WCZESNE ŚREDNIOWIECZE (OD V DO IX WIEKU):

Źródła pisane do dziejów średniowiecza:

Bizancjum:

- Prokopiusz z Cezarei, historiograf (507-562) - „Historia wojen”, „Wistoria sekretna”

- Teofanes, bistoriograf - „Historia Bizancjum do III w. n.e.”

- Konstantyn Profirogenta, cesarz bizantyjski (905-959) - „O rządzeniu państwem” (De administrando imperio)

Islam:

- Ibn Ishak, historyk arabski (pierwsza połowa VIIIw. - 768r.) - „Życiorys wysłannika Bożego” (inf. O Mahomecie)

- Sunna (tzn. droga, reguła), święta księga muzułmanów;

- Koran, święta księga islamu

Europa Zachodnia:

- prawo salickie (Lex salica), pierwsza kodyfikacja prawa w Królestwie Merowingów (492-732)

- Grzegorz z Tours, biskup Tours (540-593) - „Historia Franków”

- Einhard, biograf cesarza - „Żywot Karola Wielkiego” (Vita Caroli Magni)

- Paweł Diakon, benedyktyński zakonnik z Monte Cassino, nauczyciel na książęcych dworach (720-795) - „Historia Longobardów”

- Thietmar z Merseburga, kronikarz, saski arystokrata i biskup (975-1018) - „Kronika”

- Widukind z Korbei - „Kronika”

Słowiańszczyzna:

- Jordanes, historyk germańskiego plemienia Gotów (VI w.) - „O pochodzeniu i dziejach Gotów” (zawiera wiele wartościowych relacji o wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyźnie)

- Adam z Bremy, niemiecki kronikarz, bremeński kanonik - „Dzieje kościoła hamburskiego”

- Kosmas, słowiański kronikarz (1045-1125) - „Kronika Czechów”

- Nestor, mnich kijowskiego klasztoru - „Powieść minionych lat”

Upadek cesarstwa zachodnio rzymskiego:

W roku 330 Konstantyn Wielki ustanowił drugą stolicę - Bizancjum, na wschodzie cesarstwa, przez co Rzym osłabł pod względem politycznym i ekonomicznym. Załamanie się państwowości w zachodniej części Imperium przyspieszyło w IV w. migrację plemion germańskich, spowodowane ekspansją azjatyckich nomadów oraz Hunów. Od początku V w. w słabo bronionych i zaniedbanych prowincjach zachodnio-rzymskich powstało wiele germańskich państewek plemiennych. W V w. tylko Kościół rzymski był instytucją zdolną do odtworzenia dawnego ładu w państwie. W roku 476 wódz barbarzyńskich najeźdźców Ostrogotów, Odoaker pokonał ostatniego władcę Rzymu - Romulusa Augustulusa, i przejął władzę w Rzymie. Od tamtego czasu Cesarstwo Zachodni-Rzymskie przestaje istnie, i uznaje się rok 476 za koniec epoki starożytnej i początek średniowiecza. Wzrosło znaczenie biskupa Rzymu, zwanego papieżem. Najsilniejszym i najtrwalszym królestwem powstałym na terytorium dawnego cesarstwa było państwo Franków, które podjęło współpracę z papieskim Rzymem.

Przyczyny społeczno-ekonomiczne:

- Z dawnej romanizacji prowincji, nastąpił proces barbaryzacji

- Mała ilość ludności rzymskiej, i najazdy Hunów spowodowały ucieczkę ludów germańskich do miast

- W V w. zanikło niewolnictwo w Rzymie, co się z tym wiąże brak wojen zbrojnych

- gospodarka towarowo-pieniężna traci na swej wartości

- powrót do gospodarki naturalnej

- wzrosło znaczenie ziemi,

- podniesienie podatków, spowodowało ucieczkę rolników do miast.

- opuszczone posiadłości ziemskie, w rękach polityków i posiadaczy ziemskich zwane latyfundia

- na wielkich posiadłościach pracowali chłopi zwani kolonami, które były przywiązane do nich dziedzicznie

Przyczyny religijne i polityczne

Jedną z przyczyn osłabiająco cesarstwo rzymskie było chrześcijaństwo. Cesarz był źródłem prawda, i czczony był jak istota boska. Dopiero Konstantyn Wielki zalegalizował religię chrześcijańską edyktem mediolańskim w 313r. Chrześcijaństwo rozprzestrzeniało się na cesarstwo, i pod koniec III w. wyznawało je około ¹/₅ mieszkańców państw. Rozrost wiary w Jednego Boga pogłębiał kryzys społeczny w państwie cezarów. Ostatecznie w 392r. , cesarz Kleodozjusz ogłosił edykt, w którym chrześcijaństwo stało się jedyną prawie religią działającą na terenie Cesarstwa.

Do upadku cesarstwa przyczynił się Konstantynopol, który w 330r. został ustanowiony druga stolicą Imperium rzymskiego. Szybko przerósł swoją wielkością i ludnością Rzym. Państwo rozpadało się na cesarstwo wschodu i zachodu. W 395r. Teodozjusz I Wielki podzielił państwo pomiędzy swych synów. Wschodnia część rozwijała się samodzielnie, zachodnia stawała się słabsza, aż w końcu zaatakowana została przez ludy barbarzyńskie.

Rola kościoła rzymskiego

Po detronizacji Romulusa Augustulusa wzrosło znaczenie biskupa Rzymu, który od połowy VI wieku przyjął tytuł papieża. Organizacje kościelną podzielono na diecezje, czyli kościelne jednostki administracyjne pod rządem biskupa.

Monastycyzm, czyli ruch zakonny mający na celu dążenie do samorealizacji w czystości duchowej, ubóstwie, umartwianiu się, modlitwie i kontemplacji prowadzących do zbawienia, którego twórcą był zakonnik Benedykt z Nursji. W 529r. na wzgórzu Monte Cassino założył pierwszy klasztor. W 540r. opracował dla niego regułę, która stała się podstawą funkcjonowania zakonów benedyktynów - „ora et labora” - módl się i pracuj.

Państwo Franków pod rządami Merowingów

Frankijskie królestwo Merowingów powstało pod koniec V w. Założycielem był Chlodwig. Jego polityka zmierzająca do umocnienia państwa spodobała się papieżowi, który poszukiwał w tym czasie władcy i państwa zdolnego zostać zbrojnym ramieniem kościoła. W 496r. Chlodwig przyjmuje chrzest przekonany przez drugą żonę Klotyldę, która była chrześcijanką. W jego ślady poszła trzytysięczna armia. Od tego momentu Chlodwig stał się przywódcą politycznym chrześcijan w królestwach rzymsko-germańskich. Po swojej stronie miał biskupa Remigiusza, którego przesłanie miało przyświecać jego dalszym poczynaniom: „[...] spal coś czcił, czcij coś palił”.

Mimo przejęcia chrześcijaństwa Frankowie kultywowali zwyczaj dzielenia królestwa między swoich synów. W dalszej perspektywie doprowadziło to do osłabiających państwo konfliktów. Trzy główne regiony królestwa Franków - Neustria, Austrazja i Burgundia przekształcone zostały w odrębne państwa. Najwyższa władza spoczywała w rękach urzędników dworskich - majordomów [w państwie frankońskim w VII w. i VIII w. określenie dostojnika zarządzającego dworem królewskim]

Karolingowie - między królestwem a cesarstwem

Karol Młot, jeden z majordomów u progu VIII w. zdobył uznanie możnych. Był dowódcą oddziałów frankijskich w bitwie pod Poitiers w 732r. Powstrzymał expansję Arabów. Możni poparli jego ambitne plany, które ułatwiły w połowie VIII w. przejęcie władzy monarszej synowi Karola, Pepinowi Krótkiemu.

Arabowie we współczesnym średniowieczu i Islam

Działalność Mahometa

Muhammad Ibn Abd Allah, urodził się ok. 570r. n.e. w Mekce. Zajmował się handlem. Ok. 610r. podczas pobytu na pustyni ukazał się Jemu archanioł Gabriel, objawiając mu boskie posłannictwo. Od tamtego czasu głosił wiarę w Boga - Allaha. Jego nauki wywołały niechęć wśród mieszkańców Mekki. W 622r. uciekł do Jatribu [Medyna]. Od tamtego czasu muzułmanie liczą lata swojej ery [hidżra - ucieczka].

W 630r. przejęcie władzy nad plemionami arabskimi przez Mahometa. Powstanie państwa arabskiego. Wkroczył do Mekki i ukazał zburzenie posągów pogańskich bóstw; Świątynię Kaaba uczynił centrum nowej wiary.

Islam

Religię, którą stworzył Mahomet nazwano Islamem, czyli poddanie się woli bożej [z arab. muslim - posłuszny Bogu]. Podstawą islamu jest wiara w jednego Boga Allaha i posłusznych mu aniołów. Muzułmanie wierzą, że człowiek ma nieśmiertelną duszę i wolną wolę, aby mógł odróżnić dobro od zła, a za swoje czyny poniesie indywidualną odpowiedzialność w dniu Sądu Ostatecznego.Za pierwszego proroka uznają Adama, a za ostatniego Mahometa. Za proroków uznawani są również prorocy ST i Jezus. Najważniejszą księgą jest Koran, spisany przez towarzyszy Mahometa; zawiera prawdy wiary, przepisy dot. religii, obyczajów, prawa. Nie wierzą w śmierć Jezusa na krzyżu.

Sunna jest to uzupełnienie Koranu. Opowiada o życiu i czynach Mahometa.

W VII w. nastąpił podział wyznawców islamu na dwa odłamy: szyitów i sunnitów. Podział utrzymywany jest do dziś.

Główne zasady islamu:

- wyznanie wiary - szahada

- modlitwa - sala; 5 w ciągu dnia, zwrócony w stronę Mekki

- jałmużna - zaka

- post - saum, w miesiącu ramad, post od brzasku do zachodu słońca

- pielgrzymka do Mekki - hadżdż, przynajmniej raz w życiu

Wszystkich wyznawców islamu obawiązuje dżihad - dbałość o dobro religii.

Rozwój i podboje imperium arabskiego

Po śmierci Mahometa społecznością muzułmańską kierowali kalifowie. Pod ich rządami rozpoczęła się ogromna expansja Arabów. Podbili część terytorium cesarstwa bizantyjskiego, imperium perskie, północną Afrykę, i państwo Wizygotów. Dopiero klęska pod Poitiers powstrzymała ich expansję w Europie Zachodniej.

Arabscy zdobywcy nie niszczyli dorobku cywilizacyjnego podbitych ludów, ale je przyswajali.

- Spopularyzowali uprawę roślin, ryżu, trzciny cukrowej, indygo, szafranu.

- Od XIV w. rozpowszechnili przyrządzanie ziaren kawy w postaci naparu.

- Rozwinęli rzemiosło tkackie i metalurgiczne.

- Rozpowszechnili tajniki produkcji papieru.

- Tłumaczyli dzieła starożytnych filozofów.

- Przełożyli na język arabski dzieła Arystotelesa

- Rozwijała się medycyna, astronomia, matematyka

- Upowszechnili wywodzące się z Indii cyfry arabskie.

Cesarstwo bizantyjskie 395-1453

Reformy cesarzy bizantyjskich

Konstantynopol od 330r. był drugą stolicą cesarstwa, a po jego podziale przez Teodozjusza w 395r. począł się formować silny organizm państwowy. Konstantynopol był ważnym ośrodkiem handlu morskiego. Na początku cesarze zachowali rzymską organizację i prawo, lecz po czasie zaczęły wypierać obyczaje i kultura wschodu. W 527r. cesarzem bizantyjskim został Justynian Wielki [527-565]. Za jego panowania nastąpił rozkwit Bizancjum. Justynian postanowił odtworzyć dawną potęgę cesarstwa. Zajęli znaczną część wybrzeża Morza Śródziemnego. Cała jedność cesarstwa opierała się na Kodeksie Justyniana. Justynian postanowił zlikwidować resztki pogańskie, w roku 529 rozkazał zniszczenia Akademii Ateńskiej. Aby podkreślić znaczenie religii chrześcijańskiej Justynian wraz z ludem wznosił budowle sakralne. Najwspanialsza - Kościół Mądrości Bożej, Hagia Sophia.

Najazdy plemion barbarzyńskich

Po śmierci Justyniana wzrosło zagrożenie ze strony Persji i Arabów, Longobardów, Słowian i Bułgarów. Przez całe stulecie VII w. Bizancjum straciło prawie wszystkie ośrodki ekonomiczne i kulturalne.

Między cesarstwem, a papiestwem

Cesarze bizantyjscy wprowadzili system temów - wojskowo-administracyjne okręgi, które skupiały prowincje. Cesarze dążyli do wzmocnienia swojej władzy, więc nazwali siebie bazyleusami stając się najważniejszymi wodzami i prawodawcami. Obawiając się muzułmanów i pogan. Uważali siebie za namiestników bożych, wybranych przez Boga. Stali na czele państwa i kościoła. Stan ten nazywano cezaropapizmem. Władcy podporządkowany był patriarcha - biskup najważniejszych miast. Było to przyczyną nieporozumień z kościołem zachodnim, które pogłębiły się po wprowadzeniu przez Leona III reform religijnych dot. zniszczenia świętych obrazów, gdyż uważał, że oddawanie czci obrazom jest czymś pogańskim. W państwie powstała nowa doktryna zwana ikonoklazmem, sformułowana przeciwko czcicielom świętych obrazów.

Za panowania cesarza Bazylego II [976-1025] Bizancjum po raz drugi osiągnęło szczyt swej dawnej potęgi, lecz po jego śmierci w połowie XI w. rywalizacja i konflikty wewnątrz państwa doprowadziły do kryzysu. Gospodarcze osłabienie spowodowało agresję Normandów i Turków Seldżuków.

Kształtowanie się Imperium karolińskiego

Przejęcie władzy przez Karolingów

Zła sytuacja w państwie frankońskim doprowadziła do tego, że władzę zaczęli przejmować majordomowie. W listopadzie 751r. został usunięty ostatni władca merowiński Childeryk III, poprzez ostrzyżenie i zesłanie do klasztoru Saint-Bertin. Władzę w państwie przejął syn Karola Młota, Pepin Mały, zwany Krótkim. Karol Młot nie mógł zostać władcą gdyż nie był namaszczony. Udało się to jego synowi Pepinowi, który wykorzystał zagrożenie papiestwa przez najazdy Longobardów i uzyskał tytuł królewski. Papież zagroził jednocześnie klątwą każdemu kto rościł by sobie jakieś prawa do korony frankijskiej, a nie należy do rodu Pepina. Ustalony w tedy został ceremoniał średniowiecznych koronacji, w którym udział brał kościół.

Bardzo długo trwały zmagania z Longobardami. W 755r. pokonał ich, tworząc państwo kościelne, zwane ojcowizną świętego piotra [patrimonium sancti Petri]. W trakcie podbojów Pepin odebrał władcom bizantyjskim posiadłości italskie oraz pozbawił ich zwierzchnictwa nad papiestwem. Przed śmiercią podzielił cesarstwo miedzy swoich dwóch synów - Karolmana i Karola. W 771r. umiera Karolman, i jedynym władcą państwa staje sie Karol, przybierając przydomek Wielki.

Rządy Karola Wielkiego

Na początku swoich rządów Karol Wielki walczył o rozszerzenie i umocnienie swojej władzy. W roku 774 pokonał longobardzkiego króla wcielając Longobardię do swojego państwa, i koronując się na króla.

Starał się również o podporządkowanie sobie Hiszpanii, lecz nie udało się to jemu. W czasie powrotu zostaje zaatakowany przez Basków z Nawarry, klęskę którą opiewa „Pieśń o Rolandzie”.

Największe boje prowadził z Sasami. Od roku 772 do 785 Sasowie bronili swoich ziem. Pokonanych i rozbitych Sasów przesiedlono na zachód, a ich terytoria zasiedlili frankowie.

W roku 788 Karol zdobywa pałac książęcy w Ratyzbonie, w księstwie Bawarów. W roku 796 niemal zupełnie wybił Awarów. Pod koniec VIII w. miał bardzo rozległe królestwo.

W roku 799 papież Leon III został strącony do więzienia, z którego uciekł na dwór Karola, który stanął w jego obronie. W dniu 25 XII 800r. przywrócony do władzy papież koronował Karola na cesarza. Od tego czasu było dwóch cesarzy - bizantyjski i rzymski.

Karol utworzył marchie, [zorganizowany wojskowo okręg pograniczny] w skład których wchodziły hrabstwa [okręg administracyjny]. Hrabowie odpowiadali za sądownictwo, a łączność między nimi zapewniali posłańcy zwani missi dominici.

W 813r. stary Karol Wielki koronował na cesarza swojego syna Ludwika.

Reformy Karola Wielkiego:

- system wojskowy (podział na chorągwie)

- marchie [margrabiwie], hrabstwa

- moneta - denar

- pismo - miskuła karolińska

- założenie szkół w Akwizgranie

- twórca renesansu karolińskiego

Kultura imperium karolińskiego

Powstało grono intelektualistów, które przyczyniło się do rozkwitu kultury zwanej renesansem karolińskim. Księgi były przepisywane nowym rodzajem pisma - karolińska minuskuła. Najważniejszym źródłem dot. karolingów jest biografia Karola Wielkiego.

Podział cesarstwa Karolińskiego-traktat z Verdun 843.

Karol Wielki zmarł w 814r. Jego następcą został jego syn Ludwik Pobożny. Ludwik w 817 roku mianował swego syna Lotara współcesarzem, który miał zwierzchnictwo nad dwoma młodszymi braćmi i ich królestwami. W roku 823 druga żona Ludwika urodziła Karola Łysego. Przez jego osobę doszło do kolejnych podziałów państwa i sporów które trwały do roku 840. W rok później Lotara pokonali bracia Ludwik Niemiecki i Karol Łysy. W roku 843 zawarli traktat w Verdun, który mówił o podziale imperium na 3 części. Lotar zachował tytuł cesarza i raz ziemie od Italii po Morze Północne, Karol Łysy otrzymał część zachodnią (Francję), a Ludwik wschodnią (Niemcy). W roku 887 został obalony ostatni cesarz z dynastii karolińskiej Karol Gruby, a tytuł cesarski stracił swoje znaczenie. Przez kilka dziesięcioleci był tylko jeden cesarz - bizantyjski.

Od 843r. do 1949 trwał spór o Lotaryngię i Alzację między Francją a Niemcami.

Cesarstwo Ottonów

Proces podziałów dawnego imperium karolińskiego trwał cały IX w. i początki następnego stulecia. Dopiero pod koniec X w. sytuacje opanował Hugo Capet, założyciel dynastii Kapetyngów. Osiągnięciem było wprowadzenie zasady primogenitury [pierwszeństwo dziedziczenia przez najstarszego syna].

Tereny wschodniofrankijskie [niemieckie] w IX w. rozbite były na luźno powiązane ze sobą księstwa. Po śmierci ostatniego Karolinga książęta zdecydowali, że korona niemiecka będzie elekcyjna, poprzez co pozycja króla osłabła. Wzmocnić ją chcieli władcy niemieccy.

Henryk I Ptasznik

W 919 roku Henryk I Ptasznik zasiadł na tronie i stał się założycielem dynastii Ludofingów. W trakcie swych 30-letnich rządów poszerzył granice o Lotaryngię i terytoria nadbałkańskie. Zdobył Branibor [zwany Brandenburg] w 929r. Czechy i Danię. Do wzmocnienia jego pozycji przyczynili się węgrzy, zamieszkujący pod koniec IX w. Nizinę Panońską, w dorzeczu Cisy. W roku 934 Henrykowi udało się odeprzeć atak Węgrów nad rzeką Unstrutą. Po Henryku na tronie niemieckim zasiadł Otton I.

Otton I

W 955 roku na Lechowym Polu w Bawarii odniósł zwycięstwo nad Węgrami, kończąc ich expansję. Gdy zagrożenie zewnętrze zniknęło, Otton I powrócił do swojego państwa. Papiestwo potrzebowało sojusznika, który stawił by czoła lokalnym książętą i cesarzom bizantyjskim. Otton poprzez zdobycie panowania we Włoszech umocniłby swoją władzę, lecz do tego potrzebna była mu korona cesarska. Przystał na propozycję papieża Jana XII i w 961r. udał się do Włoch i koronował się na króla Italii. 2 lutego 962 roku papież koronował Go na cesarza. Było to drugie po koronacji Karola Wielkiego odnowienie godności cesarskiej na Zachodzie, związane z sytuacją we Włoszech.

Otton narzucił swą zwierzchność papieskiemu Rzymowi. Zmusił Go do przyjęcia zasady, iż papież nie może objąć pontyfikatu bez zaprzysiężenia wierności cesarzowi. Uzyskał również zgodę na utworzenie arcybiskupstwa Magdeburgu. By móc się koronować następcy cesarzy musieli najpierw uzyskać aprobatę książąt niemieckich, a później zdobyć koronę rzymską. W 967r. Otton kazał na wzór bizantyjsko-karoliński koronować swego 12letniego syna, Ottona II na współcesarza. To potwierdziło jego władzę i prestiż dynastii. Otton I zmarł w roku 973, a jego następcą był 18letni Otton II.

