywizji tej armii w maju 1943 r. stanął gen. Zygmunt Berling. W kraju, z inicjatywy komunistów, utworzono w nocy z 31 XII 1943/1 I 1944 Krajową Radę Narodową jako fasadową reprezentację sił politycznych mających ambicje stworzenia przyszłego rządu. Z rozkazu Stalina 21 VII 1944 r. jako namiastka tego rządu został utworzony Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego na czele z lewicowym socjalistą Edwardem Osóbką - Morawskim. 22 lipca 1944 r. PKWN wydał manifest zapowiadający przeprowadzenie radykalnych reform społecznych (z reforma rolną na czele). PKWN zawarł z ZSRR porozumienie o uznaniu zwierzchnictwa administracji wojskowej Armii Czerwonej na zajmowanych terenach Polski.

Wkroczenie wojsk radzieckich na ziemie polskie postawiło przed rządem na wychodźstwie problem stosunku do wschodniego mocarstwa, z którym nie utrzymywano stosunków dyplomatycznych. Przyjęty jako rozwiązanie plan "Burza" zakładał podejmowanie walk o wybrane cele strategiczne w celu uchwycenia ich przed lub w taktycznej współpracy z oddziałami radzieckimi i manifestowanie ich polskości przez występowanie w roli gospodarzy terenu. W lipcu 1944 r. odziały AK kosztem wielu ofiar przyspieszyły zajęcie Lwowa i Wilna przez Armię Czerwoną. Po ich zajęciu dowódcy i oficerowie odpowiednich zgrupowań AK zostali internowani, a żołnierze, którzy odmówili wcielenia do armii Berlinga, deportowani. Największą akcją zbrojną realizowaną w ramach planu "Burza" było powstanie w Warszawie, które wybuchło 1 VIII 1944 r. Celowo wstrzymana na przedpolach stolicy ofensywa radziecka doprowadziła do masakry powstańców i ludności cywilnej. W rezultacie walk poległo 18 tys. żołnierzy AK i około 180 tys. ludności cywilnej. Warszawa została zrównana z ziemią. W styczniu 1945 r. ruszyła ofensywa radziecka, która doprowadziła do zajęcia całości ziem polskich. Rozpoczął się okres terroru i represji NKWD, wspomaganych przez polski aparat bezpieczeństwa.

27. POWSTANIE WARSZAWSKIE.

Największą akcją zbrojną realizowaną w ramach planu "Burza" było powstanie w Warszawie, które wybuchło 1 VIII 1944 r. Celowo wstrzymana na przedpolach stolicy ofensywa radziecka doprowadziła do masakry powstańców i ludności cywilnej. W rezultacie walk poległo 18 tys. żołnierzy AK i około 180 tys. ludności cywilnej. Warszawa została zrównana z ziemią. Powstanie Warszawskie było największą bitwą stoczoną przez wojsko polskie w czasie II wojny światowej: zginęło 10 tys. powstańców a 7 tys. zaginęło; znaczne straty ponieśli Niemcy - zginęło około 10 tys. żołnierzy, zaginęło około 6 tys., wojska niemieckie straciły 300 czołgów, dział i samochodów pancernych. Powstanie nie osiągnęło celów ani wojskowych, ani politycznych, ale dla kolejnych pokoleń Polaków stało się symbolem męstwa i determinacji w walce o niepodległość.

28. POWSTANIE PRL.

Idea komunistycznej Polski powróciła w planach politycznych Stalina w roku 1940. Pewną liczbę oficerów Wojska Polskiego, np. Zygmunta Berlinga wyselekcjonowanych przez INO NKWD w obozach w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku nie wymordowano wiosną 1940 w trakcie zbrodni katyńskiej, lecz byli przetrzymywani przez NKWD we względnie dobrych warunkach do wykorzystania na wypadek konfliktu z III Rzeszą. W ZSRR wydawano gazety i pisma polskojęzyczne (Czerwony Sztandar, Nowe Widnokręgi), demonstracyjnie obchodzono w roku 1940 tzw. "dni mickiewiczowskie".

Po agresji III Rzeszy na ZSRR pod naciskiem brytyjskim był zmuszony przywrócić stosunki dyplomatyczne z Rządem RP, zerwane jednostronnie w dniu agresji na Polskę 17 września 1939, zgodzić się na uwolnienie aresztowanych i deportowanych przez NKWD obywateli Rzeczpospolitej i na tworzenie Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR podporządkowanych rządowi Rzeczypospolitej, pod dowództwem byłego więźnia Łubianki gen. Władysława Andersa. Latem 1942 doszło do ewakuacji do Iranu wojsk Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR (tzw.Armii Andersa). Berling z grupą kilkunastu oficerów Wojska Polskiego ( żołnierze Armii Andersa) pozostali w ZSRR pomimo rozkazu wyjazdu i zostali później przez sąd wojenny II Korpusu Polskiego skazani jako dezerterzy. Ujawnienie w kwietniu 1943 zbrodni katyńskiej i zwrócenie się przez Rząd RP na uchodźstwie do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża o przeprowadzenie śledztwa w tej sprawie dało Stalinowi pretekst do zerwania 27 kwietnia 1943 stosunków dyplomatycznych z Rządem RP w Londynie, następnie utworzenia podporządkowanego sobie Związku Patriotów Polskich i rozpoczęcia tworzenia 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki z Polaków, którzy nie zdążyli przybyć do Armii Andersa z miejsc zesłania i łagrów, z kadrą złożoną przeważnie z oddelegowanych oficerów Armii Czerwonej i oficerami politycznymi ze środowiska komunistów polskich. Wraz z oddziałami polskimi tworzono kontrwywiad Główny Zarząd Informacji, ściśle powiązany ze służbami specjalnymi ZSRR. Jednocześnie przygotowywano kadry dla komunizacji Polski w szkole NKWD w Kujbyszewie.

Za początek PRL de facto uważa się 22 lipca 1944 - dzień ogłoszenia Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (Manifest PKWN), de iure 5 lipca 1945 - międzynarodowe uznanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej, którego podstawą był Rząd Tymczasowy RP, przez Wielką Brytanię i USA i równoległe wycofanie uznania Rządowi RP na Uchodźstwie. PKWN, zwany również Komitetem Lubelskim, powołany został przez Krajową Radę Narodową (KRN) w Lublinie 21 lipca 1944 roku, w rzeczywistości jednak powstał dwa dni wcześniej w Moskwie; Stalinowi chodziło o stworzenie wrażenia, że Polacy z własnej inicjatywy powołują rząd na ziemiach wyzwolonej Polski, położonych między frontem radziecko-niemieckim, a tzw. linią Curzona.^[5]

PKWN przystąpił do organizowania "władzy ludowej" na przejętym przez ZSRR obszarze Polski, na zachód od linii Curzona. Wyrażało się to m.in. we wprowadzeniu terroru policyjnego, wydawaniu dekretów przewidujących karę śmierci za wiele czynów o charakterze politycznym (np. kodeks karny Wojska Polskiego z 23 września 1944) klasyfikowanych jako "przestępstwa", jak również za takie "przewinienia" jak posiadanie radioodbiornika. Równolegle istniał legalny z punktu widzenia prawa międzynarodowego Polski Rząd na Uchodźstwie, uznawany powszechnie w świecie do lipca 1945 (utworzenia Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej), uznawany również przez większość Polaków, zorganizowanych uprzednio w formie Polskiego Państwa Podziemnego. PKWN był uznawany wyłącznie przez ZSRR, którego przedstawicielem był Nikołaj Bułganin.

29. SKUTKI WOJNY.

Straty wśród ludności cywilnej wyniosły łącznie prawie 33 miliony ludzi. Wojna doprowadziła do dużego zniszczenia w miastach o dużym znaczeniu strategicznym, takich jak Warszawa, Stalingrad, Cherbourg, Drezno, Tokio czy Berlin, a także tragicznych dla Japończyków wybuchów dwóch bomb atomowych (w Hiroszimie i Nagasaki), Znana jest także zbrodnicza działalność hitlerowców zakładających obozy koncentracyjne, będące narzędziem ludobójstwa podbitych narodów.

Wskutek wojny z powodu zniszczeń i strat materialnych pozycję na arenie międzynarodowej straciły Wielka Brytania, Japonia, Niemcy i Francja. Od teraz los Europy zależał w głównej mierze od USA i ZSRR. Po konferencji w Jałcie w lutym 1945 roku nastąpił polityczny podział Europy na blok zachodni i blok wschodni (początek zimnej wojny). Na zebraniu Wielkiej Trójki potwierdzającym spotkanie w Teheranie ustalono, że terytoria, zdobyte przez Armię Czerwoną znajdą się w strefie wpływów ZSRR, a te wyzwolone przez aliantów zachodnich - w strefie wpływów państw zachodnich. W ten sposób Polska i pozostałe kraje Europy środkowo-wschodniej stały się zależne od ZSRR, natomiast Grecja, Włochy, Francja i Benelux, a po kilku latach także cała Austria - w bloku zachodnim. Jugosławia i Albania opanowane po wycofaniu się Niemców i Włochów przez armię partyzantów Josipa Broz Tito pozostały po wojnie od ZSRR zasadniczo niezależne, choć oba te kraje poszły w następnych latach drogą komunistyczną.

Powołana została (w miejsce Ligi Narodów) Organizacja Narodów Zjednoczonych mająca przeciwstawiać się przejawom łamania praw człowieka. Państwa należące do ONZ zobowiązały się nie dopuszczać do władzy partii o poglądach neonazistowskich, a nawet je delegalizować. Zakazano propagowania symboli swastyki. Zajęto się także sprawą okaleczonego przez holokaust narodu żydowskiego, co doprowadziło do stworzenia państwa Izrael, na terytorium Palestyny.

Ustalono także:

• Niemcy i Austria zostały podzielone na cztery strefy okupacyjne: brytyjską, francuską, amerykańską (gdzie w 1946 w Norymberdze odbyły się procesy norymberskie skazujące zbrodniarzy wojennych) i radziecką. Według takiej samej zasady podzielono Berlin i Wiedeń. USA dodatkowo przejęły kontrolę nad miastami Bremą i Bremerhaven w strefie brytyjskiej.

• Włoska Republika Socjalna została rozwiązana. Nowe władze tymczasowe Włoch zgodziły się na przekazanie włoskiej części Dalmacji Jugosławii oraz Dodekanezu Grecji. Anektowana wcześniej Albania stała się ponownie niepodległym państwem.

• Znacznie zmieniono granice państw w radzieckiej strefie wpływów. Zachodnia granica Polski miała przebiegać wzdłuż biegu rzek Odry i Nysy Łużyckiej, południowa naturalnymi granicami w Sudetach i dalej na wschód według stanu z 1938 r., wschodnia rzeką Bug i wzdłuż tzw. linii Curzona oraz północna na północnych Mazurach. Polacy zyskali także miasto Gdańsk kontrolowane przed wojną przez Ligę Narodów. Czechosłowacja, ponownie oficjalnie niepodległa, odzyskała Ruś Zakarpacką od Węgier, ale odstąpiła ją ZSRR. Węgry utraciły również Siedmiogród na rzecz Rumunii. Ta zaś utraciła Besarabię na rzecz ZSRR. Na Bułgarię wielkie mocarstwa nałożyły sankcje gospodarcze za przyłączenie Dobrudży kosztem Rumunii w 1940 r. i odcięcie jej dostępu do morza.

