Tarnów 2018

SKRYPT

TEAM BUILDING - ZAJĘCIA GRUPOWE

Cele spotkań:

• integracja grupy,

• budowanie więzi emocjonalnych, kształtowanie umiejętności współpracy,

• nabycie umiejętności interpersonalnych potrzebnych w życiu osobistym i zawodowym,

• kształtowanie postawy samodzielności życiowej,

• wzmocnienie samooceny i poczucia własnej wartości.

Cel główny:

• Podniesienie kompetencji społecznych co w efekcie przyczyni się do prawidłowego wypełniania ról społecznych. Efekt wsparcia będzie prowadził do podniesienia wskaźnika efektywności społeczno-zatrudnieniowej.

Metody:

• pogadanka z elementami dyskusji,

• praca indywidualna,

• praca grupowa,

• prezentacja multimedialna.

Narzędzia:

• obserwacja

• gry integracyjne

Materiały:

• długopisy, kartki, kredki

• projektor multimedialny,

• prezentacja przygotowana przez psychologa.

PLAN SPOTKAŃ:

DZIEŃ PIERWSZY - TEAM BUILDING

CZEŚĆ I - Integracja grupy i budowanie relacji, komunikacja interpersonalna

CZĘŚĆ II - Budowanie poczucia własnej wartości - uwierz w siebie

Tematyka zajęć:

• integracja grupy

• budowanie więzi, współpraca

• umiejętność podziału ról w zespole

• kontrolowanie pierwszego wrażenia

• cechy dobrej komunikacji

• zakłócenia w komunikacji

• komunikacja werbalna i niewerbalna

• rozmowa z drugim człowiekiem - otwartość na drugiego człowieka

• istotne elementy komunikacji międzyludzkiej

• komunikacja w miejscu pracy

• mocne i słabe strony

• odpowiedzialność za siebie i moją przyszłość

• budowa poczucia własnej wartości, podnoszenie pewności siebie

• wpływ sposobu myślenia na nasze życie

CZĘŚĆ I

Integracja grupy i budowanie relacji, komunikacja interpersonalna

Wprowadzenie:

Zapoznanie się z uczestnikami. Wyjaśnienie celu spotkania. Ustalenie zasad. Dyskusja na temat oczekiwań wobec zajęć, potrzeb. Zaprezentowanie tematów spotkań.

Ćwiczenia zapoznające, integrujące

“Przedstawienie się” - Uczestnicy siadają na krzesłach w kręgu. Trener prosi ich

o dokończenie zdania: Mam na imię…. W czasie zajęć najbardziej chciałbym dowiedzieć się (warto je zanotować na tablicy).

“Poznaj mnie” - dzielimy grupę na pary, a następnie dajemy 10 minut na to, by sparowani partnerzy porozmawiali ze sobą na wylosowany przez nich temat, np. „jaka jest Twoja ulubiona potrawa i dlaczego” osoba w parze odpowiada na pytanie, a partner jej słucha, nie komentując. Następnie, siedząc w kole, każda z osób opowiada o tym, co powiedział jej partner.

“Grupa” - Na tablicy prowadząca zapisuje najpierw słowo „GRUPA”. Następnie prosi uczestników, aby powiedzieli, czym dla nich jest grupa oraz jak rozumieją to pojęcie. Wszystkie odpowiedzi uczestników zostają zapisane na tablicy. Następnie prowadząca podsumowuje ćwiczenie na temat cech charakterystycznych grupy.

Współpraca: to zdolność tworzenia więzi i współdziałania z innymi, umiejętność pracy w grupie na rzecz osiągania wspólnych celów, umiejętność zespołowego wykonywania zadań i wspólnego rozwiązywania problemów.

Komunikowanie się:

W ciągu dnia nie zastanawiamy się, w jaki sposób komunikujemy się między sobą.

Wydaje się nam, że jest to sprawa oczywista. Każdy człowiek codziennie porozumiewa się z wieloma ludźmi. Jesteśmy przekonani, że wszystko co mówimy, dociera do naszego rozmówcy i jest rozumiane tak, jak sobie tego życzymy. Rozmowy z innymi wydają się nam czymś oczywistym. Jednakże, gdy pojawiają się trudności, konflikty, zastanawiamy się, co takiego się dzieje, że jesteśmy niewłaściwie rozumiani. I wtedy okazuje się, że porozumiewanie się z drugim człowiekiem jest trudną i żmudną sztuką.

