Wprowadzenie

Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Ustawa Kodeks Pracy nakazuje pracodawcy obowiązek zapewnienia każdemu pracownikowi przeszkolenia w zakresie bhp przed dopuszczeniem go do pracy oraz zapewnienie mu szkoleń okresowych w tym zakresie. Szkolenia te odbywają się w czasie pracy pracownika i na koszt pracodawcy. Oznacza to, że szkolenia (wstępne i okresowe) w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy nie powinny być prowadzone w czasie wolnym od pracy, a za czas uczestnictwa w szkoleniu pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Pracodawca musi zapewnić pracownikowi odbycie odpowiedniego do rodzaju wykonywanej pracy szkolenia, obowiązany jest także do przekazania mu wszelkich informacji i instrukcji dotyczących wykonywanej pracy na zajmowanym stanowisku.

W ostatnich latach nastąpiło szereg zmian w prawie krajowym, dotyczącym również bezpieczeństwa i higieny pracy. Prawo to dostosowano do prawa Unii Europejskiej - znowelizowano przepisy działu dziesiątego Kodeksu Pracy „Bezpieczeństwo i higiena pracy”. Wydano wiele nowych, a także znowelizowano już istniejące przepisy wykonawcze do Kodeksu Pracy, wśród których znalazło się również rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. 2004 Nr 180 poz. 1860 ze zm.)

ZASADY SZKOLENIA W DZIEDZINIE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY

1. PRZEPISY OGÓLNE

Ustawa Kodeks Pracy Dział X poświęcony jest sprawom bezpieczeństwa i higieny pracy. Głównym przepisem wykonawczym dotyczącym szkoleń z zakresu bhp do tej ustawy, jest rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. 2004 Nr 180 poz. 1860 ze zm.). Rozporządzenie to zawiera szczegółowe dane odnośnie szkoleń bhp, między innymi formy szkolenia, czy zakresy i ramowe plany szkoleń.

2. CELE SZKOLEŃ BHP

Szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, rozumiane jako kształcenie, dokształcanie lub doskonalenie pracowników w formach pozaszkolnych, powinno zapewnić pracownikom:

• poznanie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania swoich zadań na stanowisku pracy, oraz związanych z tym stanowiskiem obowiązków i odpowiedzialności w dziedzinie bhp;

• nabycie umiejętności wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla siebie i osób współpracujących, oraz umiejętności postępowania w sytuacjach awaryjnych;

• zaznajomienie się z zagrożeniami występującymi na danym stanowisku pracy, które mogą prowadzić do wypadku w pracy oraz chorób zawodowych;

• zaznajomienie się ze szkodliwymi czynnikami środowiska pracy, mogącymi powodować zagrożenie dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników podczas wykonywania pracy;

• nabycie umiejętności udzielenia pomocy osobom, które uległy wypadkom

3. FORMY SZKOLENIA W DZIEDZINIE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY

Szkolenie z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy może być prowadzone w różnych formach:

• w formie kursu

• w formie seminarium

• jako samokształcenie kierowane

• w formie instruktażu

Kurs, jako forma szkolenia, nie może trwać krócej niż 15 godzin lekcyjnych. Składa się zarówno z zajęć teoretycznych jak i praktycznych - przykładem może być szkolenie dla pracodawców wykonujących zadania służby bezpieczeństwa i higieny pracy. Zgodnie z przepisami zawartymi w rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, szkolenie to obejmuje łącznie minimum 32 godziny lekcyjne; w tym 4 godziny ćwiczeń.

Układając szczegółowy plan szkolenia poszerzam godziny ćwiczeń, między innymi o ćwiczenia związane z oceną ryzyka zawodowego na poszczególnych stanowiskach pracy - z doświadczenia bowiem wiem, ile kłopotów przysparza pracodawcom sporządzenia rzetelnej oceny ryzyka zawodowego podległych im stanowisk pracy.

Seminarium jest formą szkolenia o czasie trwania nie krótszym niż pięć godzin lekcyjnych. Szkolenia okresowe dla pracowników administracyjno-biurowych, a także dla pracowników zajmujących stanowiska robotnicze organizuje się najczęściej w formie seminarium - trwa ono osiem lub dziewięć godzin lekcyjnych i jest to czas, który w zupełności pozwala na uzyskanie, aktualizowanie lub uzyskanie wiedzy w zakresie bhp na tych stanowiskach pracy.

W samokształceniu kierowanym pozyskiwanie lub uaktualnianie wiadomości z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy odbywa się na podstawie materiałów przekazanych uczestnikom przez organizatora szkolenia, w szczególności przy zastosowaniu poczty, internetu, zapewniając jednocześnie konsultacje z wykładowcami szkolenia. Osobiście nie jestem zwolenniczką takiej formy szkoleń w zakresie bhp - uważam, że najwięcej korzysta się jednak będąc słuchaczem wykładów, biorąc udział w dyskusjach problemowych i ćwiczeniach.

Szkolenie wstępne z zakresu bhp przeprowadza się w formie instruktażu, w formie instruktażu przeprowadza się również szkolenie stanowiskowe. Definicję instruktażu określa nowy paragraf 1a pkt 1 rozporządzenia w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy: przez instruktaż rozumie się formę szkolenia o czasie nie krótszym niż dwie godziny lekcyjne, umożliwiającą uzyskanie, aktualizowanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności dotyczących wykonywania pracy i zachowania się w zakładach pracy w sposób zgodny z przepisami i zasadami bhp.