• Na Dalekim Wschodzie Japonia, okupowana przez USA do 1952, straciła, oprócz zdobytych od Amerykanów archipelagów, wszystkie swoje zamorskie terytoria, począwszy od Tajwanu, Hajnanu, Mandżurii i wschodnich Chin na rzecz Republiki Chińskiej, Sachalinu i Kuryli na rzecz ZSRR, Azję Południowo-Wschodnią na rzecz Wielkiej Brytanii i Francji, kończąc na stracie Korei. Cesarz Hirohito musiał zrzec się statutu boga, w 1946 roku uchwalono konstytucję zmieniającą diametralnie ustrój kraju. Zbrodniarze wojenni zostali skazani w Międzynarodowym Trybunale Wojskowym dla Dalekiego Wschodu w Tokio w 1948 roku. Wojna stworzyła sprzyjające warunku do uzyskania niepodległości przez DRW (1945), Filipiny (1946) i Birmę (1948).

• W Afryce Północnej Libia i Somalia, dawne posiadłości włoskie, dostały się pod okupację aliantów zachodnich (w 1951 r. Libia ogłosiła niepodległość, a w 1950 r. Somalia znalazła się pod władzą ONZ). W 1941 r. niepodległość odzyskała Abisynia (od 1936 włoska). Na Bliskim Wschodzie okazję do ogłoszenia niezależności zyskała Syria (1946).

30. NOWY UKŁAD SIŁ POLITYCZNYCH NA ARENIE MIĘDZYNARODOWEJ.

Od 1941 roku Stany Zjednoczone i Związek Radziecki zgodnie współpracowały, ponieważ miały wspólny cel - pokonanie faszystowskich Niemiec i ich sprzymierzeńców. Wizję ostatecznego powojennego ładu nakreśliła konferencja w Jałcie, podczas której zapadła decyzja o wyznaczeniu Stalinowi strefy wpływów w Środkowej i Wschodniej Europie. Świat odtąd miał żyć w zgodzie i jedności. Po wielkim zwycięstwie nad Rzeszą, z powodu planów Stalina dotyczących przejęcia władzy w całej Europie, a nawet na świecie, stosunki te jednak znacznie się pogorszyły.

W końcowym etapie wojny wojska radzieckie wyparły Niemców z całej Europy Wschodniej - Polski, Czechosłowacji, Rumunii, Bułgarii, Węgier i wschodniej części Niemiec. Stalin postanowił wbrew obywatelom wyzwolonych państw wprowadzić w nich rządy komunistyczne i ustrój wzorowany na ustroju radzieckim. Stalin „podbudowany” zwycięstwem nad Europą Wschodnią zaczął snuć plany na temat podbicia całego świata.

W tej sytuacji państwa Europy Zachodniej poczuły się zagrożone ewentualną agresją ze strony ZSRR, jednak wyniszczone wojną i bardzo słabe nie mogły liczyć na samodzielną obronę przed falą komunizmu. Jedynym państwem, które pozostało silne po wojnie i mogło pomóc w powstrzymaniu Stalina były Stany Zjednoczone. W następstwie koniunktury wojennej USA dysponowały olbrzymimi nadwyżkami w bilansie handlowym z Europą. Stały się wierzycielem wielu krajów europejskich, szczególnie Wielkiej Brytanii. Nad Francją i Anglią w latach 1945 - 1947 zawisło niebezpieczeństwo całkowitego załamania się systemu finansowego. We Francji trudności gospodarcze wyraziły się w szybko postępującej inflacji. Rząd brytyjski wydał w 1947 roku miliardy dolarów na akcję pomocy międzynarodowej i zaciągnął długi u amerykańskiego wierzyciela. W tej sytuacji amerykańska administracja opracowała plan odbudowy Europy, znany jako plan Marshalla, gdyż jego założenia przedstawił G. Marshall. Warunkiem udzielenia pomocy państwom europejskim było usunięcie z rządów komunistów. Warunki dyktowane przez Amerykanów przyjęło 16 państw, które założyły Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG). Dało to początek dzisiejszej Unii Europejskiej. Miano dopuszczać kapitał amerykański na europejski rynek oraz uzgadniać plany odbudowy i rozwoju gospodarki z administracją amerykańską. Przyczyniło się to do zaognienia konfliktu i rywalizacji między USA a ZSRR.

Stalin planował wojnę, więc próbował dorównać Stanom Zjednoczonym pod względem militarnym. Zdając sobie sprawę z posiadania przez USA bomby atomowej i nie chcąc być gorszym uczeni radzieccy na polecenie Józefa Stalina skonstruowali własną. Państwa zachodu w obawie przed agresją ze strony Sowietów ciągle udoskonalały broń, czołgi, czy samoloty. Rozpoczął się tak zwany wyścig zbrojeń.
Oprócz tego władze komunistyczne starały się wzbudzić nienawiść do Stanów Zjednoczonych i Europy Zachodniej wśród państw od siebie zależnych. Dlatego też media w państwach komunistycznych udzielały fałszywych informacji np. o planach ataku NATO na komunistów, państwa te zostały odcięte od prawdziwych informacji ze świata. Utrudniano kontakty zagraniczne, prawie całkowicie oddzielono Europę Wschodnią od Zachodniej. Można powiedzieć, że powstały dwa światy oddzielone wielkim murem, nazwanym „żelazną kurtyną.”. Sformułowanie to, obok „zimnej wojny” zaczęło funkcjonować od momentu wygłoszenia przez Winstona Churchilla orędzia nawołującego do odrzucenia i masowego zwalczania komunizmu. W 1949 roku USA oraz 11 państw Europy Zachodniej utworzyło dla zapewnienia lepszej obrony przed stroną wschodnią sojusz pod nazwą Pakt Północnoatlantycki (NATO). W odpowiedzi na to we wschodniej części Europy powstał inny układ sił militarnych podpisany przez ZSRR i 7 państw znajdujących się w jego strefie wpływów. Od miejsca, w którym wszedł w życie został nazwany Układem Warszawskim, w którym główną rolę odgrywał ZSRR.

Na krótko przed powstaniem NATO i Układu Warszawskiego, trzy z czterech państw okupacyjnych Berlina zdecydowało się na utworzenie na tym terenie w pełni suwerennego państwa - Republiki Federalnej Niemiec. Ponieważ to wojska Armii Czerwonej w ostatnich godzinach wojny zajęły wschodnią część Berlina, Stalin postanowił nie rezygnować z tego terenu i w odpowiedzi na powstanie RFN utworzył Niemiecką Republikę Demokratyczną - NRD. Miasto zostało podzielone murem zbudowanym w celu uniknięcia emigracji ludności ze Wschodu na Zachód. Miało się tak dziać, ponieważ zachodnia część Berlina wspierana przez olbrzymie dotacje z USA była znacznie lepiej rozwinięta pod względem ekonomicznym.

Przełomowe wydarzenia nie rozgrywały się jedynie w Europie. Nie można zapomnieć o rewolucji na Kubie. Miała ona charakter antyimperialistyczny i antyfeudalny, a w końcowej fazie przerodziła się w pierwszą na półkuli zachodniej rewolucję socjalistyczną. 16 lutego 1959 roku doszło do obalenia reżimu. Urząd premiera objął F. Castro, a Kuba stała się pierwszym na Zachodzie państwem socjalistycznym. Wtedy to fala komunizmu przeniosła się aż za Atlantyk. Kolejnym państwem pozaeuropejskim, które dosięgnęła ręka Stalina, była Korea, znajdująca się od 1910 roku w rękach japońskich, decyzją mocarstw miała stać się po II wojnie światowej niepodległym państwem. Na zasadzie porozumienia między państwami alianckimi odpowiedzialność za realizację postanowień kapitulacyjnych wojsk japońskich w Korei powierzono: na północ od 38 równoleżnika - dowództwu wojsk radzieckich, na południe - dowództwu wojsk amerykańskich, których armie uwolniły znaczne części Korei spod okupacji japońskiej. Stany Zjednoczone i ONZ podjęły rozmowy z ZSRR na temat zjednoczenia państwa, jednak nie przyniosły one żadnych rezultatów. Moskwa, podobnie jak w wypadku Niemiec, postanowiła zapewnić sobie stałe wpływy w okupowanej przez siebie części, tworząc tam reżim "demokracji ludowej", pod pełną kontrolą miejscowych komunistów. Wojska radzieckie wycofały się z Korei dopiero pod koniec 1948 roku, gdy komunistycznemu rządowi już nic nie zagrażało, a armia dawała pełne gwarancje lojalności wobec ZSRR. W tej sytuacji do wycofania swoich wojsk z Korei zostały zmuszone również USA.. W czerwcu 1950 roku armia Korei Północnej rozpoczęła bratobójczą wojnę. Armia południowokoreańska z ogromną pomocą sił ONZ nie tylko z łatwością pokonała wojska napastnicze i przekroczyła 38 równoleżnik. Celem dalszych działań miało być zjednoczenie kraju pod jednym demokratycznym rządem. W tej fazie konfliktu wmieszały się komunistyczne Chiny. Konflikt bardzo łatwo mógł się przerodzić w wojnę światową. Nie stało się tak, ale aż do 1953 roku trwały krwawe walki na terytorium Korei z milionowymi armiami chińskimi. W 1953 roku osiągnięto porozumienie, jednak podział na 2 państwa koreańskie został utrzymany. Wojna ta miała ogromne konsekwencje w polityce światowej. Wytworzyła przede wszystkim powszechny strach przed wojną światową, w której użycie bomb atomowych, produkowanych już wówczas także w ZSRR, stawało się w ewentualnym konflikcie bardzo prawdopodobne.
Śmierć Stalina w marcu 1953 roku wstrząsnęła podstawami radzieckiego państwa, nie spowodowała jednak natychmiastowego rozpadu systemu stalinowskiego. Liczne narody ZSRR i ludność całej Europy Wschodniej powoli przestawała żyć w poczuciu nieustannego zagrożenia. Na kilka dni po jego śmierci urząd premiera objął Georgi Malenkow, a stanowisko sekretarza partii objął Nikita Chruszczow. Ogromnymi wpływami cieszył się również Ł. Beria. Robotnicy w państwach socjalistycznych zaczęli się buntować. 16 czerwca robotnicy budowlani wschodniego Berlina zaprotestowali przeciwko zawyżonym normom produkcyjnym. Była to początkowo niewielka grupa robotników, ale w krótkim czasie urosła do pokaźnego tłumu. Kiedy rząd odmówił pertraktacji z delegacją, przez miasto ruszył pochód domagający się już nie wycofania podwyższonych norm, lecz ustąpienia kierownictwa partii i rządu oraz wolnych wyborów. Wznoszono hasła: "precz z rządem", "chcemy wolności, prawa i chleba". Strajk, który wybuchł 17 czerwca 1953 roku objął nie tylko Berlin, ale także szereg innych ważnych ośrodków przemysłowych NRD: Magdeburg, Erfurt, Lipsk i inne miejscowości. Powstanie zostało szybko stłumione, ale dało początek szeregowi innych mniejszych lub większych buntów przeciwko ustrojowi socjalistycznemu.

zimna wojna, umowne określenie stanu stosunków międzynarodowych charakteryzujących się trwałym konfliktem, ale również niemożnością jego rozstrzygnięcia przez konfrontację militarną. Choć wiele konfliktów w historii można określić tym mianem, obecnie zimną wojną nazywa się globalny konflikt po II wojnie światowej (wówczas określenie to weszło do powszechnego użytku). Zimna wojna po II wojnie światowej rozpoczęła się jako konflikt między ZSRR a światem demokracji zachodnich, jednak stopniowo front konfrontacji rozszerzył się i zróżnicował. W tym okresie zimna wojna charakteryzowała się silnym, choć zmiennym napięciem politycznym, wyścigiem zbrojeń, konfrontacją ideologiczną i wojną psychologiczną, walką o wpływy na terenach peryferyjnych z punktu widzenia głównych protagonistów oraz instrumentalnym traktowaniem wymiany handlowej i kulturalnej, przy jednoczesnej powściągliwości w działaniach wojskowych. Główne strony konfliktu weszły w posiadanie broni jądrowej, jednak unikały jej użycia, a konfrontację przenosiły najczęściej na obszary peryferyjne.