Otton II

Otton II chciał polepszyć stosunki z Bizancjum poprzez poślubienie ich księżniczki Teofano, jednak Ona nie otworzyła jemu drzwi do Konstantynopola. Przez siedem lat Otton II walczył z niemieckimi książętami o utrzymanie korony. Po tych siedmiu latach, czyli w roku 980 udał się do Italii aby poświęcić się sprawom włoskim i sięgnąć po koronę cesarską. W roku 983 jego syn, trzyletni Otton III zostaje współkrólem. W grudniu 983r. w wieku 28 lat umiera Otton II, jako jedyny z władców niemieckich zostaje pochowany w Pazylice Świętego Piotra w Watykanie.

Otton III

W roku 994 rządy w cesarstwie obejmuje Otton III. Według jego głównych założeń, cesarstwo miało składać się z czterech równoprawnych części: Włoch, Francji, Niemiec i Słowiańszczyzny, z własnymi królami, wobec których cesarz występował by w roli mediatora. Nie udało się Jemu zjednoczyć całej łacińskiej Europy. Do jego cesarstwa zaliczały się tylko trzy organizmy polityczne: królestwo niemieckie, Italii i obszar Lotaryngii. Otton III zmarł w 1002r. w Rzymie, a rok po nim jego przyjaciel - papież Sylwester II.

Henryk II

Henryk Ludolfing, w roku 1002 koronował się na króla niemieckiego, a w roku 1014 na cesarza, przyjmując imię Henryk II. Jego główne cele polityki odbiegały od programu Ottona III. Był zwolennikiem poglądu, iż godność cesarska ma służyć interesom feudałów niemieckich. Jego główną dewizą było odnowienie Królestwa Franków pod saskimi [niemieckimi] rządami. Śmierć Henryka II w 1024 roku zamknęła stuletni okres panowania saskich Ludolfingów na tronie cesarskim.

Podsumowanie

Dwóch Henryków i trzech Ottonów stworzyło w Europie organizm polityczny, który reaktywował ideę cesarstwa, oraz ewoluował w kierunku cesarstwa uniwersalnego, łączącego w sobie świecko-duchową władzę nad zachodnioeuropejskim chrześcijaństwem.

Społeczeństwo feudalne

Początki feudalizmu:

Feudalizm, czyli system społeczny-ekonomiczny oraz zespół więzi osobistych systemu lennego [społeczeństwo feudalne].

W III w. cesarstwem rzymskim wstrząsnął kryzys ekonomiczny, model gospodarki zaczął się chwiać, w efekcie czego znów miał nastąpić powrót do gospodarki naturalnej. Posiadanie ziem, stało się formą lokaty majątku. Podatki zaczęto pobierać w płodach rolnych, które zastępowały żołd wojskowy, czy uposażenie urzędników. Większość ziem uprawnych przeszła w posiadanie wąskiej elity społecznej cesarstwa. Arystokracja skupiała w swoich rękach ogromne posiadłości ziemskie, nazywane latyfundiami, wykorzystując do roboty niewolników. Jednak poprzez zaprzestanie powiększania terytorium cesarstwa, zaznaczył się ogromny deficyt siły robocze, i latyfundia uległy wymuszonej reformie, czyli wyłączeniu części gruntów tylko do dyspozycji właściciela i przeznaczeniu ich na zaspokojenie potrzeb jego rodziny i służby. Resztą ziem zajmowali się niewolnicy, którzy dostarczali swojemu panu określoną ilość plonów. Jednak po czasie ilość niewolników stopniowo zmniejszała się, przez co latyfundyści oddawali swoje działki pod uprawę chłopom, zwanych kolonami. Praktyka ta upowszechniła się w zachodniej części Imperium Rzymskiego.

Rozwój feudalizmu i latyfundia:

Szukając pomocy przed nadużyciami skorumpowanych urzędników woli rolnicy zabiegali o patronat potężnego latyfundysty. Ten szybko rozwijający się proceder nazwano patrocinium. Dla prawnej regulacji występującej pod nazwą precarium [łac. Precarius - wyproszony, dany z łaski]. Było to przekazanie w bezpłatne używanie drugiej osobie jakiejś rzeczy lub prawa do czegoś, z zastrzeżeniem zwrotu na każde wezwanie przekazującego. Precarium dotyczyło wydzierżawienia ziemi dłużnikowi w celu odzyskania długu, wyzwoleńcowi za wierną służbę, znajomemu za oddaną przysługę, za bardzo niski czynsz dzierżawny. Oddanie się pod opiekę możnego latyfundysty nazwano commendatio [komendacja]. Oddający się w opiekę, musiał najpierw przekazać swoją ziemię na własność i dopiero wówczas otrzymywał ją jako dzierżawę, czyli precarium. Cesarze bizantyjscy już w VI i VII w. rozwinęli system militarny, w którym dziedziczni właściciele ziemscy utrzymywali wojowników walczących konno. Konnica była potężną siłą militarną, ale i trudną w utrzymaniu. Po bitwie pod Poitiers, szybko zaczęła się tworzyć klasa konnych wojowników, z której miała wykształcić się warstwa zwana rycerstwem. W wyniku wielu zmian ustalił się między X a XII wiekiem porządek społeczny nazywany lennym, lub feudalnym.

W czasach merowińskich prócz potomków rzymskich senatorów i możnowładców frankijskich latyfundystami byli monarchowie. Ich jedynym źródłem utrzymania była ziemia. Z niej utrzymywali dwór i płacili podatki. Ziemie nadawali na czasowe użytkowanie tym osobom, którym chcieli zapewnić utrzymanie. Nadania takie nazywane były beneficjum, albo feodum. Lenno było rozumiane jako terytorium odstąpione pod warunkiem pełnienia jakichś służb.

System lenny

Aby mógł się wytworzyć system lenny, posiadłość ziemską nadawano pańskiemu oficjaliście, nazywane inwestyturą. Nadanie to, miało charakter wynagrodzenia, zapłaty za wierną służbę panu i za gotowość do orężnego wsparcia go w razie potrzeby. Podczas uroczystej inwestytury lennik składał hołd dawcy lenna, czyli seniorowi, który wręcza mu symbole władzy nad lennem, i najczęściej jest to nóż, i pierścień. Inwestytura była ważniejsza od umowy na piśmie. Obdarowany stawał przed panem z opuszczonymi rękami, pan nakładał ręce na jego głowę, wypowiadając przysięgę powtórzoną przez poddanego. Przypieczętowaniem przysięgi był pocałunek w usta. Obdarowany - wasal, obdarowujący - senior.

W miarę rozwoju lenna stały się dziedziczne, ale można było je utracić. Głównym powodem zerwania zależności lennej było naruszenie kontraktu - felonia. Lenno mógł utracić wasal, który porzucił swojego pana na polu walki, dopuścił się względem pana cudzołóstwa, oblegał dom pana lub dopuścił się zbrodni. Uczynienie z lenna własności dziedzicznej pozwalało wasalowi na swobodne nim dysponowanie. Rosnąca sukcesywnie pozycja dzierżących upowszechniła się do zasady: wasal mojego wasala, nie jest moim wasalem. Z czasem dziedziczenie lenna zostało ściśle określone, zasadą primogenitury. Prawa do ziemi, po śmierci pana przysługiwało synom jego, według starszeństwa. Dziedziczenie nie przysługiwało córkom, ani ich potomstwu. Nie dziedziczyli lenna bracia zmarłego, ale w razie braku dziedziców, dziedziczyli ich synowie. Wszelkie spory lenne pomiędzy wasalem a seniorem rozstrzygane były przed parami [równymi]. Posiadaczem wielkich latyfundiów był również kościół. Hierarchowie kościelni oddawali ziemie w użytkowanie wszystkim, którzy o to prosili. Nazwano to precaria data. W średniowieczu wytworzył y się dwa rodzaje prekarii charakterystyczne dla kościelnych hierarchów.

Rodzaje prekarii:

Renumeratoria - polegała na tym, że obdarowany w zamian za dożywotnie użytkowanie określonej działki darował Kościołowi ziemię o znacznie mniejszej powierzchni, co na dłuższą metę prowadziło do zwiększania stanu posiadania Kościoła.

Oblata - miała dość specyficzny charakter. Prekarzysta darowywał Kościołowi ziemię, którą natychmiast otrzymywał z powrotem w użytkowanie. Zauważmy jednak, że zyskiwał on w ten sposób opiekę Kościoła, co we wczesnym średniowieczu miało ogromne znaczenie.

Podsumowanie

Pod koniec VI w. nastąpił rozwój immunitetów. Był to przywilej przyznawany możnym świeckim, później również kościelnym. Polegał na zakazie wstępu urzędnikom królewskim na obszar terytorium czy instytucji objętych immunitetem. Korzystający z immunitetów możni szybko skupili wokół siebie drobnych rolników zawierając z nimi umowę prawną - komendację. Na podstawie takiej umowy potrzebujący pomocy materialnej lub opieki wasala zobowiązywał się do dobrowolnego spełniania służby.

Feudalny porządek społeczny oparty był na władzy wielkich posiadaczy ziemskich, niejednokrotnie wyrosłych z grona urzędników zarówno monarchii merowińskiej, jak i cesarstwa karolińskiego, margrabiów czy hrabiów. Panem zachodniej części stał się rycerz, nazywany milites lub bellatores. Rycerze tworzyli elitę prestiżu i władzy, grupę „lepszych” od „zwykłych zjadaczy chleba”.

Schemat piramidy feudalnej

	Władca SUWEREN
			WASALE Możni-duchowni i świeccy SENIORZY
			WASALE Rycerze i niżsi duchowni PANOWIE FEUDALNI
WOLNI	Chłopi	NIEWOLNI

Ziemie polskie od VI do XI wieku.

Pochodzenie Słowian

Pod koniec IV w. i na początku V w. między Odrą a Wisłą znajdowały się prasiedziby Słowian, a najdalej wysunięte na wschód osadnictwo sięgało do środkowego Dniepru. O takim umiejscowieniu przekonują nas informacje przekazane przez starożytnych historiografów greckich i rzymskich: Herodot, Pliniusz, Tacyt, Ptolemeusz oraz z wyników współczesnych prac archeologicznych. Słowianie stopniowo zasiedlali obszary, na których wcześniej pojawiali się Celtowie. W VI w. Słowianie i Bałtowie osiedlili się na Połabie, a ich dalszą expansję powstrzymały plemiona germańskie na zachodzie. Na południu zaś słowianie dotarli do naddunajskich granic Imperium Rzymskiego, gdzie zatrzymali ich Hunowie.

Słowianie południowi

Słowian południowych tworzy grupa plemion Słoweńców, Serbów, Bułgarów, Macedończyków. Plemiona słoweńskie opanowały w VI w. terytoria Niziny Panońskiej, prawobrzeże Dunaju i dorzecze środkowej i górnej Sawy, Drawy, i Mury. Plemiona serbskie zajęły tereny Mezji, Dalmacji i Panonii, a w VII w. zasiedlili dorzecze Limu, górnej Driny, Pivy i Tary oraz dolinę Ibru i Morawy.

Słowianie wschodni

W skład słowian wschodnich wchodzą dzisiejsze narody Rosjan, Białorusinów i Ukraińców. Zajmowali tereny od Bugu po Moskwę. Autorem kroniki Słowiańszczyzny wschodniej pochodzącej z XII w., jest Nestor.

Słowianie zachodni

Grupe zachodnio słowiańską tworzyły plemiona dzisiejszy przodków Polan, Czechów, Słowaków, Obodrytów, Wieletów, Serbów, i Łużyczan. Rozmieszczenie przedstawia anonimowy dokument, powstały w IX w., „Geograf bawarski”. Według dokumentu, Obodryci zamieszkiwali terytoria w pobliżu granicy duńskiej i saskiej, oraz Bałtyku. Na wschód od nich osiedlili się Wieleci. Na Pomorzu - Pyrzanie i Wolinianie, plemiona śląskie to Ślężanie, Dziadoszanie, Opolanie i Golęszyce, plemiona Małopolskie to Wiślanie. Nie znane są nazwy plemion zamieszkujących Słowację.

Ustrój społeczno-polityczny Słowian

Ustrój słowian, którzy między V a IX w., ulegał głębokim przeobrażeniom społeczno-politycznym. Zorganizowani byli we wspólnoty rodowe. Po czasie, gdy ta organizacja stała się niewystarczająca, wspólnotę rodową zastąpiła wspólnota terytorialna, o charakterze demokracji wojennej. Większa ilość wspólnot tworzyła plemię. O wszystkich sprawach decydowało zgromadzenie ludu, czyli wiec plemienny. Na zgromadzeniu wybierany był naczelnik - książę, którym zostawał wódz, mający duży autorytet, i stał na czele zbrojnej drużyny. Starał się on przekształcić swoją władzę w dziedziczą. Ludność słowiańska, która kiedyś była równa pod względem prawnym uległa stopniowemu rozwarstwieniu, rozpadając się na grupy uprzywilejowane i nie posiadające praw. Plemienne wspólnoty terytorialne Słowian były zapowiedzią wczesnofeudalnej organizacji państwowej, formującej się od VII w. na terenie całej Słowiańszczyzny.

Wierzenia Słowian

Słowianie czcili głównie siły przyrody, które były dla nich początkiem wszelkiego bytu. Powszechny był „kult słońca”. W efekcie migracji Słowianie przejęli wierzenia kultury łużyckiej, czuli kult słońca, wyrażający poprzez czczenie boga Peruna. Było to bóstwo o cechach słońca, ognia, nieba. U słowian zachodnich i wschodnich zyskało postać Swarożyca, zwanego Swarogiem, opiekuna kowali.Ważnym bóstwem u słowian był Wit, bóg wiatru i urodzaju. Duze znaczenie posiadało bóstwo zwane Wołos, czczone przez słowian wschodnich i wywodziło się z kultu bydła rogatego.

Kultura i życie codzienne we wczesnośredniowiecznej Europie

Kultura antyczna we wczesnym średniowieczu

Okres między 467r., a 800r. w którym przywrócono godność cesarską na Zachodzie, zwyczajowo nazywa się „ciemnymi wiekami”. Określenie „upadek Rzymu” miało na celu symbolizować kres kultury antycznej. Grecko-rzymska kultura Imperium wcale nie zanikła wraz z załamaniem się jego potęgi i struktur politycznych. Zanim doszło do rozpadu państwowości zachodnio-rzymskiej, zdążyła się ona upowszechnić w położonych dookoła Morza Śródziemnego prowincjach cesarstwa. Kiedy prowincje rzymskie rozpoczęły samodzielny żywot, to kultura antyczna nie przestała funkcjonować w umysłach ocalałej ludności rzymskiej. Po 476r. kulturę antyczną podtrzymywały dwie instytucje. Na wschodzie Imperium cesarstwo bizantyjskie, a na zachodzie Kościół rzymski. Rywalizacja między nimi stała się symbolem połączenia „wojennej” cywilizacji germańskiej z antyczną cywilizacją grecko-rzymską, zdominowaną teraz kulturowo i politycznie przez chrześcijaństwo.

Kryzys i odbudowa kultury wczesnośredniowiecznej

Elita wśród duchowieństwa

Wraz z niszczejącymi miastami przestały funkcjonować wszelkie instytucje, oprócz szkół i kościołów. Ludzie świeccy potrafili się modlić, lecz nie potrafili pisać ani czytać. Tą zdolność posiadali ludzie duchowni, którzy uważali siebie za elitę umysłową pierwszych wieków średniowiecza. Tylko duchowieństwo zachowało pamięć o traktatach filozoficznych i dziełach literatury epoki klasycznej.

Podział chrześcijańskiej kultury i 7 sztuk wyzwolonych

Kultura zmieniała się w pierwszych wiekach średniowiecza. Miasta, zaczęły zamierać. Te, które zachowały żywotność, zawdzięczają to funkcji ekonomicznej. Najważniejsze ośrodki miejskie to te, w których mieszkali królowie, biskupi, lub były to miejscami słynnych pielgrzymek. Chrześcijańska kultura wczesnośredniowieczna była początkowo zjawiskiem miejskim, a wieś przeważnie pogańska, ale stopniowo była chrystianizowana przez wspólnoty mnisze. Efektem tego był wyraźny podział wczesnośredniowiecznej kultury na uczoną, oraz ludową, zróżnicowaną regionalnie i zachowującą wiele lokalnych tradycji. Językiem kultury uczonej na całym europejskim Zachodzie, był jeżyk łaciński, upowszechniony przez jednakowy model edukacyjny, oparty na siedmiu sztukach wyzwolenia - jest to program szkół we wczesnym średniowieczu, przejęty ze starożytnych szkół rzymskich; obejmował stopień niższy [trivium], -gramatyka, retoryka i dialektyka oraz stopień wyższy [quadrivium], -arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka.

Klasztory

Spoiwem obydwu kultur [uczonej, i ludowej] było chrześcijaństwo, a sprawnym narzędziem Kościoła były klasztory, zwłaszcza klasztory wiejskie. W klasztornych warsztatach kultywowano dawne techniki rzemieślnicze i artystyczne, w bibliotekach - skryptoriach przechowywano zapisane w manuskryptach dziedzictwo klasycznej kultury umysłowej, a cierpliwi mnisi - kopiści ratowali je przed zniszczeniem. Ukształtowane na regule świętego Benedyktyna z Nursji życie zakonne rozwijało się na Zachodzie, wśród cenobitów, czyli zakonników wiodących życie wspólne. Na zajętych przez nich włościach powstawały klasztorne ośrodki życia duchownego i produkcji, stanowiące wzorzec gospodarczy dla okolicznej ludności. Najsłynniejsze klasztory wczesnośredniowieczne powstały na Monte Cassino, w Lerins, Sanktuarium Gallen.

Biskupi. Rozwój struktur kościelnych

Swoistym łącznikiem starożytnej cywilizacji z rodzącą się w pierwszych wiekach średniowiecza kulturą chrześcijańską była też organizacja Kościoła rzymskiego. Wypełniała ona pustkę władzy, jaka powstała po rozpadzie struktury politycznej Rzymu. Terytorialna struktura Kościoła oparta została na wzorach administracji rzymskiej. Hierarchiczny charakter struktury kościelnej powielał rzymski model. Biskupi stanęli na czele obszarów zwanych diecezjami. Centra diecezji znajdowały się od VI w. przede wszystkim w galijskich miastach. Biskupi zyskali wysoką rangę, a stojąc na czele akcji chrystianizacyjnej, silnie związali Kościół z panującymi na nich władcami świeckimi. Organizacja kościoła przyniosła kształtujący się system feudalny. Jej podstawową komórką stała się parafia, która pełniła funkcje religijne jak i świeckie. W takim to systemie zaznaczył się synkretyzm religijny, czyli łączenie w jedną całość różnych, nieraz sprzecznych ze sobą światopoglądów, wierzeń religijnych czy tradycji kulturowych. Synkretyzm został wymuszony silnym jeszcze oddziaływaniem lokalnych wyobrażeń i kultów. Zanikanie wierzeń pogańskich było jednak procesem długotrwałym.

System religijny

Synkretyzm widoczny jest zwłaszcza w kulcie świętych, który był jedynym z podstawowych elementów wczesnośredniowiecznego chrześcijaństwa. Z synkretyzmu religijnego zrodziła się mentalność wspólna dla całej ludności chrześcijańskiego Zachodu, i polega na postrzeganiu świata jako pola walki Dobra ze Złem.

Pomiędzy V a VIII w. żyli ludzie, którzy są twórcami nowego oblicza kultury.

Boecjusz - żył na przełomie V i VI w. Był potomkiem starej, arystokratycznej rodziny z Rzymu. Poprzez związanie się z Bizancjum, uwikłał się w spisek, przeciw królowi Teodorykowi Wielkiemu. Zmarł w więzieniu. Za życia były tłumaczem filozofii greckiej i autorem łacińskich popularyzacji doktryn neoplatońskich i arystotelesowskich. Stanowił dla ludzi średniowiecza wcielenie filozofii.

Kasjodor - był potomkiem wielkiego rodu z południowej Italii. Po opanowaniu Italii przez Justyniana Wielkiego Kasjodor wycofał się z życia publicznego i udał się do klasztoru, gdzie stworzył rozprawy zachwalające uświęcające znaczenie pracy umysłowej i proponujące mnichom nowe pola działania, naukę i doskonalenie swej osobowości. Jego dzieła stanowiły kompendium nauk świeckich na użytek średniowiecznych klasztorów.

Izydor - żył na przełomie VI i VII w. potomek hiszpańsko-rzymskiej rodziny katolickiej z Sewilli. W 600r. został biskupem Sewilli. Stał się duchowym przywódcą katolickiego kościoła hiszpańskiego. Nazywany był „najbardziej uczonym człowiekiem, który w 22 księgach swego traktatu zebrał całą ówczesną wiedzę świecką, czerpiąc z dorobku antycznej cywilizacji.