4. KTO ODBYWA SZKOLENIA BHP

Szkolenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy odbywają wszystkie osoby świadczące pracę na terenie zakładu pracy. Obowiązkowi odbycia szkolenia bhp podlegają również studenci odbywający praktykę zawodową w zakładach pracy oraz uczniowie odbywający praktyczną naukę zawodu. W sytuacji, gdy na terenie zakładu pracy świadczy pracę pracownik innego pracodawcy, pracodawca musi poinformować pracownika o zagrożeniach dla bezpieczeństwa i zdrowia podczas wykonywania pracy na tym terenie. Uzyskanie tych informacji pracownik potwierdza podpisem. Ponadto pracodawca powinien sprawdzić czy pracownik ten ma aktualne szkolenie z zakresu bhp dla jego grupy zawodowej.

Z obowiązku szkolenia może być zwolniona osoba, która:

• Przedłoży aktualne zaświadczenie o odbyciu w tym okresie u innego pracodawcy wymaganego szkolenia okresowego.

• Odbyła w tym okresie szkolenie okresowe, wymagane dla osoby zatrudnionej na stanowisku należącym do innej grupy stanowisk, jeżeli program uwzględnia zakres tematyczny wymagany programem szkolenia okresowego obowiązującego na nowym stanowisku pracy.

• Z obowiązku szkolenia może być również zwolniony pracodawca wykonujący zadania służby bezpieczeństwa i higieny pracy - przed podjęciem tych zadań nie musi odbywać szkolenia dla tej grupy, jeżeli spełnia wymagania kwalifikacyjne dla służby bezpieczeństwa i higieny pracy określone w przepisach dotyczących służby bhp.

III. RODZAJE SZKOLEŃ BHP

1. SZKOLENIE WSTĘPNE OGÓLNE ( instruktaż ogólny)

Szkolenie wstępne obejmuje:

• szkolenie wstępne ogólne (instruktaż ogólny)

• szkolenie wstępne na stanowisku pracy (instruktaż stanowiskowy).

Program szkolenia wstępnego, zarówno instruktażu wstępnego jak i instruktażu stanowiskowego, powinien być dostosowany do obowiązków i zadań nowo przyjętego pracownika.

Instruktaż ogólny przeprowadza pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy zatrudniony na etacie w zakładzie pracy lub osoba wykonująca u pracodawcy zadania tej służby albo pracodawca, który sam wykonuje takie zadania. Instruktaż ogólny może także prowadzić pracownik wyznaczony przez pracodawcę, posiadający zasób wiedzy i umiejętności zapewniający właściwą realizację programu tego instruktażu, mający aktualne zaświadczenie o ukończeniu wymaganego szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Instruktaż ogólny odbywają przed dopuszczeniem do wykonywania pracy wszyscy nowo zatrudnieni pracownicy. Instruktaż ten przechodzą również studenci odbywający u pracodawcy praktykę studencką.

Celem tego szkolenia jest przede wszystkim:

1. zapoznanie nowo przyjętego pracownika z podstawowymi przepisami i zasadami bhp zawartymi w Kodeksie pracy oraz w układach zbiorowych pracy,

2. zapoznanie pracownika z przepisami i zasadami w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązującymi w danym zakładzie pracy - są to między innymi: regulamin pracy, instrukcje bezpiecznej pracy oraz instrukcje dotyczące ochrony przeciwpożarowej,

3. zapoznanie pracownika z zasadami udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku,

4. zapoznanie pracownika z postępowaniem w sytuacjach zagrożeń.

Szkolenie wstępne ogólne powinno trwać nie mniej niż trzy godziny lekcyjne i powinno zostać udokumentowane w karcie szkolenia wstępnego. Wzór karty jest określony w załączniku nr 2 rozporządzenia w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Przykładowy zakres programu szkolenia wstępnego ogólnego:

• Istota bezpieczeństwa i higieny pracy

Konstytucja RP wprowadza zasadę, że każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Konstytucja RP stanowi również między innymi, że praca znajduje się pod ochroną państwa, które sprawuje nadzór nad warunkami wykonywania pracy (art. 24 Konstytucji RP).

Podstawowym aktem prawnym w zakresie bhp jest ustawa Kodeks Pracy. Dział X KP zawiera wszystkie zasady dotyczące istoty bezpieczeństwa i higieny pracy. Aktami wykonawczymi są rozporządzenia wydawane przez odpowiednich ministrów, dyrektywy oraz wszystkie rozporządzenia i regulaminy obowiązujące w danym zakładzie pracy. Osoba instruowana zostaje zapoznana przede wszystkim z regulaminem pracy oraz z instrukcjami obowiązującymi w zakładzie pracy, z regulaminem organizacyjnym - poznaje podstawowe komórki organizacyjne oraz organizacje związkowe i społeczne jakie działają na terenie zakładu pracy.

