HISTORIA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH

VI. EUROPA OD ZJEDNOCZENIA NIEMIEC DO I WOJNY ŚWIATOWEJ

1. Sojusz trzech cesarzy

Dla Bismarcka POKONANA Francja ciągle była groźnym przeciwnikiem, dlatego:

• Robił wszystko, aby utrzymać izolację Francji

• Nie dopuszczał do sojuszu Francji z Rosją

• Chciał doprowadzić do mocniejszego związania dworów północnych Niemiec i Rosji

Kulturkampf - walka Bismarcka z Kościołem katolickim i Polakami w Niemczech

ZJAZD TRZECH CESARZY (Berlin, wrzesień 1872 r.)

Wilhelm I

Aleksander II

Franciszek Józef I

• Opinia publiczna orzekła, iż jest to próba wskrzeszenia Świętego Przymierza (było to trafne jedynie częściowo)

• Sprawą kluczową było dla monarchów umocnienie swych dynastii w czasach szerzącego się liberalizmu i tworzenia masowych ruchów społecznych

• Nie przyniósł żadnego formalnego sojuszu

• Potwierdzono jedynie bliskość między Niemcami a Rosją

• Potwierdzono wzrost zaufania między Niemcami i Austro-Węgrami (szanowanie integralności terytorialnej monarchii naddunajskiej przez Berlin)

• Władcy Rosji i Austro-Węgier przystali na ogólna formułę, że oba państwa będą się ze sobą porozumiewać w sprawach polityki bałkańskiej

6 maja 1873 r. - wizyta cesarza Wilhelma I w Petersburgu

• Podpisanie tajnej niemiecko-rosyjskiej konwencji wojskowej przez feldmarszałka Helmuta von Moltke i generała Fiodora Fiedorowicza Berga

Cele:

1. utrwalenie pokoju w Europie i oddalenie ryzyka wojny

2. jeśli jeden z dwóch cesarzy zostanie zaatakowany przez Mocarstwo Europejskie, to drugi cesarz wspomoże go 200 tysięczna armią

2. w czerwcu porozumienie zostało uzupełnione układem austriacko-rosyjskim

6 czerwca 1873 r. Franciszek Józef I i Aleksander II zawarli porozumienie o charakterze bardziej generalnym

• porozumienie bezpośrednie i osobiste obu monarchów, niezależne od zmian w ich administracji

• celem podstawowym było zachowanie lub narzucenie pokoju w Europie

• wspólne postępowanie w razie ataku jakiegoś trzeciego mocarstwa

• 22 października do układu przystąpił cesarz Wilhelm I

DOPIERO JESIENIĄ 1873 R. SFORMALIZOWANE ZOSTAŁO PRZYMIERZE TRZECH CESARZY

Francja:

- bardzo szybko podnosiła się z klęski

- spłaciła przed terminem ogromną kontrybucję wojenną

- w marcu 1875 roku Zgromadzenie Narodowe Francji uchwaliło plan zreformowania armii

Bismarck zainspirował wielką kampanię prasową, wskazując ze Francja szykuje się do odwetu.

- sondował opinię, co do rekonstrukcji sojuszu z lat 1872-73

zmiana miała polegać na uznaniu wolnej ręki Niemiec na zachodzie Europy, w zamian za swobodę Rosji w poczynaniach bałkańskich

- dyplomaci głosili ze najlepszym wyjściem dla Niemiec jest wydanie Francji wojny prewencyjnej

- odpowiedź Rosji była jednoznacznie negatywna

Rosja nie mogła sobie pozwolić na sukces planów, które całkowicie burzyłyby stosunki europejskie i stawiały Rosję wobec jeszcze większej potęgi niemieckiej

Aleksander II w maju 1875 r. oświadczył ze Rosja nie dopuści do wojny, podobnie jak Wielka Brytania

2. Kwestia bałkańska i turecka

Bułgaria - bunty antytureckie

Przyczyny:

• Kościół prawosławny

• Grupki inteligencji narodowej

• Kontakty z Rosją

• Powstawanie tajnych komitetów rewolucyjnych (kierownictwo Wasyla Lewskiego)

Cesarz Franciszek Józef wskazywał na Bałkany, jako najkorzystniejszy obszar do ekspansji

Czerwiec 1875 r. - rewolta antyturecka w Hercegowinie

Połowa sierpnia 1875 r. - rewolta antyturecka w Bośni

Bezpośrednia przyczyna:

- narzucenie prze Turków dodatkowych podatków w roku ciężkiego kryzysu w rolnictwie

Kwiecień 1876 r. - powstanie w Bułgarii

Odpowiedź Turecka była wyjątkowo okrutna

• Wojska oraz ochotnicze formacje (baszybuzuk) masakrowały wsie, w których mieszkała ludność prawosławna

• W ciągu 6 tygodni wymordowano 15 tysięcy mężczyzn, kobiet i dzieci

19 czerwca - wypowiedzenie przez Serbię i Czarnogórę wojny Turcji

Grudzień 1875 r. - minister Andrassy opracował plan wzywający Turcję do przeprowadzenia reform w Bośni i Hercegowinie

• Plan poparty przez Rosję i Niemcy

• 8 lipca 1876 r. porozumienie w sprawie stref wpływów na Bałkanach osiągnięte przez władców Austro-Węgier i Rosji na zamku w Reichstadt

11 listopada 1876 r. - mowa wojenna Aleksandra II w sprawie buntu antytureckiego w Serbii i Czarnogórze

oddawał chwałę Rosjanom

ostrzegł, że jeśli porozumienie z Turcją nie zostanie osiągnięte to sam będzie musiał podjąć samodzielne działania

wyraził przekonanie, że Bóg stoi po stronie Rosji i jej świętej misji

KONFERENCJA MOCARSTW W STAMBULE (grudzień 1876 r.)

• W ciągu 1876 roku Turcja przeżyła trzykrotną zmianę władcy

1. Sułtan Abdulaziz

2. Murat V

3. Abdulhamid II - wykazywał duże zdolności dyplomatyczne

pospiesznie opracowana nowa konstytucje i ogłoszona 23 grudnia 1876 r. w dniu oficjalnego otwarcia w Stambule konferencji mocarstw

konstytucja mówiła m.in. o zapewnieniu wszystkim równych praw na terytorium całego państwa (reformy jednak nie zostały później zrealizowane)

15 stycznia 1877 r. - Rosja podpisała tajną konwencję z Austro-Węgrami w Budapeszcie

zapewniała ona Rosji neutralność Austro-Węgier w wypadku wojny Rosji z Turcją

Kwiecień 1877 r. - protokół londyński - wezwanie mocarstw do wprowadzenia przez Turcję reform

24 kwietnia 1877 r. - początek wojny rosyjsko-tureckiej

- toczyła się na dwóch frontach: kaukaskim i europejskim (przede wszystkim teren Bułgarii)

- front kaukaski:

• Wojska rosyjskie witane mile przez Ormian

• Liczne sukcesy

• Jesienią zatrzymały się przed twierdzą Kars

- front europejski

• Siły rosyjskie przemaszerowały przez Rumunię w kierunku Bułgarii

• Ofensywa pomyślna

• Ofensywa zatrzymana przez obrońców Plewna i wojska tureckie na przełęczy Szipka

• Oblężenie twierdzy trwało 5 miesięcy

• Zakończyło się 10 grudnia 1877 r. zdobyciem twierdzy

- 20 stycznia wojska rosyjskie były już w Adrianopolu, skąd bez przeszkód mogły iść na Stambuł

- 31 stycznia podpisano w Adrianopolu rozejm

3 marca 1878 r. - traktat rosyjsko-turecki w San Stefano

Postanowienia:

• Utworzenie Wielkiej Bułgarii (od Morza Czarnego do Egejskiego)

• Bułgaria miała zostać wyłącznie formalnie częścią imperium osmańskiego

• Bułgaria pod protektoratem Rosji

• Turcja zmuszona do uznania niepodległości Rumunii, Serbii i Czarnogóry oraz powiększenia ich terytoriów

• Do Rosji wracała część Besarabii oraz uzyskiwała Kars, Batumi i Ardahan na Zakaukaziu

4 czerwca 1878 r. - podpisano w Stambule konwencję w przedmiocie przymierza obronnego między Wielką Brytanią i Turcją oraz okupacji Cypru

• Przymierze miało być w mocy dopóki Rosja będzie posiadała twierdze kaukaskie

oraz gdyby chciała zająć część terytoriów azjatyckich sułtana

• W zamian Turcja przyrzekła przeprowadzenie niezbędnych reform i poprawienie położenia poddanych chrześcijańskich oraz godziła się na okupacje Cypru przez Wielką Brytanię

KONGRES W BERLINIE (od 13 czerwca 1878 r. przewodnictwo Bismarcka)

Rosja

Niemcy

Austro-Węgry

Francja

Wielka Brytania

Włochy

Turcja

Przyczyna: zbyt korzystne warunki traktatu z San Stefano dla Rosji

Po miesięcznych obradach 13 lipca 1878 r. podpisano traktat końcowy kongresu

Ustalenia:

• Zniweczono plany rosyjskie, co do Bułgarii

• Miało być utworzone niewielkie księstwo bułgarskie

• Południowa część Bułgarii zwana Rumelią wschodnia (stolica Płowdiw) stała się autonomiczną prowincją pod władzą sułtana.