Beda - to anglosaski erudyta przełomu VII i VIII w. Jego liczne dzieła stanowiły encyklopedię wiadomości świeckich, religijnych, oraz przyrodniczych. Uznano go za jednego z ojców Kościoła. W dziele Historia eccelesiastica gentis Anglorum przedstawił dzieje Brytanii od I w. do 731 r. n.e. posługując się w nim konsekwentnie systemem rachuby lat od daty narodzin Chrystusa.

Architektura i sztuka.

Budowle wznoszono częściej z drewna, budulca dobrze znanego barbarzyńskim najeźdźcom z ich puszczańskich prasiedzib. Te które powstały z kamienia, wznoszono z resztek leżących w gruzach budowli antycznych. Wczesnośredniowieczna architektura i sztuka koncentrowała się na dekoracji, maskującej ubóstwo techniki budowania. Sztuka ciosania kamienia, wykonywania pełnej rzeźby, przedstawiania ludzkich postaci w ich naturalnym kształcie, i wyglądzie powoli zanikała. Artyści nowej epoki nauczyli się jedynie kopiować bizantyjskie mozaiki, wykonywać luksusowe przedmioty z kości słoniowej i złota. Okres pomiędzy V a VIII w. jest epoką dominacji sztuk użytkowych. Powstawały wówczas arcydzieła kruche, spośród których niewiele dotrwało do naszych czasów. Rozwijające się z każdym dziesięcioleciem budownictwo sakralne zachowało elementy sztuki starożytnego Rzymu i w wiekach X-XIII upowszechniło sztukę romańską. Charakterystyczna dla tego stylu budowla to bazylika.

Życie codzienne

Chrześcijaństwo, przeniknęło do głębi społeczeństwa rzymsko-germańskiego swym autorytetem obejmując nie tylko korony monarchów, ale też tak zwyczajną instytucję jaką jest małżeństwo. Od VIII w. zaczęto na Zachodzie chrystianizować związki małżeńskie. Kościół, potępiał stary, pogański obyczaj porywania dziewcząt, zalecając też, aby dziewcząt nie wydawać za mąż wbrew ich woli i nie wcześniej jak po ukończeniu piętnastu lat. W 755r. wprowadzono zakaz zawierania małżeństw pomiędzy krewnymi.

Zanim więc dobiegło końca pierwsze tysiąclecie od narodzin Chrystusa, cywilizacja rzymskiego Zachodu zdołała przejść metamorfozę, która w długofalowym procesie doprowadziła w XV w. do wielkiego odrodzenia się kultury grecko-rzymskiej.

ROZKWIT ŚREDNIOWIECZA (OD IX DO XIII WIEKU)

Cesarstwo niemieckie i papieski Rzym - walka o dominium mundi [panowanie nad światem] od XI do XIII wieku

Kościół Ottonów

Tendencje cesarzy niemieckich do dominacji w chrześcijańskiej Europie, zarówno politycznej jak i kościelnej, uwidoczniły się jeszcze za panowania, dynastii Ottonów. W 962 r. cesarz wystawił przywilej, w którym brał w opiekę Kościół i Państwo Kościelne, w zamian papież musiał składać jemu przysięgę, i to cesarz wybierała papieża. Aby podporządkować sobie władzę świecką, Otton stworzył Kościół państwowy, gdzie stanowiska państwowe były obsadzane przez biskupów niemieckich, którzy nadawali lenna, i stali się panami feudalnymi. Model ten nie przetrwał zbyt długo, gdyż upowszechnione chrześcijaństwo na zachodzie, spowodowało upadek moralny i intelektualny duchowieństwa, i uaktywnił dawne spory między chrześcijaństwem wschodnim i zachodnim.

Schizma wschodnia

Różnice między kościołem wschodnim, i zachodnim, które powstały już w V w. pogłębiły się teraz. Inne poglądy religijne, kształtowały się w zależności od konkretnych układów politycznych. Podział cesarstwa rzymskiego w VI w. spowodował, iż dwie równorzędne stolice, Rzym i Konstantynopol stały się centrami religii chrześcijańskiej. Różnice powiększały się, gdy wschód zaczął się usamodzielniać. Pierwsze starcie było w 451 r. w Chalcedonie, gdzie został zwołany pierwszy sobór powszechny. Papież Leon I Wielki potępił uznających jedną boskość Chrystusa, i ogłosił dogmat o Jego podwójnej naturze - człowieka, i Boga. Innymi różnicami było sprawowanie obrzędów, oraz odmienne zdanie co do celibatu.

Na wschodzie, po reformach Justyniana Wielkiego, władza cesarza, była bardzo mocna, i tak ukształtował się cezaropapizm, natomiast na zachodzie, dzięki przewodniczącej roli kościoła, papież miał władzę nad królami, którzy popierali papocezaryzm. Szczególną ostrość konfliktu między papieżem, a cesarzem bizantyjskim ujawnił Sobór [synod] zwołany w latach 691 - 692, do Konstantynopola, gdzie cesarz zażądał, by papież się jemu podporządkował. Papież odrzucił postanowienie soboru, wzmacniając swoją pozycję.

Pod koniec 1053 roku, do Konstantynopola papież wysłał kardynała w celu omówienia szczegółów współpracy i doprowadzenia do jedności kościoła. Nie udało się znaleźć wspólnego języka, więc 16 lipca 1054 r. doprowadziło do rozłamu kościoła, czyli do schizmy wschodniej.

Reformy w Kościele rzymskim

Wraz z pogłębiającym się kryzysem, coraz częściej do głosu zaczęli dochodzić zwolennicy reform kościoła. Pierwsi potrzebę reform dostrzegali Mnisi z klasztorów Cluny. Nie podlegali oni władzy biskupiej, czyli byli wolni od wpływów arystokracji, ale podlegali bezpośrednio papieżowi. W swojej regule oparli się na założeniach benedyktyńskich wiodąc surowe, proste życie oparte na kontemplacji. Za ich przykładem poszły inne zakony tworząc rozległą sieć kongregacji [zjednoczenie, wspólnota]. Kongregacja wzywała duchownych do posłuszeństwa względem papieża, porzucenia kultu obrazów i bez względnego przestrzegania celibatu. Opactwa kongregacji podjęły też działania wychowawcze wobec osób świeckich, zwłaszcza wobec rycerstwa. Rycerz, był powiązany z kościołem, i musiał walczyć, w obronie wiary. Reformy zostały poparte działaniami wielu wysokich dostojników kościelnych, którzy dostrzegli ważkość potrzeby wyzwolenia struktur kościelnych spod wpływów świeckich. Ideą zwierzchności papieża nad władzą cesarską, stał się papieski uniwersalizm.

Aby uwolnić kościół, od cesarza, trzeba było zająć, się wyborem papieża. Dotychczas wybór papieża, dokonywany był przez wprowadzenie kandydatów przez Ottonów, a następnie lud rzymski wybierał papieża. Po śmierci Ottona III urząd papieski stał się obiektem rywalizacji, niekiedy papieżem stawała się osoba nie powiązana w żaden sposób duchownie z tym stanowiskiem, a kiedy osoba ta stawała się niewygodna, zostawała usunięta. W grudniu 1058 władzę przejął papież Mikołaj II, w 1059 r. ogłosił dekret o wyborze papieża, o którym decydować mieli kardynałowie, którzy na czas wyborów tworzyli konklawe. Dekret pozwalał na dopuszczenie możliwości wyboru duchownego spoza Rzymu, zakazywał nadawania godności kościelnych przez świeckich władców, i zawierania małżeństw przez księży.

Największe reformy wprowadził papież Grzegorz VII. W czasie swego pontyfikatu (1073-1085) wzmocnił władzę papieską i podporządkowanych jej cesarzy. W 1075 podczas sobory rzymskiego, omówiony został dwudziestopunktowy program zwany Dictatus papae, w którym papież dowodzi swych zwierzchności nad chrześcijanami, książętami i cesarzami.

Między papieżem, a cesarzem - spór o inwestyturę.

Stronnictwo cesarskie

Stronnictwo papieskie

- zwierzchność cesarza nad papieżem w czasach Merowingów i Karolingów - doktryna o zwierzchnictwie politycznym i duchownym cesarza nad kościołem (Otton I 962 r.) - Henryk III interweniuje w sprawy wewnętrzne kościoła i naznacza papieża - Henryk IV odrzuca postanowienie „Dictatus papae” w wyniku czego traci swoich zwolenników - po nałożeniu klątwy przez papieża udaje się do Canossy i prosi o wybaczenie (1077)

- doktryna o zupełnej niezależności Kościoła od władzy świeckiej - Grzegorz VII ogłasza w 1075 r. dokument „Dictatus Papae” - 20 pkt., w których jest uzasadniona wyższość władzy duchowej nad świecką -od roku 1075 zakaz przyjmowania inwestytury świeckiej z rąk cesarza - papież Grzegorz VII nakłada klątwę na Henryka IV.

Henryk IV i jego droga do Canossy

W 1075 papież zakazał przyjmowania inwestytury z rąk świeckich władców, a szczególnie z rąk Henryka IV. Tego samego roku, Henryk IV mianował nowego biskupa Mediolanu, podkreślając swoje prawa do inwestytury biskupiej. Papież zagroził klątwą, lecz cesarz się nie zląkł i zwołał sobór w Wormacji w styczniu 1076 r. Wówczas papież nałożył klątwę na cesarza, który stracił swych zwolenników. W 1077 r. Henryk udał się do Toskanii, do zamku Cannes, gdzie po trzech dniach papież zdejmuje z niego klątwę. Po uzyskaniu wybaczenie Henryk IV odzyskuje zwolenników i pokonuje papieża w 1080 r. i dokonuje wyboru nowego papieża Klemensa III [antypapieża]. Stronnictwo Grzegorza VII idzie na kompromis, i w 1122 r. w Wormacji podpisany zostaje konkordat.

Konkordat Wormacki

Cesarz zachowuje prawo nadawania lenna biskupom i opatom [temporalia], a papież ma prawo nadawać godności kościelne [spiritualia].

Rekonkwista przeciw Arabom, i wyprawy krzyżowe

Chrześcijańska rekonkwista w połowie XI w.

W 711 roku Arabowie pod rządami dynastii Omajjadów, przeprawili się przez Cieśninę Gibraltarską i zajęli południową część Półwyspu Iberyjskiego. Tereny, które zdobyli nazwali Andaluzją. W 1031r. państwo Omajjadów wygasa, i rozpada się na kilka niewielkich emiratów, czyli krajów podległych władzy emira, czyli muzułmańskiego księcia. Na północy Półwyspu władcy królestwa Austrii rozpoczęli walkę zmierzającą do wyparcia Arabów z zajmowanych terenów. W ten sposób rozpoczęła się arabska rekonkwista, czyli wyzwolenie chrześcijańskich terytoriów spod panowania muzułmańskiego. Początkowo jednak działania te były mało skuteczne, gdyż państewka chrześcijańskie były rozbite pod względem politycznym. Po połączeniu Kastyli [państwo powstałe na początku XI w.] i Leonu [połączenie Austrii z Galicją] w roku 1035 przez Ferdynanda I Wielkiego, w 1085r. muzułmanom odebrano Toledo.

Kształtowanie się krucjat

Zmagania chrześcijan w Hiszpanii spowodowały duże zainteresowanie feudałów francuskich. W rekonkwiście widzieli, bowiem Oni sposób na wzbogacenie się, i pozyskanie nowych ziem. W świecie wojen domowych i walk narodowych rekonkwista dawała duże zajęcie rycerstwu. Chrześcijaństwo nie przypominało już ewangelicznych opowieści, a tzw. „święte wojny” były traktowane jak obowiązek. W roku 1063 papież Aleksander II, na synodzie Laterańskim, ogłosił rozpoczęcie „świętych wojen”, czyli krucjat. Ziemie, które udało się zabrać muzułmanom papież uznał za własność papieską.

Narodziny etosu rycerskiego

Gdy weszło sformułowanie „święta wojna” Kościół Rzymski, zwrócił uwagę na rycerzy. Na początku zwykła warstwa społeczna wywodząca się od frankijskich drużynników, z czasem zyskała wiele specyficznych cech, i wartości. W czasach Karolingów ta warstw społeczna wyodrębniła się od mas feudalnego społeczeństwa. Od czasu zainicjowanego przez Aleksandra II święcenia sztandarów, utrwalono zwyczaj poświęcania broni rycerskiej, oraz rycerza. Od tego czasu święcenia rycerskie było sakramentem, który zobowiązywał rycerzy do walki w obronie wiary chrześcijańskiej. Rycerze żyli wg kodeksu, który zawierał zbiór norm i praw, zwany etos, czyli zwyczaj.

Ekspansja Turków Seldżuków

X/XI w. to podboje Turków Seldżuków. W roku 1071 w bitwie pod Manzikretem pokonali bizantyjczyków, opanowując prawie całą Azję Mniejszą. W tym czasie w Europie toczył się spór o inwestyturę między papieżem a cesarzem, i większość władców europejskich zainteresowana sporem, nie dostrzegła powagi sytuacji, i nie pomogła Bizancjum. Dopiero po konflikcie, zainteresowali się problemami Bizancjum. Jednak celem krucjat, nie było wspomożenie Bizancjum, ale odbicie Ziemi Świętej, spod panowania tureckiego. Gdy Arabowie zajmowali święte miejsca, nadal pozwalali pielgrzymom na ich odwiedzanie, jednak, gdy tak owe miejsce dostało się pod panowanie Seldżuków, wszystko się zmieniło. Turcy nie tolerowali wyznawców innych religii, i wprowadzili zakaz wyznawania nauk Chrystusa. W roku 1095 papież Urban II zwołał sobór w Clermont i zwrócił się do biskupów i możnych z apelem o zorganizowanie wyprawy przeciwko Turkom. Apel został przyjęty z

aplauzem, na znak, czego papież rozdał zebranym czerwone krzyże, i ogłosił kolejną „świętą wojnę”.

Krucjata Ludowa

Apel papieża wzbudził nadzieje we wszystkich ludziach. Niektórzy, w „świętych wojnach” widzieli możliwość na pozyskanie łupów, bądź ziem, oraz wielkiej chwały. Wyprawa, która miała się odbyć potrzebowała starannych przygotowań, podczas których starano się skupić jak największą ilość rycerzy. Niestety, ale nadzieje te okazały się tylko marzeniami, gdyż najwięcej zgłosiło się ludzi biednych, słabych, którzy byli tylko ciężarem. Pod dowództwem Piotra z Amiens wyruszyli do Jerozolimy, nieuzbrojeni, z pałkami, grabiami i tymi podobnymi rzeczami. Jeżeli nie wybici podczas wędrówki, i zabici przez Turków w roku 1096. Wyprawę tą nazwano „ludową krucjatą” bądź „chłopską”. [żenada]

Pierwsza krucjata rycerska

W tym samym czasie, gdy „ludowi krzyżowcy” umierali, do Bizancjum nadciągali rycerze. Jednak ich pomoc na nic się nie przydała. Cesarz Aleksy II nie potrzebował już tak wielkiej pomocy, gdyż Seldżucy prowadzili wojnę domową po śmierci sułtana, i Bizancjum przełamało kryzys. Cesarz podejrzewając, iż sojusznicy nie chcą jemu pomóc tylko zgarnąć ziemie dla siebie, nakazuje krzyżowcom złożyć przysięgę, iż wszystkie ziemie, które uda im się zdobyć zostaną jemu przekazane jako prawowitemu władcy.

6 maja 1097 rycerze pierwszej krucjaty przystąpili do walk z Turkami i szybko zyskali przewagę wypierając ich z zabranych terytoriów. Przysięga, którą złożyli, została złamana. W 1099r. Jerozolima została zdobyta.

Od drugiej do siódmej krucjaty

Po upadku państwa Odessy zorganizowano drugą krucjatę, w której udział wzięło rycerstwo francuskie i niemieckie. Poprzez konflikty i brak zgodności w 1147r. obie armie wyruszyły oddzielnie, przez co zostały rozbite i skompromitowały cały ruch krucjatowy, oraz pogorszyły los chrześcijan w Lewancie.

Klęska Jerozolimy, spowodowana nieudolnymi rządami doprowadziła do zorganizowania następnej krucjaty. Trzecia krucjata wyruszyła w roku 1189, na czele, której stanął cesarz Fryderyk I Barbarossa. W rok później dotarli do Palestyny, i wzięli udział w oblężeniu Akki.

Niewielki efekt trzeciej wyprawy doprowadził do zorganizowania czwartej krucjaty, w 1202r. która wyruszyć miała z Wenecji, do Egiptu. W rok później po zdobyciu Konstantynopola, krzyżowcy domagając się długu, złupili miasto. Wodzowie tej wyprawy postanowili zlikwidować Bizancjum i na jego miejsce powołać cesarstwo Łacińskie.

Zachowanie krzyżowców uznane było za grzeszne, więc w roku 1212 do Palestyny wysłano dzieci. Krucjata ta nazwana została „krucjatą dzieci”, i zakończyła się klęską, gdy kilka tysięcy dzieci umarło z wyczerpania i głodu, bądź została sprzedana do niewoli.

Ten tragiczny koniec dziecięcej krucjaty był również pretekstem, do następnych wypraw. Pomiędzy 1217-1229 zorganizowano kilka wypraw nazywanych piątą krucjatą. Cesarz Fryderyk II zorganizował wyprawę do Palestyny, pod czas której wszedł w układy z sułtanem egipskim, i uzyskał od Niego znaczną część dawnego Królestwa Jerozolimy. Na obszarze samej stolicy Nazaretu i Betlejem w roku 1229 reaktywował dawne Królestwo. Następnie powrócił do Europy, pozostawiając w królestwie namiestnika, który nękany przez łacinników i Turków poddał się w 1244.

Szósta krucjata została zorganizowana w 1248 przez Ludwika IX [Świętego]. W 1250 nękani epidemią dostali się do niewoli tureckiej, z której wyszli poprzez okup w postaci zwrotu wcześniej zdobytych ziem egipskich. Przez 4 lata Ludwik pozostał na wschodzie, usiłując zapanować nad feudałami Cesarstwa Łacińskiego. Rycerstwo skompromitowało ideę krucjatową, a Cesarstwo Łacińskie upadło w 1261r. pod naporem Bizantyjczyków. Upadek ten, był powodem siódmej krucjaty na czele której znowu stanął Ludwik IX w 1270r. Po jego śmierci, Turcy w 1291 zdobyli ostatni bastion krzyżaków, Akki, co zakończyło ideę krucjat.

Zakony rycerskie

Jednym z najważniejszych zadań, jaka spadła na władców, którzy zakładali swe państwa na Ziemi Świętej, było zapewnienie pielgrzymom bezpieczeństwa i ochrony przed muzułmanami. Hospicja, czyli schroniska, gospody, stały się teraz bardzo ważną siecią. Prowadzone były przez bractwa, złożone z uboższych rycerzy i duchownych. Obroną pielgrzymów na szlakach zajął się Hugon z Payens, skupiający wokół siebie grupę rycerzy francuskich w roku 1118. Ich siedziba znajdowała się w dawnej świątyni Salomona, i od jej łacińskiej nazwy powstała nazwa bractwa - templariusze. W ślady po nich poszli Włosi, rozbudowując bractwo świętego Jana, prowadząc hospicjum i szkolnictwo w Jerozolimie. W 1070 zostali nazwani Joannnitamii. W roku 1190 w Jerozolimie zostaje założony Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego, [zwany krzyżacy], który rywalizował z templariuszami i joannitami.

Benedykt z Clairvaux opracował regułę dla zakonów rycerskich, która w 1128 została zatwierdzona przez papieża. Z czasem zakony przekształciły się w państewka prowadzące niezależną od Królestwa Jerozolimy politykę.

Papież otoczył zakony szczególną troską, poddając je swojej władzy, z pominięciem miejscowej hierarchii kościelnej i świeckiej.

Zakony rycerskie miały niezależną władzę, z wielkim mistrzem na czele. Wspólnota dzieliła się na rycerzy, kapelanów i braci służebnych. Rycerze wywodzili się spośród feudałów, kapelani i bracia służebni to osoby duchowne. Wszyscy mieszkali w warownym dom u zakonnym, którym rządził komtur. Żaden z braci rycerzy nie mógł mieć nic na własność. Można było zbierać dobra, ale tylko te przeznaczone dla całej wspólnoty.

Normanowie i ich europejskie podboje w IX w. - XI w.

Pochodzenie Normanów

W IX w., na Europę, od północy, przez Półwysep Skandynawski zaczęły przybywa plemiona Normanów, czyli tzw. „ludzi Północy”. Skandynawia, została opuszczona przez młodych wodzów, którzy udali się na poszukiwania możliwości osadnictwa w bogatych i rozwiniętych gospodarczo częściach kontynentu.

Normanowie, zamieszkiwali tereny o surowym klimacie, górzyste, silnie zalesione i nie przydatne dla rolnictwa. Morza, które opływają Skandynawię, w tym Bałtyk stanowiły lepszy świat dla nich. Byli oni dobrymi żeglarzami, więc z łatwością poruszali się po północnych akwenach morskich, zyskując przez to miano okrutnych rabusiów, którymi tak naprawdę byli wikingowie. Normanowie byli bardzo pozytywnie nastawieni do sąsiadujących z nimi ludami.