• Obowiązki i uprawnienia w zakresie bhp

W dalszej części szkolenia osoba instruowana poznaje zakres obowiązków i uprawnień pracodawcy. Zostaje poinformowana o odpowiedzialności za naruszenie przepisów i zasad bezpieczeństwa pracy - wynika to z Kodeksu Pracy oraz regulaminu pracy obowiązującego w zakładzie.

• Zasady poruszania się na terenie zakładu pracy

Osoba przeprowadzająca szkolenie pokazuje instruowanemu cały teren zakładu pracy. Informuje go o zasadach transportu wewnętrznego. Pokazuje, gdzie znajdują się pomieszczenia socjalne, jak działają systemy zabezpieczeń. Przy tej okazji przedstawia nowo przyjętego pracownika w innych komórkach organizacyjnych.

• Zagrożenia wypadkowe i zagrożenia dla zdrowia

Każdy nowoprzyjęty pracownik zapoznawany jest z oceną ryzyka zawodowego na swoim stanowisku pracy. Przedstawiamy ocenę ryzyka zawodowego dla stanowiska, które ma objąć nowo przyjęty pracownik. Przedstawione mu zostają też instrukcje związane z obsługą sprzętu i urządzeń technicznych. Jeżeli pracownikowi przysługuje odzież robocza lub środki ochrony indywidualnej, zostaje poinformowany jaka odzież, lub jakie środki ochrony osobistej zostaną mu przydzielone i jakie są zasady ich używania. Instruktor szkolenia przypomina również o konieczności utrzymywania czystości i porządku na stanowisku pracy - jest to jedna z zasad bezpiecznej pracy. Przypomina też o konieczności wykonywania badań lekarskich oraz o profilaktycznej opiece lekarskiej i zasadach jej sprawowania w odniesieniu do stanowiska osoby instruowanej. Pokazuje, gdzie znajduje się apteczka pierwszej pomocy i jakie są zasady z jej korzystania.

• Ochrona p.poż

Pracownik odbywający instruktaż wstępny ogólny zostaje poinformowany o zasadach ochrony p.poż zawartej w zakładowej instrukcji ochrony przeciwpożarowej, postępowania w razie pożaru i sytuacjach zagrożeń oraz o zasadach ewakuacji. Poznaje również zasady użytkowania podręcznego sprzętu gaśniczego.

• Postępowanie w razie wypadku

Każda osoba, która jest świadkiem wypadku, ma obowiązek przede wszystkim pomóc osobie poszkodowanej - jeżeli zachodzi konieczność, wezwać pogotowie ratunkowe, powiadomić niezwłocznie przełożonego i zabezpieczyć miejsce wypadku do czasu przybycia zespołu powypadkowego. Osoba przeprowadzająca instruktaż ogólny przedstawia nowo przyjętemu pracownikowi organizacje i zasady udzielania pierwszej pomocy przedlekarskiej.

Na zakończenie szkolenia wstępnego, ogólnego, nowo przyjęty pracownik zostaje przekazany do swojej komórki organizacyjnej.

2. SZKOLENIE WSTĘPNE NA STANOWISKU PRACY (instruktaż stanowiskowy)

Szkolna nauka zawodu najczęściej nie nadąża za potrzebami przemysłu, nabyta wiedza jest zbyt ogólna, dlatego musi być uzupełniana szkoleniem stanowiskowym przeprowadzanym w miejscu pracy i na stanowisku pracy. W przypadku uruchamiania bardziej skomplikowanych maszyn lub linii technologicznych szkolenie to może przyjąć formę oddelegowania pracownika do zakładu producenta.

Instruktaż stanowiskowy przeprowadza się przed dopuszczeniem do wykonywania pracy na określonym stanowisku, w odniesieniu do:

• pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych i innych, na których występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych, związanych bezpośrednio z produkcją i jej kontrolą lub narażeniem na zagrożenie zawodowe,

• pracowników przenoszonych na stanowiska jak wyżej, oraz w przypadku zmiany warunków techniczno - organizacyjnych tj. w razie zmiany procesu technologicznego, zmiany organizacji stanowisk pracy, wprowadzania do stosowania substancji o działaniu szkodliwym dla zdrowia albo niebezpiecznym oraz nowych lub zmienianych narzędzi, maszyn i innych urządzeń technicznych,

• uczniów odbywających praktyczną naukę zawodu oraz studentów odbywających praktyki studenckie.¹

Jeżeli pracownik wykonuje prace na różnych stanowiskach, szkolenie powinno uwzględniać wszystkie rodzaje prac, które będą należały do zakresu obowiązków pracownika.

Instruktaż stanowiskowy przeprowadza osoba kierująca pracownikami, wyznaczona przez pracodawcę, posiadająca odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz przeszkolona w zakresie metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego.¹ W praktyce szkolenie stanowiskowe przeprowadza bezpośredni przełożony pracownika.

Czas trwania instruktażu stanowiskowego powinien być uzależniony od:

• przygotowania zawodowego pracownika

• dotychczasowego stażu pracy

• rodzaju pracy

• zagrożeń występujących na stanowisku pracy, na którym pracownik ma być zatrudniony

i nie może być krótszy niż osiem godzin ² lekcyjnych.