31.POWSTANIE ONZ

Termin Organizacja Narodów Zjednoczonych - ONZ (ang. United Nations Organization UN), oznacza międzynarodową organizację uniwersalną (powszechną)
o największym zasięgu, która jest otwarta dla wszystkich państw. Terminu tego użyto następnie w Deklaracji NZ z 1.I.1942r., którego sygnatariuszami było 26 państw. Konieczność utworzenia nowej organizacji potwierdzili ministrowie spraw zagranicznych USA, ZSRR i Wielkiej Brytanii 30.X.1943r. w Deklaracji Moskiewskiej. Na podstawie tej deklaracji (potwierdzonej w czasie konferencji „Wielkiej Trójki” w Teheranie), reprezentanci tych trzech państw, a następnie także i Chin, spotkali się w Waszyngtonie, w rezydencji Dumbarton Oaks, gdzie w dniach 21.VIII - 7.X.1944r. opracowano wstępny projekt NZ.

Konferencję NZ zwołano na 25.IV.1945r. do San Francisco, gdzie 26.VI.1945r. nastąpiło podpisanie Karty NZ, którą następnie w ciągu czterech miesięcy ratyfikowały pięćdziesiąt dwa państwa, w tym Polska, po czym weszła ona w życie z dniem 24.X.1945r. (24.X. jest uważany za dzień ONZ).

32. KONFERENCJA W POCZDAMIE I INNE TRAKTY POKOJOWE

Konferencja poczdamska (17 lipca 1945 - 2 sierpnia 1945 w Poczdamie) - spotkanie przywódców koalicji antyhitlerowskiej (tzw. Wielkiej Trójki) - prezydenta USA Harry'ego Trumana (który zastąpił zmarłego w kwietniu tego roku Franklina Delano Roosevelta), premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla, którego w trakcie konferencji zastąpił od 28 lipca nowy premier tego państwa Clement Attlee i ZSRR Józefa Stalina.
Była to ostatnia z trzech konferencji Wielkiej Trójki, miała miejsce po konferencji teherańskiej (listopad-grudzień 1943) i konferencji jałtańskiej (luty 1945).

Postanowienia:

• odpowiedzialnością za drugą wojnę światową obarczone zostały Niemcy hitlerowskie

• demilitaryzacja, denazyfikacja, demokratyzacja oraz dekartelizacja Niemiec

• odszkodowania dla państw poszkodowanych, wypłacane przez Niemcy

• wschodnia granica Polska nie została ustalona, obowiązują do dziś obustronne porozumienia

33. PODŁOŻE ZIMNEJ WOJNY

zimna wojna - stan napięcia oraz rywalizacji ideologicznej i politycznej pomiędzy Związkiem Radzieckim i autorytarnymi państwami socjalistycznymi uzależnionymi od ZSRR, a demokratycznymi państwami kapitalistycznymi pod przywództwem Stanów Zjednoczonych. Zimnej wojnie towarzyszył intensywny wyścig zbrojeń spowodowany permanentnym stanem wzajemnej nieufności oraz ideologicznymi założeniami komunizmu dążącego do rozszerzania zasięgu światowej rewolucji proletariackiej z jednej strony, z drugiej zaś, dążeniami krajów zachodnich do powstrzymywania rozszerzania się wpływów ZSRR na świecie.

Zimna wojna umownie trwała od roku 1946 - rozpadu koalicji antyhitlerowskiej i ustanowienia w Europie Środkowej wyłącznej strefy wpływów ZSRR - do rozpadu systemu państw satelitarnych ZSRR (Jesień Ludów) w 1989 i rozpadu samego ZSRR w drugiej połowie 1991 roku. Rozpad bloku sowieckiego wyeliminował układ dwubiegunowy w polityce międzynarodowej i zakończył epokę zimnej wojny.

W całym tym okresie konfrontacja między dwoma supermocarstwami toczyła się na wielu płaszczyznach: wojskowej, ideologicznej, psychologicznej, gospodarczej. Najistotniejszym elementem był technologiczny wyścig zbrojeń (w tym zbrojenia kosmiczne i rozwój technologii kosmicznych).

Za początek "zimnej wojny" uważa się wystąpienie Winstona Churchilla w Fulton (USA) 5 marca 1946.

34. PLAN MARSZALA

Plan Marshalla (nazwa użyta przy wprowadzaniu w życie, oficjalna nazwa ang. European Recovery Program) - podstawowy plan USA mający służyć odbudowie i stworzeniu silniejszej podstawy dla krajów Europy zachodniej, jak również odpierać komunizm po II wojnie światowej. Plan odbudowy, został ustalony 5 czerwca 1947. Oferował taką samą pomoc ZSRR i jego sojusznikom, ale nie został przez nich przyjęty. Plan był realizowany przez 4 lata, począwszy od kwietnia 1948. W tym czasie przekazano około 13 miliardów dolarów w postaci pomocy technicznej i ekonomicznej, aby wspomóc odbudowę krajów europejskich, które dołączyły do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD).

35. DOKTRYNA TRUMANA

Doktryna Trumana - program polityki zagranicznej USA, sformułowany przez prezydenta Harry'ego S. Trumana i przedstawiony 12 marca 1947 roku w orędziu do Kongresu. Doktryna głosiła, że USA powinny pomagać narodom, które przeciwstawiają się presji zewnętrznej lub próbom przejęcia siłą władzy nad nimi przez uzbrojone mniejszości. Choć nie było to powiedziane wprost, doktryna odnosiła się do Związku Radzieckiego.

36. BLOKADA BERLINA

Blokada Berlina (Zachodniego) - jeden z pierwszych poważnych kryzysów zimnej wojny, mający miejsce w latach 1948-1949.

Związek Radziecki obawiał się, że straci gospodarczą kontrolę nad swoją częścią Niemiec i w nocy z 23 na 24 czerwca okupacyjne władze strefy radzieckiej zarządziły blokadę zachodnich sektorów Berlina. Lądowe szlaki komunikacyjne wiodące przez radziecką strefę okupacyjną (amerykańskie, brytyjskie i francuskie sektory Berlina stanowiły enklawę na terytorium kontrolowanym przez Sowietów) zostały zablokowane, wobec czego mocarstwa zachodnie (USA i Wielka Brytania) rozpoczęły tworzenie mostu powietrznego.

Blokada trwała niemal 11 miesięcy i zakończyła się zwycięstwem mocarstw zachodnich, głównie Stanów Zjednoczonych. Lotnictwo tych państw było w stanie dostarczać zaopatrzenie (węgiel, żywność) mieszkańcom zachodniej części Berlina w wystarczającej ilości. Władze radzieckie, wobec fiaska prowadzonej polityki, na początku maja 1949 podjęły decyzję o zdjęciu blokady (wpływ na tę decyzję miało też utworzenie NATO, co było demonstracją siły państw zachodnich). Zakończyła się ona 12 maja, choć loty w ramach mostu powietrznego odbywały się jeszcze przez kilka miesięcy.

37. PAKT ATLANTYCKI

Pakt Atlantycki podpisany został w Waszyngtonie 4 kwietnia 1949 r. Przez 12 państw, którymi były: Francja, Wielka Brytania, Belgia, Holandia, Luksemburg, Dania, Islandia, Norwegia, Włochy, Portugalia, Kanada i Stany Zjednoczone. Później do Paktu zostały zaproszone i przystąpiły kolejne państwa: Grecja i Turcja (1952 r.), Republika Federalna Niemiec (1955 r.) oraz Hiszpania (1982 r.). W lipcu 1997 r. Polska, Czechy i Węgry zostały zaproszone do podjęcia rokowań celem przystąpienia do Paktu Atlantyckiego i formalnie stały się jego członkami w dniu 16 marca 1999 r.

38. POWSTANIE DWÓCH PAŃSTW NIEMIECKICH.

23 czerwca 1948 ZSRR rozpoczęła blokadę Berlina Zachodniego. Alianci zachodni przełamali blokadę organizując most powietrzny. Blokada trwała do 10 maja 1949. 8 lipca 1948 r. powołano radę Parlamentarną Trizonii. 8 maja 1949 r. uchwaliła ona projekt konstytucji. Przeprowadzono wolne wybory (14.08.49) i Powołano Bundestag. 7 września 1949 Bundestag proklamował powstanie Republiki Federalnej Niemiec. Na terenie radzieckiej strefy okupacyjnej 7 października 1949 r. proklamowano powstanie Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Świat został podzielony na dwa zwalczające się obozy.

39. WOJNA W KOREI.

W roku 1943 na konferencji kairskiej Winston Churchill, Franklin Delano Roosevelt i Czang Kaj-szek ustalili, że po zakończeniu II wojny światowej Korea będzie niepodległym państwem. W rezultacie ustaleń pokojowych Koreę podzielono na dwie strefy okupacyjne: północną Radziecką i południową amerykańską wzdłuż 38 równoleżnika. W sierpniu 1948 r. proklamowano w Seulu utworzenie Republiki Korei z we wrześniu 1948 r. Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej. W czerwcu 1950 roku konflikty graniczne między Koreą Północną a Południową przekształciły się w formalną wojnę. 27 lipca 1953 w Panmundżomie do podpisania rozejmu i ustanowienia strefy demarkacyjnej (po 2 km na północ i południe, zatem szerokość tej strefy wynosi 4 km) dzielącej półwysep na dotychczasowej linii frontu (linii Kansas-Wyoming).

40. PRZYJĘCIE RFN DO NATO.

Od 1950 r. rząd RFN prowadził starania o odbudowę sił zbrojnych. Wzbudziło to protesty Czechosłowacji, Polski, Francji i ZSRR. USA uzgodniło z kanclerzem Addenauerem, że RFN powinno zostać członkiem NATO. W 1954 r. RFN podjął oficjalne starania o przystąpieie do NATO. Wywołało to gwałtowne protesty NRD, Czechosłowacji, Polski, Francji i ZSRR. Zagrożono powstaniem paktu obronnego. Pomimo to USA i RFN doprowadziły do przystąpienia Niemiec Zachodnich do Unii Zachodnioeuropejskiej i NATO 24 września 1954 roku.

41. POWSTANIE UKŁADU WARSZAWSKIEGO.

W sytuacji opisanej w pyt. 40: 11 maja 1955 r. przedstawiciele rządów Czechosłowacji, Polski, NRD i ZSRR spotkali się w Warszawie i powołali Układ Obronny, zwany potocznie Układem Warszawskim.

42. KRYZYS SUESKI.

Militarna agresja Wielkiej Brytanii, Francji i Izraela na Egipt, która rozpoczęła się 29 października 1956. Agresja została poprzedzona decyzją Egiptu o nacjonalizacji Kanału Sueskiego (26 lipca 1956), jednak rzeczywistą przyczyną wybuchu wojny było pragnienie Wielkiej Brytanii i Francji utrzymania kontroli nad Kanałem. Państwa te dla realizacji swoich celów posłużyły się Izraelem, którego statki handlowe nie mogły korzystać z Kanału Sueskiego. Izrael miał także własne wystarczające powody by wziąć udział w wojnie. Izrael przeprowadził błyskawiczne udeżenie i w ciągu 6 dni rozbił wojska egipski oraz przejął kontrolę nad Kanałem, co dało pretekst Wielkiej Brytanii i Francji do wysłania wojsk w celu zabezpieczenia żeglugi na Kanale. ONZ potępiła agresję. USA wycofały poparcie dla Izraela. Rząd ZSRR zagroził użyciem siły w celu przywrócenia ładu. Wielka Brytania , Francja i Izrael wycofały się 6 listopada 1956 r. Kontrolę nad Kanałem przejął kontyngent ONZ.