Przez całe VII stulecie organizowali na Bałtyku strefę gospodarczą wzdłuż linii brzegowej, tworząc rozległą sieć handlowych baz lądowych. Rozwój ośrodków handlowych w rejonie Bałtyku dzielimy na trzy fazy: I - okres od VII w. do pierwsza połowa IX w. - powstawały w tedy porty zalążkowe. II - okres od IX w. - początki XI stulecia - rozwój wielonarodowych centrów handlu i produkcji. III - koniec X w. - ośrodki łączone były w powstające państwa feudalne.

VII/VIII był to przełom, w którym możni zaczęli przejmować rządy nad ziemiami, przez co wzrosła ilość ludzi, dla których brakowało miejsca. Ludzie zaczęli ze sobą prowadzić krwawe boje, przez co wodzowie musieli szukać nowych siedzib, w odległych lądach.

W VIII w. Bałtyk jako ważny szlak handlowy, wabił Normanów swym bogactwem. Mieszkańcy południowo-wschodniej Skandynawii, skierowali się na wschodnio-europejskie terytoria kierując się w stronę Bizancjum.

Podboje na zachodzie Europy. Podbój Anglii przez Duńczyków

Pod koniec VIII w. [787], na wschodzie anglosaskiej Brytanii po raz pierwszy pojawili się Duńczycy. Do połowy IX w. Duńczycy opanowali wschodnie tereny, część środkową i północną wyspy. W 878r. zawarli umowę z angielskim królem Alfredem, dzięki czemu mogli założyć swoje państwo Danelaw. W 1013 r. Swen I Widłobrody, władca Danelawu uznany został za króla całej Anglii. Następnie jego syn, Kanut I Wielki, w 1017r. opanował całą wyspę, przyłączając ją do swego królestwa duńskiego. Od tego momentu rozpoczął się powolny proces przekształcający społeczeństwo w system zależności feudalnych. Wojsko stało się zawodem wyższej klasy, ze względu na wysoki koszt ekwipunku, którzy za służbę otrzymywali ziemię. Wykształciły się typowo feudalne związki zależności, z których wyróżniano wasali, którzy otaczali królów i możnych. Bez zwiększysz zmian pozostawiono sposób administrowania państwem. Najniższą jednostką była gmina - township; władzę ustawodawczą stanowiło zgromadzenie jej członków, wykonawczą obieralny starosta. Innowacją organizacyjną duńskich najeźdźców była setka - hundred, wchodząca w skład hrabstwa - shire, którym zarządzał szeryf.

W 843r. Normanowie pod wodzą Rollona dotarli do wybrzeży Francji, następnie żeglując Sekwaną, przez Paryż, w głąb kraju. Zawarli układ z królem Francji, który mówił, iż Normanowie otrzymują ziemie w dolnym biegu Sekwany, a w zamian będą obrońcami Francji. Normanowie stali się chrześcijańskim narodem poprzez przyjęcie chrztu na początku X w., oraz ulegli romanizacji, która ułatwiła im utworzenie królestwa. U nich na dworze schronił się książę Edward Wyznawca, uciekając przed Kanutem I Wielkim, i obiecał przekazać koronę angielską po swojej śmierci, więc Normanowie pomogli Jemu w powrocie na wyspę w 1035 r. Książę bardzo często się otaczał Normanami, co nie podobało miejscowym feudałom. Po jego śmierci, styczeń 1066, wynieśli na tron jednego z feudałów, Herolda II, co zapoczątkowało walki o angielską sukcesję.

Podbój Anglii przez Wilhelma Zdobywcę

Obietnice, jakie Edward złożył Normanom, dawały ich władcy, Wilhelmowi Zdobywcy prawo do angielskiego tronu. We wrześniu 1066r. pokonał oddziały Angielskie w bitwie pod Hastings, później koronuje się na króla Anglii, i pewien swego panowania, zostawił w kraju kilka garnizonów, garnizonów sam powrócił na kontynent. Jednak jego garnizony zostały rozgromione przez oddziały współpracujących ze sobą Anglików i Duńczyków. Wilhelm traktował nowe ziemie, na wyspie jako zdobycz wojenną. Zmienił zasady feudalne, i każdy wasal musiał składac jemu przysięgę [powiedzenie: wasal mojego wasala nie jest moim wasalem, zmieniło się na wasal mojego wasala jest moim wasalem]. Każdą osobę w państwie objął podatkiem królewskim, zwanym danegeld. Jego prawo na zawsze spowodowało różnice między feudalizmem angielskim a kontynentalnym. Duńczycy, którzy za zerwanie sojuszu z feudałami francuskimi, dostali duże odszkodowanie, nie zamierzali rezygnować z podboju wyspy, i w roku 1085, ponownie zagrozili najazdem na Anglię sprzymierzając się z Flandrią i Norwegią, licząc na kolejny okup ze strony Wilhelma. Jednak władca nie zamierzał płacić, swe siły wzmocnił ściągając z Normandii i Bretanii rycerstwo. W tym samym roku, Wilhelm, dokonał spisu katastralnego. Spis dotyczył wszystkich posiadłości królewskich, i stwierdzał stan majątkowy ludności. W średniowieczu nazywany był: Domesday Book” (księga dnia ostatecznego).

1 sierpnia 1086r. zwołał do Salisbury swoich wasali, tzw. Baronów, i ich wasali, i zmusił ich do złożenia przysięgi, jako prawowitemu władcy. Przywrócił karność angielskich duchownych, poprzez sojusz z papieżem. Opornych duchownych, wymieniał na swoich prałatów, którzy w zamian za awans byli narzędziem w rękach monarchy. Wilhelm nie zmienił dużo w administracji, utrzymał istniejący system sądownictwa, i wywyższył godność szeryfa.

Pojawienie się Normanów na wyspie wpłynęła na rozwój kultury angielskiej, zaczęły się uwidaczniać inne upodobania i obyczaje. Przynieśli oni ze sobą również język francuski. Mowa angielska zaczęła się zatracać, i zanikać. Używali jej osoby niższego rzędu.

Od monarchii feudalnej do stanowej: Anglia i Francja w wiekach XI - XIV

Walki papiestwa i cesarstwa o dominium mundi pozostawiły w cieniu proces wzrostu Francji i Anglii. We Francji, nad kanałem La Manche Normanowie wymusili na królu lenno, na miejscu którego powstało silne księstwo, Normandia. W połowie IX w. Wilhelm Zdobywca, książę Normandii dokonuje podboju Anglii. Potężne państwo anglo-normańskie obejmowało terytorium wyspy i zachodnią część Francji, co przyczyniło się do rywalizacji arystokratycznych rodów feudalnych francuskich i angielskich o trony Anglii i Francji.

Anglia pod panowaniem Plantagentów

Gdy w 1135r. zmarł nastepca Wilhelma Zdobywcy, Henryk I, rozpoczęła się krwawa walka o panowanie w Anglii. Henryk I nie miał syna, więc władzę przekazał córce Matyldzie, żonie Gotfryda V Plantagenta, matce Henryka II, który po skończeniu 18-nastego roku życia, miał objąć rządy w państwie. Jednak, po śmierci Henryka I, władzę w państwie objął jego kuzyn, Stefan z Blois. W walce z nim, Matylda przeforsowała prawa swego syna do tronu, w latach pięćdziesiątych XII wieku. Władztwo Henryka II Plantagenta obejmowało Anglię, rozległe obszary zachodniej i południowej Francji. Henryk by utrzymać kontrolę w państwie zaprowadził surowe rządy. Kraj obciążył podatkiem, który obejmował nawet kościół, co wywołało opór duchowieństwa. W 1189r. umiera surowy władca, na następcę wyznaczając Ryszarda Lwie Serce, zostawiając Go w bardzo trudnym położeniu. Dodatkowym problemem nowego władcy były wzmagające się tendencje do przywrócenia jedności ziem francuskich, przez Kapetyngów. Niepowodzenie trzeciej krucjaty, w której Ryszard był jednym z dowódców, wywołały krytykę ze strony możnych, z Janem, bratem Ryszarda na czele. Częste kłopoty ze ściąganiem podatków utrudniały skuteczną walkę z królem Francji. Pozbawiony oparcia, i części dawnego władztwa Ryszard Lwie Serce ginie w `walce w 1199r.

Jan bez Ziemi i Magna Charta Libertatum

Jego brat, Jan postanowił wzmocnić władzę królewską, oraz starał się odzyskać utracone ziemie na kontynencie. Jednak król francuski nie uznał swoich ziem, za lenno Anglii, i w 1204r. oderwał Normandię od jego władztwa, a po czasie, przyłączył pozostałe ziemie do swojego państwa. Od tego czasu Jan zyskał przydomek „bez ziemi”. Szukając środków, aby prowadzić wojnę z Francją, narzucił wysokie podatki, które zostały nałożone także na kościół. Duchowieństwo z łatwością znalazło wsparcie, w Kurii Rzymskiej, przez co na Jana została nałożona klątwa papieska. W 1213r. papież zmusił go do uznania Anglii za państwo kościelne, a rok później jego wojska zostały rozgromione przez Filipa II. Jan zgodził się na warunki papieża, co doprowadziło do konfliktu baronów z królem. W czerwcu 1215r. zmuszono Go do wydania przywileju Magna Charta Libertatum [Wielka Karta Swobód], która stanowiła układ króla ze szlachtą.

Magna Charta Libertatum (Wielka Karta Swobód)

Akt wydany w Anglii w 1215 przez króla Jana bez Ziemi pod naciskiem możnowładztwa, wzburzonego królewską samowolą i uciskiem podatkowym. Formalnie była przywilejem mającym równocześnie znamiona umowy między królem a jego wasalami. Ograniczała władzę monarszą, głównie w dziedzinie skarbowej (nakładanie podatków za zgodą rady królestwa) i sądowej (zakaz więzienia lub karania bez wyroku sądowego), określając uprawnienia baronów, duchowieństwa i zakres swobód klas niższych. Wielka Karta Swobód przyznawała feudałom prawo oporu przeciwko królowi w razie naruszenia przez niego praw w niej zawartych. W XIII-XIV wieku wielokrotnie potwierdzana, w XVII wieku stała się argumentem w walce o prawa parlamentu. Do dziś w ustawodawstwie anglosaskim uznawana jest za fundament porządku konstytucyjnego i gwarancję wolności obywatelskich, a także za początek demokracji brytyjskiej.

Powstanie parlamentu angielskiego

szeroki zasięg społeczny Karty utorował drogę do wykształcenia się monarchii stanowej, czyli systemu współrządów monarchy i reprezentantów poszczególnych stanów - szlachty, duchowieństwa i mieszczaństwa. W drugiej połowie XIII w. wykształcił się parlament angielski, którego utworzenie poprzedziły krwawe walki. Powołując się na zawarte w karcie przywileje, szlachta wymusiła na następcy Jana - Henryku III w 1258r. tzw. Prowizje oksfordzkie, ograniczając władzę monarszą. Od tego czasu złożona z piętnastu reprezentantów Rada doradzała królowi i kontrolowała decyzje króla, i administracji. Henryk długo tego nie tolerował, zawarł sojusz z królem francuskim i papieżem, zrywając porozumienie z Oxfordem anulując poczynione ustępstwa. Wywołał przez to bunt szlachty, która pokonała wojska królewskie w maju 1264r. Poprzez wiele konfliktów, i burzliwych obrad powołano forum opozycyjne, które określano terminem „parlament”, w skład którego wchodzili baronowie, duchowni, rycerze i mieszczaństwo.

Francja w okresie monarchii feudalnej. Dynastia Kapetyngów

Na początku X w. widać było, iż dynastia Karolingów wygasa. W 987r. po śmierci ostatniego władcy z tej dynastii - Ludwika V, władcą państwa został Hugo Kapet. Duże znaczenie polityczne miało poparcie udzielone królowi przez kościół. Monarcha zapewnił dziedziczenie tronu dla swoich potomków, przez co korona królewska stała się dziedziczną w rodzinie Kapetyngów.

Dynastia potrzebowała 200 lat, aby podporządkować sobie ziemię francuskie. Poważnym zagrożeniem dla nich było opanowanie przez Wilhelma Zdobywcę Anglii. W pierwszej połowie XIII w. Filip II August przejął francuskie ziemie Plantogentów i z powodzeniem kontynuował proces unifikacji swojego władztwa.

Monarchia scentralizowana i podział społeczeństwa francuskiego na stany

W połowie XIII w. Francja znacznie wzmocniła swoją władzę. Poprzez małżeństwo Kapetyngów i Andegawenów połączono władztwa. Ludwik IX od 1226r. zjednoczył południowe i północne terytoria francuskie pod jednym berłem. Swoją władzę wzmocnił występując, jako rzecznik prawodawstwa, co wyraził w definitywnym zakazie prowadzenie przez szlachtę feudalną wojen prywatnych i ograniczeniu sądownictwa kościelnego. Dzięki temu wzrosła rola znawców prawa - legistów, którzy stworzyli teorię suwerenności monarchii. Doprowadziło to do podporządkowania całej ludności rozkazom monarchy, który osobiście powoływał urzędników. Ludwik IX zastrzegł sobie prawo decydowania o obsadzie biskupów, podporządkowując sobie Kościół. Zreformował również dwór i administrację.

Rozrastająca się monarchia francuska objęła swymi wpływami dawne posiadłości Normanów, a następnie cesarzy niemieckich. Pod rządami Karola Andegaweńskiego Sycylia stała się jedną z potęg śródziemnomorskich. Z czasem ucisk fiskalny, samowola i przywilej Francuzów wywołały zdecydowany opór przeciw królowi, a opozycję wsparł bizantyjski cesarz i król Aragonii, który stał się sukcesorem władztwa sycylijskiego po upadku Karola, który utracił królestwo w rezultacie powstania w Palermo w 1282r., które przeszło do historii pod nazwą „nieszpór sycylijski”, gdyż wybuchło w wielkanocny poniedziałek.

Monarchia stanowa we Francji. Ambicje Filipa IV Pięknego.

W 1285r. następcą Ludwika IX został Filip IV, nazywany „Pięknym”. Tak jak poprzednik zamierzał rozszerzyć panowanie francuskie, co wymagało dużego nakładu finansowego. Jednak jedno ze źródeł dochodowych monarchii Sycylia i Neapol zostały odcięte, więc Filip IV postanowił przejąć zyski, jakie osiągała zamożna kupiecko-rzemieślnicza Flandria, wprowadzając do niej swoje wojska już w pierwszych latach panowania.

Flandria był to główny ośrodek gospodarczy ówczesnej Europy. Z każdym rokiem powiększały się fiskalne ciężary, aż w maju 1302 wybuchło powstanie mieszczan w okupowanej przez Francuzów Brugii. Szybko objęło całą Flandrię. W lipcu 1302r. w bitwie pod Courtrai miejskie milicje i cechy pokonały armię Filipa IV, wywalczając niezależność od korony francuskiej.

Zwołanie Stanów Generalnych w 1302r.

Po przegranej bitwie Filip IV musiał znaleźć inne źródła aby zapełnić skarbiec, więc nałożył podatki na francuski kler, wstrzymując opłaty na rzecz Kurii Rzymskiej, a żeby uniknąć odpowiedzialności, w 1302r. zwołał zgromadzenie wszystkich stanów, czyli przedstawicieli duchowieństwa, szlachty, mieszczan i chłopów, aby zasięgnąć rady w sprawie nowego wymiaru opodatkowania społeczeństwa. Uzyskał poparcie zgromadzenia, które odtąd miało stanowić organ doradczy monarchy również w innych sprawach dot. Polityki państwa.

Powstanie i organizacja pierwszych państw słowiańskich

Pomiędzy VI a IX w., nastąpiła stabilizacja osadnictwa Słowian wschodnich, zachodnich i południowych, a towarzyszące jej przeobrażenia społeczno-ekonomiczne i polityczne uruchomiły procesy państwowotwórcze.

Słowianie i Awarowie - państwo Samona

Słowianie byli słabym ludem, pod władzą Awarów, sprzymierzonych z Bizancjum. Gdy Awarowie zaczęli napadać na Konstantynopol, Bizancjum zjednoczył się ze Słowianami. W VII w., wybuchło powstanie Słowian, na czele których stanął Samon, później obwołany przez nich królem. Centrum jego państwa stanowiły Morawy, a w efekcie szybkiego rozwoju w latach 623-658 jego granice objęły na południu dolną Austrię i Kotlinę Czeską, na północy bagna Sprewy, na zachodzie oparły się o Soławę, a na wschodzie o środkową Odrę. W roku, 658 gdy Samon umiera państwo rozpada się.

Słowiańszczyzna zachodnia

Państwo wielkomorawskie

Morawy, które były pod panowanie Karolingów na początku lat trzydziestych IX w. powoli zaczęły się wykruszać, z jednym z plemion na czele, pod dowództwem księcia Mojmira, założyciela państwa wielkomorawskiego. Uznał On zwierzchność Karolingów, gdyż wiedział, że jego siły są za małe by ich pokonać, ale i kontrolował przebieg wydarzeń na wschodzie państwa. Po jego śmierci, na tronie zasiadł Rościsław, który nadal kontynuował dzieło rozpoczęte przez stryja. Państwo Moraw rosło w siłę, co sprowokowało Ludwika Niemieckiego do ataku w 855r. Pokonany Ludwik musiał uznać niepodległość Moraw, co spowodowało koniec działalności duchowieństwa niemieckiego w państwie, tak niezbędnego do zwiększenia potęgi państwa. Rościsław w 862r. zwrócił się z prośbą do cesarza Bizantyjskiego, który wysłał na dwór Jego dwóch misjonarzy - Konstantego [Cyrla] i Metoda. Szybko było widać efekty chrystianizacji, gdyż biegle władali językiem polskim. Stworzyli alfabet słowiański [głagolica], w którym przełożyli Pismo Święte. Po powrocie do Rzymu w 868r. papież wyraził zgodę na wyświęcenie pierwszych kapłanów morawskich, a Metody został wyniesiony do godności arcybiskupiej, Konstanty natomiast wyczerpany podróżą umarł. Po roku 874 następuje rozwój państwa wielkomorawskiego, które obejmuje swym panowaniem Śląsk i Wiślan Małopolskich, sięga po terytoria nad Cisą. Po śmierci Świętopełka, w 895r. walki o tron rozbiły wewnętrznie państwo wielkomorawskie, a granicom Moraw zagroziły plemiona Węgrów. Ostatecznie państwo wielkomorawskie rozpadło się w 906 r.

Państwo Czechów

Dwa z rodów czeskich, Przemyślidów i Sławnikowiców, rywalizowały między sobą. Przewagę zdobyli Przemyślidzi, którzy po pokonaniu Węgrów, przez Ottona I, w 955r., swoje panowanie rozciągnęli na Morawy, Słowację, Śląsk i Wiślan. „Kronika czeska”, napisana przez Kosmasa w drugiej połowie XI w., opisuje dzieje dynastii Przemyślidów. Autor podaje, że panujący Borzywoj osiadł w Pradze, gdzie rozpoczął budowę niezależnego państwa czeskiego. Za jego panowanie postępowała feudalizacja plemion czeskich, utrwaliły się zasady funkcjonowania monarchii patrymonialnej. Po jego śmierci władzę w państwie przejął jego syn Wratysław I, który umocnił państwo i pozycję dynastii. W połowie X w. w Pradze rządził Bolesław I, który miał konflikt z Mieszkiem I, który w 950r. zmusił Bolesława I do złożenia hołdu trybutarnego, czyli uroczystego uznania się za podległego wobec władcy innego kraju. Duchowieństwo czeskie włączono do struktury kościoła niemieckiego, a Bolesław I zawarł sojusz z Mieszkiem I, który przypieczętowany został małżeństwem córki Bolesława - Dobrawy z Mieszkiem I.

Słowiańszczyzna południowa

Państwo Bułgarów

Początkowo, państwo Bułgarów obejmowało okolice Pliski, w delcie Dunaju. Obszar państwa powiększali tacy władcy jak Trewel, czy Kruma. Na przełomie IX/X w. Borys-Michał i jego syn Symeon rozbudowali państwo. Borys na wzór Metodego przeprowadził chrystianizację Bułgarów, język słowiański uznał, za urzędowy. Symeon rozciągnął granice państwa na całą kontynentalna część Półwyspu Bałkańskiego, oraz koronował się na cara Bułgarów [tytuł najwyższego władcy u Słowian południowych i wschodnich]. Okres ich panowania nazywa się złotym wiekiem kultury bułgarskiej. Pod koniec X w. pokonana przez Ruś Kijowską i podbita przez cesarstwo bizantyjskie Bułgaria upada. Dopiero pod koniec XII w. cesarstwo bułgarskie odradza się, pod panowaniem Asena II.