Celem szkolenia stanowiskowego jest:

1. uzyskanie przez pracownika wiadomości i praktycznych umiejętności z zakresu bezpiecznego wykonywania powierzonej pracy,

2. uzyskanie podstawowych wiadomości o zagrożeniach wypadkowych i zagrożeniach dla zdrowia oraz o czynnikach środowiska pracy występujących na stanowisku pracy i w jego bezpośrednim otoczeniu,

3. uzyskanie przez pracownika informacji o ryzyku zawodowym związanym z wykonywaną pracą,

4. sposobów ochrony przed zagrożeniami wypadkowymi i zagrożeniami dla zdrowia w warunkach normalnej pracy i w sytuacjach awaryjnych.

Instruktaż stanowiskowy powinien być zakończony sprawdzianem wiadomości i umiejętności z zakresu wykonywania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, stanowiącym podstawę dopuszczenia pracownika do wykonywania pracy na określonym stanowisku.

Przykładowy zakres programu instruktażu wstępnego na stanowisku pracy (instruktażu stanowiskowego)

1. Rozmowa wstępna z instruowanym pracownikiem na temat:

• przebiegu jego dotychczasowej pracy, higieny pracy, bezpieczeństwa pożarowego i przeciwporażeniowego,

• uciążliwości pracy z maszynami obsługiwanymi na stanowisku pracy i z innym sprzętem technicznym,

• dolegliwości zdrowotnych pracownika,

• charakterystyki zagrożeń wypadkowych:

- ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy pracownika (przedstawienie wszystkich zagrożeń występujących na stanowisku pracy i w środowisku pracy oraz analiza tych zagrożeń)

• charakterystyki zagrożeń pożarowych i przyczyn powstawania pożarów.

2. Omówienie warunków pracy z uwzględnieniem:

• doświadczenia zawodowego i wiedzy w zakresie bezpieczeństwa pracy,

• pomieszczenia, w którym usytuowane jest stanowisko pracy pracownika,

• poszczególnych elementów wyposażenia stanowiska pracy mających wpływ na bezpieczeństwo pracy,

• omówienie zagrożeń występujących przy określonych czynnościach w procesach pracy.

3. Pokaz i objaśnienie przez szkolącego całości wyposażenia technicznego stanowiska, przy którym ma być zatrudniony pracownik, z uwzględnieniem poszczególnych czynności, ze szczególnym zwróceniem uwagi na czynności trudne i niebezpieczne

• Uwagi, wątpliwości i zastrzeżenia pracownika dostrzeżone podczas prezentacji.

• Próbne wykonanie wyznaczonych zadań przez instruowanego pracownika z wykorzystaniem czynności łatwiejszych.

• Szczególne zwrócenie uwagi na czynności trudne i niebezpieczne.

• Przedstawienie pracownikowi jego zakresu czynności, zwracając uwagę na:

- używanie ochron osobistych

- odpowiedzialność pracownika na stanowisku pracy

• Przedstawienie pracownikowi zarządzeń, wytycznych i instrukcji dotyczących jego zakresu zadań służbowych oraz jego stanowiska pracy.

4. Samodzielna praca instruowanego pracownika pod nadzorem szkolącego ze szczególnym zwróceniem uwagi na:

• prawidłowe wykonanie powierzonych zadań,

• ergonomię stanowiska pracy,

• higienę pracy - czystość, ład i porządek na stanowisku pracy.

5. Sprawdzenie przez szkolącego sposobu wykonywania pracy przez instruowanego pracownika i ocena tej pracy:

• ogólne podsumowanie przebiegu wykonywania pracy i samoocena pracownika z zakresu wiedzy i umiejętności nabytej podczas instruktażu.

3. SZKOLENIA OKRESOWE

Szkolenia okresowe mają na celu aktualizację i ugruntowanie wiedzy i umiejętności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zaznajomienie uczestników szkolenia z nowymi rozwiązaniami techniczno organizacyjnymi w tym zakresie.

Obowiązek odbywania szkoleń okresowych wynika z rozporządzenia w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Szkolenia te odbywają:

1. Osoby będące pracodawcami oraz inne osoby kierujące pracownikami (kierownicy, mistrzowie, brygadziści). Pracownicy tej grupy odbywają szkolenia okresowe co pięć lat. lat.

2. Pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych. Rozporządzenie w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy narzuca pracodawcom obowiązek kierowania na szkolenia okresowe pracownikom z tej grupy nie rzadziej niż co 3 lata, natomiast stanowiskach pracy, na których wykonywane są prace szczególnie niebezpieczne - nie rzadziej niż raz w roku.

3. Pracownicy inżynieryjno-techniczni, projektanci, konstruktorzy maszyn i urządzeń technicznych, technolodzy i organizatorzy produkcji - ta grupa pracowników odbywa szkolenia okresowe co pięć lat.

4. Pracownicy służby bezpieczeństwa i inne osoby wykonujące zadania tej służby - szkolenie okresowe powtarzają co pięć lat.

5. Pracownicy administracyjno-biurowi (w tej grupie również inni pracownicy, których charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo z odpowiedzialnością w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy np. nauczyciele). Ta grupa pracowników odbywa szkolenia okresowe nie rzadziej niż raz na sześć lat.