Porozumiewanie się może być:

• jednokierunkowe - nadawca przekazuje informacje bez oczekiwania ich potwierdzenia przez odbiorcę, lub

• dwukierunkowe - nadawca uzyskuje potwierdzenie przekazanej informacji np. w formie pytań zadawanych przez odbiorcę.

Komunikowanie się dzieli się na:

• werbalne,

• niewerbalne.

W sztuce porozumiewania się dużą rolę odgrywa umiejętność słuchania. Słuchając uważnie, dajemy w pełni wypowiedzieć się rozmówcy, co sprawia, że lepiej możemy go poznać i zrozumieć.

Parafraza to podstawowa metoda aktywnego słuchania. Polega ona na powtórzeniu własnymi słowami najistotniejszych treści wypowiedzi partnera z jednoczesnym sprawdzeniem, czy dobrze zrozumieliśmy intencje i treść jego wypowiedzi.

Komunikacja niewerbalna może wyrażać się poprzez :

• sposób, w jaki siedzimy, stoimy, chodzimy

• gesty, ton głosu, mimikę twarzy

• wzdychanie, płacz, marszczenie brwi, śmiech, błaznowanie

• nasz wygląd : twarz, włosy, ciało, ulubiony kolor

• nasze otoczenie : dom, pracę, przyjaciół, rodzinę

• odległość, w jakiej stajemy od kogoś

Podczas normalnej rozmowy dwóch osób, tylko niecałe 35% informacji przekazywanych jest werbalnie, poprzez słowa, a pozostałe 65% to przekaz niewerbalny. Komunikacja niewerbalna ma wiele znaczeń, np. gniew bywa wyrażany wzmożoną gestykulacją, wymachiwaniem pięścią, ale także ciszą. Rumieniec na twarzy może oznaczać złość, skrępowanie, zdenerwowanie, ale i przyjemność. Kiedy kogoś darzymy sympatią, akceptujemy wtedy mu w oczy, mówimy wyraźnie, ciepłym tonem głosu, bez szeptu i krzyku, stoimy dość blisko tej drugiej osoby. Czasami jednak to, co mówimy słowami jest niezgodne z tym, co wyraża nasza postawa, nasze ciało. Sytuacje takie często wprowadzają zamęt, niepokój, niezrozumienie podczas rozmowy i wtedy nie ma dobrej komunikacji.

Komunikujemy się z ludźmi, aby:

• wyrazić swoje myśli, przekonania, pragnienia, uczucia,

• wymienić informacje,

• uzyskać pomoc, akceptację, wsparcie,

• zaspokoić potrzeby swoje i partnera (np. potrzebę afiliacji, dominacji, osiągnięć itd.),

• wydać polecenia, wykonać wspólne zadania np. ustalić z partnerem podział obowiązków, wynegocjować korzystne warunki umowy itp.,

• określić własną pozycję, wyrazić swój stosunek wobec partnera,

• kształtować i wyrażać swoją osobę itd.

CZĘŚĆ II

Budowanie poczucia własnej wartości - uwierz w siebie

Na obraz siebie składa się:

• wygląd,

• umiejętności,

• znaczenie,

• sposób odbierania rzeczywistości,

• temperament,

• cechy osobowości.

Poznając siebie poprzez bycie autentycznym poznasz swoje mocne strony, odkryjesz potencjał i piękno tkwiące w Tobie. Nalezy myśleć o sobie w sposób pozytywny, stawiać siebie na pierwszym miejscu, z uwzględnieniem racji i potrzeb innych osób. Jest to umiejętność budowania szacunku do siebie i ludzi Cię otaczających. Da Ci to szansę bycia pewnym siebie w kontekście dbania też o innych ludzi, którzy Cię otaczają. Reagowanie na potrzeby innych ludzi oznacza dawanie im tych samych praw co sobie - do błędów, do okazywania słabości, do mówienia o uczuciach, do niewiedzy, do zabawy, do bycia autentycznym.

Kiedy ludzie z Twojego otoczenia otwarcie komunikują swoje potrzeby masz prawo zadbać o nich i pomóc im w realizowaniu tego co dla nich ważne - nie zawsze musisz im odmawiać. Masz prawo do przejęcia kontroli nad procesem własnego rozwoju i skierowania go w pozytywnym, asertywnym kierunku. Masz prawo zaprosić ludzi do tego, by pomagali Ci w realizowaniu Twoich potrzeb, masz prawo do odkrycia swoich słabych stron i proszenia ludzi by wspierali Cię w ich rozwoju. Masz prawo mieć poczucie własnej wartości, przy znajomości swoich mocnych i słabych stron.