• Uznanie niepodległości Serbii i Czarnogóry, Rumunii

• Część Besarabii, którą Rumunia władała na mocy traktatu paryskiego (z 1856 r.) została zwrócona Rosji

• Potwierdzono wolność żeglugi na Dunaju

• Utworzono europejską komisję Dunaju

• Austro-Węgry otrzymały prawo do okupowania i administrowania prowincjami Bośni i Hercegowiny

• Rosja miała zwrócić Turcji miasto Bajazet, ale zachowywała trzy twierdze kaukaskie: Ardahan, Kars i Batumi

• Wielka Brytania zajęła Cypr, nie dopuściła do rozbicia Turcji

28 czerwca 1881 r. Milan (książę Serbii) zawarł z Austro-Węgrami tajny traktat

• Monarchia naddunajska zgodziła się popierać dynastię Obrenowiczów

• Serbia zobowiązała się nie tolerować u siebie żadnej działalności prowadzonej przeciwko Austro-Węgrom lub w nowy status Bośni i Hercegowiny

• Serbia będzie zawierać traktaty międzynarodowe tylko pod warunkiem ich zgodności z duchem współdziałania serbsko-austriackiego

1882 - Obrenowicz ogłosił się królem Serbii przybierając imię Milana I.

29 kwietnia 1879 r. - Aleksander Battenberg księciem Bułgarii

18 września 1885 r. - powstanie antytureckie w Płowdiw

Jego przywódcy głosili połączenie obu Bułgarii tzn. przyłączenie Rumelii Wschodniej

Aleksander Battenberg stanął na czele armii, musiał jednak walczyć nie z Turcja a z Serbią

7 listopada 1885 r. Serbowie zostali pokonani w bitwie pod Śliwnicą

3 marca 1886 r. - zawarto pokój serbsko-bułgarski

7 września 1886 r. - ustąpienie Aleksandra

7 lipca 1887 r. - panowanie w Bułgarii zaoferowano księciu Ferdynandowi Sachsen-Coburgowi

3. Powstanie Trójprzymierza

Po kongresie berlińskim nastąpiło przesilenie w stosunkach rosyjsko-niemieckich.

- państwa były coraz bardziej sobie przeciwne

- Bismarck uważał, ze głównym winowajcą pogorszenia się stosunków jest Gorczakow, wobec czego zażądał od cara jego dymisji

- Aleksander II uważał, ze to właśnie Bismarck jest głównym przeciwnikiem przyjaźni rosyjsko- niemieckiej

- pogorszeniu uległy stosunki gospodarcze pomiędzy Rosją a Niemcami

7 października 1879 r. - podpisanie traktatu sojuszniczego Austro-Węgier i Niemiec i zawiązanie Dwuprzymierza

miał charakter wyłącznie obronny

jeśli jedno z państw zostanie zaatakowane przez Rosję (lub innego agresora połączonego z Rosją), to umawiające się państwa zobowiązują się przyjść sobie z pomocą wojskową i nie zawierać pokoju inaczej niż wspólnie i w porozumieniu

w razie ataku przez mocarstwo trzecie, drugi ze sprzymierzeńców miał zachować, co najmniej życzliwą neutralność

miał być ważny 5 lat, z możliwością późniejszego przedłużenia

18 czerwca 1881 r. - podpisanie układu trójstronnego Niemiec, Austro-Węgier i Rosji w Berlinie (rokowania rozpoczęły się już w grudniu 1879 r.)

Założenia:

• Wzajemna neutralność w wypadku wojny któregoś z sygnatariuszy z obcym mocarstwem

• Unikanie sporów na Bałkanach i respektowanie pozycji, jaką zajmowały Austro-Węgry w tym rejonie w wyniku postanowień traktatu berlińskiego

• Zamknięcie cieśnin dla okrętów państw obcych

• Zapowiadał możliwość złagodzenia konfliktów między trzema monarchiami

• 27 marca 1884 r. został przedłużony na dalsze 3 lata

18 czerwca 1887 r. - traktat reasekuracyjny miedzy Niemcami i Rosją

zapewniał życzliwą, wzajemną neutralność na wypadek wojny któregoś z tych dwóch państw z innym mocarstwem

1882 r. - rozszerzenie Dwuprzymierza - utworzenie Trójprzymierza poprzez zawarcie traktatu z Włochami

Dlaczego z Włochami?

• Napięcia Włoch z Francją

• Garnizon francuski stacjonował z Rzymie i walczył przeciw silom Garibaldiego, usiłując zająć Wieczne Miasto

• 3 listopada 1867 r. wojska francuskie pokonały ochotników Garibaldiego pod Mentaną, co wywołało oburzenie Włochów

Włochy po zjednoczeniu:

• Mocarstwo europejskie in spe

• Słabą stroną była włoska gospodarka

• Starały się zrekompensować niedostatki swojej gospodarki umacniając pozycję międzynarodową zwłaszcza w basenie Morza Śródziemnego

1873 r. - Wiktor Emanuel II złożył wizyty w Berlinie i Wiedniu

1875 r. - rewizyty w Rzymie Wilhelma I i Franciszka Jozefa I

1881 r. - opanowanie Tunezji przez Francję - Włochy dotknięte, ponieważ tu właśnie zamierzały skierować swoją ekspansję, przyspieszyło to związek Włoch z państwami centralnymi

TRAKTAT TRÓJPRZYMIERZA - podpisany 20 maja 1882 r.

Austro-Węgry

Niemcy

Włochy

• Sygnatariusze kierowali się zwiększeniem gwarancji powszechnego pokoju

• Deklaracja pokoju i przyjaźni

• Niepodejmowanie żadnych zobowiązań, które byłyby zwrócone przeciwko któremuś z sygnatariuszy

• Zagwarantowanie pomocy Włochom w razie agresji Francji

• Włochy miały przyjść z pomocą Niemcom w razie agresji Francji

• Jeśli któryś z sygnatariuszy znajdzie się w stanie wojny z dwoma lub więcej mocarstwami niebędącymi sygnatariuszami to obowiązuje casus foederis

• Jeśli któryś z sygnatariuszy jest w wojnie tylko z jednym mocarstwem pozostali sojusznicy pozostają w neutralności

• Traktat nie był skierowany przeciwko Wielkiej Brytanii

• Traktat zawarty na 5 lat

30 października 1883 r. - Układ obu państw centralnych (bez Włoch) z Rumunią

Dlaczego z Rumunią?

- król Karol I Hohenzollern za groźniejszego przeciwnika uważał Rosję, która odebrała Rumunii część Besarabii

- Rumunia obawiała się Bułgarii, która była ramieniem rosyjskim na Bałkanach

- sojusz ten mógł się okazać ważny dla Austro-Węgier w czasie wojny z Rosja

- istotne dla Niemiec, ponieważ utrudniało sytuację Rosji i zwiększało wpływy bloku państw centralnych na Bałkanach

Strategia Bismarckowska ( szczyt strategii lata 80. XIX wieku)

• Doprowadził do odnowienia sojuszu trzech cesarzy

• Zbudował przymierze z Austro-Węgrami uzupełnione przyciągnięciem Włoch i Rumunii

• Silna pozycja na Bałkanach dzięki sojuszowi z Rumunią, zajęciu Bośni i Hercegowiny i zdominowaniu Serbii

12 grudnia 1887 r. - traktat między Austro-Węgrami, Włochami i Anglią o utrzymaniu statusu quo w rejonie śródziemnomorskim

20 marca 1890 r. - dymisja Bismarcka

4. Formowanie się Trójporozumienia (Ententy)

4.1 Sojusz francusko-rosyjski

Zawiązanie trójprzymierza wzmogło we Francji poczucie izolacji, dlatego za najważniejszą sprawę uważała znalezienie strategicznego sojusznika. Najbardziej naturalnym sprzymierzeńcem wydawała się Rosja.

Dlaczego z Rosją?

• Komplementarność interesów gospodarczo-finansowych

w Rosji powstawało wiele fabryk i linii kolejowych, dla realizacji swych planów gospodarczych Aleksander III potrzebował kapitałów, które znalazł bez trudu we Francji

Sierpień 1891 r. - wstępna umowa o współdziałaniu polityczno-wojskowym Francji i Rosji dokonana poprzez wymianę listów: ministra Giersa do ministra spraw zagranicznych Francji Aleksandra Robota (21 sierpnia 1891 r.) oraz odpowiedź ministra francuskiego (27 sierpnia 1891 r.)

• Oba państwa będą się porozumiewały w każdej sprawie mogącej narazić pokój powszechny

• W razie gdyby pokój był zagrożony i oba państwa porozumieją się, co do środków, jakie miałyby podjąć

• Rosja nie chciała zbyt konkretnych zobowiązań, zwłaszcza militarnych

17 sierpnia 1892 r. - projekt konwencji wojskowej

• Casus foederis, - jeśli Francja zostanie zaatakowana przez Niemcy lub Włochy przy poparciu Niemiec, Rosja zaatakuje Niemcy

• Współdziałanie wojskowe miało być uruchomione w przypadku mobilizacji Trójprzymierza

• Francja wystawi do wojny przeciwko Niemcom 1 300 tysięcy żołnierzy a Rosja od 700 do 800 tysięcy ludzi

• Konwencja miała być utrzymana w tajemnicy, dopóki będzie istnieć Trójprzymierze

4.2. Porozumienie francusko-angielskie

Incydent, z 1898 r. w Faszodzie, którą Francuzi musieli opuścić wskutek groźby brytyjskiej, doprowadził do wielkiego wrzenia i wzajemnego antagonizmu po obu stronach kanału La Manche

1895 r. -Anglia zaproponowała cesarzowi Wilhelmowi dokonanie podziału Turcji (w Niemczech uznano to za nieszczery manewr brytyjski)

1898 r. - Niemcy i Anglia zawarły układ o podziale w przyszłości kolonii portugalskich w Afryce

1890 r. - Rzesza oddała Brytyjczykom Zanzibar w zamian za wyspę Helgoland na Morzu Północnym

Jesień 1890 r. - Niemcy i Anglia uzgodniły wspólne stanowisko wobec wydarzeń w Chinach (powstanie bokserów zwiększyło współzależność anglo-niemiecką)

Ekspansja niemiecka w świecie pozaeuropejskim:

• Tanie, ale gorsze jakościowo towary niemieckie skutecznie wypierały z wielu rynków produkty angielskie

• Niemcy stawały się groźnym konkurentem na obszarach zastrzeżonych dotychczas dla handlowego monopolu brytyjskiego

• Zbrojenia, a zwłaszcza budowa wielkiej floty wojennej

w 1871 r. Niemcy miały niewielką flotę przybrzeżną i 7 stoczni, natomiast w końcu wieku około 40 stoczni

Francja również próbowała poprawić stosunki z Anglią

Maj 1903 r. - wizyta króla Edwarda VII w Paryżu, zakończyła się wielkim sukcesem, sprawy zaczęły toczy się szybciej. Prezydent Emile Loubet i minister Delcasse zaraz rewizytowali Londyn i przystąpili do konkretnych negocjacji.