Pierwsze szkolenie okresowe przeprowadza się nie później niż 6 miesięcy od rozpoczęcia pracy dla stanowisk kierowniczych (pracodawcy i inne osoby kierujące pracownikami). Czasami sytuacja w zakładzie pracy (szczególnie w małej firmie) zmusza do skierowania na szkolenie okresowe pracownika z grupy osób kierujących pracownikami w czasie krótszym niż 6 miesięcy- ma to miejsce wówczas, gdy zachodzi konieczność szkolenia stanowiskowego podległych pracowników.

Częstotliwość szkolenia okresowego określona w rozporządzeniu jest częstotliwością minimalną, a czas trwania szkolenia podany w ramowych programach jest również czasem minimalnym. Oznacza to, że pracodawca ( po dokonaniu analizy warunków wykonywania prac na poszczególnych stanowiskach) powinien, po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami, ustalić większą częstotliwość i zwiększony czas trwania szkolenia pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których występuje podwyższone ryzyko zawodowe lub istnieje duża odpowiedzialność w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Szkolenia okresowe kończą się egzaminem sprawdzającym. Komisję egzaminacyjną powołuje organizator szkolenia. Egzamin przeprowadzany jest najczęściej w formie egzaminu pisemnego.

4. SZKOLENIA SPECJALISTYCZNE

Do grupy szkoleń specjalistycznych należą miedzy innymi:

• Obsługa wózków jezdniowych

Zasady bezpiecznej obsługi wózków jezdniowych określone są w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 10 maja 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy użytkowaniu wózków jezdniowych z napędem silnikowym (Dz.U. nr 70 poz. 650, z późn. zmianami). Zgodnie z tym rozporządzeniem do obsługi wózka jezdniowego może być dopuszczony pracownik, który ma ukończone 18 lat i uzyskał uprawnienia operatora wózków jezdniowych lub posiada imienne zezwolenie do obsługi tych wózków wystawione przez pracodawcę i ważne na terenie zakładu pracy pracodawcy. Zezwolenie to może być wydane przez pracodawcę, po ukończeniu przez pracownika szkolenia dla kierowców wózków - szkolenie to przeprowadzone jest zgodnie z programem opracowanym lub zatwierdzonym przez jednostkę organizacyjną wyznaczoną przez ministra ds. gospodarki.

• Dodatkowe kwalifikacje do obsługi urządzeń elektroenergetycznych

Wymagania kwalifikacyjne dotyczą osób zatrudnionych na stanowiskach pracy dozoru i eksploatacji, wg wykazu sporządzonego przez pracodawcę, zgodnie z wykazem stanowiącym załącznik do rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 16 marca 1998 roku w sprawie eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci oraz trybu stwierdzania tych kwalifikacji (Dz.U. Nr 59 poz. 377 z późn. zmianami). Spełnienie wymagań kwalifikacyjnych stwierdza się na podstawie egzaminu składanego przed komisją egzaminacyjną.

• Uprawnienia do obsługi urządzeń poddozorowych

Do urządzeń poddozorowych należą następujące urządzenia techniczne:

• suwnice, żurawie, wciągarki i wciągniki

• dźwigi

• wyciągi towarowe

• podesty ruchome

• podnośniki osobowe i towarowe koleje linowe

• pomosty ruchome z zespołem napędowym w przystaniach promowych

• zbiorniki stałe z zespołami napędowymi na skroplone gazy węglowodorowe

Do obsługi i konserwacji tych urządzeń wymagane jest posiadanie

zaświadczenia kwalifikacyjnego. Zaświadczenie to należy uzyskać przed komisją kwalifikacyjną, powołaną przez organ właściwej jednostki dozoru technicznego zdając egzamin.

• Uprawnienia do przewozu towarów niebezpiecznych

Kierowcy pojazdów przewożących towary niebezpieczne są obowiązani oprócz posiadania prawa jazdy odpowiedniej kategorii, również do posiadania zaświadczenia ADR. Zaświadczenie ADR jest wydawane zgodnie z ustaleniami zawartymi w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 15 września 2005 (Dz.U. Nr 187 poz. 1571) w sprawie kursów dokształcających dla kierowców przewożących towary niebezpieczne. Mogą być prowadzone dwa rodzaje kursów:

• podstawowy - w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych wszystkich klas

• specjalistyczne - w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych w cysternach, klasy 1 i klasy 7.

Każdy z tych kursów kończy się egzaminem pisemnym w formie testu

pisemnego.

• Szkolenia z zakresu przestrzegania zasad higieny

• HACCP w przemyśle spożywczym

• HACCP w handlu

• HACCP w hurtowniach spożywczych

• szkolenia z zasad dobrej praktyki higienicznej (dawne minimum sanitarne)

Wymienione wyżej grupy szkoleń wiążą się z bezpieczeństwem pracy - są to szkolenia uprawnieniowe i regulują je odrębne przepisy.

Do grupy szkoleń specjalistycznych zalicza się również szkolenia związane z bezpieczeństwem pracy dla wybranych grup pracowników np:

• szkolenia dla przedstawicieli handlowych,

• szkolenia dla nauczycieli praktycznej nauki zawodu,

• szkolenia dla kierowców

• szkolenia dla sprzedawców

Taki podział na grupy zawodowe, ukierunkowany jest przede wszystkim na szczególne omówienie zagrożeń występujących w pracy tych pracowników. Takie szkolenia organizują pracodawcy w trosce o zapewnienie swoim pracownikom bezpiecznych warunków pracy.