Państwa Chorwatów i Serbów

Plemiona Chorwatów pod koniec IX w. zostały podporządkowane rządom frankijskim. Węgrzy oddzielili plemiona południowosłowiańskie od Niemców, dzięki czemu Chorwaci wytworzyli samodzielną organizację państwową, oraz stali się ludem chrześcijańskim. Do końca wieku X granice państwa znacznie się powiększały, które za panowania Tomislava objęły Dalmację i Chorwację Posawską. Jego następcy powiększyli państwo o wyspy i miasta dalmatyńskie, Narentanię i Bośnię. Na X/XI w. upowszechniło się pismo słowiańskie i liturgia. Pod koniec XI w. władza królów osłabła, i przejęli ją Węgrzy, zawierając z Chorwatami unię personalną, co oznaczało koniec niezależności Chorwatów.

U Serbów ośrodkiem najstarszej organizacji politycznej była Raszka. W połowie IX w. książę serbski Vlastimir zdołał uzyskać samodzielność swego państwa od Bizancjum, i przyłączył do niego Travunję. Aby wzmocnić swą władzę, rozpoczął w państwie chrystianizację. Z powodu położenia geograficznego Serbii, w IX i X w. jej władcy musieli oscylować między strefami wpływów bułgarskich i bizantyjskich. Serbia została w końcu przyłączona do Bułgarii, która na początku XI w. została wchłonięta przez Bizancjum. W tym samym wieku, gdy Bizancjum walczyło z muzułmanami, książę Dukli, Vojslav, uwolnił Serbię od zwierzchności Bizancjum, przenosząc ośrodek państwa do własnego księstwa [obecnie Czarnogóra]. Od tego momentu, następowało jednoczenie ziem serbskich wokół Dukli. Na przełomie XI i XII w. nastąpił największy rozkwit Serbii, pod panowaniem Konstantyna Bodin, który przybrał tytuł cara. Po jego śmierci, państwo osłabło, ulegając cesarstwu bizantyjskiemu, i tracą część ziem na rzecz Węgrów.

Dopiero pod koniec XII w. rozpoczęła się polityczna stabilizacja państwa serbskiego, którego ośrodek z powrotem powrócił do Raszki. Rządy żupana [tytuł władcy całego państwa] Stefana Nemanji doprowadziły do odzyskania danych terytoriów, z wyjątkiem zajętej przez Węgrów Bośni, a za panowania jego syna stworzone zostało niezależne serbskie arcybiskupstwo prawosławne.

Słowiańszczyzna wschodnia

Ruś Kijowska

Podział społeczeństwa

Społeczeństwa wschodniosłowiańskich plemion podzielone zostały na początku IX w., na trzy klasy: możnych, ludność wolną i niewolników. Na szczycie hierarchii stała klasa możnych, ale najważniejsze znaczenie miał wiec plemienny. Na południu kraju najbardziej zaawansowani w tworzeniu własnego państwa byli Polanie naddnieprzańscy, którym zagrażały stepowe plemiona Chazarów. Na północy podobne zaawansowanie procesu państwowotwórczego osiągnęli Słowianie znad jeziora Ilmeń.

Ruryk na czele państwa

Do połowy IX w. Słowianie byli pod panowaniem Waregów, którym płacili daniny. Próbowali zerwać sojusz z nimi, lecz to nie dawało rezultatu. W 862r. przybył do nich wareski wódz Ruryk wraz z drużynnikami i krewnymi, któremu wiec zaproponował sprawowanie rządów książęcych.

Początki Nowogrodu Wielkiego

Ruryk okazał się sprawnym organizatorem państwa słoweńsko-wareskiego. Podzielił je w charakterystyczny sposób dla feudalnych władców. Krewnym nadał we władanie gród Białe Jezioro, a drużynników osadził w Izborsku. Nad jeziorem powstał gród Rurykowe Grodiszcze, późniejszy ośrodek polityczny i ekonomiczny księstwa, rozbudowany i nazwany Nowogrodem Wielkim. Po śmierci Ruryka, rządy w księstwie sprawował wojewoda i krewny księcia, Oleg. W 822r. objął władzę w Kijowie. W 913r. dorosły już syn Ruryka, Igor zjednoczył północną i południową część kraju, a stolicę swego państwa przeniósł do Kijowa. Zaistniało w tedy największe spośród średniowiecznych terytoriów słowiańskich, Ruś Kijowska, na czele, której stanęła dynastia Ruryrkowiczów. Igor swoje rządy sprawował poprzez objeżdżanie ziem, wymierzanie wyroków sądowych, uczestnictwo w obradach, zbieranie danin. Nazwano to poljudiem, czyli „chodzeniem po ludziach”. W 945r. Igor ginie, a władzę w państwie przejmuje jego żona - Olga, w imieniu małego syna, Światosława. Olga przeprowadziła reformę aparatu skarbcowego. Ustaliła, że z każdej części państwa kijowskiego do stolicy odsyłane ma być 2/3 zgromadzonych przez lokalne elity dóbr, a reszta pozostawała w ich rękach. W 955r. Olga przebywała na dworze w Bizancjum, gdzie przyjęła chrzest.

Wzrost terytorialny Rusi

Pod rządami Ruryrkowiczów państwo kijowskie przeżywało dynamiczny rozwój. Terytorium państwa rozciągnęło się do rzeki Oki i na terytoria kaukaskie. Szczyt potęgi Rusi przypada na panowanie księcia Włodzimierza, który powiększył Ruś o Grody Czerwieńskie.

Chrystianizacja Rusi

988r. przyjmuje się jako datę chrztu Rusi Kijowskiej, która stała się bardzo ważnym państwem, i miała wiele wpływów kultury bizantyjskiej. Słabą strona państwa był niski poziom zaludnienia i mała liczba miast, oraz częste spory wewnętrzne. Gdy w 1015r. Włodzimierz umiera, w państwie rozpoczyna się okres bratobójczych walk o tron, między synami zmarłego króla.

Władca Kijowa, wstępował na tron jako Wielki Książę, a największych grodach rządzili jego synowie. Jarosław Mądry, w pierwszej połowie XI w. wprowadził wiele regulacji praw obyczajowych i tych związanych ze sposobem administrowania krajem. Spisane są one w zbiorze określonym, jako „Ruska Prawda” W 1041r. zawarł sojusz z Kazimierzem Odnowicielem, odzyskując Pobuże, i żeniąc się z siostrą Kazimierza - Gertrudą. Przed śmiercią podzielił państwo kijowskie między swoich synów.

Wzrost znaczenia Nowogrodu Wielkiego

Gdy Jarosław podzielił państwo, wzrosło znaczenie poszczególnych grodów. Najsilniejszy był Nowogród Wielki, który stał się jednym z najważniejszych portów oraz ośrodków produkcji i handlu średniowiecznej Europy. Na początku lat trzydziestych XII w. Ruś rozpada się na szereg samodzielnych księstw.

Polska pierwszych Piastów

W połowie X w. w Europie pojawiło się państwo Piastów, położone na dzisiejszych terenach Wielkopolski, w dorzeczy Warty. Główne ziemie to Wielkopolska, Śląsk, Mazowsze, Małopolska, i część Pomorza.

Źródła pisane do dziejów historii Polski

Kroniki:

- Kronika Thietmara z Merseburga, pochodząca z przełomu X/XI w.

- Kronika Galla Anonima, pochodząca z XII w. [doprowadzona do 1113]

Inne źródła:

- relacje hiszpańskiego podróżnika - Ibrahima Ibn Jakuba, podczas podróży po środ. Wsch. Europie

- „Dagome Index” [990 - 992], spis terytorialny posiadłości Mieszka I.

Panowanie Mieszka I

Zjednoczenie plemion

Około 960r. władzę nad plemieniem polan przejmuje pierwszy historycznie poświadczony władca - Mieszko I. Podporządkował sobie plemiona zamieszkujące Wielkopolskę, Mazowsze, Kujawy, Małopolskę i Pomorze.

Stosunki zewnętrze z sąsiadami i chrzest Polski

Od momentu przejęcia władzy Mieszko I dążył do wzmocnienia pozycji swego państwa na arenie międzynarodowej. By nie stać się łupem dla państwa niemieckiego przyjmuje chrzest z rąk czeskich, którego warunkiem było poślubienie księżniczki Dobrawy - 966r. Władcy niemieccy nie uznali chrztu polskiego i organizowali wyprawy na tereny polski - 968-972

Panowanie B. Chrobrego

Misja św. Wojciecha

W 992r. następcą Mieszka zostaje B. Chrobry, kontynuując politykę ojca zmierzając do wzmocnienia pozycji Polski. Rozpoczyna zabiegi o utworzenie w Polsce organizacji kościelnej. W 997r. na dwór Bolesława przybywa Biskup Praski Wojciech, wygnany z Czech. Wyrusza on z misją chrystianizacji do Prus, gdzie zostaje zamordowany. Bolesław sprowadza jego „ciało” do Polski. W 999r. papież Sylwester II uznaje Wojciecha za świętego, który staje się pierwszym patronem Polski. Bolesław, starał się założyć w Polsce arcybiskupstwa, i biskupstwa, gdyż dotychczas istniało tylko jedno w Poznaniu. Odrębna, zależna jedynie od Rzymu prowincja kościelna stanowiła wówczas niezwykle cenną zdobycz polityczną, oraz wzmacniała państwo. Osobne arcybiskupstwo dla kraju, było najlepszym sposobem zapobiegania, aby chrześcijaństwo polskie nie stało się po prostu strażą przednia cudzoziemskiej polityki u nas. W 999r.arcybiskupem Gnieźnieńskim zostaje Gaudenty - brat Wojciecha. Powstały biskupstwa w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu.

Zjazd gnieźnieński

W roku 1000 Otton III wyrusza z pielgrzymką do grobu św. Wojciecha, nazwana zjazdem gnieźnieńskim. W drodze do grobu, Otton był pod wrażeniem bogactwa Polski, co spowodowało wyniesienie Bolesława z godności książęcych do Królewskich. Po oddaniu hołdu św. Wojciechowi, swój diadem cesarski Otton włożył na głowę Bolesława, oraz wręczając jemu włócznię św. Maurycego, na znak władzy.

Wojna Polsko-Niemiecka 1002-1018

Po śmierci Ottona III, w 1002r., w państwie niemieckim zapanował zamęt, i spór o koronę cesarską. W maju 1002r. Bolesław zajął Marchię Miśnieńską, która należała do Niemiec. W rękach Bolesława znalazły się Budziszyn, Strzała i Miśnia. W lipcu tego roku, gdy Bolesław wracał do ojczyzny z Merseburga, został napadnięty przez Niemców, co przyczyniło się do zerwania pokoju z Niemcami. Pierwszym krokiem, jaki uczyniono, było spalenie przez Bolesława Strzały, co wywołało wojnę trwającą do 1018r.

W 1005r. Niemcy, przeprawili się przez Odrę pod Krosnem, ruszając na Poznań, do którego nie dotarł, z powodu sposobu walki Bolesława, taktyki, zwanej „wojna szarpana”, czyli niespodziewane atakowanie z zasadzki i odwrót. Niemcy, zatrzymali się pod Poznaniem, zawierając pokój, aż do 1007r., który został zerwany przez Chrobrego. Po pięciu latach walk, w 1013r. podpisano pokój w Merseburgu, na mocy, którego Polska otrzymała Łużyce i Milsko jako lenno. Bolesław, który nie zamierzał wywiązywać się z powinności lennika, wywołał trzecią fazę wojny, która trwała od roku 1014-1018. Jesienią 1015 Polacy dokonali rzezi, wśród Niemców [1 września :| - przypadek?]. 30.01.1018r. na zamku w Budziszynie, zawarto pokój. Milsko i Łużyce zostały przy Polsce, bez żadnych warunków, ani zastrzeżeń,

Koronacja królewska

W roku 1025, prawdopodobnie na Wielkanoc, bez zgody papieża, na rozkaz sześćdziesięcioletniego Bolesława, biskupi polscy ukoronowali Go na króla. Nie chodziło w tedy o czczy tytuł, lecz o politykę. Korona królewska wywyższała państwo, i stanowiła dowód jego niezależności. W stosunkach wewnętrznych ułatwiała władcy wyzwolenie się od dawnego prawa zwyczajowego, które kazało dzielić kraj na dziedziców. Prawowitym dziedzicem stawał się ten syn, któremu ojciec przekazał berło. Chrobry już wcześniej na swego następcę wyznaczył Mieszka, syna Emnildy, zwanego Mieszkiem II. Kilka miesięcy po koronacji, 17.06.1025r. Bolesław Chrobry umiera. Pochowany zostaje w Poznaniu.

Kryzys i odbudowa państwa Piastów

Panowanie Mieszka II

Po śmierci Bolesława Chrobrego władzę w państwie przejmuje jego syn - Mieszko II, który w 1025r. koronuje się na króla. Dwa lata po wstąpieniu na tron, otrzymuje dar od księżniczki lotaryńskiej, Matyldy, w postaci księgi o liturgii kościoła katolickiego (Matylda w niej wysławiła wykształcenie Mieszka, jego znajomość łaciny i greki. Nazywa Go królem z Bożej łaski i życzy jemu zwycięstwa nad wszystkimi wrogami).

Pretendentów do władzy - Bezpryma i Ottona - wygnał z kraju. W 1031r. na Polskie kierują się od zachodu Niemcy z Ottonem na czele, a od wschodu Rusini z Bezprymem, opierając królestwu Grody Czerwieńskie. Mieszko ucieka do Czech. Rządy w kraju objął Bezprym, który odesłał Konradowi II koronę ojca i brata. Gest ten znaczył uległość wobec cesarza, lub pogardę nowym zwyczajom, które nastały w państwie. W państwie nastał chaos, którego Bezprym nie potrafił opanować, i w 1032r. został zamordowany. W tym samym roku do kraju powraca Mieszko II, który musiał zaakceptować warunki cesarza Konrada II, zrzekając się korony i Łużyc, oraz dzieląc państwo na Ottona, i Dytryka. W 1033r. zostaje zamordowany Otton, Dytryk zostaje wygnany, a rok później w 1034r. Mieszko II umiera. Istnieje wersja, że po nim władzę objął jego najstarszy syn Bolesław zwany Zapomnianym, który panował krótko i bardzo surowo. Zginął zamordowany.

Rozpad monarchii pierwszych Piastów

Spadkobiercą Mieszka został jego syn, Kazimierz, który musiał uciekać z kraju, najpierw do Węgier a później w 1037r. do Niemiec do matki Rychezy. W państwie wybuchło powstanie ludowe, połączone z prośbą wytępienia chrześcijaństwa i powrotu do wierzeń pogańskich. Państwo rozpadło się na dzielnice rządzone przez możnowładców. Na Mazowszu władzę przejął Masław, dawny namiestnik Mieszka II. Około 1037r. na ziemiach polskich doszło do potężnego buntu ludowego, który wymierzony był w możnowładców i duchownych. Bunt spowodowany był niezadowoleniem ludności, które budziła akcja chrystianizacji. W 1038r. na osłabione państwo najechał czeski Brzetysław II. Zrujnował Gniezno, skąd zabrał relikwie św. Wojciecha, złoty krzyż i tablice wysadzane klejnotami. Kościół popadł w ruinę, gdzie zagnieździły się dzikie zwierzęta. W poznaniu zburzył sakralne budowle wzniesione przez Mieszka I na uroczystości chrztu, oraz splądrowali jego grobowiec. Dowodem tego uczynku jest moneta czeska z imieniem Brzetysława II. Brzetysław zrujnował zamek i kościół na wyspie Jeziora Legnickiego w Wielkopolsce. Do swojego państwa przyłączył Śląsk.

Odbudowa państwa. Panowanie Kazimierza Odnowiciela.

W 1039r. do polski powraca książę Kazimierz, wspierany przez rycerzy niemieckich, i władcę Kijowa, Jarosława. Kazimierz zajmuje Wielkopolskę, ziemie Wiślan, wraz z Krakowem, który staje się stolicą Polski. Sojusz z Kijowem stał się trwałym czynnikiem w polityce Kazimierza, który za żonę pojął siostrę Jarosława, Dobroniegę. Największe boje, Kazimierz toczył z samozwańczym władcą Mazowsza, który pokonany został dopiero w 1047r. dzięki pomocy Jarosława. W 1050r. Kazimierz zajął zbrojnie Śląsk, przywracając jedność państwową. Henrykowi III, który uznał Śląsk za własność Czech, przyrzekł w 1054r., że będzie płacić, co roku odszkodowanie Czechom. W listopadzie, 1058r. Kazimierz Odnowiciel umiera, w wieku 42 lat. Nie udało się jemu wyzwolić spod zależności cesarstwa, ale za to w bardzo trudnych warunkach zjednoczył państwo.

Panowanie Bolesława Śmiałego

Kazimierz Odnowiciel miał czterech synów: Bolesława, Władysława Hermana, Mieszka i Ottona. Mieszko i Otton zmarli młodo i nie odegrali żadnej roli w dziejach. Władysław Herman otrzymał dzielnicę Mazowsze, a władzę nad państwem przejął Bolesław Śmiały bądź Szczodry. Znany był z gwałtownego usposobienia i ogromnej ambicji. W roku 1069 władca Kijowa, Izosław, poprosił Bolesława, aby ten przyjechał do niego, w celu okazania czci Rusi. Bolesław zgodził się, stawiając warunek, iż za każdy krok swojego konia ten zapłaci jemu grzywnę złota. Podczas uroczystości nie zsiadł z konia, dając do zrozumienia, iż nie uznaje Izosława sobie równego, a zamiast pocałunku pokoju, wytargał go za brodę, i odjechał. Stając po stronie papieża, gdy ten miał konflikt z cesarzem, uzyskał sobie jego przychylność i w 1076r. został koronowany na króla. Możnowładcy wraz z biskupem krakowskim uknuli spisek, za który duchowny przypłacił życiem, poprzez poćwiartowanie. Czyn ten przyczynił się do wybuchu buntu. W 1079r. Bolesław musiał uciekać na Węgry, gdzie zmarł w 1082r. W Polsce objął władzę jego brat - Władysław Herman. Na Węgrzech pozostał syn Bolesława, Mieszko, który w 1086r. na zaproszenie stryja powrócił do Polski, gdzie 3 lata później został otruty.

Początki rozbicia dzielnicowego

Konflikt między Bolesławem a Zbigniewem

Po wygnaniu Bolesława Śmiałego z Polski, na tronie zasiadł jego brat - Władysław Herman. Jego rządy były nieudolne, był popychadłem w rękach duchownych i świeckich władców. Miał dwóch synów - Zbigniewa i Bolesława Krzywoustego. Zbigniew przeznaczony był do stanu duchownego, wyświęcony na księdza, przebywał w klasztorze w Saksonii. Dzięki pomocy ze strony Czech został wydobyty z klasztoru. Po jego stronie opowiedział się kasztelan wrocławski, Magnus, magnaci i rycerstwo. W roku 1097 Władysław Herman musiał wyznaczyć dla obu synów dzielnice. Zbigniew otrzymał Wielkopolskę z Kujawami, Krzywousty Małopolskę, Śląsk i Ziemię lubuską. Herman dla siebie zatrzymał Mazowsze [Płock za jego czasów był stolicą]. W 1102r. Władysław Herman umiera. Jego synowie podzielili państwo między siebie. Krzywousty władał Małopolską, Sandomierszczyzną i Śląskiem, a Zbigniew Wielkopolską, Kujawami i Mazowszem. Po stronie Zbigniewa byli możnowładcy, a po stronie Bolesława rycerstwo. W 1106r. doszło do walki między braćmi. Krzywousty rozprawił się ze Zbigniewem, pozbawiając jego władzy nad Wielkopolską, pozostawiając Mazowsze jako lenno rycerskie. Następnie wygnał go z kraju.

Umacnianie władzy. Podbój Pomorza.

W 1109r. Niemcy uderzają na Polskę, z którymi był wygnany przez brata Zbigniew. Najpierw zaatakował gród pod Bytomiem. Jednak zaskoczenia nie było. Cesarz Henryk V wycofał się spod Głogowa, w kierunku Wrocławia, a następnie z Polski. Spory między braćmi trwały nadal. W 1112r. Bolesław wezwał brata do powrotu, obiecując przebaczenie oraz nadanie grodów. Zbigniew zgodził się, ale kazał nieść przed sobą goły miecz, czyn ten przysługiwał tylko panującym. Nie spodobało się to Bolesławowi, który kazał go oślepić. Egzekucja była tak okrutna że Zbigniew jej nie przeżył. Po zwycięstwie nad Niemcami Bolesław postanowił odzyskać Pomorze. Najpierw zdobył linię grodów leżących nad Notecią, wcielając ją do swojego państwa, wraz z Pomorzem gdańskim [1119]. W 1121r. książę pomorza zachodniego Wracisław I, uznał się za wasala Bolesława Krzywoustego i zobowiązał się do wprowadzenia chrześcijaństwa. Biskup Otton z Bambergu udał się na pomorze zachodnie i tak przekonał ludność do potęgi nowej wiary. Zniszczone zostały pogańskie ośrodki kultu. Ludzie zostali ochrzczeni i wzniesiono pierwsze kościoły. W 1140r. w Wolinie utworzono biskupstwo.

Statut krzywoustego

Bolesław umiera 28.10.1138r. Kilka lat przed śmiercią opracował statut [nazwany Statutem Krzywoustego] w którym zawarta była zasada dziedziczności. Bolesław wprowadził zasadę senioratu. Ustanowiono dzielnice dziedziczne. Najstarszy z rodu nazwany był seniorem lub princepsem, sprawował władzę zwierzchniczą.