Wybuch wojny rosyjsko-japońskiej zwiększył zainteresowanie Francji przyspieszeniem porozumienia z Anglią

8 kwietnia 1904 r. - francusko-brytyjska entente kordiale

dotyczyła uzgodnienia interesów kolonialnych obu państw

4.3. Porozumienie angielsko-rosyjskie

1906 r. - konferencja w Algeciras - Anglia i Rosja poparły Francję (w sprawie Maroka)

Cesarz Wilhelm zmierzał do doprowadzenia do ,,sojuszu kontynentalnego'' łączącego 3 mocarstwa: Rosję, Niemcy i Francję

24 lipca 1905 r. - podpisane z Niemcami traktatu bez konsultacji z rządem przez Mikołaja II

• W przypadku, gdy jedno z państw sprzymierzonych zostanie napadnięte przez jakieś mocarstwo europejskie sojusznik przyjdzie mu z pomocą w Europie ze wszystkimi swoimi siłami lądowymi i morskimi

• Gdy traktat ten uzyska moc prawną cesarz Wszechrosji podejmie niezbędne korki w celu zaznajomienia z nim Francji i pozyskania jej, jako sprzymierzeńca

Rosja

• W latach 70. XIX w. podbiła Buchary, Chiwy i Kokandu

• Nacisk na Afganistan i Persje

• Dominacja w Mandżurii

• Zainteresowanie Koreą

• Umacnianie pozycji nad Oceanem Spokojnym

Kwiecień 1901 r. - początek rozmów prowadzących do sojuszu między Anglią a Japonią

30 stycznia 1902 r. - zawarcie układu

• Współdziałanie obu państw w obronie swych interesów w Chinach i Korei

• Anglia i Japonia zachowają neutralność, gdy któryś z nich znajdzie się w stanie wojny z innym mocarstwem

• W przypadku wojny jednego z sygnatariuszy z dwoma lub więcej mocarstwami zobowiązali się do udzielenia pomocy wojskowej swojemu sojusznikowi

Anglia zadowolona, bo ciężar rywalizacji z Rosją na Dalekim Wschodzie przejmowała Japonia

1902 r. - pokój Anglii z Burami (uwolnienie się od kłopotliwego konfliktu w Afryce)

Od połowy 1906 r. - trwały przygotowania do porozumienia rosyjsko-angielskiego

31 sierpnia 1907 r. - podpisanie porozumienia przez ministra Izwolskiego i ambasadora brytyjskiego w Petersburgu Arthur'a Nicolson'a

dotyczył wyłącznie uzgodnienia interesów w Persji, Afganistanie i Tybecie

położył podwaliny pod generalne współdziałanie polityczne, a z czasem i wojskowe

podział wpływów w Persji (do strefy wpływów zaliczono najbogatszą, północną część kraju, środkową strefę uznano za neutralną, a południe zarezerwowano dla wpływów brytyjskich)

• Rosja uznała Afganistan za obszar znajdujący się poza strefą jej wpływów

• Anglia przekształciła Afganistan w kolonię

• Anglia i Rosja uzgodniły, że będą się powstrzymywać od prób podporządkowania sobie Tybetu

Porozumienie rosyjsko-brytyjskie największe wrażenie wywarło w Niemczech, gdzie uznano je za przejaw polityki okrążania ich pierścieniem wrogich mocarstw.

5. Regulacje prawnomiędzynardowe w sprawach wojny i pokoju

17 luty 1863 r. - powstanie w Genewie Międzynarodowego Komitetu Pomocy Rannym Żołnierzom

1880 r. - zmiana nazwy na Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża

22 sierpnia 1864r. - w Genewie podpisano konwencję o poprawie losu rannych na polu, konwencja ustanowiła międzynarodowy obowiązek przestrzegania wielu zasad humanitarnych

11 grudnia 1868 r. - Międzynarodowa Komisja Wojskowa opracowała deklaracje w sprawie pocisków wybuchających małego kalibru, formułowała ogólne zasady ,,łagodzenia klęsk wojny''

sygnatariusze tej deklaracji (19 państw) wyrzekli się stosowania w czasie wojny pocisków wagi mniejszej niż 400 gramów, wybuchających lub zawierających materiały piorunujące czy zapalne

Lata 80. i 90. XIX w. - technika wojenna szybko się rozwijała

18 maja - 29 lipca 1899 r. - konferencja pokojowa w Hadze z udziałem 26 państw europejskich, amerykańskich i azjatyckich (I konferencja haska)

konwencje i deklaracje haskie stanowiły ważny etap w rozwoju prawa międzynarodowego

II konwencja próbowała zebrać i określić dotychczasowe propozycje prawnomiędzynarodowe dotyczące prowadzenia wojen lądowych

Klauzula Martena - wskazywała na znaczenie prawa zwyczajowego dot. wojen lądowych

15 czerwca - 18 października 1907 r. - druga konferencja pokojowa w Hadze z udziałem przedstawicieli 44 państw

podpisano na niej 13 konwencji, 1 deklarację, 1 uchwałę i 5 życzeń (opisane na str. 180)

Konwencja III zabroniła rozpoczynania działań wojennych bez uprzedniego zawiadomienia, które będzie mieć formę umotywowanego wypowiedzenia wojny bądź ultimatum.

Za najważniejszą i najbardziej kompleksową uważa się IV konwencję, do której dołączono obszerny liczący 56 artykułów aneks, a więc regulamin praw i zwyczajów wojny lądowej

uregulowania dotyczące jeńców wojennych

uregulowania dotyczące pojęcia kombatanta

przyczynienie się do bardziej humanitarnego sposobu prowadzenia wojen

uznanie odpowiedzialności państw za przestrzeganie prawa wojennego i możliwości ściągania odszkodowań za jego naruszenie

V konwencja

terytorium państw neutralnych jest nienaruszalne, a strony wojujące nie mogą przeprowadzać przez to terytorium wojska lub taborów z amunicją lub aprowizacją

26 luty 1909 r. - na konferencji londyńskiej uchwalono bardziej generalną deklarację dotycząca prawa wojny morskiej

odmowa reatyfikacji ze względu na zbyt szczegółowe regulacje, mimo to wiele państw niejednokrotnie powoływało się na jej ustalenia

6. Problemy Turcji i Bałkanów

6.1. Rewolucja młodoturecka

1894 - 1896 r. - krwawe tłumienia dążeń narodowych Ormian

1889 r. - zniesienie autonomii Krety

Luty 1897 r. - powstanie Greków zamieszkujących Kretę, ogłaszając zjednoczenie wyspy z królestwem Grecji

17 kwietnia 1897 r. - Turcja wypowiedziała Grecji wojnę, odniosła w niej zwycięstwo

4 grudnia 1897 r. - mocarstwa wymusiły korzystne dla Grecji warunki zakończenia wojny w pokoju stambulskim

29 kwietnia 1899 r.- mocarstwa spowodowały ze sułtan uznał autonomię Krety

12 października 1908 r. - Kreta ogłosiła wolę połączenia się z Grecją

1889 r. - początki organizowania się opozycji w Turcji

W kraju konspiracja wśród:

- inteligencji

- studentów i absolwentów różnych szkół (zwłaszcza medycznych i wojskowych)

Sztandarowe hasło opozycji: przywrócenie konstytucji z 1876 r., modernizacja państwa i uwolnienie się od hańbiącej zależności zagranicznej

Brutalne represje wobec opozycji w końcu lat 90.

Rewolucja młodoturecka

Rozpoczęła się w Macedonii

1906 r. - założenie osmańskiego towarzystwa wolności, które w 1907 r. weszło w skład osmańskiego stowarzyszenia jedności i postępu

3 lipca 1908 r. - początek rewolucji - bunt grupy oficerów i żołnierzy, którzy uszli w góry i wezwali do walki z despotyzmem

24 lipca 1908 r. - sułtan ogłosił przywrócenie konstytucji z 1876 r., a rewolucja triumfowała, na czele rządu stanął Kamil Pasza

27 kwietnia 1909 r. - sułtan Abdulhamid II zdetronizowany po nieudanej próbie zamachu stanu

6.2. Aneksja Bośni i Hercegowiny

1897 r. - porozumienie bałkańskie Austro-Węgier i Rosji

1903 r. - umocnienie porozumienia umową z Murzsteg o wspólnym stanowisku w sprawie reform Macedonii

5 października 1908 r. - cesarz Franciszek Józef I ogłosił aneksję Bośni i Hercegowiny

6 października Austro-Węgry wysłały noty do rządów europejskich zawiadamiając o aneksji, w monarchii zarządzono częściową mobilizację

22 marca 1909 r. - Rosja oficjalnie uznała aneksję Bośni i Hercegowiny

31 marca 1909 r. - Serbia oficjalnie uznała aneksję Bośni i Hercegowiny

6.3. Dwie wojny bałkańskie

13 marca 1912 r. - układ sojuszniczy między Serbią i Bułgarią w sprawie podziału stref wpływów w Macedonii

- udzielnie sobie pomocy w wypadku zagrożenia agresją lub gdyby któreś z mocarstw próbowało zająć jakąś część terytorium bałkańskiego znajdującego się pod władzą Turcji

12 maja 1912 r. - Serbia i Bułgaria zawarły konwencję wojskową przewidującą możliwość wypowiedzenia Turcji wojny