Podobne szkolenia organizują pracodawcy kierując się wybraną tematyką szkolenia np.:

• szkolenia nt. udzielania pierwszej pomocy przedlekarskiej

• bezpieczeństwo pracy przedstawicieli handlowych przy prezentacji obrabiarek do metali

• bezpieczeństwo pracy przy sprzedaży i prezentacji elektronarzędzi

• szkolenia z zakresu metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego w dziedzinie bhp

• ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy

• zagrożenia biologiczne w środowisku pracy

• audytowanie systemu zarządzania bezpieczeństwem i higiena pracy

• obciążenie cieplne człowieka w środowisku termicznym

• szkolenie dla ratowników chemicznych

• postępowanie w razie wypadku przy pracy

Szkolenia, o których mowa powyżej, organizowane są przez pracodawców, niezależnie od szkoleń okresowych pracowników. Szkolenia te są szkoleniami dodatkowymi, uzupełniającymi wiedzę pracowników w zakresie bezpieczeństwa pracy.

IV. ORGANIZACJA SZKOLEŃ Z ZAKRESU BEZPIECZEŃSTWA

I HIGIENY PRACY

Organizując szkolenie w dziedzinie bhp, organizator szkolenia (pracodawca organizujący i prowadzący szkolenie lub jednostka organizacyjna prowadząca działalność szkoleniową ) powinni zapewnić:

1. program szkolenia właściwy dla określonej grupy zawodowej lub dla określonych grup stanowisk,

2. wykładowców i instruktorów posiadających zasób wiedzy, doświadczenie zawodowe i przygotowanie dydaktyczne zapewniające właściwą realizacje programu szkolenia,

3. warunki lokalowe odpowiednie do prowadzenia działalności szkoleniowej,

4. wyposażenie dydaktyczne niezbędne do właściwej realizacji programu szkolenia,

5. przebieg szkolenia zgodny z przepisami w tym zakresie,

6. prowadzenie właściwej dokumentacji szkolenia.

1. PROGRAMY SZKOLEŃ

Rozporządzenie w sprawie szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy zawiera ramowe programy szkoleń dla poszczególnych grup pracowników. Na podstawie ramowych programów, pracodawca lub na jego zlecenie organizator szkolenia ( jednostka organizacyjna prowadząca działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy) opracowuje szczegółowy program szkolenia dla poszczególnych grup stanowisk - zarówno dla szkoleń wstępnych, jak i szkoleń okresowych. Program ten powinien określać:

• szczegółową tematykę szkolenia,

• formę realizacji szkolenia,

• czas trwania szkolenia.

Program szkolenia opracowuje się dla każdej grupy zawodowej oddzielnie. Uwzględnia się w nim specyfikę wykonywanej pracy, zagrożenia związane z wykonywaną pracą, właściwe zachowania zgodne z przepisami i zasadami bezpiecznej pracy.

PRZYKŁADOWE PROGRAMY SZKOLEŃ

PRGRAM SZKOLENIA OKRESOWEGO DLA NAUCZYCIELI

- SZKOŁA PODSTAWOWA

1. Informacje na temat organizacji szkolenia

1. Cel szkolenia - aktualizacja i uzupełnienie wiadomości z zakresu :

- oceny zagrożeń związanych z wykonywaną pracą,

- metod ochrony przed zagrożeniami dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników,

- kształtowanie warunków pracy w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy

- postępowania w razie wypadku oraz sytuacjach awaryjnych.

2. Czas trwania szkolenia - 8 godzin lekcyjnych realizowane w dwóch kolejnych dniach roboczych.

2. Regulacje prawne z zakresu ochrony pracy

• Źródła prawa w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy

• Obowiązki dyrektora szkoły w zakresie bhp

• Obowiązki nauczycieli w zakresie bhp

• Odpowiedzialność za naruszenie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy:

• odpowiedzialność karno-administracyjna,

• odpowiedzialność porządkowa,

• odpowiedzialność karna,

• odpowiedzialność dyscyplinarna.

• Ochrona pracy kobiet

• przesłanki szczególnej ochrony kobiet,

• prawna ochrona pracy kobiet,

• prace wzbronione kobietom.

• Wypadki traktowane na równi z wypadkami w pracy

• Obowiązki nauczycieli i dyrektora szkoły w razie wypadku przy pracy

• Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy

• Wypadki uczniów

3. Czynniki zagrożeń występujące w procesach pracy oraz metody ich likwidacji lub ograniczania

• Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne - charakterystyka

• Oświetlenie

• Hałas

• Choroby narządu głosu

• Czynniki biologiczne

• Stres

4. Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące budynków i terenów szkoły( w tym boiska sportowego i sali gimnastycznej), pomieszczeń nauki i pomieszczeń higieniczno-sanitarnych.