DZIEŃ DRUGI - TEAM BUILDING

CZEŚĆ I - Emocje, uczucia - empatia

CZEŚĆ II - Metody i techniki racjonalnego gospodarowania budżetem domowym i czasem

Tematyka zajęć:

• czym są emocje, uczucia?

• co to znaczy być empatycznym?

• budowanie więzi emocjonalnych

• umiejętność wyrażania negatywnych i pozytywnych uczuć

• nawiązywanie i budowanie relacji z ludźmi

• podsumowanie treningu kompetencji społecznych

CZESĆ I

Ćwiczenia integrujące:

“Dokończ zdanie”

“Uczucia” - uczestnicy spisują na papierze znane im uczucia. Następnie liderzy grupowi wypisują je na tablicy. Prowadząca rozdaje uczniom gotową listę uczuć. Uczestnicy podkreślają czerwonym flamastrem (długopisem) te uczucia przykre, które dość często im towarzyszą, niebieskim towarzyszące często uczucia przyjemne. Następnie zakreślają (w kółko) to uczucie, które towarzyszy im dzisiaj.

Emocja to silne odczucie (świadome lub nieświadome) o charakterze pobudzenia pozytywnego (pod wpływem szczęścia, zachwytu, spełnienia) lub negatywnego (pod wpływem gniewu, odrazy, strachu).

Źródła emocji:

Głównym źródłem emocji są wszelkie BODŹCE odbierane przez nasze zmysły: ciepło słońca, zapach kwiatów, powiew wiatru, dźwięk muzyki, zapach siarkowodoru, dotknięcie czegoś

PRZEDMIOTY LUB OBIEKTY, które nie budziły wcześniej żadnych uczuć, np. kontakt z jeziorem jest emocjonalnie obojętny jesienią, ale w czasie letnich upałów jest źródłem przyjemności. Dla kogoś, kto tonął, jezioro może kojarzyć się z lękiem.

POTRZEBY- dążenie do ich zaspokojenia może wywoływać emocje. Kiedy wydaje się, że potrzeba może być zaspokojona pojawia się radość, podekscytowanie, duma, natomiast gdy potrzeba napotyka blokadę- smutek, żal, lęk, złość.

Empatia to zdolność odczuwania stanów psychicznych innych istot (empatia emocjonalna), umiejętność przyjęcia ich sposobu myślenia, spojrzenia z ich perspektywy na rzeczywistość.

CZEŚĆ II

Metody i techniki racjonalnego gospodarowania budżetem domowym i czasem.

Umiejętne gospodarowanie budżetem domowym, czasem, udzielenie informacji o prawach
i uprawnieniach. Działanie służące przywróceniu samodzielności życiowej.

Wiedza na temat planowania i zarządzania domowym budżetem jest ważna. Poznanie podstawowych zasad racjonalnego gospodarowania własnymi zasobami finansowymi przyczynić się może do codziennego zwiększania swoich oszczędności.

Wprowadzenie terminów: budżet domowy, przychody, rozchody, oszczędności. Na czym polega tworzenie budżetu? Co trzeba wziąć pod uwagę? Jak kontrolować swoje finanse?
Jak planować? Jak nauczyć się efektywnie odpoczywać, relaksować?

BUDŻET - to zestawienie wpływów i wydatków w danym okresie (np. miesiącu, kwartale). Budżet domowy obejmuje dochody i rozchody wszystkich osób zamieszkujących razem, najczęściej ze sobą spokrewnionych.

a) Jak kontrolować swoje finanse?

Najpierw należy podsumować swoje finanse: ile naprawdę się ma i ile jest
się winnym.

- Zaplanowanie budżetu. To pierwszy krok w kontrolowaniu domowych finansów. Pozwoli on oszacować przewidywane dochody i wydatki oraz możliwości oszczędzania. Dobry budżet zmniejszy niepewność i pomoże w uporaniu się ze złymi nawykami (zbędnymi wydatkami).

Stworzenie budżetu nie jest trudne, ale wymaga czasu, cierpliwości oraz systematyczności. Trzeba być szczerym- nie należy ukrywać i zaniżać wydatków. Ważna jest systematyczność
i dokładność, prowadzenie budżetu wymaga dokładnego notowania każdego wydatku. Przechowywanie wszystkich rachunków oraz dowodów wpłat. Przeznaczenie jakiegoś konkretne miejsca (teczka, kuferek) na gromadzenie bieżących rachunków i kwitów
z zakupów - można w ten sposób podliczyć najważniejsze wydatki.

