Ogólne reguly praktyczne
Znajomość pewnych ogólnych zasad którymi rządzi się liturgia ułatwia pełnienie służby Bożej, powoduje pewność i zręczność w wykonywaniu funkcji liturgicznych. Do ważniejszych z nich należą:
1.POCAŁUNKI LITURGICZNE
a/ Odbierając przedmiot, całuje się wpierw rękę podającego dany przedmiot, po czym sam przedmiot. Podając przedmiot, całuje się wpierw przedmiot, następnie rękę tego, któremu się go podaje1.
b/ Wyjątek: całuje się wpierw świecę poświęconą i palmę, następnie rękę celebransa, ponieważ chodzi tu nie tylko o odbiór przedmiotu poświęconego, ale o jego specjalne uczenie.
c/ W czasie wystawienia Najświętszego Sakramentu (coram SS exposito) odpada całowanie biretu i kadzidła.
2. BIRET
Podczas sprawowania czynności liturgicznych (in functione) nie ma się nigdy głowy nakrytej (za wyjątkiem kazania lub homilii). Przychodząc do ołtarza, najpierw zdejmuję się biret, po mszy św. wkłada się go dopiero, gdy odchodzi się od ołtarza. Podczas uroczystej mszy św. najpierw się siada, następnie nakrywa głowę. Podobnie wstając wpierw zdejmujemy biret, potem wstajemy2.
3. CHODZENIE
Nie chodzi się nigdy wstecz (chyba że tylko jeden krok), lecz obracamy się zwykle przez prawe ramię i idziemy przodem.
4. KLĘKANIA
Rozróżniamy:
1. Klękanie na jedno kolano (genuflexio). Wykonujemy przez opuszczenie prawego kolana do posadzki przy kostce lewej nogi (głowę i tułów trzymając prosto - bez pochylania) i podnosimy się niezwłocznie. Gdy podczas przyklękania odmawiamy szereg słów, jak np. przy Et incarnatus est, zwalniamy tempo przyklękania. W innym przypadkach np. przy słowach Veni Sancte Spiritus we Mszy do Ducha św. przyklękamy tylko na pierwsze słowa. Gdy jednak chór śpiewa te słowa, wtedy klęka się na oba kolana. Na jednym kolanie nie wolno nigdy trwać w pozycji klęczącej.
2. Klękanie na oba kolana (prostratio). Opuszczamy najpierw prawe kolano, a następnie lewe; po czym pochylamy się nieco i wstajemy. Wykonuje się je najczęściej in plano, rzadko sub gradum
Reguły stosowania:
a/ Dla wszystkich z wyjątkiem celebransa, biskupa i kanonika, obowiązkowe jest przyklękanie przed krzyżem każdego ołtarza, ale tylko w czasie funkcji liturgicznych (in actu functionis)3.
b/ Celebrans i ministri sacri zachowują następującą regułę: Przyklękają aż do posadzki (genuflexio in plano) tylko wtedy, gdy wchodzą do prezbiterium (chóru) lub opuszczają go. W czasie pełnienia funkcji liturgicznych zawsze przyklękają na stopniu ołtarza (genuflexio super gradum) np. gdy wracają od sedilia do ołtarza. Natomiast ministri inferiores zawsze przyklękają in plano.
c/ Wszyscy przyklękają na oba kolana (prostratio) przed wystawionym Najświętszym Sakramentem (choćby i zakrytemu przez umbrakulum lub znajdującego się na ołtarzu w ołtarzu w otwartym cyborium), tylko wtedy, gdy wchodzą lub schodzą z prezbiterium (chóru), albo gdy zachodzi potrzeba zmiany paramentów wtedy przechodzi się na środek ołtarza, klęka na oba kolana i przechodzi na stronę lekcji i tak samo wraca. Poza tym w trakcie pełnienia funkcji liturgicznych zawsze się przyklęka4.
d/ Jeżeli przychodzi się przed ołtarz i ma się uklęknąć na oba kolana sub gradum, to najpierw należy przyklęknąć in plano, a potem wstać i uklęknąć sub gradum. Gdy mamy odejść od ołtarza to najpierw wstajemy potem przyklękamy in plano i odchodzimy.
e/ Przy przyklękaniu przy ołtarzu tylko celebrans - i to zawsze - kładzie ręce na ołtarzu, nie wolno tego czynić nawet kapłanom którzy pełnia funkcję ministri sacri.
5. POKŁONY (tzw. rewerencje)
Rozróżnia się:
1. Pokłony ciała (inclinatio):
a) głeboki (profunda), tj. takie pochylenie ciała, że wyciągnięte ramiona sięgają kolan5
b) średni (media), tj. takie pochylenie ciała (w pozycji stojącej), by nachylający się mógł dojrzeć własną stopę, albo (w pozycji klęczącej) pochylenie głowy, połączone z lekkim zniżeniem ramion6
2. Pokłony głowy (inclinatio simplex)7:
a) głęboki (profunda) - uczczeniu Boga (Jesus, Jesus Christus, Gloria Patri, Oremus, itd.);
b) średni (media) - ku uczczeniu NMP;
c) mały (minima) - ku uczczeniu jakiegoś świętego (albo papieża panującego).