5. Bezpieczeństwo podczas pracy z dziećmi i młodzieżą

• Bezpieczeństwo podczas zajęć w pracowniach szkolnych

• Bezpieczeństwo podczas zajęć wychowania fizycznego

• Bezpieczeństwo w czasie przerw międzylekcyjnych

• Bezpieczeństwo dzieci i młodzieży podczas wycieczek i imprez szkolnych oraz pozaszkolnych

6. Ochrona przeciwpożarowa w szkole

• Przyczyny powstawania pożaru i drogi jego rozprzestrzeniania

• Obowiązki nauczycieli w zakresie ochrony przeciwpożarowej - zasady zapobiegania możliwości powstania pożaru

• Podręczny sprzęt gaśniczy i zasady jego użytkowania

• Organizacja ewakuacji

• Zasady postępowania (w tym zasady alarmowania) w przypadku pożaru lub innego zagrożenia

7. Pierwsza pomoc przedlekarska

• Ogólne zasady postępowania (szczególnie w przypadku uczniów)

• Zasady udzielania pierwszej pomocy w wybranych przypadkach

• Zranienia

• Złamania

• Omdlenia

• Nagłe zatrzymanie krążenia

• Utrata przytomności

8. Podsumowanie wiadomości

9. Egzamin pisemny (test z wyboru)¹

PROGRAM SZKOLENIA SPECJALISTYCZNEGO DLA NIEETATOWYCH RATOWNIKÓW CHEMICZNYCH

1. Informacje na temat organizacji szkolenia

• Czas trwania szkolenia - 7 godzin lekcyjnych, w tym:

- zajęcia teoretyczne - 5 godzin lekcyjnych

- zajęcia praktyczne - 2 godziny lekcyjne

• Cel szkolenia - celem szkolenia jest przekazanie słuchaczom zasad prowadzenia akcji ratowniczej przez nieetatowych ratowników chemicznych w przypadku zagrożenia związanego z uwalnianiem się amoniaku.

2. Podstawowe wiadomości na temat spalania materiałów oraz wybuchu gazów.

3. Środki gaśnicze, podręczny sprzęt gaśniczy oraz stałe urządzenia gaśnicze - zasady użytkowania.

4. Amoniak - charakterystyka fizykochemiczna oraz ocena właściwości pożarowych

1. właściwości niebezpieczne

2. działania toksyczne:

- objawy zatrucia ostrego

- objawy zatrucia przewlekłego

5. Sposoby postępowania na wypadek pożaru lub awarii z uwolnieniem amoniaku.

6. Pierwsza pomoc przedlekarska

1. zatrucie inhalacyjne

2. skażenie skóry

3. skażenie oczu.

7. Zasady prowadzenia akcji ratowniczo - gaśniczej przez nieetatowych ratowników chemicznych wg zasad taktyki pożarniczej

• Rozpoznanie strefy zagrożenia

• Dobór właściwej metody likwidacji skażenia

• Wykorzystanie posiadanego sprzętu przy określonym założeniu taktycznym.

8. Praktyczne użycie przez ratowników ubrań gazoszczelnych i aparatów oddechowych - ćwiczenia.

9. Egzamin

1. część teoretyczna - test z wyboru

2. część praktyczna - umiejętność użycia ubrań gazoszczelnych i aparatów powietrznych

2. EGZAMIN

Szkolenia z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy kończą się egzaminem sprawdzającym przyswojenie przez uczestnika szkolenia wiedzy objętej programem szkolenia, a także umiejętności wykonywania lub organizowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. Egzamin przeprowadza komisja powołana przez organizatora szkolenia. Najczęściej jest to egzamin pisemny, często - test z wyboru. Pytania egzaminacyjne powinny być opracowane na podstawie materiałów z wykładów poszczególnych wykładowców i instruktorów szkolenia. Poniżej przedstawiam przykładowe pytania egzaminacyjne ze szkolenia okresowego dla nauczycieli:

1. Wymień podstawowe obowiązki nauczyciela w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w szkole

2. Kto sprawuje nadzór państwowy nad warunkami pracy?

3. Jakie konsekwencje ponosi nauczyciel w przypadku nieprzestrzegania przepisów i zasad bhp?

4. Podaj definicję wypadków przy pracy i wymień rodzaje wypadków przy pracy

5. Czy młodocianych wolno zatrudniać w nadgodzinach?

6. Kto podlega kontrolnym badaniom lekarskim?

7. Przedstaw postępowanie w razie rozpoznania choroby zawodowej nauczyciela

8. Jakie są obowiązki szkoły w razie wypadku ucznia?

9. Jaki jest zakres odpowiedzialności szkoły za bezpieczeństwo dzieci? Podaj przykładowe zasady.

10. Jak powinny być przechowywane substancje chemiczne w laboratorium szkolnym?

11. Wymień podstawowe obowiązki nauczyciela związane z zapewnieniem bezpieczeństwa podczas lekcji w-f.

12. Ilu maksymalnie uczniów może być pod opieką jednego nauczyciela podczas wycieczki pozaszkolnej?

13. Kto może być kierownikiem wycieczki turystycznej organizowanej przez szkołę?

14. Co oznacza skrót NDN i NDS?

15. Jaka jest dopuszczalna najniższa temperatura w klasie?

16. Jakie znasz rodzaje gaśnic?

17. Podaj nr telefonu do Państwowej Straży Pożarnej

18. Jakie powinno być wyposażenie podstawowego pakietu ratunkowego?

19. Jak należy opatrywać zranienia?

20. Wymień 3 ważniejsze akty prawne regulujące bezpieczeństwo i higienę pracy w szkole.

W załączeniu przedstawiam przykładowe zaświadczenie o ukończeniu szkolenia dla nauczycieli.