29 maja 1912 r. - porozumienie grecko-bułgarskie

23 i 28 sierpnia 1912 r. - Grecja zaproponowała dwukrotnie słowiańskim państwom bałkańskim zawarcie Czwórprzymierza

miało dotyczyć głównie wspólnej polityki wobec powstania albańskiego i przyszłości Albanii, różnice interesów były zbyt duże by je sfinalizować

Od 1910 r. - rozmowy między Czarnogórą a Bułgarią doprowadziły do zawarcia porozumienia w formie ustnej

1912 r. - powstał system bilateralnych układów sojuszniczych tworzących swego rodzaju związek zwany LIGĄ BAŁKAŃSKĄ

WOJNA Z TURCJĄ

9 października 1912 r. - wojnę Turcji wypowiedziała Czarnogóra

17 października 1912 r. - wypowiedzenie wojny Turcji przez Serbię, Bułgarię i Grecję

• Wojna krótka

• Zwycięstwo aliantów bałkańskich

• Bułgarzy pobili wojska tureckie pod Kilisse i Burgas

• Serbowie triumfowali pod Kumanovą

• Grecy po 3 tygodniach wkroczyli do Salonik

• 3 grudnia działania zakończyły się podpisaniem zawieszenia broni

Połowa grudnia 1912 r. - międzynarodowa konferencja ambasadorów rozważającą sporne problemy

17 grudnia podjęto decyzję o uzyskaniu autonomii przez Albanię

Styczeń 1913 r. - w Turcji powstał nowy rząd zapowiadający zdecydowane działania w obronie integralności państwa

3 luty 1913 r. - alianci bałkańscy wznowili wojnę przeciw Turcji

16-20 kwietnia 1913 r. - rozejm (Turcja przegrała)

30 maja 1913 r. - podpisanie układu pokojowego formalnie kończącego pierwszą wojnę bałkańską w Londynie

Turcja straciła niemal wszystkie terytoria europejskie

Macedonia została podzielona między państwa bałkańskie

Bułgaria dodatkowo otrzymała Trację

Rozbieżności, które wynikły już w trakcie przygotowywania traktatu londyńskiego

• Serbia, która nie otrzymała dostępu do Adriatyku domagała się zmiany na swoją korzyść

• Bułgaria uważała, że Grecja zagarnęła zbyt duży obszar wokół Salonik

• Grecja i Serbia zawarły 1 czerwca 1913 r. tajny układ skierowany przeciw Bułgarii

• Pretensje do Bułgarii zgłosiła także Rumunia, domagająca się w zamian za neutralność południowej Dobrudży

30 czerwca 1913 r. - Bułgaria rozpoczęła wojnę z Serbią i Grecją

przeciwko Bułgarii wystąpiła Rumunia

Turcja dostrzegła okazję do odzyskania części terytoriów i przyłączyła się do koalicji antybułgarskiej

Bułgaria szybko przegrała wojnę

30 lipca - 10 sierpnia 1913 r. - konferencja pokojowa obradująca w Bukareszcie ustaliła nowy porządek na Bałkanach

• Serbia uzyskała terytoria macedońskie

• Grecy utrzymali dotychczasowe zdobycze oraz zachodnia Trację z Kawallą

• Rumunia utrzymała południową Dobrudżę

• Na mocy traktatu pokojowego zawartego w Stambule 29 września 1913 r. Bułgaria straciła na rzecz Turcji Trację wschodnią z Adrianopolem

W wyniku drugiej wojny bałkańskiej Liga Bałkańska została rozbita.

6.4. Idee i dążenia Słowian bałkańskich

Idea jugosłowiańska (jugoslawizm, panjugoslawizm) - postulowała zjednoczenie wszystkich słowian południowych w jednym państwie. Az do końca I wojny światowej nie udało się jej zrealizować, gdyż była z gruntu sprzeczna z interesami wielkich mocarstw.

• Nie była jednolita

• Występowały w niej rożne nurty, koncepcje i strategie realizacji ostatecznego celu

• Można wyróżnić chorwacka wersje i serbska wersje, miedzy nimi jeszcze skrajne odmiany i tendencje

• Różnica wyznania - katoliccy Chorwaci i prawosławni Serbowie

Bałkanizacja - różnorodne konflikty, wojny i podziały miedzy narodami bałkańskimi

Idea iliryzmu - jedność słowian pod berłem Habsburgów

Od lat 40 XIXw. Serbia rozwijała własna koncepcje jugoslawizmu

• Narodziła się pod wielkim wpływem polskiej emigracji politycznej we Francji (hotel Lambert), a zwłaszcza księcia Adama Jerzego Czartoryskiego

Ruch młodobośniacki - przełom XIX i XX wieku, przyjął formę luźnego ugrupowania młodych idealistów

• Wzorowany na XIX-wiecznych ,,Młodych Włoszech''

• Był ruchem inteligenckim, także oświatowym

• Za swój program przyjęli realizacje idei jugosłowiańskiej w wersji doktryny serbskiej

• Do roku 1908 ruch prowadził działalność głownie metodami pokojowymi, skupiając się na oświacie i budzeniu tożsamości narodowej

• Dopiero po aneksji Bośni przez Austro-Węgry sięgnął po terror indywidualny (zabójstwo pary arcyksiążęcej w Sarajewie w 1914 r.)

7. Ewolucja Trójprzymierza i Trójporozumienia

Trójprzymierze było odnawiane:

- 20 lutego 1887 r.

- 6 maja 1891 r.

- 28 czerwca 1902 r.

- 5 grudnia 1912 r.

Włochy

• Nie zrywając formalnych związków z trójprzymierzem, od lat 90. zbliżały się do trójporozumienia

• gorzka lekcja pod Aduą w 1896 r. i nieudana próba opanowania Etiopii spowodowały, ze Włochy musiały gdzie indziej szukać możliwości spełnienia imperialnych ambicji i zdobycia strefy wpływów

• wrzesień 1896 r. - Włochy uznały protektorat Francji nad Tunezja, później zaakceptowały ekspansje Francji w Maroku, w zamian, za co otrzymały zapewnienie poparcia swych planów wobec Trypolitanii i Cyrenajki - wzajemne zobowiązania w tym względzie regulował tajny traktat z 14 grudnia 1900 r.

24 października 1909 r. - tajny układ w Racconigi

Włochy i Rosja będą dążyć do zachowania statusu quo na Bałkanach

gdyby doszło do niepożądanych wydarzeń ,, powinny domagać się zastosowania zasady narodowościowej z wyłączeniem obcego panowania''

Włochy przyrzekły popierać postulaty rosyjskie w sprawie cieśnin czarnomorskich

Rosja zadeklarowała życzliwość wobec interesów włoskich w Trypolitanii i Cyrenajce

5 grudnia 1912 r. - w piątym z kolei traktacie Trójprzymierza partnerzy przyrzekali sobie, że nie przystąpią do żadnego sojuszu wymierzonego przeciw jakiemukolwiek z tych państw, określono również, ze wspólnym celem jest ,, zachowanie terytorialnego statusu quo na wschodzie''

3 sierpnia 1914 r. - Włochy ogłosiły deklaracje neutralności argumentując, ze wbrew ostatniemu traktatowi trójprzymierza przed podjęciem decyzji o wojnie w Serbii nie prowadzono z nimi w tej sytuacji żadnych konsultacji

26 kwietnia 1915 r. - tajny układ Rosji, Francji i wielka Brytania z Włochami zawarty w Londynie

Włochy zadeklarowały, ze przystąpią do wojny po ich stronie nie później niż miesiąc po podpisaniu tego dokumentu

Serbia

• czerwiec 1903 r. - króla Aleksander I z dynastii Obrenowiczów został zamordowany

• tron objął Piotr Karadżordżewicz

zapoczątkował nowy kurs polityki serbskiej

głosili program budowy wielkiej Serbii, obejmującej wszystkie jej ziemie historyczne

• po zamówieniu armat we francuskich zakładach Austro-Węgry wydały Serbii wojnę celną i wstrzymały import bydła

• Serbowie zaczęli wywozić swe produkty do Anglii, Francji i Włoch oraz wstrzymali import z Austro-Węgier

• W 1906 r. banki paryskie udzieliły pierwszych pożyczek Serbii

• Kapitały francuskie zaczęły odgrywać dominująca role w gospodarce kraju

• Od 1905 r. przywódcy serbskiej mniejszości narodowej w dualistycznej monarchii wiedeńskiej zaczęli zabiegać o budowanie związków z Chorwatami, Słoweńcami, a zatem o jedność Słowian na Bałkanach

Rumunia

• Zajęła postawę neutralna

• 17 sierpnia 1916 r. Rumunia zawarła układ z Rosja, wielka Brytania, Francja i Włochami o przystąpieniu do wojny przeciw Austro-Węgrom (co nastąpiło 28 sierpnia)

• 29 sierpnia Rumunia wypowiedziała wojnę Turcji, a 31 sierpnia Bułgarii i Niemcom

6 września 1915 r. - tajny traktat sojuszniczy miedzy Bułgarią, Niemcami i Austro-Węgrami

6 września 1915 r. - podpisano traktat między Bułgarią a Turcja

14 października 1915 r. - Bułgaria uderzając na Serbie stała się uczestnikiem wojny światowej po stronie zmienionego Trójprzymierza

2 sierpnia 1914 r. - formalny traktat sojuszniczy miedzy Turcja a Niemcami podpisany w Stambule

mimo zawarcia układu Turcja nadała starała się zachować neutralność

na końcu września i początku października 1914 r. dwa okręty niemieckie i flota turecka zaatakowały Sewastopol, Odessę i Noworosyjsk

2 listopada Rosja wypowiedziała Turcji wojnę

5 i 6 listopada wojnę Turcji wypowiedziały Anglia i Francja

16 lipca 1912 r. - podpisanie konwencji morskiej miedzy Francja a Rosja uzgadniając działania flot obu krajów w wypadku wojny

Czerwiec 1912 r. - rozpoczęły się rozmowy angielsko-francuskie, które trwały Az do jesieni - dowodziły one, że nastąpiło dalsze zbliżenie i umocnienie solidarności miedzy obu państwami

8. W latach I wojny światowej

8.1. Kryzys lipcowy

Niemcy

• W latach 1891-1906 kiedy szefem sztabu armii był generał Alfred von Schlieffen (kolejnym szefem sztabu generalnego był Helmuth von Moltke) powstała doktryna, która miała w decydujący sposób zaważyć na późniejszej strategii polityczno-wojskowj Rzeszy.