Reguły stosowania:
a/ Głęboki pokłon głowy robi się zawsze w kierunku krzyża na ołtarzu (tylko podczas Ewangelii ku mszałowi), lecz po konsekracji (np. na Oremus przed Pater noster) robi się wszystkie pokłony ku Najświętszemu Sakramentowi.Gdy wystawiony jest Sanctissimum wszytkie pokłony coram SS exposito
b/ Pokłony głowy na imię Maryi i na i imiona świętych robi się z reguły do mszału. Natomiast gdy główny obraz ołtarza przedstawia NMP, albo odnośnego świętego, robi się pokłon głowy ku obrazowi.
c/ Na imię Maryi i Papieża robi się pokłon głowy w każdej mszy św. (także żałobnej), ile razy ono w niej zachodzi. Natomiast imiona innych świętych, ilekroć ku ich czci odprawia się msza św., albo gdy we mszy św. z dnia imię "kalendarzowego świętego" zachodzi w komemoracji. Przy kilku imionach inklinuje się tak aby pokłon trwał od imienia pierwszego do ostatniego(per modum unius)
d/ Na imię biskupa Ordynariusza inklinuje się tylko w dniu wyboru i konsekracji i to nie tylko w oracji, ale także w kanonie.
e/ Nie inklinuje się, gdy wymienione są tytuły ogólne, jak np. SS Angelorum, Trinitas albo Spiritus Sanctus.
f/ Podczas klęczenia nie robi się pokłonu głowy (np. na imię Jezus, na Gloria Patri), chyba, że jest wyraźnie przepisany, jak na "Et incarnatus est".
g/ Gdy wypadnie zrobić pokłon z boku, np. od strony lekcji ku krzyżowi a ołtarzu, zwracamy w tym kierunku nie tylko głowę, ale całą górną część ciała i w tej postawie robi się następnie pokłon.
6. ZŁOŻENIE RĄK zdjęcie
(6.) Ilekroć rubryki nakazują złączenie rąk, łączy się je przed piersią w taki sposób, aby dłoń była przy dłoni, a palce ich były wyciągnięte, jeden przy drugim, za wyjątkiem palców wielkich, z których prawy ma być założony na lewy, na krzyż.
7. ZNAK KRZYŻA ŚW. (Signum crucis)
Rozróżniamy znaki krzyża (signum crucis):
1. Znak krzyża duży (maior)
(7) Aby dobrze się przeżegnać, należy dłoń ręki lewej, ze wszystkimi palcami, obrócić ku piersi i przyłożyć do jej niższej części. Jednocześnie końcami trzech palców prawej ręki, dotknąć lekko czoła, mówiąc gdy tego potrzeba: In nomie Patris, potem opuścić rękę prawą na piersi ponad lewą rękę i mówić: et Filii, następnie podniósłszy prawą do wysokości ramienia, zwrócić ją na ramię lewe i jego dotknąć ze słowami: et Spiritus, potem przenieść na ramię prawe ze słowem: Sancti. Dotknąwszy ramienia prawego, nie cofa się już ręki na środek piersi, ale się ją łączy z lewą ręką przed piersią, wymawiając: Amen.
2. Znak krzyża mały (minor)
Trzy znaki krzyża małego, czyni się na Ewangelię. Złożywszy rękę lewą na piersi, jak przy krzyżu wielkim, palce prawej ręki są złączone i wyciągnięte za wyjątkiem dużego palca, którym kreśli się krzyżyki na czole, ustach i piersiach, wyżej lewej ręki. Potem składa się obie ręce.
3. Znak krzyża przy błogosławieństwach (cum benedictione)
Jeżeli błogosławi się kogoś lub coś, to stojąc prosto, lewa rękę należy złożyć na piersiach. Prawa ręka z wyciągniętymi palcami zwraca się w stronę błogosławionego przedmiotu lub osoby małym palcem. Po zakreśleniu pierwszej linii od góry do dołu, należy tę rękę cofnąć prosto do środka zakreślonej linii i dopiero teraz zwracać na poprzeczną, najpierw w lewą, a potem w prawą stronę. Potem dłoń znowu wraca do środkowego punktu i łączy się z lewą dłonią. Błogosławiąc oddalone przedmioty lub osoby nie podnosimy dłoni wyżej niż czoło i nie puszczamy poniżej piersi. Im przedmiot lub osoby są bliżej, tym mniejszej wielkości krzyże się czyni
7. BICIE SIĘ W PIERŚ zdjęcie
(8) Należy prawą ręką, palcami albo wyciągniętymi i połączonymi, albo też złożonymi w pięść. Lewą rękę należy oprzeć wtedy na piersi. Uderzenie ma być ciche
Przypisy:
1. Caer. Ep. L I, c.VXIII, n.16
2. Regulae generales: de benedictionibus: stando semper benedicat et aperto capite (Rit. Rom. tit. VIII, c.1, n.7)
3. Caeremoniale Episcorum L I, c.XVIII, n.3
4. Memoriale Rituum, t.IV, c. II, § I, n.22; § II, n.1
5. Rubryki mówią zazwyczaj: Profunde se inclinat, profundam facit reverentiam
6. Rubryki mówią zazwyczaj: Inclinatus, aliquantulum inclinatus (por. Rubr. Miss., p.II. t.III, n.2)
7. Zazwyczaj rubryki wymieniają tylko dwa rodzaje pokłonu: Cum profert nomen Jesu vel Mariae, inclinat se, sed profundis, cum dicit "Jesus".
Na podstawie:
1. Mueller J. (Prumbs A.), Mały ceremoniał dla kleryków i kapłanów, Poznań 1949
2. Mueller J. (Ziółkowski J.), Mały ceremoniał dla kleryków i kapłanów, Poznań 1957
4. Nowowiejski A. N., Ceremoniał parafialny, Płock 1937, wydanie VII, (punkty:6-8; numery w nawiasach dotyczą numeracji w "Ceremoniale")
REDITUS IN INDICEM GENERALIS