Organizując szkolenia okresowe dla pracowników zajmujących stanowiska robotnicze, przeprowadzam często egzamin ustny. Wiąże się to z różnorodnością zagrożeń na stanowiskach pracy - taka forma egzaminu pozwala na dokładniejsze zdefiniowanie zagrożeń na stanowisku pracy przez uczestników szkolenia, a tym samym lepsze zapamiętanie zasad bezpiecznej pracy na tych stanowiskach.

3. DOKUMENTOWANIE SZKOLEŃ Z ZAKRESU BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY

Organizator szkoleń z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, zarówno pracodawca organizujący szkolenie, jak i jednostka organizacyjna prowadząca działalność szkoleniową, obowiązani są do prowadzenia dokumentacji szkolenia w postaci:

• programów szkolenia

• dzienników zajęć

• protokołów przebiegu egzaminów

• rejestru wydanych zaświadczeń.

Obowiązek ten wynika z rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz z Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty.

Dokumentację prowadzi organizator szkolenia dla każdego szkolenia oddzielnie.

PODSUMOWANIE

Zmieniające się przepisy w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy dostosowujące nasze prawo do norm Unii Europejskiej, stawiają coraz wyższe wymagania pracodawcom, również w dziedzinie szkoleń w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Osiągnięcie wymaganego poziomu bezpieczeństwa pracy uzyskać można poprzez konsekwentne egzekwowanie obowiązujących norm i przepisów prawnych.

Pracodawca obowiązany jest do zaznajamiania pracowników z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczącymi wykonywanych przez nich prac, oraz do wydawania szczegółowych instrukcji i wskazówek w tym zakresie.

Pracownik jest obowiązany potwierdzić na piśmie zapoznanie się z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracodawca również obowiązany jest odbyć szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążącym na nim obowiązków.

Obowiązek pracodawcy dotyczący udostępniania (do stałego korzystania) aktualnych instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy został określony w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. 1997 Nr 169, poz. 1650 ze zm.). Instrukcje takie powinny dotyczyć stosowanych w zakładzie pracy procesów technologicznych oraz wykonywania prac związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia pracowników, obsługi maszyn i urządzeń technicznych, postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi oraz udzielania pierwszej pomocy.

Pracodawca powinien zapewnić każdemu pracownikowi przekazanie informacji i instrukcji specyficznych dla danego stanowiska pracy m.in. w przypadku:

1. wprowadzenia jakiejkolwiek nowej technologii,

2. wprowadzenia nowego sprzętu roboczego, lub zmiany sprzętu.

Każda, nawet pobieżna analiza wypadków przy pracy wskazuje, że znaczna ich liczba spowodowana jest niedostateczną znajomością podstawowych wiadomości z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Wszystkie formy szkolenia i popularyzacji zasad bezpiecznej pracy, mają na celu wykształcenie nawyków przestrzegania przepisów bhp, a co za tym idzie, zwiększenie bezpieczeństwa na każdym stanowisku pracy.

BIBLIOGRAFIA I LITERATURA ZWIĄZANA

Wydawnictwa zawarte

1. Gałusza Marek, Winczakiewicz Gerard: „Pracodawco! Pamiętaj!!! Poradnik pracodawcy”. TARBONUS Sp. z o.o. Tarnobrzeg - Radom 2003

2. Kongres Bezpieczeństwa Pracy 9 - 11 kwietnia 1938. Instytut Spraw Społecznych, Warszawa 1938.

3. Leszczyński Wiktor, Zakrzewska -Szczepańska Krystyna: „Bezpieczeństwo i higiena pracy w kodeksie pracy”. Biblioteczka Pracownicza, Warszawa 2005.

4. Leszczyński Wiktor, Zakrzewska- Szczepańska Krystyna : „Wszystko o bhp w pytaniach i odpowiedziach”. Biblioteczka Pracownicza, Warszawa 2003.

5. Makarewicz Bohdan : „ABC ochrony pracy - poradnik zakładowego aktywu BHP” Wydawnictwo Związkowe, Warszawa 1957

6. Makarewicz Bohdan : „Popularny poradnik BHP” Wydawnictwo Związkowe, Warszawa 1964

7. Puchacz Ryszard : „Szkolenie okresowe BHP - materiały pomocnicze dla nauczycieli”. Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa 1999

8. Praca zbiorowa: „Kurs techniki bezpieczeństwa pracy”. Wydawnictwo Związkowe CRZZ, Warszawa 1964

9. Rączkowski Bogdan : „BHP w praktyce”. ODDK, Gdańsk 2000

Czasopisma

1. Atest - Ochrona Pracy - miesięcznik

2. Specjalista ds. BHP - miesięcznik

Akty Prawne

1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks Pracy (Dz.U. 1974 Nr 24 poz. 141 ze zm.).

2. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. 2004 Nr 180 poz. 1860 ze zm.)).

3. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. 1997 Nr 169 poz. 1650 ze zm.).

4. Ustawa z dnia 7 września 1991 o systemie oświaty (Dz.U. 1991 Nr 95 poz. 405).

16

---