• Zakładała ze Niemcy będą prowadzić wojnę na dwa fronty, z tym ze będzie on krotka (wojna błyskawiczna), od 8-10 tygodni do kilku miesięcy. W tym czasie należało najpierw cala siłą zaatakować jednego z przeciwników, a po jego pokonaniu przerzucić armie przeciwko drugiemu, który osamotniony i niegotowy jeszcze do walki również zmuszony zostanie zmuszony szybko do zawarcia pokoju na korzystnych dla Niemiec warunkach

• Warunkiem powodzenia planu niemieckiego było zachowanie neutralnej postawy przez Anglie (splendid isolation)

• Zakładano, iż pierwsze uderzenie musi być wymierzone we Francje, aby po jej rozbiciu skoncentrować się na wojnie z Rosja

Do wzrostu napięcia w europie przyczyniły się dwie inne sprawy:

polityka Niemiec wobec Turcji

• Niemcy skutecznie ograniczyły wpływy Francji i Anglii na terenie Turcji

• Na jesieni 1913 r. zapadła decyzja, iż Niemcy dokonają reorganizacji, modernizacji i częściowej wymiany uzbrojenia armii tureckiej

• Całością operacji miała kierować niemiecka misja wojskowa w Turcji na czele generał Otton Liman von Anders

• Formalna umowa w tej sprawie została podpisana 27 listopada 1913 r. przewidywała m.in.:, iż generał Liman von Sanders wejdzie w skład najwyższej rady wojennej Turcji, zostanie dowódca I korpusu armijnego w Istambule oraz zajmie drugie stanowisko w hierarchii armii tureckiej, po ministrze wojny

polityka Austro-Węgier na Bałkanach

• Serbowie zrozumieli, iż polityka monarchii habsburskiej jest największą przeszkoda dla spełnienia się wielkiej idei jedności słowian południowych

• Wrogość do monarchii naddunajskiej ożywiła tajne organizacje nacjonalistyczne - główną role wśród nich odgrywała ,,Czarna Ręka'' znana pod nazwa ,,Zjednoczenie lub Śmierć''

powstała w 1911 r.

na jej czele stal pułkownik Dragutin Dimitrijewić uczestnik krwawego zamachu w 1903 r. na króla Aleksandra, ostatniego z dynastii Obrenowiczów

Prowadziła ostra propagandę antyaustriacka i przygotowywała akcje terrorystyczne

• W Wiedniu już w 1908 r. myślano o wojnie z Serbia

• Na pocztami czerwca 1914 r. na zamku Konopiaste w czechach, siedzibie następcy tronu, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda odbyła się narada z udziałem cesarza Franciszka Jozefa I

• Przewagę uzyskali w niej zwolennicy ukarania Serbii

• Wiadomość o naradzie potraktowano w Belgradzie, jako wielkie zagrożenie

• Przywódcy ,,czarnej reki'' przyspieszyli przygotowania do zamachu na Franciszka Ferdynanda, którego uważano za największego wroga idei jugosłowiańskiej - dokonał się on 28 czerwca 1914 r. podczas uroczystego wjazdu do stolicy Bośni-Sarajewa arcyksięcia Franciszka Ferdynanda wraz z małżonką

• Pierwszym nieudanym zamachowcem był Nedeljko Cabrnović, dopiero strzały Gawriło Principia wymierzone w następcę tronu i jego żonę okazały się śmiertelne

Po wydarzeniach w Sarajewie nastał czas gorączkowych konsultacji i narad w głównych stolicach europejskich

• Wiedeń: 7 lipca minister spraw zagranicznych Leopold Berchtold oświadczył ze nadszedł czas, by raz na zawsze unieszkodliwić Serbie, postanowiono wysłać do Serbii takie ultimatum, ,,które zostałoby odrzucone, ażeby można było przystąpić do radykalnego rozstrzygnięcia za pomocą wystąpienia wojennego''

• Wojowniczość Wiednia spowodowana była głownie zachętami płynącymi z Berlina i zapewnieniami o gotowości do wszelkiego wsparcia sojuszniczego

• 23 lipca rząd Austro-Węgierski wystosował ultimatum, które było niezmiernie surowe

składało się z 10 punktów, w których zadano:

aby rząd serbski potępił wszelka propagandę wymierzona w Austro-Węgry

Usunął z wojska i administracji oficerów i urzędników według listy sporządzonej w Wiedniu

wyeliminował u siebie ruch wywrotowy, wymierzony w integralność terytorialna monarchii naddunajskiej

• W odpowiedzi z 25 lipca rząd serbski przyjął wszystkie te zadania poza jednym zawartym w punkcie 6: mówił on, iż w śledztwie, które zostanie wytoczone uczestnikom zamachu sarajewskiego uczestniczyć będą przedstawiciele władz austriackich, na co właśnie rząd serbski nie wyraził zgody

• Wskutek tego 28 lipca Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii i niezwłocznie rozpoczęły działania zbrojne. Pierwszy akt tragedii rozgrywał się zgodnie ze scenariuszem opracowanym w Berlinie

1. zakładał on, iż konflikt uda się ograniczyć do starcia austriacko-serbskiego, w którego wyniku oba państwa niemieckie uzyskają trwałą hegemonie na Bałkanach i w Turcji

2. powodzenie takiej strategii zależało od zachowania Rosji i innych mocarstw

3. oceniano, iż Rosja dopiero za kilka lat może stać się groźna, a dla Francji i Anglii Serbia ma w gruncie rzeczy drugorzędne znaczenie

sprawy się skomplikowały wskutek zaskakującej postawy Rosji:

• zamiast spodziewanych protestów dyplomatycznych z Petersburga zaczęły napływać wiadomości o podjęciu energicznych przygotowań wojennych

• Mikołaj II akceptował je z dużymi oporami, ale przekonano go ze pozwolenie na swobodę działań Austro-Węgier oznacza wyeliminowanie Rosji z Bałkanów

• 28 lipca rosyjska rada ministrów ogłosiła mobilizacje w czterech okręgach wojskowych, a 31 lipca na terenie całego państwa

• Reakcja Berlina była natychmiastowa: jeszcze 31 lipca wysłano do Petersburga notę zadającą odwołania w ciągu 12 godzin mobilizacji

• Rząd rosyjski odmówił wobec tego 1 sierpnia 1914 roku rzesza niemiecka wypowiedziała Rosji wojnę

Znalezienie formalnego pretekstu do wojny nie było łatwe:

1. Zażądano, aby Francja ogłosiła deklaracje neutralności i jako gwarancje jej przestrzegania oddala Niemcom dwie twierdze: Toul i Verdun. Ogłoszono tez spreparowane informacje o ataku kilku samolotów francuskich na miasta niemieckie.

3 sierpnia ambasador rzeszy w Paryżu wręczył premierowi francuskiemu akt wypowiedzenia wojny

2. wojska niemieckie zajmowały terytorium Wielkiego księstwa Luksemburg, a następnie neutralnej Belgii. Ponieważ rząd Belgii odrzucił ultimatum, domagające się zaakceptowania agresji niemieckiej, od 3 sierpnia rzesza znalazła się także w stanie wojny z Belgia

3. stary plan Schlieffena-Moltkego zakładał ze Anglia zachowa neutralność i pozwoli Niemcom na swobodne działania wobec Francji i Belgii. Stało się jednak inaczej. Rząd brytyjski zażądał 4 sierpnia wycofania wojsk niemieckich i uszanowania statusu neutralności Belgii. Zadanie to zostało odrzucone, wobec czego 5 sierpnia Anglia wypowiedziała wojnę Niemcom

4. 6 sierpnia Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Rosji, a Serbia Niemcom

5. 7 sierpnia Czarnogóra wydala wojnę monarchii habsburskiej

6. 12 sierpnia Czarnogóra wydala wojnie Niemcom

7. 11 sierpnia Francja, a 12 sierpnia wielka Brytania wypowiedziały wojnę Austro-Węgrom

8. wojna ogarnęła obszary pozaeuropejskie, kiedy 23 sierpnia 1914 r. Japonia wypowiedziała wojnę Niemcom, a 6 kwietnia 1917 r. czyniły to stany zjednoczone

1. Cele wojenne mocarstw

Niemcy

• Młody cesarz Wilhelm II i kolejni po Bismarcku kanclerze: Leo von Caprivi, Bernhard von Buelow i Theobald von Bethmann holweg stanęli na gruncie ,,polityki światowej''(Weltpolitik) - oznaczała ona zarówno umacnianie pozycji Niemiec w europie jak i dążenie do uzyskania rangi mocarstwa światowego (Weltmacht) przez bardziej energiczna walkę o kolonie i budowę potęgi przemysłowo-handlowej

• Niemcy podjęły intensywny program zbrojeń morskich, który zawierał ryzyko starcia z imperium brytyjskim

• Postulowano opanowanie belgijskiego Konga i portugalskiej angoli a wreszcie utworzenia imperium kolonialnego w Afryce środkowej, czyli niemieckiej Mittelafriki

• Widziano możliwość rozszerzenia niemieckich przyczółków w Chinach, które stanowiły prowincja Szantung i zatoka Kiao-czou

• Wielkim wyzwaniem dla polityki niemieckiej było wyrwanie się Francji z izolacji w europie po zawarciu sojuszu z Rosja i ukształtowaniu się trójporozumienia, zaradzić temu miała doktryna wojny błyskawicznej

• Wielka grupę nacisku na rząd stanowiły w okresie przed wybuchem wojny organizacje nacjonalistyczne formułujące radykalne programy umocnienia ,,niemczyzny;; (Deutschtum) i ekspansji Niemiec. Do największych wśród nich należał związek wszechniemiecki (Alldeutscher Verband) czy Vaterlandspartei (Partia Ojczyźniana)

• Jeszcze przed wybuchem wojny w Berlinie panowało przekonanie ze głównym przeciwnikiem Niemiec z uwagi na obszar i potencjał militarno-ekonomiczny będzie Rosja

• Zakładano ze Rosja powinna zostać ,, wyrugowana z opanowanych w XVIII wieku terenów daleko na wschód''

• Niemcy i Austro-Węgry miały oddzielać od Rosji podporządkowane Berlinowi państwa buforowe. Zaliczano do nich Finlandie, kraje nadbałtyckie, Polskę(obszar królestwa polskiego) Ukrainę i Gruzje

• Francja musi być zepchnięta z pozycji mocarstwa europejskiego do grupy państw drugorzędnych, które nie będą w stanie przeszkodzić w ustanowieniu nowego ładu międzynarodowego na zachodzie europy

Program wrześniowy (Septemberprogramm) - tajny memoriał kanclerza rzeszy z 9 września 1914r.