Bolesław Krzywousty miał pięciu synów: Władysław Wygnaniec otrzymał Śląsk i Ziemię lubuską, Bolesław Kędzierzawy otrzymał Mazowsze i Kujawy, Mieszko Stary Wielkopolskę. Ziemia Łęczycko-Sieradzka była zabezpieczeniem dla wdowy Salomei, oraz 2 młodszych synów - Henryka Sandomierskiego i Kazimierza Sprawiedliwego. Dzielnicą senioralną były Ziemie krakowskie i sandomierskie.

Władysław był pierwszym seniorem, ale z powodu wojny, jaka wybuchła między nim a juniorami został wygnany z kraju otrzymując przydomek Wygnaniec. Rządy w dzielnicy senioralnej objął Bolesław Kędzierzawy. Po jego śmierci władzę objął Mieszko III Stary, który w 1177r. został wygnany. Na tron wstąpił Kazimierz Sprawiedliwy, najmłodszy z synów Krzywoustego. W ten sposób zasada senioratu została zerwana.

Społeczeństwo i gospodarka w Polsce dzielnicowej

Wzrost znaczenia Kościoła

W czasie rozbicia dzielnicowego znaczenie instytucji kościelnej znacznie wzrosło. Poprzez pracę misyjną duchowieństwa religia chrześcijańska została zaakceptowana przez społeczeństwo.

Zakonnicy na ziemiach polskich

W XI w. przybyli Benedyktyni, którzy osiedlili się na terenach dzisiejszego Międzyrzecza, Tyńca i Lublina. Poprzez przepisywanie ksiąg i dokumentów stali się wsparciem intelektualnym dla biskupów i dworów. W XII w. przybyli do polski Cystersi, osiedlając się w Brzeźnicy, Łęknie i Lubiąży. Prawdopodobnie od nich rozpoczęła się sztuka gotycka.

W XIII w. pojawiły się zakony żebrzące, tzn. utrzymywały się z jałmużny, datków wiernych. Były to zakony dominikanów, franciszkanów, augustianów i karmelitów. Pod koniec XIII w. w Polsce znajdowało się ok. 80 klasztorów; w nich przepisywano i przechowywano dokumenty, nauczano, zapoznawano z kulturą zachodu. Wprowadzano nowe metody uprawy ziemi; mnisi byli rolnikami, ogrodnikami, rzemieślnikami i medykami.

Duchowieństwo stało się zależne od władzy świeckiej. Biskupi wybieraniu byli poprzez kapitułę katedralną - wspólnotę dostojników kościelnych, którzy pełnili funkcje religijne i administracyjne. Duchowni posiadali immunitety, które zwalniały posiadłości kościelne od świadczeń na rzecz księcia. Możni niechętnie zrzekali się swoich uprawnień w stosunku do dóbr kościoła, lecz ze względu na duży autorytet kościelny w społeczeństwie, poparcie duchowieństwa czasem miało decydujący głos.

Kolonizacja wewnętrzna

W XII w. nastąpił nagły atak kolonizacji. Na wsch. Europy ludności było mało, natomiast na zach. kontynentu ludzie swą ilością przewyższali tereny; zaczęto szukać nowych siedzib. Niemcy znaleźli je sobie na wybrzeżu Morza Bałtyckiego.

Aby się wzbogacić książęta polscy postanowili swoje ziemie oddawać pod uprawę. Proponowane osadnictwo opierało się na zasadzie prawa niemieckiego. Prawo to polegało na spisywaniu umowy, między właścicielem, a osadnikiem wg której kmiecie otrzymywali łan ziemi, oddając panu część swoich plonów. Czas, jaki potrzebny był na zagospodarowanie ziemi, nazwany został wolnizną.

W XIII w. nastąpił proces lokalizacji. Miasta zaczęły powstawać na Śląsku i w Wielkopolsce, biorąc przykład ze Środy Śląskiej lub Chełmna. Po prawie 100 latach, w Polsce funkcjonowało ok. 100 ośrodków o charakterze miejskim. Największe miasta to Wrocław i Kraków.

Rola sołtysa

- otrzymywał kilka łanów ziemi

- zbierał czynsz dla pana od wszystkich osadników szóstą część biorąc dla siebie

- jako przewodniczący ławy sądowej 1/3 kar sądowych należała do niego

- miał prawo posiadania jatki - rzeźni lub młyna

- obowiązkiem jego była konna służba wojskowa

Wzrost zagrożenia zewnętrznego:

Po rozbiciu państwa na dzielnice, stało się ono łatwym łupem dla sąsiadów. W 1241r. napadli na nas Rusini, następnie Tatarzy. Od zachodu zagrażali nam Niemcy. W 1250r. w posiadaniu margrabiów niemieckich znalazła się ziemia lubuska. W 1226r. w Polsce dzięki pomocy księcia Konrada Mazowieckiego osiedlił się niemiecki zakon krzyżacki.

W przeciągu 60 lat podbili oni obszary między dolną Wisłą a Niemnem, zmuszając plemiona pruskie do uznania ich władzy. Po czasie, ziemie zajęte przez zakonników stały się jednym państwem, na czele, którego stał mistrz, wybierany dożywotnio. Od 1309r. Malbork stał się siedzibą zakonu. Do początków XIV w. książęta piastowscy mieli dobre stosunki z Krzyżakami; zakonowi udzielano pomocy zbrojnej; Oni sami byli niebezpieczni dla Polski.

Kultura pełnego średniowiecza. Średniowieczne ideały i wartości

Uniwersalizm kultury pełnego średniowiecza

Uniwersalna Europa, to Europa wielu narodów tworzących jedną, uniwersalną społeczność. Jej wzajemną komunikację zapewnić miał język kancelarii świeckich i kościelnych - łacina. Wspólnym celem zastępów rycerstwa europejskich byli wrogowie chrześcijańskiej wiary albo ci, którzy odeszli od ustalonej przez Ojców Kościoła wykładni.

U progu II tysiąclecia po Chrystusie wszystkie państwa europejskie były schrystianizowana.

Dominująca rola kulturalna duchownych, którzy jako jedyni posiadali wykształcenie. U progu XI w. parafie, stolice biskupstw, a przede wszystkim klasztory stanowiły główne ośrodki kulturalne, które kształtowały postawy ludzkie wg wzorów uznanych przez Kościół. Oświecanie mas wiernych odbywało się wg teocentrycznego założenia, że wszelka działalność intelektualna powinna skupiać się wokół Boga i służyć celom Chrystusa. Nośnikiem informacji była łacina, stanowiąca język pisarzy i uczonych i ułatwiała swobodny przepływ głoszonych idei.

Rozwój szkolnictwa na Zachodzie

Szkolnictwo doby pełnego średniowiecza również oparło się na karolińskim dwustopniowym systemie siedmiu nauk wyzwolonych i dzieliło się na szkoły miejskie, klasztorne i katedralne. Efektem rozwoju szkolnictwa w XII i XIII w. była alfabetyzacja krajów zachodnioeuropejskiego chrześcijaństwa. Dzięki temu w kulturze pisanej, dostępnej głównie dla duchownych, mogli odtąd uczestniczyć ludzie świeccy, w tym również kobiety.

Uniwersytety

Pozostałe po karolińskiej polityce oświatowej szkoły katedralne i szkoły zakonne stanowiły ośrodki, do których ciągnęły od początku XII w. z różnych stron europejskiego Zachodu wybitne osobowości. W ślad za nimi przybywali do Paryża [1170], Oxfordu [1170], Bolonii [1087], czy Padwy [1222] uczniowie, nazywani scholarami [studentami]. W ośrodkach tych powstawały wkrótce korporacje profesorów i studentów, nazywane uniwersytetami.

Nauczanie stało się zawodem, a profesorowie wykładanych na uniwersytetach dyscyplin tworzyli fakultety sztuk wyzwolonych, prawa kanonicznego i cywilnego, medycyny i teologii. Scholarzy po zdaniu egzaminów z siedmiu sztuk wyzwolonych zyskiwali tytuł bakałarza, a następnie po dalszej nauce magistra. Zachowywali też prawo kontynuowania studiów na fakultecie medycyny, prawa czy teologii, czego zwieńczeniem był tytuł doktora.

Szkoły parafialne i miejskie

W XII w. pisać i czytać zaczęli ludzie świeccy: kupcy, przedsiębiorcy, kanceliści, a nawet bogatsi rzemieślnicy. Dla upowszechnienia szkolnictwa przełomem stały się postanowienia soboru laterańskiego z 1215r. W szkołach zakładanych przy parafiach wiejskich uczono przede wszystkim pisania i czytania po łacinie, modlitw i pieśni kościelnych oraz orientacji w kalendarzu kościelnym.

Szkoły parafialne i katedralne przeznaczone były tylko dla chłopców, natomiast kształceniem kobiet zajmowały się żeńskie klasztory między innymi klarysek, norbertanek, benedyktynek. Dominowały trzy rodzaje zajęć - wykład, dysputa i ćwiczenia, polegające na powtarzaniu zapamiętanego materiału. Większość szkół parafialnych dostarczała uczniom tylko niezbędnej wiedzy w zakresie pisania czytania, arytmetyki i języka łacińskiego. W niektórych szkołach za brak dyscypliny karano rózgami, noszeniem oślich uszu lub maski z głową osła.

Księża i zakonnicy - podziały społeczne wśród duchowieństwa

Duchowni, dzielili się na kleryków i zakonników. Ksiądz na wsi był plebejskiego pochodzenia, natomiast bogato wyposażeni członkowie kapituły katedralnej [kapituła - kolegium kanoników przy katedrze, zgromadzenie przełożonych zakonu] najczęściej wywodzili się z potężnych rodzin arystokratyczno-arycerskich. Wśród mnichów zarysowały się wyraźne w XII w. podziały na braci pochodzących z zamożnych rodzin zajmujących się tylko modlitwą i pracą intelektualną, oraz braci z rodzin chłopskich przeznaczonych do posług, nazywanych konwersami.

Filozofia Abelarda i Tomasza z Akwinu

Na filozofii pełnego średniowiecza silnym piętnem odcisnęły się dzieła dwóch myślicieli, Piotra Abelarda i Tomasza z Akwinu. Obaj uczeniu przenieśli metody Arystotelesa na grunt teologii średniowiecznej i spowodowali, że istotę Boga objęto badaniami i dociekaniami naukowymi.

Piotr Abelard w początkach XII w. ogłosił własną interpretację Trójcy Świętej, każdej z jej osób przypisując odmienne cechy. Jego wywody zostały potępione przez Kościół. Nawiązując do antycznej filozofii greckiej, przeciwstawił się wierze, a teologię potraktował jako rozważania o zjawiskach niepoznawalnych za pomocą zmysłów, które jednak muszą być podporządkowane logice. Odrzucił stanowczo znaczenie wypowiedzi autorytatywnych, ogłaszając w 1122r. zbiór sprzecznych ze sobą cytatów z Pisma Świętego i dzieł Ojców Kościoła.

Tomasz z Akwinu był dominikaninem, od Arystotelesa przejął empiryzm i racjonalizm, twierdząc, że nie ma sprzeczności między prawdami objawianymi a rozumowymi, gdyż wszystkie one wywodzą się od Boga jako prawdy najwyższej. Przeciwstawiając się założeniom tradycji teologicznej świętego Augustyna, dążył do oparcia filozofii i teologii na doświadczeniu i logice, uznając wyższość rozumu nad uczuciem.

„JESIEŃ ŚREDNIOWIECZA” I POCZĄTKI EPOKI NOWOŻYTNEJ -

- OD KOŃCA XIII DO POCZĄTKU XVI WIEKUU

Kryzys społeczny, gospodarczy i polityczny Europy Zachodniej w XIV wieku

Kryzys rolnictwa

Rolnictwo średniowiecznej Europy było w ogromnym stopniu uzależnione od klimatu. Jego zmiany powodowały przyspieszenie rozwoju gospodarczego lub załamanie gospodarki, jak w nieurodzajnych latach 1315-1317, które pociągnęły za sobą klęskę głodu. Lata nieurodzaju, epidemii i rozdrobnienie wiejskich gospodarstw wywołały w pierwszej połowie XIV w. masową migrację chłopów do miast. Wyludnienie wsi uderzyło w majątki feudałów, którzy pozbawieni zostali teraz czynszów, a brak feudalnej renty odczuło natychmiast rycerstwo.

Kryzys rzemiosła i handlu

W XIV w wraz z agonią wsi miasta pogrążyły się w upadku. Drastycznie zmalało zapotrzebowanie na produkty rzemieślnicze. Spadała liczba warsztatów, co wywołało bezrobocie.

System nakładczy

Kryzys rzemiosła spowodował powstanie zjawiska zwanego systemem nakładczym, czyli formą organizacji pracy, która zastąpiła niewydajny sposób pracy w cechach. Zleceniodawca dostarczał rzemieślnikom narzędzia i surowce. Po otrzymaniu produktu sprzedawał go po kilkakrotnie wyższej cenie dzięki obróbce, która była tańsza, dzięki sprzedaży produktu końcowego a nie surowców, dzięki ograniczeniu ilości pośredników oraz dzięki sprzedaży produktu po cenach narzuconych przez cech.

Dżuma - „czarna śmierć”

Ludność późnego średniowiecza żyła w bardzo złych warunkach sanitarno-higienicznych. Ścieki płynęły ulicami, często wybuchały epidemie. W połowie XIV w. wybuchła epidemia dżumy, w portach śródziemnomorskich. Najprawdopodobniej przez szczury, które przybyły na statku z Morza Czarnego. Jesienią 1348r. ogarnęła miasta i wsie. Mieszkańcy przenosili się na tereny nie tknięte zarazą przenosząc ją na dalsze obszary. W latach 1348-1350 na skutek epidemii i głodu zmarła trzecia część ludności Europy.

Kryzys polityczny i antyfeudalne ruchy społeczne

Wojna stuletnia

W ostatnim dwudziestoleciu XIII w. Edward II, władca angielski zaanektował Walię którą w charakterze apanażu dziedziczyli następcy tronu angielskiego. Nie powiódł się podbój Szkocji, którą wsparli Francuzi. Przez 300 lat, aż do początku XIV w., w dynastii Kapetyngów francuska korona przechodziła z ojca na syna. Synowie Filipa IV Pięknego nie pozostawili męskiego potomka, którego posiadała ich siostra i żona zmarłego króla Anglii, sprawująca regencję na czas małoletniości Edwarda III. Jego kandydatura została odrzucona, i na tronie francuskim zasiadł Filip VI Walezjusz. Król począł dążyć do podporządkowania sobie wszystkich ziem w granicach dawnej Galii. W rok po koronacji zmusił Edwarda III do złożenia hołdu lennego z księstwa Gujenny w Akwitanii, którą częściowo skonfiskowano dla Francji w 1337r.

Edward III nie mogąc nic poradzić na wasalną podległość wobec Walezjusza, uderzył w największy ośrodek handlu i produkcji rzemieślniczej Flandrię, która pozostawała w sojuszu z Francją. Na polecenie Francji doszło do aresztowań kupców angielskich. W Gandawie, rozpoczęły się krwawe boje, które zakończyły się podpisaniem umowy z Anglią, doprowadzając do zerwania sojuszu z Francją i przekształcając Flandrię w lenno Edwarda III. Wydarzenia te rozpoczęły konflikt między Anglią i Francją, który trwał w latach 1337-1453, i nazwany został wojną stuletnią.

W ciągu tego czasu Anglicy najeżdżali i grabili bogatszą i ludną Francję.

Wojna dwóch róż

Po wojnie stuletniej zniszczenia we Francji były duże i dotknęły wszystkie dziedziny życia gospodarczego. Anglia nie padła ofiarą rabunków politycznych, ale pogłębił się w niej kryzys wewnętrzny. W państwie zapanowała wojna domowa, zwana wojną dwóch róż, która toczona była między dwoma rodami Yorków i Lancasterów, w latach 1455-1485. Z wojny zwycięsko wyszedł potomek obu rodów Henryk Tudor, założyciel nowej dynastii w Anglii.

Kryzys feudalizmu w Anglii i Francji

W trakcie wojny, w północno-wschodniej części Francji doszło do antyfeudalnego powstania chłopskiego, tzw. Żakerii [żartobliwego przezwiska chłopów francuskich], w 1358r. Od dwóch lat trwał rozejm, podczas którego żołnierze zaciężni utrzymywali się z rabunku, grabiąc i pustosząc kraj. Gdy ani chłopi ani panowie feudalni nie umieli planowo pokierować dalszymi działaniami doszło do współpracy francuskich i angielskich feudałów, którzy krwawo stłumili żakerię. Bunt chłopów powrócił pod koniec lat siedemdziesiątych. Zniszczenia wojenne i wzrastające wciąż podatki spowodowały, że wystąpienia chłopów przekształciły się w 1382r. w krwawe zamieszki. Lud atakował zbrojnie poborców podatkowych i możnych feudałów. Ich zdławienie przyniosło wiele ofiar śmiertelnych.

Ruchy społeczne w Anglii

Tocząca się od wielu lat wojna i związane z tym podnoszenie podatków wzmagały antyfeudalne nastroje w społeczeństwie angielskim, które wzmocniły się po epidemii dżumy, która wybiła znaczną część osób pracujących na zysk możnych. By obronić interesu feudałów władze wydały zarządzenie o robotnikach rolnych, którzy obowiązkowo byli wynajmowani do pracy za wynagrodzenie sprzed wybuchu epidemii.

John Wiklef, lollardowie i angielska prereformacja

Nastoje które narastały w Anglii przyczyniły się do upowszechnia postulatów oksfordzkiego profesora Johna Wiklefa, który był przeciwnikiem bogacenia się kościoła. Jego poglądy zostały poparte przez rzesze ludzi zwanych lollardami, którzy stali się angielską sektą religijną, głoszącą równość społeczną i żądającą zmiany poddaństwa.

Powstanie Wata Tylera

Na czele lollardów stanął w 1381r. Walter Tyler, podczas powstania, które wynikło z powodu nowego podatku, przeznaczonego na pokrycie kosztów wojennych we Francji. Król Ryszard II zgodził się na zniesienie pańszczyzny, wolość osobistą chłopów i amnestię dla powstańców pod warunkiem zakończenia walk. Tyler chciał, aby rozdzielona został ziemia feudalna, a lollardowie domagali się konfiskaty kościelnych i powszechnej równości. Walter został podstępnie zgładzony, a król wycofał się z obietnic i zdławił powstanie.

Włoska anarchia i ruch antyfeudalny

Na przełomie XIII/WIV w. Półwysep Apeniński był obszarem ogromnie zróżnicowanym pod względem społeczno-ekonomicznym i politycznym. Północne i środkowe Włochy rozwijały się bardzo dobrze. Dominowały tu miejskie komuny, gospodarkę cechowały przemiany prowadzące do wytworzenia się stosunków kapitalistycznych - wolny obrót towarami i usługami, wolna konkurencja, wolny obrót kapitałem. Spowodowało to szereg konfliktów. Robotnicy zaczęli łączyć się w korporacje. W lipcu 1378r. nastąpiły burzliwe wystąpienia, które nazwane zostały ciompich, z wł. łachmaniarze. Po 6 tygodniach ich protest został stłumiony przez szlachtę, a władze świeckie przejęły cechy. Południowa i północno-zachodnia część kraju była zacofana i przechodziła kryzys feudalny.

Wielka schizma w Kościele zachodnim. Niepokoje religijne w XIV i XV wieku

Herezje w kościele katolickim

Do konfliktów na łonie kościoła dochodziło już wiele razy: w IV w. rozłam w Kościele afrykańskim, spór dotyczący dogmatu o naturze boskości Chrystusa, czy schizma wschodnia w 1054r. W czasach krucjat pojawiła się chęć powrotu do realizowania ideałów z czasów chrześcijaństwa. Takie dążenia przejawiał ruch waldensów, rozpoczęty w 1170r. w Lyonie. Ruch ten szerzył się w południowej Francji [albigensi] i północnych Włoszech [katarzy]. Przedstawiciele tego ruchu występowali przeciw władzy i bogactwu Kościoła, żądali powrotu do ubóstwa i prostoty pierwotnego chrześcijaństwa. Stworzyli własną liturgię i hierarchię kościelną. Uważali oni Biblię jako jedyne źródło wiary, odrzucając w ten sposób treści zawarte w pismach Ojców Kościoła. Stanowili zagrożenie dla kościelnej hierarchii, i feudalnego porządku społecznego. Z tego powodu powstało Święte Oficjum, stworzone w 1215r., nazywane Świętą Inkwizycją, która skierowana była przeciw heretykom. Ruchy heretyckie spowodowały powstanie nowych zakonów, tj. dominikanie czy franciszkanie.

Schizma w kościele zachodnim

Niewola Awiniońska papieży trwała w latach 1309-1377, gdy papieże rezydowali w Awinionie we Francji, zmuszeni do opuszczenia Rzymu z powodu ruchów plebejskich. W tych czasach ucierpiał znacznie autorytet papieski, więc Grzegorz XI, przenosi stolicę z powrotem do Rzymu, w 1377r. kończąc niewole awiniońską.