Planowanie budżetu krok po kroku:

1. Oszacowanie swoich miesięcznych dochodów. Upewnij się, że bierzesz pod uwagę dochody netto, czyli już po potrąceniu należnych podatków.

2. Sporządzenie listy swoich stałych wydatków. Tu znajdą się takie pozycje jak: czynsz, opłaty za wodę, gaz elektryczność, ubezpieczenia, spłaty kredytów.

3. Podsumowanie kwoty, którą wydajesz na codzienne utrzymanie- zakupy żywnościowe, odzież, transport itp.

4. Zaplanowanie ile przeznaczysz na dodatkowe wydatki- prezenty urodzinowe
lub świąteczne, remont mieszkania lub wakacje.

5. Upewnienie się, że dochody i wydatki planujesz na ten sam okres czasu.

6. Podsumowanie swoich całkowitych dochodów i wydatków. Jeśli Twoje wydatki są większe od dochodów musisz poważnie zastanowić się nad swoją polityką wydawania. Które
ze stawianych sobie celów są właściwie najważniejsze- kieruj właśnie na nie swoje wydatki
w pierwszej kolejności.

7. Pamiętanie, by regularnie przeglądać przygotowany budżet i wprowadzać zmiany, gdy zmienią się Twoje dochody lub wydatki.

8. Budżet możesz planować w skali dziennej, tygodniowej, miesięcznej i rocznej.

- Określenie bezpiecznego pułapu zadłużenia; jeśli kredyt, to taki, który jest się w stanie spłacać co miesiąc swobodnie, bez zaciskania pasa.

- Określenie górnej kwoty na kupno tego, czego zwykle nie kontroluje się (ubrania, kosmetyki, telefony).

- Unikanie zakupów „w afekcie”: nie wybieranie się na zakupy samotnie, lecz
w towarzystwie drugiej osoby.

ANKIETA - „Czy masz kontrolę nad własnymi finansami?”

b) Jak skutecznie zarządzać swoim czasem?

Czas to kapitał. Szacuje się, że mamy w swoim życiu do dyspozycji jedynie 200 000 godzin. Badania dowodzą, że ludzie średnio wykorzystują swój potencjał zaledwie w 30-40%. Powód? Marnotrawstwo czasu wynikające z kiepskiego planowania i problemów
w wyznaczaniu jasnych celów. A więc niegospodarne zarządzanie czasem. Nie możesz dopuścić, aby czas panował nad nami.

Przejęcie kontroli nad swoją pracą i życiem osobistym. Nauczenie się zarządzać czasem
na własną rękę.

Korzyści? - Korzyści jest wiele. Sprawnie zarządzając własnym czasem pozwoli
na pogodzeie różnych roli, jakie musi się jednocześnie pełnić (pracownik, mąż/żona, ojciec/matka), unikanie poczucia przytłoczenia ilością codziennych obowiązków,
czy uporanie się ze stresem (a stres niszczy zdrowie). Można także realizować życiowe cele (dojść tam, gdzie się chce), a zarazem wygospodarować większą ilość czasu wolnego (na te wszystkie cudowne rzeczy, o których się marzy).

Jak sprawnie zarządzać czasem:

• zdefiniowanie swoich celów (jasno sprecyzowane)

• pisemne plany 

• przestrzeganie terminarza 

• ustalenie priorytetów

• nie należy przerywać (jeśli to możliwe) rozpoczętego zadania 

• grupowanie czynności służące temu samemu lub podobnemu celowi w bloki czasowe

• delegowanie odpowiedzialności (inni też mogą wykonać tę pracę)

• uporządkowanie własnego miejsca pracy

c) Jak efektywnie odpoczywać, relaksować się?

Zdaniem naukowców, 20 minut codziennej relaksacji wpływa równie dobroczynnie
na nasz organizm, jak 2 godziny snu.

Techniki relaksacyjne pozytywnie wpływają na psychikę człowieka. Dzięki nim możemy
się wyciszyć i zrelaksować, wsłuchać w swoje wnętrze. Techniki relaksacyjne:

• technika głębokiego oddychania,

• wizualizacji,

• trening autogenny Schultza - ćwiczenie.