Memoriał zawierał generalne cele, jakie Niemcy zamierzają osiągnąć przy zawieraniu pokoju po zwycięskiej dla siebie wojnie. Wynikało z niego, iż ostatecznym celem Niemiec jest stworzenie w europie swego rodzaju Imperium Germanicum

- ,,Rosja musi zostać szybko odsunięta od granicy Niemiec a jej panowanie nad nierosyjskimi narodami lennymi złamane''

- Francje trzeba tak osłabić, aby w przyszłości już nigdy nie zagrażała rzeszy

- twierdze francuskie położone na pograniczu z Niemcami oraz kanału la Manche Az do Boulogne należy włączyć do rzeszy

- Francja musi być rozbrojona i zmuszona do zawarcia korzystnego dla Niemiec traktatu handlowego

- kanclerz przewidywał ze wielkie księstwo Luksemburg stanie się krajem związkowym rzeszy, a Belgia ostanie całkowicie wykreślona z mapy europy lub zamieniona w ,,gospodarcza prowincje rzeszy''

- osia nowego porządku ekonomicznego byłby utworzony pod patronatem rzeczy środkowoeuropejski związek gospodarczy

Książka Friedricha Naumanna pt. ,,Mitteleuropa'' opublikowana w Berlinie w 1915 r. na długo pozostawiła ślad w niemieckiej myśli politycznej.

• Naumann wychodził z założenia, iż wojna skończy się bez wyraźnego zwycięstwa którejś ze stron.

• Rdzeniem centrum Mitteleuropy miało być jedno wielkie państwo niemieckie. Z nim wiązać się powinny inne, mniejsze państwa i kraje regionu. Blok środkowoeuropejski prowadziłby wspólną politykę obronna i zagraniczna, posiadał wspólną walutę, jeden bank emisyjny i taryfy celne, a wiec zakładał osiągniecie wysokiego poziomu integracji wewnętrznej.

• Pomysł ten poparli: Mathias Erzberger, Hugi Stinnes, Ernst Jaeckh, Max Weber

Po traktacie brzeskim ( 3 marca 1918 r.), który odrywał od Rosji wielkie obszary, zapowiedziano budowę niemieckiej Mitteleuropy w pasie od wschodniego Bałtyku do morza czarnego, ale dalszy przebieg wojny plany te uniemożliwił

Po wybuchu wojny

Cele Austro-Węgier:

• Nie dopuścić do rozpadu wielonarodowościowego państwa

• Sukcesy oręża wykorzystać do umocnienia jego autorytety i zwartości

• W 1914 r. ,,wojna z Rosja zaktualizowała kwestie polska i od razu zarysowały się niejasne plany rozwiązania austro-polskiego, powiększenia Galicji o królestwo, częściowego odbudowania polski w oparciu o Austrie pod berłem cesarza austriackiego''

• W okresie największych triumfów oręża austriackiego w 1915 r. i wyparciu Rosjan z ziem polskich życzliwość dla polaków się zmniejszyła, przewidywano dalej jakieś reformy, ale porzucono myśl o utworzeniu z ziem polskich trzeciego, równorzędnego członu monarchii

• Akt 5 listopada 1916 r. - obiecywał utworzenie samodzielnego państwa polskiego, ale na ziemiach zaboru rosyjskiego(kongresówki)

4 września 1914 r. - deklaracja sojusznicza Anglii, Francji i Rosji podpisana w Londynie

Głosiła ona: ,,rząd brytyjski, francuski i rosyjski wzajemnie zobowiązują się nie zawierać w czasie obecnej wojny separastycznego pokoju. Trzy rządy zgadzają się, gdyby miały miejsce pertraktacje nad terminem zawarcia pokoju, ze żadne sojusznicze mocarstwo nie będzie negocjonowało warunków pokoju bez uprzedniej zgody któregokolwiek z sojuszników''.

Anglia i Francja zgodnie akcentowały potrzebę zabezpieczenia się przed zagrożeniem niemieckim na lądzie i morzu. Realizacje tego celu pojmowano jednak odmiennie.

Francja od początku powtarzała ze Niemcy trzeba maksymalnie osłabić, aby nie miały już możliwości wszczynania agresywnych wojen. Natomiast wśród polityków brytyjskich formułowano poglądy znacznie bardziej zróżnicowane. Cześć z nich dostrzegała, iż ,,tylko oczyszczenie Niemiec z autorytarnych i militarystycznych tendencji może zagwarantować przyszły pokój''. Wielu uważało się Niemcy mogą się przydać w przyszłości. Gdyby, bowiem miało się okazać, iż któryś z aliantów zbyt urósł w sile Niemcy staną się niezbędnym elementem przyszłej balance of power. W imię tej samej teorii równowagi sil politycy brytyjscy skłaniali się do mysi o utrzymaniu w przyszlosci cesarstwa Habsburgów, jako zapory ograniczającej potęgę rosyjska.

Rosjanie natomiast: ,,chcieli zabezpieczyć się przed Niemcami poprzez przyznanie Polsce autonomii (przynajmniej z nazwy) w ramach swego imperium i w ten sposób wywrzeć na Niemcy nacisk od strony wschodniej. Robili także nadzieje na jakąś formę wyzwolenia rozmaitym narodom słowiańskim w środkowej europie.

2. Plany zawarcia pokoju

• Już po wrześniowej (1914 r.) bitwie nad marna plan wojny błyskawicznej właściwie się załamał, gdyż ofensywa niemiecka została zatrzymana i po raz pierwszy w tej wojnie wojska przeszły do działań pozycyjnych i obronnych

• W 1915 r. sukcesy past centralnych na froncie wschodnim były jeszcze większe. Druga bitwa nad jeziorami mazurskimi zakończyła się w lutym ponownym zwycięstwem generała Hindenburga. Rosjanie stracili ponad 100 tysięcy żołnierzy

• Ofensywa wiosenna wojsk austro-węgierskich i niemieckich doprowadziła do zdobycia twierdzy przemyśl i zajęcia Lwowa

• 5 sierpnia 1915 r. Rosjanie wycofali się z warszawy do kotnej wkroczyły wojska niemieckie

• Na jesieni 1915 r. państwa centralne opanowały cala Galicje, królestwo polskie, Litwę i Kurlandie

• Nie spełniły Się nadzieje pokładane w gazach bojowych, których Niemcy użyły po raz pierwszy w rejonie Ypres ( Flandria Zachodnia) w kwietniu 1915 r.

• Pogorszyła się sytuacja międzynarodowa państw centralnych - w lutym 1915 r. flota angielsko-francuska zaatakowała Dardanele i Gallipoli, maju Włochy opuściły ostatecznie trójprzymierze i przeszły do obozu ententy, a Rumunia wyraźnie zmierzała w tym samym kierunku (przeszła do trójporozumienia w roku następnym)

Niemcy chciały zawrzeć separatystyczny pokój tylko z jednym państwem - Rosją

1. Niemcy proponowały Rosji zawarcie dwustronnego pokoju, deklarując równocześnie życzliwość dla aspiracji rosyjskich do panowania nad cieśninami czarnomorskimi oraz udzielenie wielomiliardowej pożyczki, która można by spożytkować na ,,rozwój bogactw rosyjskich''

plan ten zyski przyniósłby tylko Niemcom

gra niemiecka została w Petersburgu rozszyfrowana i rzecz cala zakończyła się fiaskiem

2. kolejna oferta pokojowa z 1916 r. głosiła, iż można by ustalić przejście Armenii tureckiej do Rosji, a także zneutralizowanie cieśnin czarnomorskich. Sojusznicza Turcje Niemcy uspokajały zapewnieniami o uzyskaniu pewnej rekompensat w przylegających rejonach Persji. Pokój na takich zasadach wydawał się Niemcom pożądany także, dlatego iż po dwóch latach wojny ich rezerwy i zasoby wyczerpał się w stopniu o wiele wielszkym niż zachodnioeuropejskich państw ententy.

Państwa ententy były w lepszej sytuacji, ponieważ miały zabezpieczanie w koloniach, z których ściągały nie tylko żywność i surowce niezbędne do produkcji przemysłowej, lecz także żołnierzy, którzy potem walczyli w okopach

Po pewnym czasie okazało się ze i ta oferta niemiecka nie ma szans powodzenia

na jesieni 1916 r. przezydeny USA Woodrow Wilson zawiadomił ambasadora Niemiec w Waszyngtonie johanna-heinricha bernstorffa, iż zamierza przedstawić swój plan ustanowienia pokoju.