43. KRYZYS WĘGIERSKI.

Powstanie węgierskie 1956, nazywane jest dziś rewolucją 1956. Powstanie wybuchło 23 października 1956 i trwało do 10 listopada 1956, kiedy to zostało ostatecznie stłumione przez zbrojną interwencję armii radzieckiej. Było ono próbą narodu węgierskiego zdobycia wolności i uwolnienia się spod sowieckiego jarzma. Imre Nagy rozwiązał dotychczasową partię socjalistyczną, powołał nową. Inny odłam węgierskich komunistów, pod wodzą Kadara, powołał nowy Rząd Robotniczo-Chłopski i poprosił o pomoc ZSRR w walce z „kontrrewolucją”.

44. POLITYKA ZSRR W EUROPIE ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ.

ZSRR uzależnił od siebie: Albanię, Bułgarię, Czechosłowację, Mongolię, Polskę, Rumunię i Węgry. Armia czerwona okupowała część Austrii i Niemiec oraz Północna Koreę. W wielu krajach demokracji ludowej stopa życiowa była dużo wyższa niż w ZSRR. Przeprowadzono radykalną reformę rolną, nacjonalizacje przemysłu ciężkiego i reformę oświaty.

45.    EKSPORT REWOLUCJI.

W czasie wojny w wielu krajach umacniały się wpływy partii lewicowych a poglądy rewolucyjne stały się bardzo modne. W tym czasie powstało 15 partii komunistycznych. Państwa Europy zachodniej były pod wpływem ZSRR i partii komunistycznych. Stalin głosił że kapitalizm upada , a na jego miejsce planowano zbudowanie systemu socjalistycznego jako bardziej sprawiedliwego

i doskonałego. W niektórych krajach działały partie socjaldemokratyczne lub socjalistyczne. W takich krajach jak Anglia, dania, Finlandia, Francja, Holandia, Norwegia, Szwecja, socjaliści wchodzili w skład rządu lub samodzielnie sprawowali władze, chcąc przekształcić kapitalizm w socjalizm na drodze reform parlamentarnych. Działalność partii socjaldemokratycznych koordynował Międzynarodowy Komitet Robotniczy i Socjalistyczny. Nawiązywał do marksizmu, ale odrzucał leninizm i radziecki system. Wg. niego ZSRR nie był systemem władzy proletariatu ale jednej partii nad społeczeństwem. W grudniu 1947r. na konferencji w Antwerpii  powołano Komitet Miedzynarodowych Konfederacji Socjalistycznych (COMISCO). Dwa razy w roku organizowano konferencje w celu wymiany doświadczeń i uzgodnienia metod działania. Partie komunistyczne i socjaldemokratyczne występowały w imieniu mas robotniczych, organizowały strajki, brały udział w wyborach do parlamentu i prowadziły działalność propagandową. Komuniści chcieli wywołać rewolucję, byli sterowani prze Stalina.

46.    POWSTANIE KOMINFORMU. SYTUACJA W JUGOSŁAWII.

Z inicjatywy Stalina powołano do życia jesienią 1947r. Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych zwane Kominform.  W jej skład wchodziło 7 partii krajów demokracji ludowej i 2 partie krajów Europy Zachodniej (włoskie i francuskie). Stalin nie dopuścił do powstania planu stworzenia Federacji Bałkańskiej przez przywódcę Bułgarii Georgija Dmitrowa i Jugosławii Josipa Broz-Tito. Ostatecznie Dmitrow uległ Stalinowi a Tito prowadził nadal własną politykę mimo sprzeciwu i planów obalenia go przez Stalina. W tej sytuacji Komunistyczna Partia Jugosławii została usunięta z Kominformu i w 1948r. ogłosiła się państwem neutralnym.

47.    SYTUACJA W BLOKU RADZIECKIM PO ŚMIERCI STALINA:

Dnia 5. 03. 1953 zmarł w wieku 74 lat Józef Stalin. Spowodowała ona przejściowe osłabienie pozycji ZSRR, co zaowocowało berlińskim powstaniem antykomunistycznym (16 VI 1953), w tym samym roku (27 VII 1953) podpisano rozejm w wojnie koreańskiej, wznowiono stosunki radziecko - izraelskie (20 VII 1953) i stosunki radziecko - jugosłowiańskie (14 VIII 1953). Trwały jednak walki w Wietnamie i na Bliskim Wschodzie. Następnym I sekretarzem KPZR został Nikita Chruszczow (13 IX 1953). 31 marca 1954 ZSRR ogłosił chęć przystąpienia do NATO. Zawarto rozejm w Wietnamie, podpisano traktat pokojowy z Austrią, (15 V 1955). ZSRR oficjalnie zakończył wojnę z Niemcami (25 I 1955) i uznał istnienie RFN.

14 V 1955 podpisano Układ Warszawski a 26 V Nikita Chruszczow i premier ZSRR Nikołaj Bułganin udali się z pojednawczą wizytą do Jugosławii. W lipcu (24 VII 1955) Chruszczow i Bułganin odwiedzili NRD. Na październikowym szczycie ministrów spraw zagranicznych ZSRR, USA, W. Brytanii i Francji w Genewie przedstawiciele bloku atlantyckiego zaproponowali zjednoczenie Niemiec, na co Związek Radziecki odpowiedział planem równoczesnego rozwiązania NATO i Układu Warszawskiego. Zaowocowało to ostrą interwencją radziecką w wewnętrzne sprawy Węgier i Polski w 1956 roku. Na skutek działań Armii Czerwonej i rządu radzieckiego klęską zakończyło się powstanie węgierskie i polityka odwilży w Polsce. Wobec zdecydowanie negatywnej postawy ZSRR nowy I sekretarz PZPR Władysław Gomułka zrezygnował z samodzielnej polityki i podporządkował się kremlowskim wytycznym.

48. SYTUACJA W POLSCE W LATACH 1945-1949.

Gospodarka

Po zakończeniu II wojny światowej, 40% strat gospodarczych spowodowanych działaniami wojennymi i okupacją.  Rząd Tymczasowy wyraził zgodę na wywóz przez wojska radzieckie majątku uznanego za zdobycz wojenną. 

Przemysł

W przemyśle całkowitemu lub częściowemu zniszczeniu uległo 2/3 przedwojennych zakładów, w tym 1/3 urządzeń.  Zniszczeniu uległo ok. 33% torów kolejowych, 65% mostów kolejowych i aż 80% taboru kolejowego. Zniszczeniu uległy największe miasta skupiające zakłady przemysłowe min. Warszawa, Wrocław, Szczecin, Gdańsk, Poznań.

Rolnictwo

W rolnictwie zanotowano wzrost dewastacji zabudowań wiejskich, inwentarza i gruntów. Nie było czym siać a ziemia leżała długo odłogiem.

Bankowość i finanse

Po wojnie większość przedwojennych banków nie podjęła działalności. Nowe komunistyczne władze zdecydowały o utrzymaniu przedwojennych banków państwowych, banków komunalnych jak i spółdzielczych. Pozostawiono również niektóre banki akcyjne min. Bank Handlowy czy Bank PKO które, w wyniku przeprowadzonej nacjonalizacji stały się własnością państwową.

Handel zagraniczny

Do 1947 roku Polska borykała się z ogromnymi trudnościami płatniczymi. W obrocie zagranicznym od początku bardzo dominowała wymiana handlowa z ZSRR.

Transport

Zanotowano ogromne zniszczenia w transporcie i komunikacji.  Efektem było rozpoczęcie procesu odbudowy zniszczonych ośrodków miejskich, a także z ogromną migracją ludności. Koncepcje Eugeniusza Kwiatkowskiego, aby Wybrzeże miało stać się silnym regionem gospodarczym i polskim oknem na świat nie znalazły poparcia u nowych władz.

Warunki życia

Sytuacja materialna społeczeństwa polskiego była zła. System zaopatrywania w żywność był niewydolny. Mimo to, spożycie alkoholu w 1946 roku przekroczyło wskaźniki przedwojenne.  Utrzymano systemu kartek żywnościowych do roku 1949. Sytuacja mieszkaniowa na terenach Ziem Zachodnich nie był najgorsza.

A w dużych aglomeracjach min. Warszawa, Gdańsk, Wrocław była katastrofalna. Zagęszczenie był bardzo duże co nieustannie wywoływało konflikty między lokatorami. Stan zdrowia jak i system opieki zdrowotnej pozostawiał wiele do życzenia. Zmuszało to liczne instytucje do opieki społecznej. W tym okresie pomoc niosły min. Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej, samorządy lokalne, jaki samo społeczeństwo. Już w czerwcu 1945 roku Episkopat Polski powołał do życia "Caritas", którego celem miało być organizowanie, a także kierowanie różnymi akcjami o charakterze charytatywnym.

Początek zmian

W kopalniach, hutach i fabrykach, które nie uległy zniszczeniu, utrzymano ciągłości danej produkcji. W latach 1945 - 1946 największe nakłady finansowe, przeznaczono na transport kolejowy i sektor wydobywczy. Dzięki tym zabiegom zanotowano spory wzrost produkcji przemysłowej. Początkowo w przejmowaniu, uruchamianiu i kierowaniu fabrykami znaczny udział mieli sami robotnicy. Na zebraniach załóg wybierano tzw. rady zakładowe, a także kilkuosobowe dyrekcje. Jednak z czasem władze państwowe zaczęły ograniczać reprezentacje robotnicze na rzecz administracji państwowej. Pierwszym organem centralnym, którego zadaniem miało być zarządzanie i kontrola sektora gospodarczego było kierowane przez Hilarego Minca Ministerstwo Przemysłu, powstałe już 31 grudnia 1944 roku. Jedno z haseł manifestu PKWN, mówiące o przywracaniu własności, w nowych warunkach nie miało pokrycia z rzeczywistością. 3 stycznia 1946 roku Krajowa Rada Narodowa (KRN) przyjęła ustawę o nacjonalizacji przemysłu. Zakończony sukcesem w X.1949r.

Bitwa o handel

Od wiosny 1947 roku w miastach prowadzona była tzw. bitwa o handel, prywatne przedsiębiorstwa eliminowano pod pozorem walki ze spekulacją. Zapoczątkowano likwidacje prywatnego kupiectwa. Drastycznie podniesiono podatki, czynsze wynajmowanych lokalów, odmawiano nabywania lub wynajmowania pomieszczeń handlowych. Państwu udało się objąć nadzór nad handlem hurtowym i detalicznym.

Rolnictwo

W przemyśle osiągnięto więcej niż  w rolnictwie. Handel zagraniczny został zmonopolizowany przez Państwo. Polska

49.    STALINIZM W POLSCE

W Polsce lata 1945) - 1953 (śmierć Stalina) określa się mianem stalinizmu albo terroru stalinowskiego. Powołano Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, czyli tzw. "bezpiekę", które zajmowało się "karaniem" nieposłusznych jednej i słusznej idei obywateli.