Warto zaplanować swój czas tak, aby między każdym etapem pracy móc wydzielić sobie krótką przerwę, spędzoną na relaksacji ciała i umysłu. Dzięki temu nie tylko znacznie wzrośnie nasza efektywność, ale również skróci się czas pracy oraz zwiększą się nasze możliwości.

Odpoczynek psychiczny jest równie ważny jak odpoczynek fizyczny. Umysł może być bardzo zmęczony i to może stwarzać wiele problemów, również fizycznych. Jeśli organizm jest wypoczęty, ale psychika nie, to nie możemy mówić w takim przypadku o efektywnym odpoczynku. Kiedy odpoczywamy, musimy pamiętać również o psychice.

Najważniejszą formą odpoczywania jest sen. Dla dorosłego człowieka wystarczający czas snu to 8 godzin. Niedostatek snu prowadzi do uczucia zmęczenia, wyczerpania, ociężałości, nerwowości i osłabienia. 

DZIEŃ TRZECI - TEAM BUILDING

CZĘŚĆ I - Radzenie sobie w trudnych sytuacjach życiowych, stres i relaksacja

CZEŚĆ II - Rozwiązywanie konfliktów

Tematyka zajęć:

• stres - natura stresu

• rozpoznawanie rodzajów stresu

• konstruktywne strategie radzenia sobie ze stresem w trudnych sytuacjach życiowych

• zdrowie fizyczne = zdrowie psychiczne

• metody relaksacji, dbanie o zdrowie

• czym jest konflikt?

• fazy i dynamika konfliktów

• funkcje konfliktu

• rozwiązywanie konfliktów

• samodzielność życiowa - umiejętności życiowe

CZEŚĆ I

Radzenie sobie w trudnych sytuacjach życiowych, stres i relaksacja

Ćwiczenia integrujące:

“Magiczna różdżka”. Dzielimy uczestników na 3-4 osobowe grupy. Prosimy ich o to, by wyobrazili sobie, że mają magiczną różdżkę, dzięki czemu mogą zrobić coś dobrego dla innych. W ciągu 15 minut mają wspólnie ustalić, co chcieliby zmienić na świecie, wykorzystując magiczną różdżkę. Następnie omawiamy pomysły.

“Stres” - Prowadząca zapisuje na tablicy w widocznym miejscu słowo STRES. Uczestnicy ćwiczenia podchodzą kolejno do tablicy i dopisują zaproponowane przez siebie skojarzenie związane z analizowanym słowem (jedna osoba - jedno słowo). Po udzieleniu odpowiedzi przez wszystkich uczestników prowadząca inicjuje grupowe głosowanie, mające na celu wybranie spośród wszystkich skojarzeń trzech, które w największym stopniu nawiązują do słowa „stres”. Następnie na podstawie wybranych trzech skojarzeń osoby uczestniczące w ćwiczeniu wspólnie na forum grupy tworzą definicję słowa „stres”.

Stres jest czynnikiem, który powoduje, że nasze procesy fizjologiczne i psychiczne są zaburzone. Natura stresu wymaga od nas niezwykłej czujności i umiejętności kontrolowania poziomu odbieranych bodźców.

Dobre opanowanie tej umiejętności zapewni nam komfort życia, bo chroni przed nudą z jednej strony oraz przed zmaganiami ponad nasze siły z drugiej strony. Dlatego umiejętność radzenia sobie ze stresem jest bardzo ważna.

Zdrowie fizyczne = zdrowie psychiczne. Stąd ważna jest w naszym życiu relaksacja.

Co składa się na dbanie o zdrowie?

• Profilaktyka

• zdrowe odżywianie,

• aktywność fizyczna,

• codzienna higiena całego ciała,

• unikanie używek,

• uważna obserwacja ciała i funkcjonowania organizmu,

• Badania

• profilaktyczne, czyli kontrolne,

• specjalistyczne, czyli w kierunku rozpoznania konkretnej choroby,

• Leczenie

• w porozumieniu z lekarzem specjalistą,

• stosowanie się do ustaleń, np. przyjmowanie zaleconych dawek leków,

• własne zaangażowanie pacjenta w proces zdrowienia,

• właściwa rehabilitacja,

• Utrzymywanie zdrowia

• zdrowy styl życia,

• odpoczynek i relaks,

• profilaktyka i kontrola.

Co jeszcze składa się na zdrowy tryb życia?