Od jesieni 1916 r. trwały intensywne konsultacje na linii Wiedeń-berlin w sprawie uzgodnienia wspolnyc celowa, których należy bronić w razie ewentualnych rokowań pokojowych (zamiary Wilsona).

• Podstawa rozważań stal się szczegółowy 17-punktowy plan przedstawiony prze austro-wegierskiego ministra spraw zagranicznych Stephena von Buriana. Został on po pewnych zmianach zaakceptowany gdyż przywódcy państw centralnych zgodzili się, iż należy dążyć do zawarcia ,,pokoju kompromisowego na zachodzie i pokoju zwycięskiego na wschodzie''

• Miano zażądać, aby w Belgii, której suwerenność zostanie przywrócona Niemcy zyskały gwarancje realizacji ,,swych uprawnionych interesów'', a także mogły zaanektować Kongo, jako kolonie.

• Warunki pokoju na wschodzie chciano podyktować surowe. Zażądano oderwania od Rosji Litwy i Kurlandii, uznania niepodległości królestwa polskiego pod patronatem państw centralnych, skorygowania wschodniej granicy Niemiec kosztem Rosji oraz związania Rosji korzystnym dla Niemiec układem handlowym

Cztery państwa sprzymierzone: Niemcy, Austro-Węgry, Turcja i Bułgaria postanowiły wystąpić tylko z ogólna inicjatywa wszczęcia rokowań pokojowych. Tekst noty w tej sprawie wręczono 12 grudnia 1916 r. w Berlinie przedstawicielom państw neutralnych: Hiszpanii, Holandii, Szwajcarii i stanów zjednoczonych z prośbą o doręczenie jej rządom Francji, wielkiej Brytanii, Rosji, Włoch, Japonii, Rumunii i Serbii

Nota głosiła, ze :,, cztery państwa sprzymierzone zostały zmuszone do chwycenia za bron dla obrony swej egzystencji i swobody narodowego rozwoju'' oraz zapowiadała, ze szczegółowe propozycje pokojowe zostaną przedstawione po zgodzie na rozpoczęcie rokowań.

30 grudnia 1916 r. - odmowna odpowiedz ententy, podkreśla ona, iż nota państw centralnych nie jest prawdziwa oferta pokojowa, lecz podstępem wojennym, a pokoju nie można zawrzeć bez przywrócenia ,,pogwlaconych praw i wolności''

18 grudnia 1916 r. - prezydent Wilson wysłał notę do past walczących z prośbą o sprecyzowanie warunków pokoju. W odpowiedzi państwa ententy stanowczo zażądały wyrównania wszystkich skutków agresji Niemiec i zapowiadały walkę Az do zwycięstwa. Niemcy podtrzymały swoje wcześniejsze warunki i zagroziły, ze mogą zostać zmuszone do ogłoszenie nieograniczonej wojny podwodnej.

12 listopada 1916 r. - zmarł cesarz Franciszek Jozef I, jego następca Karol I doszedł do wniosku ze najlepszym wyjściem dla austro-wegier jest doprowadzenie do natychmiastowego zawarcia pokoju

miał poprzeć rewindykacje francuskie odnośnie Alzacji i Lotaryngii

cesarz opowiadał się za przywróceniem pełnej niezależności i suwerenności Belgii i Serbii

31 marca - propozycje cesarza zostały przekazane prezydentowi Poincarem (fr.), a następnie wielkiej Brytanii i wzbudziły zainteresowanie

12 kwietnia 1917 r. - przywódcy ententy dowiedzieli się o tajnym raporcie, jaki cesarzowi Karolowi I złożył minister spraw zagranicznych austro-wegier hrabia Ottokar Czernin. Skazywał w nim ze Austria może prowadzić wojnę najwyżej kilka miesięcy a siły Niemiec także SA na wyczerpaniu. Umocniło to polityków ententy w przekonaniu, ze zwycięstwo jest całkowicie realne, a wojna powinna zakończyć się bezwarunkowa kapitulacja państw centralnych

19 lipca 1917 r. - Reichstag uchwalił rezolucje wzywającą do zakończenia wojny i zawarcia pokoju w drodze kompromisu miedzy walczącymi państwami

Rezolucja ta nie miała jednak większego znaczenia gdyż cesarz i dowódcy armii byli przekonani o możliwości całkowitego zwycięstwa Niemiec

Generałowie Paul von Hindenburg i Erich Ludendorff wskazywali na dezorganizacje armii rosyjskiej na wielkie starty floty brytyjskiej w wyniku akcji niemieckich lodzi podwodnych a także na szanse pokonania ententy zanim USA włączy się efektywnie do wojny.

14 sierpnia 1917 r. - Benedykt XV rozesłał notę ,,o podstawach sprawiedliwego i trwałego pokoju''- odpowiedz niemiecka na notę papieża była wymijająca

8 stycznia 1918 r. -przemówienie prezydenta Wilsona w kongresie USA dotyczące projektu pokoju i zasad przyszłych stosunków międzynarodowych

27 września 1918 r. - prezydent Wilson wygłosił, przemówienie, które powinno pozbawić przywódców państw centralnych nadziei na wytargowanie pokoju opartego na wzajemnych ustępstwach

14 września 1918 r. - kolejny minister spraw zagranicznych, austro-wegier hrabia Stephen Burian proponował zwołanie w którymś z państw neutralnych wspólnej z ententa konferencji pokojowej

5 października 1918 r. - kanclerz rzeszy Maksymilian książę badeński wysłał do prezydenta USA telegram, w którym oświadczał m.in. ze rząd niemiecki przyjmuje, jako podstawę do rokowań pokojowych program sformułowany przez prezydenta USA, aby zapobiec dalszemu rozlewowi krwi rząd niemiecki prosi o zawarcie natychmiastowego zawieszenia broni na lądzie, wodzie i w powietrzu

11 listopada 1918 r. - rozejm z Niemcami podpisany we Francji w miejscowości Compiegne

2. Rewolucja bolszewicka i pokój brzeski

rewolucja lutowa 1917 r.

• zapoczątkował ja 21 lutego strajk w największej fabryce Piotrogrodu, w zakładach Putiłowskich

• w następnych dniach strajki i demonstracje objęły cala stolice Rosji

• 12 marca powstał tymczasowy komitet dumy, który trzy dni poznije utworzył rząd tymczasowy

• Po aresztowaniu rządu carskiego 15 marca 1917 r. abdykował cesarz wszechrosji mikolaj II a ty samym po 304 latach zakończyło się panowanie dynastii Romanowów

• Rząd tymczasowy rozpoczął demokratyzacje aparatu rządowego i administracyjnego, zapewniając swobodę działania partii politycznych

• Nowy rząd chciał kontynuuowac wojnę u boku ententy, co spowodowało rychle jego uznanie przez USA, Francje, Anglie i Włochy

• 28 marca rząd tymczasowy uznał prawo polski do niepodległości, a następnie ogłosił orędzie obwieszczające ze przyszły pokój powinien być ustanowiony ,,na podstawie samookreślenia narodów''

• W sierpniu 1917 r. nieudolna próbę obalenia rządu tymczasowego podjął zwolennik przywrócenia władzy carskiej generał Ławr Korniłow. W tym samym czasie do ofensywy przeszli bolszewicy, zdobywając większość w radach delegatów robotniczych i żołnierskich

• Na początku października, kiedy Włodzimierz Lenin wrócił z Finlandii, utworzono komitet wojskowo-rewolucyjny z Lwem Trockim na czele

6-7 listopada - powstanie zbrojne w Piotrogrodzie

bolszewicy zdobyli pałac zimowy

aresztowano członków rządu tymczasowego

ogłosili przejecie władzy

• Nowy rząd składający się wyłącznie z bolszewików z Leninem na czele powstał na II wszechrosyjskim zjeździe rad delegatów robotniczych i żołnierskich, który rozpoczął obrady w nocy z 8 na 9 listopada

• Na zjedzie uchwalono dekret o pokoju, proponujący wszystkim wojującym narodom i ich rządom niezwłoczne rozpoczęcie rokowań ,,o sprawiedliwy, demokratyczny pokój''

• 28 listopada 1917 r. - rozpoczęły się wstępne rozmowy w sprawie zawieszenia broni z Niemcami, a 3 grudnia w Brześciu nad Bugiem do stołu Roksan usiadły dwie delegacje. Porozumienie o zawarciu rozejmu na froncie wschodnim zawarto już 5 grudnia 1917 r.

Rokowania pokojowe kierowane przez Richarda von Kuelmanna ze strony niemieckiej oraz Adolfa joffe, a następnie lwa trockiego ze strony radzieckiej rozpoczęły się w Brześciu nad Bugiem 22 grudnia 1917 r.