Początkiem schizmy wschodniej był konflikt wywołany wyborem następcy Grzegorza XI. Urban VI (1378-1389), wybrany został przez kardynałów rzymskich. W ramach rewanżu księża francuscy wybrali na papieża Klemensa VII (1378-1379). W 1409r. na soborze w Pizie obaj usunięto obu papieży, i wybrano kolejnego. Jednak żaden z nich nie ustępował ze swego stanowiska przez osiem lat Państwem kościelnym i światem zachodniego chrześcijaństwa rządziło 3 papieży. Wybrany Eugeniusz VI, panujący w latach 1431-1449, przywrócił władzę papieża w Rzymie.

Ruchy religijne w Anglii i Czechach

Jan Wiklef (1330-1384), profesor teologii, wzywający duchownych do życia w ubóstwie, i potępienia bogacenia się Kościoła. Przełożył on Biblię na język Angielski, i tylko ją uważał za jedyne źródło objawienia prawdy o Bogu. Odrzucił spowiedź, celibat, kult świętych i obrazów, i pobieranie opłat przez kościół. Został za to potępiony przez papieża, zyskując jednak, poparcie wśród lollardów, którzy swą wiarę opierali wyłącznie na Biblii.

Jan Hus, żyjący w Czechach, gdy hierarchie kościelne zostały opanowane przez Niemców. Krytykował nepotyzm w Kościele [obsadzanie krewnych na wysokich stanowiskach], nadmierne bogacenie się duchownych oraz stosowanie łaciny w liturgii. Domagał się zniesienia niektórych przywilejów przysługujących duchownym, oraz likwidacji majątków kościelnych, zyskując popularność wśród ludności czeskiej.

W 1414r. udał się do Konstantynopola, z listem żelaznym od cesarza i króla Węgier Zygmunta Luksemburczyka. Ta został podstępnie zwabiony i uwięziony a następnie spalony na stosie. Po jego śmierci wybuchło w Pradze w 1419r. powstanie przeciwko Zygmuntowi Luksemburczykowi, który został uznany za winnego śmierci Husa. Przeciwko powstańcom zorganizowano 5 krucjat. Husyci odnosili nad nimi zwycięstwo, dzięki nowym systemom walk i wspaniałemu dowódcy Janowi Żiżkowi. Po jego śmierci husyci podzielili się na dwie grupy. jedni to kalikstyni czyli grupa bogatych i rycerzy, którzy chcieli aby komunię przywrócono pod dwoma postaciami. Drugą grupą byli taboryci, to głównie ubodzy mieszczanie, którzy walczyli głównie z panami feudalnymi i bogatszą społecznością. Pokonani zostali ostatecznie przez katolików i sprzymierzonych z nimi taborytami w 1434r. pod Lipanami.

Jan Hus i Jan Wikler zostali potępienie na soborze w Konstantynopolu (1414-1418), uznając ich za heretyków.

Ruchy religijne w Anglii i Czechach

W 1414r. udał się do Konstantynopola, z listem żelaznym od cesarza i króla Węgier Zygmunta Luksemburczyka. Ta został podstępnie zwabiony i uwięziony a następnie spalony na stosie. Po jego śmierci wybuchło w Pradze w 1419r. powstanie przeciwko Zygmuntowi Luksemburczykowi, który został uznany za winnego śmierci Husa. Przeciwko powstańcom zorganizowano 5 krucjat. Husyci odnosili nad nimi zwycięstwo, dzięki nowym systemom walk i wspaniałemu dowódcy Janowi Żiżkowi. Po jego śmierci husyci podzielili się na dwie grupy. Jedni to kalikstyni, czyli grupa bogatych i rycerzy, którzy chcieli, aby komunię przywrócono pod dwoma postaciami. Drugą grupą byli, taboryci, to głównie ubodzy mieszczanie, którzy walczyli głównie z panami feudalnymi i bogatszą społecznością. Pokonani zostali ostatecznie przez katolików i sprzymierzonych z nimi taborytami w 1434r. pod Lipanami.

Rozwój miast i mieszczaństwa

Rozwój europejskich miast średniowiecznych

Największe miasta, które istniały między XI a XIV wiekiem, to miasta położone w Europie zachodniej, położone w sąsiedztwie wielkich państw takich jak Rzym czy Konstantynopol. Były one miejscami gdzie podróżni handlowcy bądź kupcy mogli odpocząć podczas podróży do stolicy. Prócz zakładania miast w sąsiedztwie stolic, zakładano je przy szlakach wodnych. Powstałe w ten sposób porty, rozwijały się dzięki dużej wymianie handlowej.

Nowa warstwa społeczna - mieszczaństwo

Rozwijające się średniowiecze przyniosło wiele zmian. Poddaństwo zaczęło zanikać, więc chłopi zaczęli zamieszkiwać miasta, które stwarzało lepsze warunki awansu społecznego. W miastach było prawo nazywane jurysdykcją, czyli uprawianie władzy do rozstrzygania spornych spraw. Prawo to działało na terenie miasta, przedmieścia i posiadłości miejskich o charakterze rolniczym. Najwyższymi warstwami społecznymi w państwie byli kupcy, bankierzy. Niższą warstwą społeczną byli mistrzowie cechowi. Niżej byli mieszkańcy miasta, czeladnicy, robotnicy. Najniższą warstwą byli tzw.: ludzie luźni, czyli żebracy, prostytutki, złodzieje. Prócz najbogatszych mieszkańców nikt nie posiadał obywatelstwa miejskiego.

Formy samorządu miejskiego - gmina miejska

Szybko rozwijające się miasta potrzebowały możliwości samodzielnego decydowania o handlu, cłach, produkcji rzemieślniczej czy życiu mieszkańców. Wykształciły się gminy miejskie, na czele, których stały obieralne władze, składające się z członków gminy. W Niemczech upowszechnił się konsularny charakter władzy, którą dzierżyli wybierani przez gminę rajcy z burmistrzem na czele. Rajcy reprezentowali poszczególne cechy i organizacje kupieckie - gildie, które funkcjonowały w mieście. Społeczność miejska podporządkowana została prawu miejskiemu, które zawierało przepisy prawa karnego, cywilnego, porządkowe, oraz regulowało ustrój społeczno-polityczny miasta, i ustalało organizację handlu i rzemiosła. Miasta otrzymywały przywileje, do których należało prawo składu, nadawane przez lokalnych władców. Wg prawa kupiec przebywający w mieście musiał wyłożyć swoje towary do sprzedaży na miejscowym targu. Prawo dzieliło się na względne - kupiec po kilku dniach mógł wyruszyć w dalszą drogę zabierając resztę własnych towarów, i bezwzględne - kupiec musiał zostać tak długo, aż nie sprzedał wszystkich towarów, lub musiał zostawić je w składzie miejskim. Inne prawo, to przymus drogowy stanowiące uzupełnienie prawa składy i zobowiązywało wędrujących kupców do korzystania tylko wskazanych dróg. Nowe miasta wzorowały się na prawie magdeburskim, czyli zbiorze przepisów stanowiących wzór prawno-organizacyjny dla innych miast środkowoeuropejskich. Prawo stało się podstawą funkcjonowania samorządów miejskich lub wiejskich, ich kompetencji jurysdykcyjnych.

Cechy rzemieślnicze

Rzemieślnicy zaczęli zakładać warsztaty w miastach, pracując pod okiem mistrza, który był właścicielem narzędzi i surowców do produkcji. W celu ochrony interesów czeladnicy łączyli się w grupy zawodowe, czyli cechy. Cechy kontrolowały dostawę surowców oraz ustalały ceny wytwarzanych produktów.

Handel i gildie kupieckie

Kupcy przyczynili się do podniesienia znaczenia rzymskich dróg, tworząc wiele traktatów wyposażonych w mostowe przeprawy. Zrezygnowany z jazdy konnej, i poczęto zaprzęgać je do wielkich wozów. W obronie przed bandami rabusiów kupcy organizowali się w gildie, czyli organizacje ochronne, wspólnie ponosząc koszty organizowania podróży i gromadzenia towarów, co zwiększało powodzenie handlu.

Operacje finansowe

Przemieszczanie się kupców z dużą kwotą pieniężną było bardzo niebezpieczne, dlatego zaczęli stosować weksel, przywieziony do Europy z Wschodu przez templariuszy. Wymianą pieniędzy zajmowały się florenckie i genueńskie domy kupieckie, gdzie na szerokich ławach dokonywano operacji finansowych.

Hanza. Związek miast handlowych.

W drugiej połowie XIII w. Niemieckie miasta zdominowały handel w rejonie Bałtyku i Morza Północnego, tworząc związek zwany hanzą. Miasta Hanzy, przekształciły związek w państwo federacyjne, które prowadziło samodzielną politykę międzynarodową i ekonomiczną. W skład hanzy wchodziły następujące polskie miasta; Gdańsk, Elbląg, Toruń, Wrocław, Kraków, Braniewo, Białogard i wiele innych. Związek upadł w XVI w.

Kultura późnego średniowiecza

Kryzys średniowiecznego rycerza i wypraw krzyżowych

Jednym z elementów kultury średniowiecznej w Europie był ideał rycerza. Wojna stawała się rzemiosłem zawodowym żołnierzy, za służbę dostawali oni żołd. Bronie palne, które się upowszechniły pozbawiły ciężkozbrojną jazdę rycerską dawnego znaczenia. Zamki obronne utraciły znaczenie militarne popadając w ruinę. Ideał rycerza odchodził w przeszłość. Nikt już nie zajmował się obroną chrześcijaństwa czy honoru. Każdy gonił za majątkiem. Zagrożona była idea krucjat.

W 1453r. armia turecka zdobyła Konstantynopol. Zagrożona była wiara chrześcijańska przez islam. Jednak to nie odrodziło dawnych ruchów krucjatowych. Upadek krucjat spowodował osłabienie zakonów rycerskich. Przeżył jedynie zakon rycerski.

Kościół w okresie późnego średniowiecza

W czasie późnego średniowiecza nikt nie przejmował się wiarą. Każdy gonił za pieniądzem. Duchowni nawoływali do dobrowolnego wyrzeczenia się przyjemności, doskonalenia duchowości. Papieże koncentrowali swoją działalność na bogaceniu się, zaniedbując sprawy Kościoła powszechnego. Ludzie zaczęli krytykować takie postępowanie duchownych. Do odnowy moralnej nawoływał Girolamo Savonarola, który był przeorem klasztoru. Krytykował chciwość niektórych duchownych i Medyceuszy (znawcy sztuki i opiekunowie artystów). Po obaleniu Medyceuszy w 1494r. władzę w przejęli zwolennicy Savonaroli. Przeor klasztoru przeprowadził wiele reform, a wywierając wpływ na młodzież utworzył z niej milicję, która tępiła nieobyczajność - na stosach palono maski karnawałowe, kobiece ozdoby, perfumy, szachy, karty, książki uznawane za niemoralne. Został wezwany przez papieża, którego olał, przez co został obłożony ekskomuniką [klątwą]. W 1498r. władza zwolenników Savonarili we Florencji została obalona. Do miasta powrócili Medyceusze. Dominikanina i jego najbliższych współpracowników stracono.

Schyłek sztuki gotyckiej

Gotyk płomienisty jest to ostatnia faza sztuki gotyckiej. Charakteryzował się majestatem, bogactwem zdobień i ornamentów, dekoracyjnym sklepieniem. Prócz budowli sakralnych zaczęto wznosić budynki świeckie - ratusze, sukiennice, szpitale, oraz inne budowle reprezentacyjne miasta. W Polsce wiek XIV i XV to rozkwit sztuki gotyckiej, i budowa takich kościołów jak kościół Mariacki w Krakowie i Gdańsku.

W okresie późnego gotyku rozwijała się rzeźba, najczęściej Madonny z Dzieciątkiem, lub Chrystusa Ukrzyżowanego, albo, pietę czyli Marię z martwym Jezusem. Rzeźby były kamienne, drewniane, metalowe lub z kości słoniowej.

Malarstwo przedstawiało głównie Madonnę, żywoty świętych, oraz dochodzą postacie bogatych mecenasów i fundatorów, elementy krajobrazu i wnętrza domów.

Wielkie odkrycia geograficzne

Przyczynami podróży geograficznych było:

-poszukiwanie morskiej drogi do Indii,

- zapotrzebowanie na towary luksusowe

- głód ziemi

- przeludnienie Europy

- zapotrzebowanie na złoto

- ciekawość świata

- udowodnienie Ptolemeuszowskiej teorii o kulistości ziemi

Podróżnicy:

- Marco Polo - podróżnik, kupiec. Jako pierwszy powrócił z wyprawy do Chin drogą morską.

- Henryk Żeglarz (1471r.) - przekroczenie równika, odkrycie wysp kanaryjskich

- Bartolomeo Diaz (1488r.) - dotarcie do krańców Afryki, przylądek Dobrej Nadziei

- Krzysztof Kolumb (1492) - odkrycie Kuby, Haiti, Dominikany

- Americo Vespucci (1499) - wschodnie wybrzeże Brazylii. Udowodnienie, że nowy ląd to kontynent

- Vasco da Gama (1498) - morska droga do Indii

- Magellan (1519-1521) - opłynięcie kuli ziemskiej. Po jego śmierci podróż kontynuował J.S Dell Cano.

Skutkiem podróży jest:

- rozwój gospodarczy Europy, dzięki dostawom złota z nowego kontynentu

- rozwój niewolnictwa

- upadek kultur prekolumbijskich - Aztekowie, Inkowie, Majowie

- podział świata na mocy układu z 1494r. z Tordesilas pomiędzy Hiszpanię i Portugalię

- rozwój idei misji chrystianizacyjnej w Nowym Świecie

Ludy Prekolumbijskie:

Aztekowie - przybyli na obszar dzisiejszego Meksyku z dzisiejszego rejonu stanu Nowy Meksyk ok. 1325r., gdzie założyli miasto. Po wstąpieniu na tron w 1502r. Montezuma II przeprowadził wiele reform intelektualnych - sprowadził do stolicy urzędników, artystów, poetów. W latach 1519-1524 terytorium ich państwa zostało podbite przez 500 żołnierzy pod dowództwem Korteza. Sukces zawdzięcza broni palnej, której wtedy nie znano, oraz dzięki wierzeniom Azteków, którzy sądzili, iż Kortez to bóstwo.

Inkowie - to lud indiański, zamieszkujący terytoria przybrzeżne wzdłuż środkowych Andów w Ameryce Południowej. Władcy Inków otoczeni byli wielkim przepychem i czczeni jak bogowie, oddawano im boską cześć, ciała ich mumifikowano. Na cześć bogów budowano kamienne piramidy. Stolicą Inków było miasto Cuzco w Peru. Jeśli chodzi o edukację to uzależniona była od pozycji społecznej. Dziewczynki szły w 499) - wieki 10 lat do klasztoru Acllahuasi, gdzie poznawały tajniki tkactwa i posługi religijne niezbędne w służbie Dziewic Słońca. Inkowie mieli bardzo wysoko rozwiniętą medycynę. Powszechnie używali kokainy.

Konkwistadorzy:

Ferdynand Kortez - urodzony 02.12.1547r.

- zdobywca Meksyku.

- W 1519r. wylądował na wybrzeżu Meksyku, zawarł przymierze z lokalnymi plemionami,

- uważany był za bóstwo Quetzalcoatla

- 8.11.1519 Uwięził króla Azteków - Montezumę II

-wiosną 1520 powstrzymał korpus przeciw niemu wysłany przez Valazqueza

- po śmierci Montezumy II, pod koniec czerwca 1520r. z powodu buntu Azteków został wyparty z miasta

- 13.08.1521r. Hiszpanie opanowali Tenochtiltan. Oznaczało to upadek imperium Azteków.

Francisco Pizarro - urodzony 16.03.1478r. - zmarł 26.06.1541r.

- podbił imperium Inków,

- od 1502r. brał udział w wyprawach w Ameryce

- W 1531 r. wyruszył na podbój Inków

- po uwięzieniu i zamordowaniu władcy inkaskiego Atahualpy opanował garstka żołnierzy niemal cały kraj

- Uważani byli za bogów

Początki reformacji w Europie

Kościół katolicki u schyłku XV w.

W okresie schizmy wschodniej na stanowisku papieża rezydowali hierarchowie rzymscy lub awiniońscy. Gdy w XV w. wieku władzę nad kościołem przejął Rzym, zaznaczyła się ich chęć odzyskania niezależności politycznej. Autorytet papieski starano się wzmocnić za pomocą mecenatu. Papieski dwór zmienił się w rezydencję pełną przepychu. Do Rzymu napływały przepisowe opłaty ściągane od wiernych. Częstym zjawiskiem stał się nepotyzm. Wiernych gorszyło wystawne życie biskupów, rozluźnienie obyczajów kleru, odejście od obowiązków zakonnicy. Nadużycia kleru stały się przyczyną burzliwych dyskusji. Wszystkie rodzaje wpłat na rzecz Rzymu budziły sprzeciw.

Bezpośrednia przyczyna wystąpienia Marcina Lutra

Kościół poszukiwał pieniędzy na życie w przepychu i dostojności dlatego czasem posuwał się do sprzedaży relikwii i odpustów. Wzbudziło to sprzeciw i bunt wiernych oraz duchownych. Jednym z buntowników był niemiecki teolog, i mnich Marcin Luter, który wychowany został w kulcie prawy i nauki Kościoła, bardzo gwałtownie zaprotestował przeciwko odpustom papieskim. 31.10.1517r. Luter ogłosił 95 tez, w których wyraził swoje poglądy dotyczące organizacji Kościoła i moralności ogółu duchowieństwa. Kopie tych tez dotarły do wszystkich zakątków Niemiec. Szybko je usunięto, ale również i zapamiętano ich treść co doprowadziło do pojawienia się wielu zwolenników poglądów Lutra.

Marcin Luter i jego działalność

Luter wychowany na religii, szczególną czcią objął Biblię. Uczył, że tylko wiara w Boga może uczynić człowieka sprawiedliwym i zapewnić zbawienie. W 1520r. papież nazwał tezy Lutra heretyckimi. Luter jednak ich nie odwołał paląc publicznie bullę wydaną przez papieża. Papież rok później nałożył klątwę na Lutra.

Swoje poglądy Luter opisał w Dużym Katechiźnie, wydanym w 1529r. Głosił w nim, że autorytetem w sprawach wiary jest tylko pismo Święte, a nie papież. Biblii powinni słuchać się wszyscy, gdyż zbawienie zależy jedynie od wiary. Zaproponował ograniczenie liczby sakramentów do chrztu i komunii pod dwiema postaciami. Domagał się likwidacji klasztorów, zniesienia celibatu księży i odebrania majątków Kościołowi. Klątwa papieża oznaczała zrzucenie habitu, ożenienie się, poświęcenie życia tłumaczeniu Biblii na język niemiecki oraz pisaniu polemik. jego poglądy zyskały ogromną popularność.

Odbudowa i zjednoczenie Królestwa Polskiego

Tendencje zjednoczeniowe

W XIII w. w Polsce nastąpił wzrost tendencji zjednoczeniowych. Podział państwa na dzielnice w 1138r. przez Bolesława Krzywoustego doprowadził do osłabnięcia pozycji książąt w państwie. Chęć zjednoczenia wyrażali duchowni. Propagowali oni kult świętego Stanisława, biskupa krakowskiego, który został zabity na rozkaz Bolesława Śmiałego. Tradycja głosi, że jego poćwiartowane ciało zrosło się, co interpretowano jako scalenie się dzielnic polskiego królestwa. Duchowieństwo nie było już uzależnione od władzy książąt, więc nie obawiało się zjednoczenia kraju.

Zwolennikiem zjednoczenia kraju był arcybiskup gnieźnieński Jakub Świnka. Chciałby został zachowany polski charakter kościoła w podległych biskupstwach.

Do zjednoczenia kraju przychylali się również rycerze, gdyż liczyli na ograniczenie samowoli możnowładców. Posiadali oni prawa do ziemi, którą dysponowali. Chłopi mieli tylko prawa użytkowe - mogli ziemię uprawiać i przekazywać następcom, lecz nie mogli jej odsprzedać. Rycerze na początku XIV w. zaczęli określać się mianem szlachty.

Próby zjednoczenia:

Zjednoczenia śląska, ziemi krakowskiej i większości Wielkopolski dokonał Henryk I Brodaty. Jego syn Henryk II Pobożny podjął starania o koronę królewską, jednak nie udało się to jemu, gdyż poległ w bitwie z Tatarami, pod Legnicą w 1241r.

W latach osiemdziesiątych XIII w. książę wrocławski Henryk IV Probus opanował Kraków oraz wystąpił z prośbą o koronację lecz nagle zmarł.

Pod koniec XIII w. Przemysł II zjednoczył całą Wielkopolskę, ziemię kaliską oraz Pomorze Gdańskie, a dzięki pomocy arcybiskupa - Świnki, w 1295r. został koronowany. Po kilku miesiącach został zamordowany przez margrabiów brandenburskich. Po jego śmierci rozgorzały walki o spadek.