51. ZMIANY W POLSCE PO ŚMIERCI STALINA DO 1956 R.

Poprzedzony krytyką metod rządzenia (w jej wyniku rozwiązano MBP w 1954), zwłaszcza po XX Zjeździe Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (luty 1956) oraz krwawo stłumionym buntem robotników (Poznański Czerwiec '56), dokonał się, poparty przez społeczeństwo, przełom polityczny (odwilż październikowa). Na VIII Plenum Komitetu Centralnego PZPR przeprowadzono krytykę polityki partii w latach ubiegłych (okres tzw. kultu jednostki), I sekretarzem KC wybrano Władysława Gomułkę, wypuszczonego w lecie 1956 z więzienia. Przyjęto także program wykorzenienia kultu jednostki, częściowej modyfikacji systemu polityczno-ekonomicznego (ograniczenie represji, rezygnacja z kolektywizacji rolnictwa, zwiększenie zakresu swobód obywatelskich, modernizacja zarządzania gospodarką - powołanie rad robotniczych).: idąc za przykładem krytycznego podsumowania rządów Stalina w ZSRR, skrytykowano na zjeździe partyjnym politykę Bieruta, wprowadzono amnestię, zelżała cenzura, już po wypadkach poznańskich zwolniono z więzienia prymasa Wyszyńskiego.

52. SYTUACJA MIĘDZYNARODOWA W LATACH 60-TYCH 70-TYCH PAŃSTWA EUROPY ZACHODNIEJ I USA

53. SYTUACJA W BLOKU WSCHODNIM

5 marca 1953 roku w podmorskiej willi w Kuncewie zmarł w skutek wcześniejszego wylewu krwi do mózgu i nie odzyskania przytomności Józef Stalin. W latach 1953-1955 uwolniono większość więźniów obozów pracy (łagrów), osłabiono nadzór nad obywatelami i złagodzono cenzurę.
W drugiej połowie lutego 1956 roku odbył się w Moskwie XX Zjazd KPZR. 25 lutego na tajnym posiedzeniu Chruszczow wygłosił referat ,,O kulcie jednostki i jego następstwach”, w którym potępił represje wymierzone w wiernych Stalinowi działaczy partyjnych.

W 1957 roku Chruszczow usunął z kierownictwa KPZR grupę działaczy konserwatywnych i współpracowników Stalina. W październiku 1964 roku Chruszczow został usunięty, a jego miejsce zajął Leonid Breżniew. Nowe kierownictwo przerwało okres destalinizacji. ZSRR wkroczył w okres względnej stabilizacji wewnętrznej.

Zmiany w ZSSR wpłynęły na sytuację w krajach bloku radzieckiego. W czerwcu 1953 roku doszło do buntu robotników w Berlinie. Armia Radziecka utopiła powstanie we krwi. Do zamieszek doszło także w Pilznie w Czechosłowacji. W maju 1955 roku w Warszawie państwa bloku wschodniego zawarły Układ Warszawski. Była to odpowiedź na odbudowę armii w Niemczech Zachodnich.

Destalinizacji nie ominęła części krajów ,,demokracji ludowej”: w Czechosłowacji podjęto rehabilitację ofiar ,,czystek” z początku lat 50. Na Węgrzech destalinizacji postępowała bardzo powoli. W połowie 1956 roku odszedł Matyas Rakoszi odpowiedzialny za masowy terror. Pod koniec października 1956 roku doszło w Budapeszcie do manifestacji poparcia dla zmian dokonujących się w Polsce. Władze uznały to za kontrrewolucje i poprosiły o interwencje Armii Radzieckiej, która wycofała swe wojska dopiero pod koniec października. Rząd kierowany przez Imre Nagya komunistę-antysemitowca, uznał, że w kraju dokonała się narodowa rewolucja i przekształcił się w wielopartyjny Rząd Jedności Narodowej. Nagy ogłosił deklarację o neutralności Węgier i wystąpieniu z Układu Warszawskiego.

4 listopada Rosjanie dokonali ponownej interwencji. Pod ich protekcją powstał tzw. rząd robotniczo-chłopski Janosa Kadara. Po tygodniu walk powstańcy podali się. W walkach w Budapeszcie i na prowincji padły tysiące zabitych.

Przeprowadzona przez Chruszczowa destalinizacji nie spodobała się chińskim komunistom. Pekin odrzucał krytykę Stalina i rezygnację z haseł rewolucji światowej na rzecz pokojowego współistnienia z zachodem.
W 1958 roku Mao Zedong rozpoczął realizację programu ,,wielkiego skoku”. Cały kraj miała pokryć sieć samowystarczalnych komun produkujących żywność i surówkę żelaza. Program ten doprowadził do ruiny rolnictwo i przemysł. Jednocześnie spowodował śmierć głodową kilkunastu milionów Chińczyków.

Narastający konflikt chińsko-radziecki wynikał z rywalizacji Moskwy i Pekinu o pierwszeństwo w bloku komunistycznym. W 1966 roku przewodniczący Mao rozpoczął ofensywę polityczną tzw. rewolucję kulturalną. Życie w Chinach zostało całkowicie podporządkowane ideologii, której przewodniczył Mao. Jego ,,czerwona książeczka” stała się główną lekturą Chińczyków. Tej propagandzie towarzyszył chaos i przemoc. Fanatyczni wyznawcy terroryzowali całe prowincje. Opornych zsyłano na wieś do ,,obozów reedukacji”. Ogromnie wzrosła rola armii, Chiny były już wówczas mocarstwem atomowym. W 1969 roku doszło do starć na granicy radziecko- chińskiej na rzece Ussuri. Na świecie nastąpił nieodwracalny rozłam na zwolenników Moskwy i Pekinu.

Wszystkie kraje z narzuconą stalinowską władzą były zmuszone do przemiany gospodarczej na kształt ZSRR, to jest ukierunkowaniu przemysłu na ciężki i zbrojeniowy. Nie było tam miejsca na przemyślaną gospodarkę, jak w krajach zachodnich, które dzięki inwestycjom powoli odbudowywały swój przedwojenny dobrobyt. W ZSRR wybuchła, można powiedzieć histeria antykapitalistyczna. Aby zapobiec strajkom i wystąpieniom rząd ZSRR organizował (nie posiadając żadnego zaplecza) masową pomoc socjalną. Do tego dochodzi nieuzasadniona militaryzacja gospodarki, upaństwowienie przemysłu i handlu, uwłaszczenia ziem rolniczych. Wszelkie niezadowolenia i opozycję specjalne służby dyskretnie „usuwały”. Próbą usprawnienia gospodarki bloku komunistycznego miała być Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG), lecz jak się okazało, organizacja ta działała wyłącznie na korzyść Związku Radzieckiego dostarczając mu produkty i półprodukty produkowane w państwach bloku po zaniżonych cenach. Cały rząd stalinowski opierał się na terrorze i przymusie. Kraje tego bloku ciągle ubożały na rzecz ZSRR, które jednak też nie potrafiło spożytkować i w pełni wykorzystać zaistniałych warunków.

Śmierć Stalina, odprężenie w stosunkach wschód-zachód, koniec zimnej wojny,
Śmierć Józefa Stalina w 1953 roku zwiastowała pierwsze rozluźnienia w stosunkach wschód-zachód. Pierwszymi takimi sygnałami było zakończenie wojny w Indochinach, a Wietnam miał zostać podzielony na komunistyczną i kapitalistyczną republikę Wietnamu. W przyszłości po przeprowadzeniu referendum Wietnam miał zostać zjednoczony. W 1955 podpisano austriacki traktat państwowy, w myśl, którego Austria stała się niezależnym państwem, zobowiązała się nie wchodzić w sojusze z żadną ze stron i nie instalować na swoim terytorium obcych baz wojskowych. Zapowiedziała nie wchodzić w komitywę z Niemcami. Rząd ZSRR nie trzymał już tak kurczowo państw satelickich. Jugosławia chciała oswobodzić się spod zarządu Związku Radzieckiego. Początkowo nałożono na nią straszne represje, ucisk i blokadę gospodarczą kraju. Pomimo tych starań Związku Radzieckiego Jugosławia rozluźniła stosunki z komunistycznym reżimem, a po wprowadzeniu reform wewnętrznych zaczął się w niej znaczący wzrost gospodarczy. Wielkim wydarzeniem była konferencja genewska (23 lipca 1955), na której przedstawiciele zachodu (USA, Wielka Brytania, Francja) i ZSRR dyskutowali o losach powojennej Europy. Rozmawiano przez pięć dni o demilitaryzacji, kontaktach wschód-zachód i konieczności dialogu między blokami. Pomimo zdecydowanych różnic w zdaniach, sam fakt spotkania się tych przywódców dowodził poprawy stosunków. Pomimo, że nie podjęto żadnych jednogłośnych decyzji, to „duch Genewy” krążył po Europie. Genewskie spotkane wielu historyków datuje jako nieoficjalne zakończenie zimnej wojny. Nastąpił czas tzw. odwilży politycznej. W Związku Radzieckim zaczęto krytykować rządy stalinowskie. Władzę obejmuje Nikita Chruszczow. Na swoim przemówieniu podczas XX zjazdu Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego ujawnia on zbrodnie stalinowskie. Nie był to jednak zdecydowany atak na Stalina, lecz mimo wszystko było to pierwsze, oficjalne ogłoszenie w bloku komunistycznym zbrodni rządów komunistycznych. Chruszczow przez pierwsze lata swojego panowania dążył do pojednania między blokami komunistycznym i kapitalistycznym.

Walka polityczna pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Radzieckim przeniosła się teraz do państw Trzeciego Świata. ZSRR udzielało wsparcia (głównie militarnego) krajom walczącym o niepodległość. Były to głównie kolonie krajów zachodnich, więc ich wyzwolenie było Związkowi Radzieckiemu na rękę. Dochodziło też do silnych ruchów narodowowyzwoleńczych. Komunistyczny rząd chiński wspierany dostawami broni od ZSRR trzymał żelazną ręką władzę. Wszelkie próby buntu były krwawo tłumione, jak na przykład próba wyzwolenia się Tybetu. Na wzór polityki radzieckiej władze chciały zasymulować wzrost gospodarczy kosztem rolnictwa, co spowodowało ogromną klęskę głodową.
Inaczej sprawa miała się w Indiach. Tam ogromne uznanie zyskał polityk Gandhi, propagując pokojową walkę o niepodległość, tak zwany bierny opór. Pod wpływem wzrastającego niezadowolenie ludności oraz zwiększającej się liczby konfliktów religijnych władze brytyjskie postanowiły podzielić Indie pomiędzy wspólnoty etniczne. Fatalna w skutkach była pazerność Francuzów wobec Wietnamu, która doprowadziła do straszliwej wojny wietnamskiej. Partyzanckie wojska wietnamskie wspierane przez ZSRR prowadziły zażartą walkę z USA. Bardzo nasiliły się ruchy ludności, która chciała w końcu zakończyć tę wojnę. Rząd USA pod presją społeczeństwa wycofuje wojska z Wietnamu. Sytuację dogodną do ataku na Wietnam Południowy wykorzystuje Wietnam Północny. W wyniku tych walk Wietnam jednoczy się w jedno komunistyczne państwo. Również w Afryce po wojnie nasiliły się ruchy dążące do niepodległości. Działania te zostały poparte przez ONZ. W roku 1960 niepodległość zyskało aż 17 państw Afryki. Doprowadziło to jednak do konfliktów na tle rasowym między białymi i czarnymi mieszkańcami tych terenów. Jako kolonie kraje te były zacofane technologicznie i gospodarczo. Upadek komunizmu, kryzy w krajach realnego socjalizmu, jesień ludów, rola kościoła.