• W rokowaniach brali również udział przedstawiciele sojuszników Niemiec: austro-wegier, Turcji i Bułgarii

• Zgodzili się oni z delegacja rosyjska, iż należy zawrzeć pokój ,,bez przymusowych aneksji i kontrybucji''

• Praktyczna interpretacja tej zasady w odniesieniu do polski, Litwy, Kurlandii czy Ukrainy stała się powodem kryzysu w negocjacjach

• Obie strony nie chciały z góry wyrzec się wpływu na losy tej części europy

9 lutego 1918 r. - państwa Czwórprzymierza (Niemcy, austro-wegry, Bułgaria, Turcja) podpisały w Brześciu układ z ukraińską centralna rada o uznanie Ukrainy, jako samodzielnego państwa

na mocy tego układu państwa centralne miały udzielić Ukrainie pomocy wojskowej, ta zaś zobowiązała się do przekazania im znacznych ilości artykułów rolnych

1. po zerwaniu rokowań i wyjedzie z Brześcia delegacji rosyjskiej Niemcy wznowili ofensywę na froncie wschodnim

2. już po tygodniu bez większych przeszkód wojska niemieckie zbliżyły się do piotrogrodu

3. Lenin zdecydował 24 lutego o przyjęciu niemieckich warunków zawarcia pokoju

4. wznowione w Brześciu rokowania doprowadziły do podpisania 3 marca 1918 r. traktatu pokojowego pomiędzy Rosja a Niemcami, Austro-Węgrami, Bułgarią i Turcją

• Traktat zawierał 14 artykułów i zaczynał się deklaracja zakończenia stanu wojny pomiędzy tymi państwami

• Do traktatu załączono mapę obrazującą ustalenia terytorialne

• Wynikało z niej, iż Rosja traci Polskę (ziemie zaboru rosyjskiego), Litwę, Łotwę, Estonie

• Stwierdzono tez, iż ,,Niemcy i austro-wegry zamierzają określić przyszły los tych terytoriów po porozumieniu się z zamieszkującą je ludnością''

• Wojska niemieckie posiadały w swym reku znaczne tereny położone na wschód od wytyczonej w Brześciu linii - mocą traktatu wojska niemieckie miały pozostać na tych ziemiach do czasy, gdy ,,zawarty będzie powszechny pokój i przeprowadzona demobilizacja Rosji''

• Artykuł czwarty traktatu postanawiał, iż Rosja odda Turcji okręgi Ardahanu, Karsu i Batumi

• Ciężkie warunki pokoju brzeskiego przywódcy Rosji radzieckiej zaczęli kwestionować od raz po jego podpisaniu podkreślając, iż był to dyktat niemiecki, a ostatecznie anulowali go jednostronne 13 listopada 1918 r.

7 maja 1918 r. - w Bukareszcie Niemcy, austro-wegy, Bułgaria i Turcja zawarły z Rumunia traktat pokojowy

Rumunia oddawała Bułgarii cześć Dobrudży, a austro-wegrom ziemie w Karpatach południowych

Niemcy zyskały ponadto prawo wyłącznej eksploatacji największego bogactwa kraju - ropy naftowej oraz inne koncesje, które zamienialny Rumunie w ich protektorat

Po zajęciu na wiosnę 1918 r. przez wojska niemieckie niemal całej Ukrainy i powołaniu w Kijowie podległego sobie rządu hetmana Pawła Skoropadskiego przystąpiono do realizacji koncepcji Mitteleuropy. Postulowała ona utworzenie podległego Niemcom, bezpośrednio lub pośrednio, związku państw w pasie od Finlandii do morza czarnego

2. Rozpad Austro-Węgier

30 października 1918 r. - rozejm z Turcja zawarty na pokładzie brytyjskiego okrętu ,,Agamemnon'' w zatoce Mudras obok wyspy Limnos

Postanowiono wówczas, ze:

- Turcja straci arabie, Mezopotamie, Syrie, Armenie i cześć Cylicji

- Konstantynopol oraz cieśniny Bosfor i Dardanele miały być okupowane przez wojska ententy

3 czerwca 1918 r. - na konferencji w wersalu przedstawiciele ententy poparli nie tylko sprawę niepodległości polski, ale także wyrazili ,,najwyższą sympatie dla narodowych dążeń ludów czechosłowackiego i jugosłowiańskiego ku wolności''

Pomysły rozwiązania sprawy polskiej

1.koncepcja trialistyczna

Zakładała ze monarchia dualistyczna przekształcona zostanie w organizm trójczłonowy: austro-węgiersko-polski

2. subdualizm

Lansowany przez premiera Węgier Istvana Tiszę

Jego zdaniem polska mogłaby wejść w dualistyczny związek z Austria, a Bośnia i hercegowina z Węgrami. W rezultacie powstałoby nowe państwo federalne złożone z austro-polski i wegro-bosni. Jeszcze w 1918 r. pojawił się równie nierealny projekt ogłoszenia Karola I królem polskim, choć nie ulegało już watpilowsci, ze Polacy walczą o całkowita niepodległość

7 października 1918 r. - minister spraw zagranicznych Stephen von Burian zwrócił się do prezydenta Wilsona z prośba o wszczęcie rozmów rozejmowych

18 października 1918 r. - w odpowiedzi na notę prezydent Wilson oświadczył, ze nie może zająć się otrzymana propozycja

28 października 1918 r. - ogłoszenie ustawy o powstaniu niezależnego państwa czechosłowackiego w Pradze

29 października 1918 r. - proklamowano z Zagrzebiu utworzenie państwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców (SHS)

3listopada 1918 r. - ostateczna kapitulacja austro-wegier

11 listopada król Karol I zrzekł się władzy cesarskiej.

rada państwa ogłosiła w Wiedniu utworzenie republiki niemieckiej Austrii (Republik Deutschoesterreich)

16 listopada 1918 r. - proklamacja utworzenia republiki węgierskiej ukazała się w Budapeszcie

3. Sprawa polska w czasie I wojny światowej

W 1908 r. ukazała się książka Romana Dmowskiego Niemcy, Rosja i kwestia poselska ważna dla kształtowania się orientacji politycznej obozu narodowej demokracji (endecji).

Dmowski argumentował, iż dążenia swe Polacy powinni wiązać z Rosja gdyż prawdziwe niebezpieczeństwo wynarodowienia grozi im ze strony lepiej zorganizowanych Niemiec, nie zaś z Rosji, wobec której maja wiele przewag cywilizacyjnych

uważał on, iż można zjednoczyć trzy zabory tylko dzięki pomocy Rosji, nawet, jeśli nie będzie to oznaczało uzyskania pełnej państwowości

14 sierpnia 1914 r. - odezwa naczelnego wodza armii rosyjskiej wielkiego księcia Nikołaja Nikołajewicza do Polaków

Na terenie Galicji ukształtował się polskich ruch niepodległościowy, który chciał zrealizować swoje cele poprzez związek z austro-wegrami

• Orientacje taka prezentowała m.in. kierowana przez Jozefa Piłsudskiego PPS-frakcja rewolucyjna

• Piłsudski w swej działalności niepodległościowej oparł się na dzialajacych legalnie w Galicji organizacjach: towarzystwie ,,Strzelec'' i polskich drużynach strzeleckich

• Stworzona przez Piłsudskiego 1 kompania kadrowa strzelców wyruszyła z Krakowa i 6 sierpnia 1914 r. wkroczyła na ziemie królestwa polskiego (akcja nie odniosła sukcesu z powodu niewielkiego poparcia przez społeczeństwo)

Próbę zjednoczeni polskiego ruchu w Galicji podjął naczelny komitet narodowy (NKN) powołany w Krakowie 16 sierpnia 1916 r.

• Koncepcje NKN potępiali działacze endeccy i tzw. Realiści (stronnictwo polityki realnej) w królestwie

Program NKN został ogłoszony w końcu sierpnia 1914 r.

Reprezentantem stal się Komitet Narodowy Polski (KNP) z Zygmuntem Wielopolskim i Romanem Dmowskim na czele

5 listopada 1916 r. - ogłoszono w okupowanej przez Niemców warszawie akt dwóch cesarzy: Wilhelma II i Franciszka Józefa I

głosił on, iż monarchowie postanowili utworzyć polskie ,,polskie samodzielne z dziedziczona monarchia i konstytucyjnym ustrojem''

to samodzielne państwo (nie musiało to oznaczać pełnej niepodległości) miało powstać z ziem ,,panowaniu rosyjskiemu wydartych'', a wiec królestwa polskiego, ale bez zaboru austriackiego i niemieckiego

Intencje niemieckie wyjaśnił na tajnym posiedzeniu w Reichstagu kanclerz Theobald von Bethmann Hollweg mówiąc, iż wskutek przedłużającej się wojny :,, musimy uruchomić wszystkie środki pomocnicze, do tych zaś należą także siły, które polska wiążąc swa przyszłość z nasza może postawić do dyspozycji''.

Akt 5 listopada - po raz pierwszy przekreślił solidarność zaborców i umiędzynarodowił kwestie polska

Rosja również wzmogła zabiegi o sympatie polaków

- 25 grudnia 1916 r. Mikołaj II w rozkazie do armii zapowiedział ,,stworzenie polski wolnej, złożonej ze wszystkich trzech części dotychczas rozdzielonych''

22 stycznia 1917 r. - prezydent USA Wilson w orędziu do senatu stwierdzili, ze ,,wszędzie mężowie stanu SA zgodni, co do tego, iż powinna istnieć zjednoczona, niezależna, autonomiczna polska''

Anglia i Francja uznały ze sprawa polska jest wewnętrzną sprawa carskiej Rosji

15 listopada 1917 r. w Piotrogrodzie ogłoszona deklaracje praw narodów Rosji, która głosiła m.in. prawo do ,,swobodnego samookreślenia Az do oderwania się i utworzenia samodzielnego państwa włącznie''.

Od polowy 1917 r. pomyślnie rozwijała się polska dzialanosc niepodległościowa we Francji

• Zaczęto tu tworzyć wojsko polskie

• W sierpniu w Paryżu rozpczal działalność komitet narodowy polski z Dmowskim na czele, wkrótce został uznany przez Francje, wielka brytanie, Włochy i USA za oficjalne przedstawicielstwo polskie

27 grudnia 1917 r. za niepodległością polski wypowiedział się francuski minister spraw zagranicznych Pichon

5 stycznia 1918 r. - za niepodległością polski wypowiedział się brytyjski premier David Lloyd George

8 stycznia 1918 r. - orędzie prezydenta Wilsona, którego 13 punkt głosił: ,,powinno zostać stworzone niepodlegle państwo polskie, obejmujące terytoria zamieszkane przez ludność niezaprzeczalnie polska i któremu musi zostać zapewniony wolny dostęp do morza, niepodległość polityczna, gospodarcza oraz integralność terytoriów zamieszkanych przez te ludność będą zagwarantowane przez konwencje międzynarodową''.

Po klęsce państw centralnych i powrocie Piłsudskiego do warszawy 10 listopada 1918 r. odrodziło się niepodlegle państwo polskie.

---