Zdrowy styl życia nie wymaga od nas tak dużego wysiłku jak nam się poczatkowo wydaje. Do tego, żeby zadbać o własne zdrowie potrzeba trochę samodyscypliny i wiedzy
na temat organizmu. Potrzebny jest też czas żeby zmienić nawyki i przyda się również
na ćwiczenia fizyczne, które warto uprawiać. Warto zacząć od małych rzeczy a potem dodawać sobie nowe zadania, żeby podtrzymać motywację.

Metody walki ze stresem:

− aktywne zachowanie, czyli reakcje zmieniające sytuację;

− poznawcze radzenie sobie, czyli reakcje zmieniające otoczenie lub ocenę stresu;

− unikanie, czyli reakcję zmierzające do kontroli przykrytych uczuć.

CZĘŚĆ II

Rozwiązywanie konfliktów

Konflikt jest społecznie spostrzegany jako złe zjawisko i niepotrzebne. Jednak często zapominamy,że konflikt jest czasem nieunikniony, a wcześnie dostrzeżony i odpowiednio potraktowany może służyć integracji.

Konflikt może tez stanowić okazję do wypracowania nowych, lepszych sposobów komunikowania się. Daje możliwość poszerzenia samowiedzy np. jak reaguję w sytuacjach konfliktowych oraz jak sobie z tymi sytuacjami radzę. Sytuacja konfliktowa jest też okazją do przyjrzenia się własnemu stylowi komunikacji. Po rozwiązanym konflikcie, więź miedzy partnerami wzrasta.

Rodzaje konfliktów:

Konflikt relacji:

• błędne spostrzeganie

• zła komunikacja

• silne emocje

• stereotypy

• negatywne, odwetowe zachowania

Konflikt danych:

• brak informacji

• błędne rozumienie danych

• rózne sposoby interpretacji danych

• różne procedury zbierania danych

Konflikt interesów:

• interesy rzeczowe

• ineresy proceduralne

• interesy psychologiczne

Konflikt strukturalny:

• nierówny rozkład sił

• ograniczenia czasowe

• różne role społeczne

Konflikt wartości:

• różnice religii, ideologii, tradycji

• wartości związane z własnym "ja"

• wartości dnia codziennego

Samodzielność życiowa, umiejętności życiowe.

Definicja: Termin „umiejętności życiowe" oznacza umiejęt­ności (zdolności), umożliwiające człowiekowi pozytywne zachowania przystosowawcze, dzięki którym skutecznie radzi sobie
z zadaniami (wymaganiami) i wyzwaniami codziennego życia. Termin ten odnosi się
do umiejętności (kompetencji) psychospołecznych - osobistych, społecz­nych, interpersonalnych, poznawczych, afektywnych, uniwersalnych. Nie dotyczy on umiejętności w zakresie „fizycznej” strony funkcjonowania człowieka (np. moto­rycznych, pielęgnacji ciała), które niektórzy proponują nazywać umiejętnościami „praktycznymi" lub „zdrowotnymi”. Oddzielnie też rozpatrywane są umie­jętności zawodowe, zarabiania
„na życie”, które uzupełniają się z umiejętnościami życiowymi.

Rodzaje umiejętności:

Dla dobrego funkcjonowania w życiu człowiek powinien posiadać wiele, różnorodnych umiejętności. Ich rodzaj i hierarchia ważności zależy od wielu czynników demo­graficzno-społecznych i kulturowych. Z punktu widzenia promocji zdrowia i pierwotnej profilaktyki u dzieci i młodzieży. Wyróżnia się dwie grupy umiejętności:

1. Umiejętności podstawowe dla codziennego życia umoż­liwiające dobre samopoczucie, relacje z innymi i zacho­wania sprzyjające zdrowiu: podejmowanie decyzji, rozwiązywanie problemów, twórcze myślenie, krytyczne myślenie, dobre porozumiewanie się, dobre relacje inter­personalne, samoświadomość, empatia, radzenie sobie z emocjami i ze stresem.
Te dziesięć podstawowych umie­jętności można połączyć w pięć grup:

• podejmowanie decyzji i rozwiązywanie problemów,

• twórcze i krytyczne myślenie,

• porozumiewanie się i utrzymywanie dobrych relacji interpersonalnych,

• samoświadomość i empatia,

• radzenie sobie z emocjami i stresorami.

2. Umiejętności specyficzne (dotyczące radzenia sobie z zagrożeniami) np.: asertywne odmawianie używania narkotyków, podejmowania stosunków płciowych bez zabezpieczenia, uczestniczenia w aktach przemocy, wan­dalizmu itd. Są one rozwijane w powiązaniu z ww. umie­jętnościami podstawowymi.

-12-

---