Przemyślidzi na ziemiach polskich:

Dynastia przemyślidoów pod koniec XII w. i w XIII w. stała się bardzo silna. Wacław II w 1291r. przyjął tytuł księcia Krakowa, następnie Wielkopolski. W 1300r. został koronowany na króla Polski. Jego przeciwnikiem był wnuk Konrada Mazowieckiego, Władysław Łokietek, który został pokonany i uciekł do Węgier.

Pod czas swoich rządów Wacław II wprowadził urząd starosty, który był namiestnikiem króla. Na starostę wybierał ludzi albo z Czech albo Niemiec. Pragnął on tylko dobra swojej dynastii, więc był w stanie oddać Pomorze Gdańskie w zamian za przekazanie Czechom Miśni.

Działalność zjednoczeniowa Władysława Łokietka

W 1305r. wybuchło powstanie przeciwko Wacławowi II, na czele, którego stanął książę Łokietek, wspierany przez Węgrów. W tym samym roku zmarł król polski, rok później jego syn, co oznaczało kres dynastii przemyślidów. Władzę w czechach przejęła dynastia Luksemburczyków. Król czech, Jan rościł pretensje do korony polskiej. Łokietek w 1306r. zajął ziemie krakowską, pomorze Gdańskie, Kujawy, ziemię łęczycką i sieradzką. W 1311r. w Krakowie wybuchł bunt pod dowództwem wójta Alberta, skierowany przeciw Łokietkowi. Powodem było bliższe związanie się z Czechami i Niemcami. Przeciw Władkowi stanął biskup krakowski - Jan Muskała, starosta krakowski wyniesiony do tych godności przez Wacława II. Łokietka natomiast wspierał arcybiskup Świnka. W 1312r. walki ustały.

Zabór Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków

Podczas wzmocnienia swojej pozycji w ziemi krakowskiej przez Władysława Łokietka na Pomorze Gdańskie najechali brandenburczycy, twierdząc, iż Pomorze jest ich własnością, którą uzyskali od Wacława II. Broniący Pomorza ludzie wierni Łokietkowi wezwali na pomoc krzyżaków, którzy wyparli z Pomorza nie tylko brandenburczyków, ale i zwolenników łokietka. W latach 1308-1309 krzyżacy dokonali zaboru Pomorza Gdańskiego ogłaszając się prawowitym władcą Pomorza.

Koronacja Władysława Łokietka

W 1314r. Łokietek zajął zbrojnie Wielkopolskę, a w 1320r. został koronowany na króla Polski. Jednak jego władza była bardzo krucha. Podstawą odbudowy królestwa była ziemia krakowska i sandomierska, później nazywana małopolską, oraz Wielkopolska. Jednak reszta terytorium dawnej monarchii Piastowskiej nie była tak pozytywnie nastawiona na scalenie królestwa. Pomorze Zachodnie uznawało zwierzchnictwo cesarstwa, Śląsk był połączony z Luksemburczykami, a reszta władców pragnęła samodzielności.

Konflikt Polsko-Krzyżacki

Pomorze Gdańskie przyniosło Krzyżakom wiele dobrego stanowiło lepsze połączenie z Niemcami, oraz dawało kontrolę nad ujściem Wisły, które było ważnym szlakiem handlowym. Pod czas procesu w Inowrocławiu w latach 1320-1324 zapadł wyrok sądu papieskiego, którego nie uznali krzyżacy.

W latach 1327-1332 trwała wojna pomiędzy Łokietkiem a Krzyżakami. Polska straciła Kujawy, oraz została dotkliwie złupiona Wielkopolska. W bitwie pod Połowicami w 1331r. odnieśliśmy zwycięstwo, którego wieść rozniosła się po całej Europie.

Polska za panowania Kazimierza Wielkiego

Początek rządów

Następca Władysława Łokietka został jego syn Kazimierz Wielki. Pod jego panowaniem znajdowala się tylko wielkopolska i małopolska. Państwo było wyniszczone pod względem gospodarczym, administracyjnym oraz prawnym. Popierany był tylko przez część możnowładców i rycerstwo. Pretensje do korony polskiej rościł sobie król czeski. Zagrożeni byli Krzyżacy i monarchia brandenburska. Kazimierz podpisał sojusz z Węgrami w 1339 w Wyszechradzie, na mocy, którego w przypadku braku potomka męskiego władzę w Polsce przejmie król Węgrów - Ludwik Andegaweński.

Kompromis z Luksemburgami i Krzyżakami

Kazimierz by zakończyć spor o koronę z królem czeskim, uznał zwierzchnictwo czeskie nad śląskim.

W 1335r, na zjeździe w Wyszehardzie odstąpił Kazimierz Śląsk, oraz zapłacił 20 tys. kop groszy praskich w zamian za spokój ze strony Czech.

W sporze z Krzyżakami odwołał się do sądu papieskiego, którego nie uznali Krzyżacy. W 1343r. podpisano pokój z zakonem na mocy, którego odzyskaliśmy Kujawy, a Pomorze odstąpiliśmy Krzyżakom w postaci wieczystej jałmużny.

W trakcie swego panowania uzależnił książęta mazowieckich, zhołdował właścicieli Santoka i Drezdenka, uzyskał ziemię wałecką

Polityka wewnętrzna

- wzmocnienie systemu obrony kraju, budowa zamków warownych

- miasta otaczano murami obronnymi

- podzielenie wojsk na oddziały zwane chorągwiami

- wzmocnienie urzędu starosty i usprawnienie sądownictwa

- powołanie pieniężnego skarbu państwa

- lokalizacja nowych miast

- założenie Uniwersytetu w Krakowie (1364)

- przebudowa Wawelu

Początki monarchii stanowej

Społeczeństwo podzielone zostało na stany. Najwięcej praw mieli duchowni, następnie szlachta. Inne prawa mieli mieszczanie oraz chłopi. Prawa mieli aż do śmierci. Władza szlachecka została wzmocniona, chłop nie mógł bez pozwolenia opuścić wsi.

Napływ ludności Żydowskiej

W czasach Kazimierza wielkiego do Polski napływała ludności żydowska, która nie była tolerowana przez mieszkańców europy. Król Polski był przychylny dla Żydów i zakazał szydzenia z nich. Znieważenie Żydów było karalne.

Żydzi podlegali bezpośrednio władzy króla, jako „słudzy skarbu”, zasilali skarbiec państwa dzięki zawodom takim jak handlarz czy lichwiarz.

Ruś Halicko-Włodzimierska

Ruś Halicko-Włodzimierska zwróciła uwagę Kazimierza. Była obfita w żyzne gleby, słabo zaludnione, oraz przebiegał tamtędy ważny szlak handlowy nad Morze Czarne. Przyłączeniem Rusi do Królestwa Polskiego byli zainteresowani rycerze, możnowładcy i mieszczanie małopolscy oraz duchowieństwo. W 1338r, Kazimierz zostaje uznany dziedzicem Rusi. 2 lata później król polski zajmuje Ruś, wywołując niezadowolenie wśród bogatego mieszczaństwa, Litwinów i Tatarów. Walki trwały do roku 1366. W Polsce pojawił się kult ikon. Po śmierci w 1370r. zasiadł na tronie Polskim Ludwik Węgierski (Andegaweński) zgodnie z umową z Wyszechradu.

Unie Polski z Litwą

Rządy Andegawenów w Polsce

Po śmierci Kazimierza Wielkiego, zgodnie z umową zawartą z królem węgierskim, królem Polski został król węgierski Ludwik Andegaweński. Król przebywał głównie na Węgrzech, więc władzę w państwie polskim sprawowała matka, Elżbieta Łokietkówna, następnie wielkorządcy wyróżniający się z pośród możnowładztwa. Ludwik prowadził politykę korzystną dla swojej dynastii. Nie podjął próby odzyskania Pomorza Gdańskiego ani Śląska. Wspierał jednak rozwój handlu i górnictwa.

Królowi udało się zapewnić tron dla jednej ze swoich córek, ponieważ nie miał syna. W zamian nadał szlachcie polskiej przywilej, zwany przywilejem koszyckim, nadanym w 1374r.. Przywilej ten obniżał podatek z 12 do 2 gr. za łan. Udział w pospolitym ruszeniu ograniczał się tylko do terytoriów państwa. Wyjście poza granice było opłacane. Przywilej ten ograniczył władzę królewską i wzmocnił pozycję szlachty.

Początkowo na tronie polskim miała zasiąść Maria, ale wybrała małżeństwo z margrabią brandenburskim Zygmuntem. Po śmierci Ludwika, królem polski w 1384r. została Jadwiga, a Węgier Maria. W jej imieniu władzę sprawowali możnowładcy polski, gdyż Jadwiga miała 10 lat. Początkowo była zaręczona z księciem austriackim, lecz związek ten nie odpowiadał szlachcie polskiej, a na jej męża widzieli księcia Litwy, Jagiełło.

Początki unii polski-litewskiej

Pod koniec XIV w. Polska i Litwa zbliżyły się do siebie, mając na uwadze wspólne interesy. Litwini szukali sojusznika przeciw Krzyżakom i Moskwie, Polacy liczyli na odzyskanie ziem utraconych na rzecz Krzyżaków. Litwa była słabo zaludniona, więc książęta litewscy szukali w Polsce osadników. Zbliżenie Polski i Litwy sprzyjało rozwojowi bardzo dochodowej wymiany handlowej pomiędzy Europą Zachodnią i Wschodnią.

W 1385r. Jagiełło wystawił w Krewie akt nazwany unią w Krewie. W zamian za małżeństwo z Jadwigą zobowiązał przyjąć chrzest wraz z poddanymi, i przyłączyć Litwę z Królestwem Polskim, oraz odzyskać ziemie utracone przez Polskę.

W lutym 1386r. Jagiełło przybył do Krakowa, przyjął chrzest otrzymując imie Władysław, następnie biorąc ślub z Jadwigą i koronacją pary młodej. Dało to początek dynastii Jagiellonów. PO koronacji podjęto na Litwie akcję chrystianizacji. Jagiełło nadał kościołowi duże włości, zwalniając go od opłat na rzecz państwa.

Zjednoczenie obu państw nie było takie łatwe. Na Litwie sprzeciwiała się część książąt, którymi przewodził Witold. W 1392r. doszło do ugody w Ostrowie Lubelskim. Jagiełło powierzył Witoldowi namiestnictwo Litwy. W 1401r. została zawarta ugoda polsko-litewska w Wilnie i Radomiu, zwana unią wileńsko-radomską. Na jej mocy Witold został dożywotnio wielkim księciem litewskim.

Ocena unii polsko-litewskiej

Unia Polski z Litwą stała się bardzo korzystna dla Polski, ponieważ państwo polsko-litewskie stało się jedną z największych potęg w Europie. Dla Litwy było to nie zbyt dobre przedsięwzięcie. W Litwie nastąpił proces polonizacji państwa. Polonizacji uległa przede wszystkim litewska szlachta, a także duchowieństwo i mieszczaństwo.

Wojny polsko-krzyżackie w XV wieku

Wybuch wojny z Krzyżakami w 1409r.

Krzyżakom nie spodobał się pomysł z chrystianizacją Litwy przez polskie duchowieństwo. Podważała ona sens istnienia państwa zakonnego wobec upadku pogaństwa na kontynencie europejskim. Zakon podjął akcję propagandową wymierzoną przeciw Królestwu Polskiemu i Litwie. Przekonywano, że chrzest Litwy ma charakter pozorny. Krzyżacy chcieli rozerwać unie polsko-litewską, lecz uniemożliwiło i to porozumienie między Jagiełłom a Witoldem.

Krzyżacy nabyli Nową Marchię, terytorium wrzynające się między Pomorze a Wielkopolskę. Gród Drezdenko stał się przyczyną do sporu między polakami a krzyżakami, gdyż uznawany był za lenno polski, zhołdowane przez Kazimierza Wielkiego.

Żmudź, która została odstąpiona w 1398r. przez Witolda krzyżakom, co wywołało bunt mieszkającej ludności. W 1409r. wybuchło na Żmudzi wielkie powstanie przeciwko władzy zakonu, które poparł Witold. Polska natomiast ogłosiła sprawę Żmudzi za swoją. Na początku sierpnia 1409r. wielki mistrz krzyżacki Ulryk von Jungingen rozpoczął wojnę z Królestwem Polskim. Krzyżacy spustoszyli północną Wielkopolskę. Na okres roku, zawarto rozejm.

Wielka wojna z zakonem krzyżackim

Pod czas rocznego rozejmu przeciwnicy przygotowywali się do walki. W czerwcu 1410r. wznowiono działania wojenne. Inicjatywę przejęła tym razem strona polsko-litewska. W dniu 15 lipca 1410r. na polu koło wsi Grunwald rozegrała się wielka bitwa. Do walki przystąpiło około 50 chorągwi polskich, 40 litewskich i polska piechota. Wojska krzyżackie były mniej liczne.

Wczesnym rankiem oba wojska stanęły na przeciwko siebie. Władysław celowo opóźniał rozpoczęcie walki, licząc że letnie słońce osłabi zakutych w ciężkie zbroje Krzyżaków. Po pierwszym starciu część Litwinów rzuciła się do ucieczki, za którymi podążyło wielki krzyżaków opuszczając pole walki. Krzyżacy ponieśli dotkliwą klęskę, i stracili wielkiego mistrza.

W 1411r. został zawarty w Toruniu pokój z Krzyżakami. Żmudź pozostała przy Litwie do czasu śmierci Witolda i Jagiełły, Polska odzyskała ziemię dobrzyńską. Zakon musiał również zapłacić wysokie odszkodowanie, i okup za jeńców. W 1414r. Jagiełło nakazał wznowienie działań wojennych. Krzyżacy ograniczali się do obrony swoich zamków. Walki trwały do roku 1422, kiedy Krzyżacy podpisali pokój nad jeziorem Mełno, wieczyście zrzekając się Żmudzi na rzecz Litwy.

Wzmocnienie unii polsko-litewskiej

W 1413r. zawarto w Hordle nową unię. Litwa pozostała odrębnym państwem z własnym wielkim księciem na czele. Polacy i Litwini zobowiązali się porozumiewać przy wyborze władcy i odbywać wspólne zjazdy w ważnych strawach dotyczących obu stron. Największe katolickie rody litewskie zostały przyjęte do polskich rodów szlacheckich i obdarowanie tymi samymi przywilejami co szlachta polska.

Po śmierci Witolda Litwini bez porozumienia z Polakami okrzyknęli wielkim księciem litewskim brata Władysława Jagiełły Świdrygiełłę. Usiłował on uniezależnić się od króla polskiego, co doprowadziło do wojny domowej na Litwie. Po śmierci Jagiełły na tronie polskim w 1434r. zasiadł jego syn, Władysław Warneńczyk. Na Litwie w 1440r. wielkim księciem został brat Władysława, i syn Jagiełły Kazimierz Jagiellończyk. Unia polsko-litewska na pewien czas przestała istnieć. Po śmierci w 1444r. umiera Władysław Warneńczyk. Trzy lata później władzę w Polsce przejmuje jego brat Kazimierz Jagiellończyk, pozostając królem litewskim. Jego panowanie przyczyniło się do wzmocnienia więzi Polsko-Litewskich.

Wojna trzynastoletnia

Klęski, jakie ponieśli Krzyżacy przyczyniły się do powstania kryzysu wewnętrznego w latach 1410-1422. Urzędnicy krzyżaccy dopuszczali się licznych nadużyć. W 1410r. został utworzony Związek Pruski, grupujący pruskie mieszczaństwo i szlachtę. Celem związku było przeciwstawienie się nadużyciom urzędników krzyżackich i dopuszczenie stanów pruskich do udziału w rządach.

W 1454r. wybuchło w Prusach powstanie anty krzyżackie. Król Kazimierz Jagiellończyk włączył Prusy do królestwa Polskiego i wypowiedział wojnę krzyżakom. Wojna trwała trzynaście lat. Osłabiony zakon, posiadał liczne rezerwy finansowe, które pozwalały na zaciągnięcie wojsk zaciężnych, lepiej wyszkolonych. Polakom dużego wsparcia finansowego udzieliły miasta pruskie, zwłaszcza Gdańsk, co pozwoliło na zaciągnięcie wojsk zaciężnych. Zakon wyczerpawszy rezerwy finansowe poddał się.

W 1466r. zawarto pokój w Toruniu. Królestwo Polskie otrzymało Pomorze Gdańskie z ujściem Wisły, ziemie chełmińską, Powiśle z Malborkiem i Elblągiem, biskupstwo warmińskie. Zakonowi pozostał. wschodnie tereny Prus z Królewcem, jako lenno polskie. Odzyskanie Pomorza Gdańskiego przyczyniło się do rozwoju gospodarczego państwa polskiego.

Geneza i rozwój przywilejów szlacheckich

Osłabienie władzy królewskiej

Po śmierci Kazimierza Wielkiego tron w Polsce przestał być dziedziczny. Przedstawiciele rycerstwa i możnowładców, czy osoby które dokonywały elekcji decydowali o wyborze władcy. Wydany w 1374 przywilej Koszycki przez Ludwika Andegaweńskiego, który zwalniał szlachcica z 12 do 2 gr za łan, bardzo ograniczył władzę króla w państwie. Polityką państwa zaczęli zajmować się przedstawiciele rodów możnowładczych którzy wchodzili w skład rady królewskiej. W XV w. utrwaliła się zasada, że w skład rady wchodzili biskupi, osoby piastujące najwyższe urzędy. Pod koniec XV w. radę zaczęto nazywać senatem, a jej członków senatorami.

Wzrost aktywności średniej szlachty

W XIV i XV w. rozwijające się miasta, stały się rynkiem zbytu płodów rolnych. Szlachta starała się zwiększyć swoje dochody, tworząc duże gospodarstwa rolne produkujące na sprzedaż, nazywane folwark. W 1423r. Władysław Jagiełła ogłosił statut warcki który zezwalał szlachcie na usuwanie "nieużytecznych i krnąbrnych sołtysów włączając ich gospodarstwa do folwarku.

Chłopi byli zobowiązani do odpracowania określonej liczby dni w roku, na folwarku, co nazywano pańszczyzną. Na sejmie w 1520r. ustalono minimum pracy pańszczyźnianej w wymiarze 2-3 dni tygodniowo. Aby nie utracić cennej siły roboczej szlachta starała się ograniczać chłopom możliwość opuszczania wsi. W 1496r. wydano przywilej piotrkowski, przez Jana Olbrachta. Wprowadzał zasadę, że wieś mógł opuścić wciągu roku tylko jeden chłop.

Główne przywileje szlacheckie

W 1422r. wydano przez Władysława Jagiełłę przywilej czerwiński. Przywilej zakazywał konfiskaty lub zajmowania majątku szlacheckiego bez wyroku sądu. Starając się o prawa do tronu swojego syna Władysława Jagiełło ogłosił przywilej jedlińsko-krakowski, w 1430r. Potwierdzał on wcześniejsze przywileje i wprowadzał zasadę określaną zwrotem neminem capitvabimus (nikogo nie uwięzimy), czyli szlachcic nie mógł być pozbawiony wolności bez wyroku sądowego. W 1454r. wydano przywilej cerkwicko-nieszawski, przez Kazimierza Jagiellończyka, który ustalał że król nie będzie zwoływał pospolitego ruszenia ani nakładał nowych podatków bez zgody sejmików ziemskich, czyli konfederacji.

Po śmierci Kazimierza Jagiellończyka, na króla polski koronowano jego syna Jana Olbrachta, a na Litwie Aleksandra. Po śmierci Jana Aleksander został królem, kosztem znacznych ustępstw na rzecz możnowładców. W 1501r. w ogłosił przywilej mielnicki. Przekazywał on rzeczywistą władzę w państwie w ręce senatorów, a król był przewodniczącym senatu. W 1505r. w Radomiu sejm walny uchwalił konstytucję, zwaną nihil novi (nic nowego). Na mocy konstytucji jedynie sejm walny stanowił nowe prawa. Senat przeobraził się w izbę wyższą sejmu, a izba poselska tworzyła izbę niższą.

Demokracja szlachecka

Demokracja szlachecka przyznawała prawa polityczne wyłącznie szlachcie, która stanowiła ok. 10% społeczeństwa. W Polsce pełnię praw posiadali wszyscy, którzy mogli się wykazać pochodzeniem szlacheckim, bez względu na majątek. Ustrój ten sprzyjał jednoczeniu stanu szlacheckiego i kształtowaniu się polskiej świadomości narodowej. Aby demokracja szlachecka funkcjonowała prawidłowo, posłowie i senatorowie powinni mieć wysokie kwalifikacje, być ludźmi wykształconymi, dobrze znającymi problemy państwa i polityki międzynarodowej, a przy tym uczciwi. Słabością demokracji był brak silnej władzy wykonawczej. Za wprowadzenie w życie praw był odpowiedzialny monarcha. Jego uprawnienia były ograniczane, w obawie przed dążeniem króla do władzy absolutnej.

35

ziemia, opieka

daniny, pomoc zbrojna

---