Kolejne lata niewoli, tym razem pod rządami Chruszczowa, który zmienił swoje początkowe pokojowe postępowanie, spowodowały ogromne niezadowolenie wśród krajów wschodnich. Powrócono do agresywnej polityki wobec zachodu, stosunki między blokami znowu pogarszają się. Wznoszony jest mur berliński mający oddzielić kraje kapitalizmu od komunistycznego reżimu. Kolejny raz zmienia się władza, Chruszczow popada w konflikt z władzami i zostaje „odsunięty” od władzy. Jego miejsce zajmuje w 64 roku Breżniew, który kończy politykę destalinizacji.

Czechosłowacja próbuje rozluźnić związki z ZSRR, uniezależnić się i wprowadzić demokrację. Rząd Czechosłowacki zorganizował demokratyczne wybory i zniósł cenzurę. Gdy zastraszanie nie przyniosło skutku, Breżniew pod pretekstem walki z kontrrewolucją wysłał do Czechosłowacji 400 tyś. Żołnierzy Układu Warszawskiego. Zaskoczona ludność nie stawiała większego oporu, wielu ludzi wtrącono do więzień. Ta próba walki o demokrację nie powiodła się. Gospodarka kierowana w myśl Związku Radzieckiego stawała się zupełnie niewydolna. Nie zwracanie kompletnej uwagi na popyt i podaż, błędne założenia i zbyt duża ilość przemysłu ciężkiego i zbrojeniowego doprowadziła do kryzysu. Pierwszym, który otwarcie mówił o koniecznych zmianach w państwie był Michaił Gorbaczow. Podjął on kroki, których efektem miała być demokratyzacja ZSRR, zmiany w gospodarce i polityce. Trudną sytuację wewnętrzną Związku Radzieckiego wykorzystywały państwa satelickie, które usiłowały rozluźniać swoją zależność od ZSRR. Te liczne wystąpienia, nieposłuszeństwo wobec radzieckich władz zostało okrzyknięte „Jesienią Ludów”. W krajach podległych Związkowi Radzieckiemu zaczęło dochodzić do demokratycznych wyborów. Oczywiście wiele z tych wystąpień było krwawo tłumionych przez komunistów. Aksamitna rewolucja na Czechosłowacji, wystąpienia robotnicze i bunty; taką drogą kraje realnego socjalizmu musiały walczyć o prawo do wolności słowa, wolnych, demokratycznych wyborów. Przykład takiej walki dała „Solidarność” -pierwszy wolny związek zawodowy, na którego czele stanął Lech Wałęsa. To po strajkach solidarnościowych na kraje komunistyczne spadła fala strajków i wystąpień.
Również podzielone Niemcy miały się wkrótce zjednoczyć. Masowe ucieczki i strajki osłabiały władzę ZSRR na okupowanym terenie. Na spotkaniu w Ottawie (luty 1990) przedstawiciele Związku Radzieckiego, USA, Wielkiej Brytanii i Francji podjęli niejednogłośną decyzję o zjednoczeniu NRD i RFN.
ZSRR bez państw satelickich, z których zawsze czerpał surowce i półprodukty, z ogromnymi problemami gospodarczymi przestaje istnieć. Odbywają się demokratyczne wybory, które wygrywa Borys Jelcyn, prawdziwy reformator Rosji. Próba przywrócenia starego porządku poprzez tak zwany pucz moskiewski nie powodzi się. Ostatecznie rozwiązana zostaje Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego. Moloch, państwo gnębiące niemal połowę ówczesnego świata swoimi rządami komunistycznymi przestaje istnieć.
Papież Pius XII, którego pontyfikat miał miejsce przed i podczas wojny nie potrafił zabrać zdecydowanego stanowiska. Nie potępiał i nie pochwalał zarówno działań wojennych, jak i holokaustu. Sprzeciwiał się jednak komunizmowi i żelaznej kurtynie. Zdecydowanie największym wydarzeniem w kościele w powojennej Europie był wybór papieża Polaka, Jana Pawła II, osoby, która pochodziła zza żelaznej kurtyny. To Papież Polak był jedynym w swym rodzaju politykiem i orędownikiem pokoju. Podczas swych pielgrzymek zarówno do ojczyzny jak i do innych krajów komunizmu mówił, przekonywał i perswadował ludziom jak i władzom, że najważniejsza jest szeroko rozumiana wolność.

Wojna nigdy nie kończy się i nie zaczyna z dnia na dzień. II Wojna Światowa wywołała kolejną niepisaną wojnę, której skutki wielu ludzi odczuwa do dziś. Dziś też żyjemy w cieniu supermocarstw. USA i Unia Europejska również konkurują ze sobą. O wpływy, o pieniądze, o znaczenie w współczesnym świecie. Jesteśmy zagrożeni wojną religijną z krajami bliskiego wschodu. Nie jest to tak widoczne jak podczas zimnej wojny, ale jest równie groźne.

54. SYTUACJA W POLSCE W 1956

XX Zjazd KPZR. W nocy z 24 na 25 lutego 1956 r. podczas XX Zjazdu KPZR w Moskwie (14 - 25 luty 1956 r.), na zamkniętym posiedzeniu, wygłoszony został przez Nikitę Chruszczowa tajny referat "O kulcie jednostki i jego następstwach", w którym poddał ostrej krytyce system stworzony przez Stalina i ujawnił ogrom zbrodni przez niego popełnionych. Wydarzenie to odbiło się głośnym echem w komunistycznym świecie i wywołało szok wśród społeczności.

"Puławianie" i "Natolińczycy". XX Zjazd KPZR wprowadził zamieszanie również w PZPR. 12 marca 1956 r. zmarł nagle w Moskwie szef delegacji polskiej na XX Zjeździe, Bolesław Bierut. W kierownictwie PZPR rozgorzała walka o władzę, w której wzięły udział dwie grupy: "Puławianie" i "Natolińczycy"

• grupa "Puławian" nazwana tak od miejsca spotkań przy ul. Puławskiej, zrzeszała tzw. "młodych sekretarzy" KC. W grupie tej znaleźli się m.in.: Jerzy Morawski, Władysław

Matwin i Jerzy Albrecht. Byli oni za liberalizacją systemu i złagodzeniem dyktatury komunistycznej.

• grupa "Natolińczyków" nazwana tak od miejsca spotkań w pałacu w Natolinie. Do grupy tej należeli m.in.: Zenon Nowak, Franciszek Mazur, Franciszek Jóźwiak, Aleksander Zawadzki. Próbowali oni hamować liberalizację. Głosząc hasła antysemickie dążyli do zjednania mas partyjnych i średniego aktywu. Opowiadali się za rządami silnej ręki. "Natolińczycy" cieszyli się także większym zaufaniem kierownictwa radzieckiego (wpierał ich mocno m.in. Konstanty Rokossowski) niż "Puławianie".

Poznański czerwiec. 28 czerwca 1956 r. rano 80% załogi dawnego zakładów Cegielskiego (ZISPO) w Poznaniu, noszących wówczas imię Stalina, rozpoczęło strajk, do którego przyłączyły się załogi z innych fabryk w Poznaniu. Strajk ten przerodził się wielotysięczną manifestację uliczną (ok. 100 tys. osób). Robotnicy protestowali przeciwko obniżającemu się poziomowi życia mas pracujących i nadużyciom władzy. Idąc ulicami poznańskimi nieśli oni ze sobą hasło "Chleba i wolności" oraz sztandary narodowe. Śpiewali pieśni patriotyczne i religijne. Wkrótce strajk zamienił się w walkę uliczną, podczas której doszło do użycia ostrej amunicji przez demonstrantów. W tej sytuacji w Warszawie podjęto decyzję o wysłaniu do Poznania wojska celem stłumienia buntu. Przez cały wieczór i noc, aż do rana następnego dnia, między milicją, oddziałami służb bezpieczeństwa i przybyłym do miasta wojskiem a strajkującymi robotnikami trwała strzelanina. Według oficjalnych danych zginęło 75 osób, a ok. 800 było rannych. Wśród ofiar śmiertelnych był trzynastoletni chłopiec, Romek Strzałkowski. 29 czerwca przybyły do Poznania ówczesny premier Józef Cyrankiewicz w przemówieniu radiowym stwierdził, iż wypadki poznańskie były inspirowane przez "agentów imperializmu" i "krajowego podziemia". Następnie dodał: "Każdy prowokator czy szaleniec, który odważy się podnieść rękę przeciw władzy ludowej, niech będzie pewien, że tę rękę władza odrąbie".

Wydarzenia w Poznaniu przeszły do historii pod nazwą "czarnego czwartku". Wielu jego uczestnikom wytoczono procesy. Oskarżani najczęściej skazywani byli na parę lat więzienia.

Październik 1956 r. Po czerwcowych wydarzeniach w Poznaniu wzrósł ferment społeczny w Polsce. Dochodziło do wieców i demonstracji, podczas których domagano się daleko idących zmian w dotychczasowym systemie rządzenia, demokratyzacji życia społecznego. Wówczas do głosu doszła grupa członków kierownictwa partii, określana jako "Puławianie". Zdołała ona sobie pozyskać szerokie poparcie w społeczeństwie polskim, dzięki osobie Władysława Gomułki (były sekretarz generalny PPR), z którym wiązano duże nadzieje na poprawę sytuacji w Polsce.

W dniach 19 - 21 października 1956 r. odbyło się VIII Plenum KC PZPR. Panowała wówczas bardzo napięta atmosfera. Polsce groziła nawet interwencja radziecka, do której na szczęście nie doszło. Mimo niechętnego stanowiska władz radzieckich oraz części kierownictwa PZPR wobec kandydatury Władysława Gomułki na przywódcę partii, został on ostatecznie wybrany na I sekretarza KC PZPR.

24 października 1956 r. odbył się na placu Defilad w Warszawie wiec, podczas którego zgromadzony tłum ludzi (ponad 500 tys.) przywitał owacyjnie nowego sekretarza.

Popaździernikowe przemiany. Początek rządów Władysława Gomułki wiązał się z rozpoczęciem głębokich przemian w kraju. Na wolność wyszli uczestnicy czerwcowych wydarzeń w Poznaniu. Więzienia opuściło również wielu działaczy niepodległościowych z okresu okupacji. Z aresztu zwolniono także prymas Stanisława Wyszyńskiego (28 październik 1956 r.), a niebawem i innych biskupów. Władze zawarły nowe porozumienie z Kościołem (8 grudzień 1956 r.), na którego podstawie uchylono dekret lutowy z 1953 r., wprowadzając m.in. do szkół dobrowolne lekcje religii. Wielu organizacjom, instytucjom, wydawnictwom, które zostały rozwiązane bądź zawieszone na początku lat pięćdziesiątych, zezwolono na ponowną działalność. Ponadto odwołano marszałka Konstantego Rokossowskiego i innych wyższych oficerów rosyjskich z Wojska Polskiego.

W 1956 roku w Polsce była bardzo napięta sytuacja. I sekretarzem KC PZPR został Edward Ochab. Nie posiadał on właściwie żadnego


autorytetu politycznego. Sytuacja pogorszyła się po tym jak tajny referat Chruszczowa przetłumaczono w Polsce. Oczywiście przeznaczono go do użytku wewnętrznego. Wywołał on ostrą dyskusję, w wyniku której kierownictwo partii podzieliło się na dwie frakcje: Natolińczyków i Puławian. Natolińczycy dążyli do zahamowania szybkiego tempa przemian w Polsce, a także chcieli by sojusz z ZSRR został zachowany. Puławianie natomiast zrzucali na ZSRR całą odpowiedzialność za nadużycia władzy, dążyli do reform a co za tym idzie ograniczenia współpracy z ZSRR.28 czerwca 1956 roku w Poznaniu wybuchł strajk powszechny, który szybko przekształcił się w walki zbrojne. Do akcji wkroczyło wojsko. Zginęło ok. 70 osób a kilkaset zostało rannych. Wydarzenia te odbiły się echem w całym kraju.. Jesienią w Polsce rozpoczęły się demonstracje - żądano usunięcia doradców radzieckich i przywrócenia Polsce suwerenności.Do kierownictwa partii powołano Władysława Gomółkę, który był z niej w 1948 roku usunięty. Reprezentował on tzw. narodowy nurt w partii.ZSRR próbował nie dopuścić do oderwania się Polski z zasięgu politycznych wpływów. Na Warszawę skierowano oddziały radzieckie stacjonujące w Polsce. Przybyła również delegacja z Moskwy, której przewodniczył Chruszczow. Ale już w październiku sytuacja była bardzo napięta. Gomułka stojący na czele PZPR doszedł jednak do porozumienia ze Związkiem Radzieckim. Polska odzyskując suwerenność w polityce wewnętrznej, pozostała jednak w RWPG i Układzie Warszawskim. Oddziały radzieckie zostały wycofane do koszar. W tym czasie Polska nie mogła liczyć na nic więcej, bowiem sąsiedzi Polski - zarówno Czechosłowacja, jak i Niemcy były wierne wobec ZSRR i nie podejmowały żadnych reform. Lojalnie współdziałały natomiast z Moskwą w zwalczaniu polskich dążeń reformatorskich. Poza tym, co bardzo istotne, Polska nie uzyskała wsparcia ze strony Zachodu - wręcz przeciwnie - wzywano do zachowania spokoju poznańskie zakłady pracy. Na Placu Wolności miała miejsce olbrzymia manifestacja. Domagano się tam nie tylko poprawy warunków ekonomicznych ludzi pracy, lecz także swobód politycznych. Brak reakcji władz na żądania robotników doprowadził do radykalizacji tłumu. Zniszczono stację zagłuszającą zagraniczne audycje radiowe, zdobyto więzienie i uwolniono przebywających tam więźniów. Wobec pogłoski o zatrzymaniu robotniczej delegacji tłum otoczył gmach partii i wojewódzkiego urzędu bezpieczeństwa. Właśnie z okien tego budynku padły pierwsze strzały z broni maszynowej do manifestujących ludzi. Wśród ofiar były kobiety i dzieci.

Widok rannych i zabitych zwiększył tylko gniew tłumu. Zbudowano barykady i na zbrodnicze strzały odpowiedziano ogniem z broni zdobytej w gmachu poznańskiego więzienia. Do walki z cywilną ludnością skierowano wówczas oddziały wojskowe z miejscowej Oficerskiej Szkoły Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych. Zareagowały też władze centralne. Do Poznania przylecieli z Warszawy premier Józef Cyrankiewicz, sekretarz KC Edward Gierek i gen. Stanisław Popławski, który objął ogólne dowództwo nad akcjami wojskowymi przeciwko ludności. Ściągnięto dodatkowe jednostki, m.in. oddziały Dywizji Pancernej IV Korpusu Armijnego Śląskiego Okręgu Wojskowego oraz 10 Sudeckiej Dywizji Pancernej. Czołgi obsadziły wszystkie ważniejsze punkty miasta. Walki trwały od rana 30 czerwca. Liczba ofiar śmiertelnych jest trudna do oszacowania. Źródła zachodnie oceniły liczbę zabitych na prawie 200 osób, rannych zaś blisko 1000. Po latach skorygowano te liczby. Dziś wiadomo, że zginęły 57 osoby; kilkaset osób było rannych.

Natychmiast po zdławieniu niepokojów władze przystąpiły do odwetu na mieszkańcach Poznania. Setki aresztowanych poddawano brutalnemu śledztwu. Bito i znęcano się nad zupełnie przypadkowo zatrzymanymi ludźmi. Równocześnie prasa partyjna informując opinię publiczną o wypadkach określała je jako prowokację imperialistycznych ośrodków i reakcyjnego podziemia. Na partyjnych masówkach organizowanych w kolejnych dniach w zakładach pracy mówcy domagali się surowego ukarania przywódców i organizatorów zajść. Premier Cyrankiewicz, który 29 czerwca wygłosił transmitowane przez radio przemówienie, grodził obcięciem rąk tym, którzy odważą się podnieść je na władzę ludową.
Niebawem jednak zaczęły pojawiać się też inne, bardziej realistyczne interpretacje wydarzeń. Określały inne robotnicze wystąpienia w Poznaniu jako słuszny protest przeciwko nadużyciom i błędom władzy. Wiadomo, że w czasie obrad VII plenum KC PZPR (18-28 lipca 1956 roku), które odbyło się wg obecności "gości" rosyjskich Bułganina i Żukowa, choć ich przebieg pozostał nieznany dla szerszej opinii społecznej, wystąpiły poważne rozbieżności co do dalszej taktyki politycznej. W kierownictwie partyjnym ukształtowały się dwie odmienne orientacje, które miały dać rozwiązanie istniejącego kryzysu politycznego. Wokół pierwszej z tych orientacji, zakładającej "demokratyzację" systemu, przede wszystkim wewnątrz partii, skupiła się grupa jako "puławska" (kilka członków tej grupy mieszkało przy ulicy Puławskiej w Warszawie). Drugą orientację reprezentowała grupa "natolińska" (nazwa pochodziła od rządowego pałacyku w Natolinie pod Warszawą, gdzie grupa ta organizowała swoje spotkania). "Natolińczycy", popierani przez Chruszczowa, pragnęli uniknąć poważniejszych reform systemu, społeczeństwo zaś uspokoić informacjami o nadużyciach poprzedniego okresu, za które odpowiedzialnością obciążali komunistów pochodzenia żydowskiego. Koniecznym warunkiem uzyskania przewagi przez którąś z tych grup i przeforsowania własnej koncepcji było znalezienie odpowiedniego przywódcy. Rolę taką w aktualnej sytuacji politycznej najlepiej mógł spełniać Władysław Gomułka, uwolniony z więzienia i zrehabilitowany były I sekretarz PPR. Represje, jakie spadły na niego za rządów Bieruta, przesłoniły pamięć o zbrodniarzach, za które był odpowiedzialny w pierwszym okresie komunistycznej dyktatury w Polsce.
Zarówno więc grupa "puławska", jak i "natolińska" starały się pozyskać Gomułkę do swoich planów. Sam Gomułka, którego ambicją była zawsze większa samodzielność w działaniu polskich komunistów, nie pozwalała na to Moskwa, zbliżał się coraz do grupy "puławskiej". Zdołała ona zresztą, głównie dzięki obietnicom reform, zdobyć znaczne wpływy w zakładowych organizacjach partyjnych, a także wśród studentów i pracowników wyższych uczelni. Ostateczne rozwiązanie miało przynieść, wyznaczone na 19 października 1956 roku, kolejne VIII plenum KC PZPR. Poprzedzające to plenum posiedzenie Biura Politycznego partii wskazywało, że popierana przez Moskwę grupa "natolińska" zostanie pozbawiona wpływów.
Społeczeństwo, które jeszcze kilka tygodni wcześniej przyglądało się komunistycznym, frakcyjnym rozgrywkom z niewielkim zainteresowaniem, w momencie rozpoczęcia obrad przejawiało niespotykaną od 1945 roku polityczną aktywność. W pierwszych tygodniach października w całym kraju odbywały się spontaniczne wiece i zebrania pracowników zakładów pracy oraz studentów. Samorzutnie powstawały rady robotnicze, domagano się demokratyzacji, samorządności gospodarczej i terytorialnej, wolności słowa. Ta niebezpieczna z punktu widzenia Moskwy atmosfera, a także groźba wyeliminowania grupy "natolińskiej", zachęciły Chruszczowa do podjęcia konkretnych kroków, mających na celu utrzymanie zagrożonych radzieckich wpływów w Polsce. W godzinach rannych w dniu rozpoczęcia obrad plenum polskiej partii pojawił się on niespodziewanie wraz Kaganowiczem, Mikołajnem i Mołotowem. Do Polski przybył także marszałek Koniew głównodowodzący wojskami Paktu Warszawskiego. Równocześnie stacjonujące w Polsce jednostki Armii Radzieckiej, a także ludowego Wojska Polskiego otrzymały rozkaz marszu w kierunku Warszawy. Wiadomości o ruchach wojsk radzieckich wokół stolicy Polski pogłębiły społeczną wolę oporu i patriotycznej jedności narodowej. Za sprawą członków grupy "puławskiej" robotnicy niektórych zakładów pracy otrzymali broń, dowodzone zaś przez wypuszczonego z więzienia gen. Wacława Komara oddziały wojsk Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego zdecydowane były bronić Warszawy przed radziecką interwencją.
Obrady plenum zostały jednak przerwane i członkowie Biura Politycznego KC wraz z pozostającym jeszcze bez funkcji Gomułką udali się na spotkanie z radzieckim kierownictwem. Przebieg rozmów został otoczony tajemnicą. Wiadomo jednak, że wysunięta przez Chruszczowa groźba zbrojnej interwencji nie odniosła oczekiwanego skutku. Przypuszczalnie Gomułka, którego wybór na I sekretarza KC wydawał się być przesądzony, potrafił zapewnić przywódców Kremla o swojej zdecydowanej woli utrzymania w Polsce komunizmu i niedopuszczenia do poważniejszych zmian mogących godzić w istotę systemu. Uspokojony Chruszczow wrócił do Moskwy, wojska radzieckie zostały wycofane do swoich baz.
W trakcie wznowionych obrad plenum powołano nowe kierownictwo partyjne. Pierwszym sekretarzem partii wybrany został, zgodnie z przewidywaniami, Władysław Gomułka. W skład Biura Politycznego nie wszedł z jego dotychczasowych członków m.in. Konstanty Rokossowski, którego powrotu do ZSRR domagano się powszechnie na wiecach w Warszawie i innych miastach Polski. W najwyższych władzach partyjnych pozostali jednak: Józef Cyrankiewicz, Roman Zambrowski, Aleksander Zawadzki i Edward Ochab.
24 października na Placu Defilad przed Pałacem Kultury w Warszawie odbył się wiec, na którym wzięło udział niemal pół miliona mieszkańców stolicy. Owacyjnie witano przemawiającego Władysława Gomułkę, mimo że słowa, które wypowiedział na wiecu, dalekie były od oczekiwanych. Powszechnie i na ogół bezkrytycznie widziano w nim gwaranta wracającej do Polski demokracji, wolności i niepodległości.
Kolejne posunięcia władz, jak wypuszczenie na wolność ks. prymasa Stefana Wyszyńskiego oraz zwolnienie ze stanowiska ministra obrony narodowej Konstantego Rokossowskiego i mianowanie Mariana Spychalskiego, dawały nadzieję, że zmiany w Polsce zmierzają w pożądanym przez społeczeństwo kierunku.
Już niebawem okazało się jednak, że zaufanie, jakim obdarzono kierowaną przez Gomułkę partię, było przedwczesne.

55. NARASTANIE SYTUACJI KRYZYSOWEJ W POLSCE DO KOŃCA LAT 60-TYCH

Argument obcości i antypolskości był jeszcze silniej wysuwany pod adresem Komunistycznej Partii Polski (KPP). Zarówno w okresie międzywojennym jak i później szczególnie akcentowano jej skład narodowościowy: 33 proc. Polaków, 26 proc. Żydów, reszta inne mniejszości narodowe (trzeba pamiętać, że żydowscy komuniści byli dla Żydów ortodoksów po prostu zdrajcami). Ten skład narodowościowy nie był żadną polską specyfiką - dotyczył całego ruchu rewolucyjnego, który zmierzał do obalenia istniejącego wówczas porządku. Ruch przyciągał przedstawicieli tych grup narodowościowych czy społecznych, którzy czuli się szczególnie zle w istniejącym systemie (np. członkami Komunistycznej Partii Stanów Zjednoczonych byli głównie nowi emigranci, nie tylko Żydzi). W przypadku KPP udział mniejszości narodowych był duży, bo polityka wewnętrzna II Rzeczpospolitej była skierowana przeciwko mniejszościom narodowym. Jednak kiedy mówi się o KPP, nie pamięta się o tych innych mniejszościach - mówi się, że była to partia zdominowana przez Żydów. Wydaje się, że dwa elementy odegrały tu decydującą rolę. Po pierwsze, każdą grupę polityczną widzi się poprzez jej elitę. W elitach osoby pochodzenia żydowskiego stanowiły wybraną dominantę. Po drugie, słowiańskie mniejszości w ruchu komunistycznym nie były widoczne w "centrali" (to jest w centralnej Polsce), tylko na ziemiach kresowych. Ponadto Ukraińcy czy Białorusini (najczęściej ludzie pochodzenia chłopskiego) byli zazwyczaj zwykłymi członkami partii.W okresie międzywojennym KPP uprawiała ideologię nihilizmu narodowego. W czasie wszystkich przełomowych dla Polski wydarzeń historycznych, na przykład wojny z bolszewikami, KPP występowała przeciw interesom Polski, negując nawet jej rację bytu. W odbiorze społecznym łączono wybór takiej polityki z "obcym", niepolskim składem partii. KPP była sekcją Kominternu i realizowała strategię polityczną układaną w Moskwie. Była jej całkowicie podporządkowana - w latach 1918-1920, kiedy trwała wojna z Rosją bolszewicką, polscy komuniści, niezależnie od pochodzenia narodowego, opowiadali się za Rosją, ojczyzną proletariatu. Do połowy lat 30-tych polski ruch komunistyczny był antypaństwowy. Zmiana taktyki Kominternu w połowie lat 30-tych i rzucenie hasła frontów ludowych, otwarcia się ruchu komunistycznego na inne lewicowe formacje przyciągnęło do ruchu komunistycznego nowe grupy, także spośród ludzi pochodzenia żydowskiego (zwłaszcza lewicową inteligencję). Ta zmiana taktyki, która przez kilka lat obowiązywała w ruchu komunistycznym, spowodowała, że dla wielu osób, a zwłaszcza dla młodej inteligencji żydowskiej, komunizm był jedynym konsekwentnym wrogiem faszyzmu (nazizmu).Jeszcze przed wojną Stalin zlikwidował KPP, a jej elity wymordował. Zaczęła się ona odradzać w roku 1942. Młodzi, którzy do niej wstępowali, upatrywali w niej instrument do pokonania narodowej nierówności, ale także nierówności społecznych. Żydzi, a zwłaszcza ich inteligenckie elity, mieli poczucie, że są postrzegani w Polsce jako gorsi, jako obcy. Przebieg II wojny światowej uformował przekonanie, że tylko komunizm oparł się nazizmowi. Żydzi uwierzyli, że gdyby nie Armia Czerwona to oni wszyscy byliby skazani na śmierć. To przyciągnęło do komunizmu sporo polskich Żydów, którzy nie byli komunistami przed wojną. Poczynając od 1944 roku udział Żydów w umacnianiu komunizmu będzie wiązał się z jednej strony z tym, że przez społeczeństwo komunizm jest postrzegany jako system obcy, narzucony, co pozwoli na posłużenie się Żydami jako kozłem ofiarnym w sytuacjach kryzysowych. Z drugiej strony, posługiwano się kartą "żydowską" dla osiągnięcia różnych celów wewnątrzpartyjnych. Po trzecie, polityka polskiej partii komunistycznej wobec osób pochodzenia żydowskiego była ściśle powiązana z polityką prowadzoną w tej kwestii przez Związek Sowiecki. Okres stalinowski przyczynił się do stworzenia mitu o tym, że Żydzi są odpowiedzialni za zbrodnie UB. Obecność Żydów w ruchu komunistycznym po wojnie była naturalna z uwagi na traktowanie przez Żydów nowego systemu jako ustroju, w którym nie będzie dyskryminacji z powodów narodowych i społecznych. Poza tym tworzący się system komunistyczny w Polsce musiał opierać się przede wszystkim na osobach o niepodważalnej lojalności. Stąd brała się nadreprezentacja osób pochodzenia żydowskiego w różnych instytucjach państwowych i partyjnych (zwłaszcza w tych segmentach, na których partii specjalnie zależało, jak bezpieka, propaganda, wojsko). Druga wielka grupa, która zawdzięczała komunistom awans społeczny i która zasilała ruch komunistyczny - chłopi - musieli dopiero swoją lojalność udowodnić. Do "sprawdzania" lojalności też byli potrzebni "starzy" i zaufani komuniści, dlatego tak wiele osób pochodzenia żydowskiego znalazło się w samym aparacie partyjnym.Od samego początku zdawano sobie sprawę z tego, że taka "nadreprezentacja" nie jest dobra. Sama partia była postrzegana przez społeczeństwo jako obca, a obecność dużej liczby osób pochodzenia żydowskiego podkreślała jeszcze tę obcość w odbiorze społecznym. Ten aspekt szczególnie akcentował Władysław Gomułka. Już w 1955 i 1956 roku ujawniły się tendencje antysemickie w łonie partii. Aż do 1968 roku te nastroje narastały. Rodziła się "polska" grupa w kierownictwie partii, a niektórzy komuniści pochodzenia żydowskiego czuli się zagrożeni. W 1956 roku, w nowych okolicznościach politycznych, po raz pierwszy Żydzi odegrali rolę kozła ofiarnego. Osoby pochodzenia żydowskiego dominowały w aparacie bezpieczeństwa. Już w 1955 roku zaczęto przygotowywać społeczeństwo polskie do tego, że całą odpowiedzialność zrzuci się na ubecję, a oczyści partię. Jeszcze wcześniej, po śmierci Stalina, kiedy zaczął się okres destalinizacji i jednocześnie destabilizacji politycznej, polskie kierownictwo komunistyczne zaczęło szukać dróg wyjścia z kryzysu. Problem odpowiedzialności za okres stalinizmu rozwiązała w Polsce w znacznej części śmierć Bieruta w marcu 1956 roku. Otworzyła drogę do walki o sukcesję. Pojawiły się wówczas w łonie partii dwie koncepcje wyjścia z kryzysu. Pierwsza polegała na znalezieniu kozła ofiarnego, na którego można było zrzucić winę za cały poprzedni okres, a jednocześnie zakładała działania raczej populistyczne, jak na przykład podniesienie pensji (tzw. "Natolińczycy"). Druga koncepcja polegała na poluzowaniu systemu, aby dzięki temu zdobyć poparcie społeczne dla partii, a jednocześnie proponowano, aby nie wracać do przeszłości i nie szukać winnych ("puławianie"). W pierwszej grupie znaleźli się działacze pochodzenia polskiego, w drugiej dużą część stanowili ludzie pochodzenia żydowskiego. Ujawniły się wtedy tendencje antysemickie, które były na tyle wybrane, że niektórzy intelektualiści, jak Leszek Kołakowski, uznali za konieczne o tym napisać, ostrzegając przed konsekwencjami wywoływania antysemityzmu. Choć władze komunistyczne nie uciekły się wtedy do nagonki antysemickiej, wielu Żydów, na ogół działaczy komunistycznych niższego szczebla, wówczas z Polski wyemigrowało.

Poczynając od tego okresu aż do końca lat 60-tych symbolika nacjonalistyczna była bardzo silnie akcentowana przez polskie władze komunistyczne. Wydaje się, że te działania mogły wpłynąć na reakcję społeczeństwa w czasie wydarzeń 1968 roku. Przez cały okres władzy komunistycznej w PRL, partia szukała nowych sposobów legitymizacji w społeczeństwie. Jednym z nich było reanimowanie tradycji narodowej, obecne już w okresie stalinowskim. Szukając legitymizacji, zaczęto coraz szerzej akcentować przeszłość narodową, w związku z tym sięgnięto również po takie elementy, w których granica między patriotyzmem a szowinizmem była bardzo krucha. Nie było to coś odosobnionego, bo w połowie lat 60-tych w całym bloku komunistycznym "walczono" z syjonizmem i kosmopolityzmem oraz wspierano wszystkie legitymizacje narodowe. W Polsce natomiast wystąpiły w tej kwestii dodatkowe okoliczności. Z jednej strony próbowano stworzyć nowe kadry w partii z działaczy pochodzących z awansu społecznego, głównie ze wsi i małych miast. W tym celu trzeba było pozbyć się starej gwardii, w dużej mierze składającej się z działaczy pochodzenia żydowskiego. Doszło też do konfliktu między "natolińczykami" i "puławianami" na tle tzw. "odchodzenia od Października". Podjęto działania nie przewidując, jakie mogą przynieść skutki. Gomułka wybrał drogą, którą uważał za najbardziej właściwą: chciał być bliżej społeczeństwa, które wyobrażał sobie jako warcholskie, ksenofobiczne i ciemne. Dlatego posłużenie się "kartą" antysemityzmu wydało mu się skuteczne. Zastosowano kamuflaż: kampanię prowadzono pod hasłem walki z syjonizmem, nie używano słowa "Żyd". Był to po raz pierwszy po wojnie oficjalny antysemityzm, mający przyzwolenie najwyższych czynników politycznych. Otwarto w ten sposób drogę przyzwolenia dla antysemityzmu i aż do upadku komunizmu w zasadzie jej nie zamknięto. 1989 roku PRL przestała istnieć, a wraz z nią PZPR. Stereotyp "żydokomuny" jest jednak nadal bardzo żywy. Przyczyny tego nie są do końca zbadane. Wydaje się, że w kolejnych kampaniach oficjalnej propagandy komunistycznej wobec opozycji, a potem "Solidarności", da się wykryć próby przesuwania odium zła z partii na opozycję na przykład sugerowanie "obcego" pochodzenia członków KOR-u, wśród których rzeczywiście było parę osób żydowskiego pochodzenia. Podziały wewnątrz opozycji przebiegały wzdłuż linii podziału: "prawdziwi Polacy" "była żydokomuna". Używa się enigmatycznych wartościujących określeń: "lewica laicka", "katolewica", "różowi". Traktuje ich przedstawicieli jako obcych, a w każdym razie "nie całkiem swoich". Przestało to mieć związek z antysemityzmem instytucjonalnym. Następuje powrót do tradycyjnego stereotypu rodem z "Protokołów Mędrców Syjonu". Żydzi są, zgodnie z nim, uniwersalnym kozłem ofiarnym, którego można oskarżyć o wszystko. O ile stereotyp "żydokomuny" ma charakter już raczej historyczny, o tyle stereotyp "Żyda-właściciela świata" lub "Żyda-zmierzającego do opanowania świata", kwitnie w najlepsze. W Polsce ma on pożywkę w masowym poczuciu dyskomfortu i frustracji. W takiej sytuacji szuka się odpowiedzi na egzystencjalne w gruncie rzeczy pytanie: dlaczego? Najprostszą odpowiedzią jest znalezienie jednej przyczyny wszystkich nieszczęść. Podstawowym warunkiem eliminacji tego rodzaju stereotypów jest stabilizacja - polityczna, społeczna, gospodarcza. To jednak, co zaistniało w przeszłości nigdy do końca nie przestaje oddziaływać na to, co jest teraz. Można więc przyjąć, że nawet w prawie modelowym społeczeństwie będzie występował antysemityzm, czy jakakolwiek inna ksenofobia.

1/13

---